Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 19, 7 Mei 1887 — HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani. Ke Alii Nui o Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO Lonoikamakahiki KA Pua Alii Kiekie na Kalani.

Ke Alii Nui o Hawaii.

[KAKAI IA XO KA MFr.P.\ KIOKOA.] UA PONO no na lakou e hauoh no ka mea, o ke koa ia o ko Likou aoa~; eia Pno kahi hilu !oa ua komo pu aku la na kanaka oka aoao o ke aiii o Hawaii e hoohanohano pu aku me na kanaka o Maui. malaila maī ka hu oka ako, nohea mahalo ole hoi i ka hoea ana mai o Makaku, i na maka no kau ka weli, ina lima no hoi kau ka lia, a i ke kioo aku oe ku i ka hoomaka'uka'u, i kana laau ihe kauwila aole i kana mai oua mea maikai oka nui, a o ka nui paha ia la he eha mau kanaka ikaika nana e hapai i kana iaau ihe— aole io aku la o ka nui i kana mai, o ka loa o ka laeu ihe a Makaku, he ekolu anana o kona anaouni, he ewalu kikoo. Mehope iho o kela wa, i puka mai a O Puapuakea mai l:>ko mai o kona hale a ku ana imua 9 ke kahua kaua me kana laau ihe ma kona lima, me na helehelena o ke koa a me ka hauoli, aohe wahi ieo pane o na kanaka ua hamau na leo, no ka mea, aia ke kanalua ilo ko aka naau kahi i noho ai. I keia vra ua nohoaiii iho ia ka maiuhia maluna o ke anaina. He mea pono e hoike aku kou mea kakau i ke ano o lea laau īhe a Puapuakea.

O ka loa o ka ianei laau ihe, he ekolu anana a me muku, o ke anapuni he eono kikoo. Ke ike pu ae la kakou, ma ka loa oka laau . ihe a Puapuakea ka oi, a nona paha keia wahi kanaenue: He keu a ka loa no 0 Kalani He anana muku o Kolopulepule Pau na helu i Puuonioni A ma ka nui puipui hoi, aole hoi e loaa aku ka laau ihe a Makaku.

Ke hookahakoha nei o Makaku im ua 0 ke kahua kaua 0 laua, e like me ke ano o ka moa kane [ke-mu]. A o Puapuakea hoi, aole ona hookahakaha, ke ku malie la no oia imua o ke kahua kaua o laua, a mamua pono iho hoi oke kumu. I hakalia wale no 1 ka leo o na alii o ke kena aku 1 ka laua mau koa e hoolale na ai a ka ui. I kela wa ike ia aku la 0 Paoa e ani mai ana kona welelau hma i kana haumana ia Makaku, e hoolauna aku me ia, no kahi mea a Paoa j makemake ai. Ia wa ua hooko io mai la o Makaku e hui me kana kumu. a i ko laua wa i hui ai, ua ninau aku o Paoa ia Makaku penei: Owai kau hauna laau e kii ai i kou hoa naio ? E nana aku oe la he wahi kanaka iki, malia auanei o haIa kau hauna laau, alaila make mai oe i kahi kanaka iki oia ka mea hilahila o kou make eke kanaka nui i kahi kanaka iki, no ka mea, nona ka olelo ana "ina iho o Kulepe la he wahi kanaka

koa." Pane aku la o Makaku, aole ia i helu ia imua o ko'u alo, aoleia o ko'u hoa e kau iho ai o ka wai, he nnnamina au i ka'u mau hauna laau no ka uuku o kahi hoa paio.

I aku la o Paoa, e auhea oe, aole o ka nui o kau mau hauna laau ka mea e make ai kou hoa paio, aole pela; he iki wale no ka hauna laau o ka make; eia wale no ka'u kauoha ia oe, o kau hauna laau auanei e hahau ai, oia keia, o "Kawauke-ka-kahi o Kuloli." I pa auanei ko hoa paio a haule ila'.o; alaila hoi hou iho oe i ka lua o ka laau maluna o kou hoa paio, o Kapuhiinuwai Ka laau oia auanei ka laau hope au, alaila make ko hoa paio, a oia ka laau e inu ai ka maka o ko ihe i ke koko o kou hoa pa--10, a e lohe oe a malama i keia olelo a'u a ke kumu, alaila ola kakou, aka i malama ole oe e mamake ana kakou i keia la. Ae aku la o Makaku, ae no hoi paha na maua lae hana ae i na keikikane o maua.

