Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXVI, Number 13, 26 Malaki 1887 — KA MOOLELO KAHIKO O ENELANI. Unukiia no ka Nupepa Kuokoa. [ARTICLE]

KA MOOLELO KAHIKO O ENELANI. Unukiia no ka Nupepa Kuokoa.

MOKUNA VII. EN'ELANI MAL.UO O HAKOLA 11, ME KOXA PIO ANA I KLA LAHUI No*ax.\. MA KEIA MOKUNA, e hoieie aku ka mea kakau i ke ano o ko Ene!ani hoomalu ia ana malalo oke duke Wiliama o Nomana, a me ke keikialii Harola i kapaia Harola 11. He wahi anuu iki keia mai ka hopena o ka mokuna i hala penei: I ka la i make ai o ke alii Edewada, oia no ka wa i poni koke ia ai ke ke ; ki ahi Harola i ahi ro Enelam. aole hoi e like me na hoakaka ana a kela palapa!a hoopaa mawaena o ke duke \Vi!iama ame ke alii Edewada. A o keia la i make ai o ua Edewada !« aia ke duke Wi!iama ma kekahi wahi mamao !oa mai ka halealii aku ika hahai holoholona. Hele aku la ka !ono oko Haro!a poniia ana a hiki imua o ua du';e Wiliama nei, no ia mea ua ulupun i koke ae la oia ika huhu a haalele koke iho !a i ke kahua hahai holoholona no ka halealii kahi a Harola e hoononoho mai la iwaena o kona ihihi alii, a o ka mea hoi i kue ino i kana olelo hoohikL Noho iho la ke duke iwaena o kona aha kukamalu, a iwaena hoi o ko lakou noonoo nui £na, hoounaia aku la he mau e'.ele imua o Haro!a e kono aku ana iaia e waiho mai i kena hookohu alii. Me ka ikaika na olelo i hoea aku

ai imua o Harola, a ua pane pu ia ma» me ka ikaika, e hoole ana i keia kono a e kupaa ana mahope o kona pono. No keia hoole ana a Harola i ke ka uoha aka aha kukamalu o ke duke Wiliama, ua maopopo koke no ka hepena e hiki mai ana mawaena o na aoao a elua, oia hoi ka hookahe koko weliweli no ka nohoalii o Enelani, a he oiaio ua hoalaia na pualikoa i lako me na f ono kaua, a ua hoomaka koke ke kaua ana. Aia hoi he hoahanau ponoi no ke keikialii Harola e noho ana malalo o kekahi alii Norev?ai, a ua kue mau laua me ke kipi o kekahi i kekahi. Hoeueu ae la keia hoahanau i keni alii Nore wai e hele aku e kaua ia Enelani, oiai aia ae la o Harola kona enemi i makawelawela loa ai ma ka nohoalii. Ua holo ae la keia manao kaua mawaena o keia hoahanau a me ke alii Norewai, a holo aku la no Enelani. Ua loaakoke no ia laua he kokua a he koo ikaika ma ka aina, oia ke duke Wi.iama e liuliu la no ke kaua me Harola. Hui pu ae la lakou a kaua aku la i ka lahui Enelani e noho hoomalu ia ana a elua mau kaiikau alii Enelani, oiai ke alii Harola ma na kapakai o Hastings me kona pualikoa i makaukau e lele kaua mat i na koa Norewai ma ka muliwai a e noho alakai ia ana e kda hoahanau kipi o ke alii Harola a me ke alii Norewai.