l Pau ka ao a Paoa i k na hau- > mana, a i keia wa hoi hoomaka mai la . o Kaunamano i ke ao i kana hauuiana ia Puapuakea, e like me ka Paoa ao ana i kana haumana ia Makaku. I ke- | la wa, o ka pii koke ae la no ia o ko Puapuakea wahi kai, a hookahi no pai ana i ke kumu ao laau ana ia Kaunamano, a waiho a make aku la ilaia Ēia waie no ka huolelo i lohe ia mai ka waha mai o Puapuakea: "I ka hale pau ke ao ana, aohe Jao hou ana i koe. He mea e ka hoopihoihoi nui ia o ke anama kanaka nui e ku aku ana, e nana i keia mea mahaonao i ka waiho a make roai o Kaunamano ilalo, we he mea la ua make loa, ke koliii oKa lau o ka manamana wawae, aoie i kii iho o Puapuakea e hoala ae i kana kumu, ke moe malie la no keh i ke kai o ka Haku. 1 ka ike ana o na aiii aole mea i koe, ua hoomaka mai la na alh e oleio e ho> maka koke iaua ika laua apona hana, oia hoi ka hoolak o na ai aka ui, ka mea i olelo ia oha ai o Hnukahna. Oia hele no o ka ieo alii a lohe pono no o Kaunamano e moe a make ia ilalo, a na ia leo i hoala ae i ka hiamoe a make ana oua kumu ao laau kaulana la a ka kakou koa Puapuakea.

Ala ae h oia i;una me ke ano poniuniu i keu pai niahanahana a kana haarran.L I i wa ui hoooiaka uuj e ku imua o ko Uua kihua kaua. ū*a no hoi ua e'eu mai hno hoi ra kumu mahope ponui o ks laua mau hauaiana me na olelo hoeikaika e paipai aku ana ina moho o ka 'a; o nae ke olei ) no oia iimia o kani haumana, he r,uu olelo hoo! '"i. O Kaunaaiano hoi i kela wa, a ■ e oia e aa hou aku e o!eb i kana Uauroana i kela wa. Ua ula no he noonoo iioko o kona naau: Ina paha au e o!el > botx aku ana i ka'u hauo ko iala pai hou mai no paha ia a o ko'u make loa no ia. £ aho au e ao i ka noho nialie. I kela vra kena mai Ja na alii e hoo maka koke kā hakaka ana o ua mau kaulanaaina nei o laua. I keia wa kena aku nei ke alii o Hawaii i ke alii o Maui, e oielo aku oe i kou kiulanaaina e hoomaka ka hana iuua o ka hana a laua taia I kela vra olelo aku la ke alii o Maui i kona kaulanaaina e hoomaka mua ia i k* hana malona o kona hoa paio.

aku la o Paoa i kana haumana, e lawe-a ka laau a oolea, eia ia o Ikuwa ka malana, oka poha koeleele. I kela wa pane aku la o Makaku i kana kumu, ua pono, ia wa no i hoomaka ae ai o Makaku e oniu i kana laau ihe, e hooponiuniu ana i kana laau ihe imua o kona hoa paio, oia hoi o Puapuakep. I kela wa ke ku makaukau la laua imua o ke kahua kaua, ke hooho mai la na leo kupinai o ka lehulehu e nana mai la ia laua. E lawe haaheo ana o Makaku i ka hnakila ma kona aoao, no ka mea ua maopopo no la kakou ke nana aku ia laua i keia wa, aohe wahi eha i ka mea liiliihe hoomaneoneo oia kahi mea loaa i ka mea liilii.

Ke paiakuli la ka lewa i na leo heoho o ka lehulehu, a he mea oiaio na ka mea nui no o laua ka lanakila. Alia la, Hao e — He pono na ko Muui e hooho me na leo kanikani kupinai, aole nae pela ka oiaio komo pu mai la no kekahi hapa o na makaainana o Hawaii, me he mea la i ka nana aku he maui wale n f » nei e hooho mai la. Nohea komo ole aku hoi o na o Hawaii e hoohanohano aku i ke koa o Maui ia Makaku, no ka nui a me ke kiekie o kona kino, me ke kulana hanohano a ku kilakila hoi. Me ia mau mea i hooluhi ai kekahi hapa o na makaainana o Hawaii, me he mea la oko lakou koa ia ma ko lakou aoao, e hauoli nei la kou. 1 kela a laua e ha la, ua hoomaka aku la o Makaku e hooka? kup a Mokaa alo i kana laau,