Mahope iho o ka hooili kaua hahana ana o na koa Nomana a me kela mau kaukaualii Enelani, me ka maopopo ole o ka moho nana e kaili ka lanakila o ke kahua hookahe koko, aia pu no hoi ke alii Harola ke kaua mai la me kona hoahanau a me ke alii Norewai ma kahi i hoike ia maluna ae. A no keia kaua ana ka o na hoakaka ma keia mokuna penei: Ike mai la ke alii Harola i ka nee makolukolu aku o na koa Norewai ma ke kulana pi'o oiai na elele a ka make e hoouna ia ana mai na aoao a elua. Aia hoi mamoa o keia mau koa ike mai la oia i kekahi kanaka kulana hiehie a wiwo ole maluna o ka lio e holo ana me kana paHkaua ma kona lima e anapanapa ana i ka la, a no kekahi mau mmute pokole ike aku la oia ikona haule kuwalawala ana iho ilalo mai luna iho o kona lio, nolaila, huli ae la oia i kekahi o kona mau ?liikoa a ninau aku la: **Owai hoi ke!a kanaka i haule īho la lialo r "O ke alii o Ncrewai" wahi a ka pane. "Kahaha, he alii loihi oia a me ka wiwo ole, aka, ua kokoke mai kona hopena," wahi a Harola i pane ae ai me na mino aka. No kekahi mau sckona, pane hou aku la oia ike aliikoa: "O holo, a hai aku i kuu hoahanau ma kela aoao, ina e unuhi aku ana oia i ea kea a pau mai kela wahi aku, alaila, t hoolilo no au iaia i E!a no Nortbumberland, a i kanaka waiwai hoi a me ka mana nui maluna o Enelani nel" Naloaku9a ke aliikoa e lawe ina i ke kauoha ake alii Haro!a.

"Heaha ka ke alii Harola e haawi ! mai ai no kuahoaMoha, ke alii o Norewai ?" wahi a ka hoahanau i ninau aku ai i ke aliikoa iaia i hoea mai aL "Ēhiku kapuai lepo i lua kupapau ooaa, n wahi ake aliikoa. "A oia wale iho la ro kana i haawi mai nei T* wahi a ka hoahanau me ka mioo aka ana iho "Malia eol aku ana, no ka mea, be loihi ke kino oke alii Norewti * w»hi a ke aliīkoa. "O hoK a hai aku i ke alii Harola, e liuliu no ke kaua mai me kuu mau ke*,** waki Wi a ka keahaaao

Ua hooko koke u keia mau olelo hope a oia no ka wa i hoonee mai ai ke a!ii Hsro*a i koru rßau koa a kaua iho U. Aole i lioliu keia kaua ana, pio iho la ka aoao o kona hoahanao. Make oia, make pu ke alii o Nor*was. na aiiikoa a pau ame kekahi heluoa ma huahua o na koa, a ua koe aku hookahi alii aole i make, eia ke keiki ahi j o?are ake a!u o Korewal Ua hoopa j kele ii kona oia aea hoohanohano pu ra eke alii Harola. A lanakila ae la na koa Eeelani malalo o Harola. Iwaena o na ahaaina hauoli a ke alii a me na koa no keia lanakila hiwahiwa ana maluna o na koa Norewai, ua hoohikiiele ia lakou a pau i ke komo ana aku o kekahi kanaka me ka hanu pau paoaho ana a ku iho la iwaena o ke anaina hauoli. He ete!e keia i holo mai e hai i ke alii ua pae aku na koa Nomana ma na kapakaio Hastings malalo o ke alakai ana a ke duke W iliama o Nomana,; a ua hoopioia he heluna mahuahua o o na makaainana Enelani e noho ana ma na taona kokoke i keia mau kapakai.

A o keia wahi hoi a ke alii Haro!a e ahaaina hauoli nei me kona mau koa, aia no ia ma kahi i kapaia o loka (York )

Hooki koke iho la o Harola i keia ahaaina ana a hoouna koke aku la i kekahi mau kanaka e hele e kiu i ke kulana ona koa Nomana. Apo mai !i ke duke i keia mau kiu a ke alii Harola a lawe aku la a hoomakaikai ia lakou iwaenn oke kahua kahi i hoo!u!u ia ai na koa. Huli hoi aku la na kiu imua o Harola a pme aku !a iaia: "O na koa Nomana, aohe i umiumi e !ike me kakou, he olohelohe, a he poe kahuna hoi lakou." Ia wa i pane mai ai ke ahi ,4 E o'u mau kanaka, e loaa ana ia kakou he mau koa .wiwo ole iwaenaokela mau kahuna." A akaaka henehene iho la oia me kona maneo he mau koa opiopio loa la keia aole i heuheu ae ka umiumi. Iloko o na la waena o ka malama o Okatoba, o kamakahiki 1066, ikea aku la na aoao enemi elua e huli ae ana he alo a he alo maluna o ka aina i kapaia 0 Senlac, a e kapaia nei i keia wa mamuli o ia kaua ana o Battle, ke u Kaua. M 1 ka wehe'na kai ao o kekahi la, ua ku makaukau ae la na koa ma ko lakou kahua no ke kaua. Aia na koa Enelani 0 kealii Harola maluna o kekahi puu; heululaau mahope o lakou. Iwaena o na koa e welo ana ka hae kaua oka pualikoa me na kinohinohi gula i omau ia maluna, malalo iho o ka malu aka o keia hae eku ana ke alii Harola maluna o kona mau kapuai me na ukali e hoopuni ana iaia; alaila ku hamau iho la na koa Enelani me he mau kii leo ole la oiai na pale umauma e anapa ana ma ko lakou alo a me na koi kaua hoi ma ko lakou mau lima. Ma kekahi aoao hoi e ku ana na koa Nomana me wa helehelena oka wiwo ole ame ka puni koko. A iwaena o na leo hooho kaua i oili aku ai he naita Nonana maluna o kona lio a mamua hoi o ka

pualikoa. Oili mai la he naita Enelani mai ka pualikoa mai o ke alii Harola, a hui ae la keia mau naita ma ke kahua e niokomoko ana no ka hopena. Emoole haule make iho la ka naita Enelani imua o ka naita Nomana, a ua oili mai la he naita hou. Aole no i liuliu make aku la ia e like no me kona mua, a ua hele hou mai la ke kolu o na naita Enelani. Na keia na>ta hope hoi i hoohaahaa aku ika naita Nomana a make aku la ia, alaila hui ae la na aoao a elua e kaua. No ka wa mua o ka h >oili kaua ana, ua kuemi hope na koa Noenana ma o ka lohe ia ana ae ua make ke duke Wiliama, a i ka wa i ike ai ke duke i ke kulana o kona aoao, ua wehe ae la oia i kona mahiole a me ka pale maka kila a holo ae la mamua o ka pualika* ua i wahi nona e ike ia aku ai aohe ka i make. Mamuli oia hana ana ua hoeho ae la na koa me ka hauo'.i a huli hope aku la ina enemi. Me ka ikaika a me ka hahana keia kaua hou ana a hiki i ka napoo ana o ka la, a ia wa i ikea aku ai na koa Enelani e auhee 'ana a e hauh make ana maluna o ka honua kekahi mahope o kekahi.

Make iho la ke alii Haro!a ma ke ku ana o kona maka i kekahi pua kakaka oiai nakea e auhee ana. Lanakila ae la na pualikaua Nomana o ke duke maluna o na enemi, a oia n j hoi ka wa aka malamalama oka mahina e hoalii ana maluna o ke kahua hoo*ahe koko, i panaiia eka uiuiki malamalama o na hoku. Halii iho la ke anoano meha o ka po maluna o na kino keana, oiai na lama kukoi a na koj Nomana a me ke duke Wiiiama e aa ana a e huh ana i ke kino make o ke keikialii Harolt, a loaa aku la e waiho ana iwaena o ke koko o kona maa koa i mohai ai no ka nohoalii o Enelani, a e kakepa ana ka

hae kaua wai gula ma kona poo. Aaa na "Līona ekolu o Nomana i hoomalu aku ia Enelani." e iike me keia mau helu aku. (Aole i £au.) Ina e kuahaua ia ae ka malama ia o ka luhile o ka Moiwahine Victoria ma Enelani, alaila, e malama pu ana m Mabomeda oka panalaau o loia ika ihiihi o ia la me na haipul# kalahea m* ka pe k# aupuai la«pir9.