me ka oniu ana iiuna pono o kona poo a me ka hoihoi ana iho i kma laau i kona alo ponoi. Ona kumu ao laau hoi a na koa i keia manawa, ke noho la laua me ka manao na ka wai haumana la a laua e lawe haaheo ae i ka lana- | kila o ke kahua kaua, na ka Paoa paha, a i ole na ka Kaunamano paha ? Aka hoi, na ka Paoa pahe, ke hooho e niai nei ka leo o na makaikai i ka lanakila o Makaku. He mea oiaio no nae, ina oka haumana nei o ka hoolohe, ina la ua poino o Puapukea. Aka no kona hookuli a me ka hoolohe ole, ua i kona kino manao hoo'ohe ole a me ka hookiekie. E hooniaka mai ana o Makaku i kana laau e hoomoe pono maluna o Puapuakea me kona ikaika a pau, ike mai ia o Kaunamano i ka laweni laau a Makaku, ika hele a kiekie iluna, pane mai la oia ia Puapuakea, e Puapuakea, nana pono ia ka hauna laau, o pa auanei oe, i kela wa e pai ae ana o puakea i kana kumu ao laau īa Kaunamano me ka june ana ae i keia mau huaolelo.

I ka hale pau ke ao ana a ke kumu, ia loaa ana aku o Kaunamano i ke peku mahanahana o ka lima o Puapuakea, jne he peku hoki la, waiho a make aku la o Kaunamano ilalo o ka honua, me ke kolili ana o ka lau o kona manamana wawae*# Ia manawa no hoi ua iho pono iho ia ka laau a Makaku maluna pono iho 0 Puapuakea, ike o Puapuakea i ka wela a me ka hu <>Ica makani o ka laau a Makaku ri§a!uni ona, e alu aku ana oia 1 hope, ia aki ana pa aku la o Puapuakea a make akh~la ilalo o ka honua me ka ehu nui i ala mai ai mai kona make nui, a noho ana ilona i nana aku ka hia i kana haumana e waiho oni ole mai ana ilalo, ua maule a kokoke e make.

He wa ia ake anaina nui e noho la me ke eehia a walohia hoi, a pela no hoi me na alīi, a o ke aiii nae o Maui ua piha loa oia Ika minamina no Puapuakea, no kona make e, no ka mea aole no na mea e ae keia haakai kaua a Xamalalavalu aka no Poapuakea wa le no, eia nae hoi make e. He mau rainute pokole ka nohoaiii anao ia minao i ke aliioMaui, ua hoopau ia kona mimo mmamma no Puapuakea. No kek kumo, ina no emake o Puapuake, alaila e lilo o Hawaii nei no'u, a e noho kauwa mai ke aiii o Hiwaii malalo o'u a me kona mau makainana a e lilo hoi keia makupuai no'u. Oia kona noonoo i kela wa.

E huli aku kaua e ka mea heluhelu e nana ike alii o Hawaii. Pehea la korui mftnao i ke!a I keU m iru«ra, he oi ke aloha o Loīioikanukahiki i kona hoa pHi, n,n * ko laua mau wa mai» OU hoi kona hanau air;a e *«iho oni o!e niai la ike kahua kiua, aole nae oia i le e aku e kri e io:nf, a i ole no ka bapai ana e hoihoi aku i k 1 hale, e hoomaemae ae i kona lepo, oka manao o ka lehnlehu i kela manawa ua lele U>a la ka han i o Puapuakea, m3! kona kino aku. No koaa aia o!e mai iluna. I keU ua hamau na 'eo o ka lehulehu aohe puai nonanona o na leo, hookihi !eo i iohe ia aku i kela inanawa oia no o Paoa, e olelo aku ana ia Makaku, e Makakuokalani, hoi hou aku ua laau au i make ko hoa paio, e moe auanei kahi kanaka iki» lalo a ala mai aole auanei he kahu e laka ai, aohe auanei he nao ai i ka papaa. Pane aku la o Makaku, ua he kapahi na'u na ka ui, hookahi no laau a u a ka ui o ka make no ia, e iho paha auanei kona uhane ilalo i o Milu la a olelo aku oia, he elua mai nei mau hauna laau a .\{akaku ia u make mai nei au Noiaila, i hookahi no hauna laau a ke koa o Maui o ka make no la. I aku la o Paoa. he olelo hili ia aole i make ko hoa i>aio i keia vva, ala mai auanei ko hoa paio make oe, e hoololohe mai oe i ka'u olelo i ola oe, a ola pu hoi me makou. K hoomoe hou axu oe i ka laau maluna o Puapuakea i make oia īa oe. (AoU i pau.)