Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 46, 13 Nowemapa 1886 — Page 1
This text was transcribed by: | Loretta Ching |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXV, HELU 46. HONOLULU, POAONO, NOVEMABA 13, 1886. NA HELU A PAU, 2102.
@@@@@AH@LK @O@NLY @AII.LAN@OUKI
ASHFORD ASHFORD
ASHFORD & ASHFORD
(@A HUAHANAE AKIPOKA.)
He mau Loio, Hoakaka, Pale ma ke kananui, hakaolelo, Luna Hooponopono u me ka hana ana in a Palapala Hoolilo
@A@ELAWE HOKO O NA AHA A PAU O KI
AUPUNI.
@@@@@ @@PALAPALA IK@WAWA, A PAU.
@@@@Hana Helu 21, Alanui Kalepa, Honolulu, Hale. 2092-1yar
A ROSA. (AKONI.)
@@@@ A HE KOKUA MA KE KANAWAI
He Luna Hoolalo Palapala,
KEENA HANA: Make Keena Loio Kuhina
tf.
CHAS. H. PULAA.
@@@@A HE KOKUA MA KE KANAWAI
A e loaa no au ina Hon@inakau, Kohala Akau, Hawaii. 2001 tf.
CECIL BROWN.
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI?
I he l@@na Hooiaio Palapala no ha @e kupuni o Oahu
KEENA HANA: Ma alanui Kalepa. tf.
GEORGE P. KAMAUOHA.
He Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
A HE MEA
ANA AINA.
@ @@@@ no ina Kohala Akau, Hawaii.
2091-1 yr.
JOSEPH WILLIAM KELIIKOA.
He loio, a he kokua, ahe pale, a he k@o make Kanawai. I loaa no au ma ke Keena @@@ M. Poepoe, kihi o na Alanui Alii a Anini, Honolulu Ua hiki no hoi ke hana in a Palapala p @@ Kanawai o kela me kela a no. 1 yr.
J.A. MAGOON, (Makuna.)
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
Keena Hana, Helu 42 Alanui Kalepa, kokoke i ke Keena o Pekekona. tf
.
JOHN MAHIAI KANEAKUA.
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.
HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO BERITANIA A ME KA OLELO HAWAII.
Keena Hana ina Alanui Kalepa, Honolulu, maluna @e o ka Banako o Bihopa ma. 1yr.
JAMES M. MONSARRAT. (MAUNAKEA.)
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
He Luna Hooiaio Palapala,
E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palapala pili kanawai e ae ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.
KEENA HANA: Alanui Kalepa.
KINNEY & PETERSON
LOIO, LOIO, LOIO.
KEENA HANA: Helu 15 Alanui Kaahumanu, Honolulu. tf.
RICHARD F. BICKERTON. (PEKEKONA.)
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
KEENA HANA: Malaka o ka Halewai hou tf.
S. B. DOLE.
LOIO, LOIO, LOIO.
He Luna Hooiaio Palapala.
KEENA HANA: Helu 15 alanui Kaahumanu @079 1y
W. R. KAKELA.
LOIO A HE LOKUA MA KE KANAWAI
He Luna Hooiaio Palapala, tf.
WILLIAM AULD.
I @@@ H@@@@@@ Palapala Kepa P@@@@@@
No @@ Apana o Kona
KEENA HANA: Ma ke Keena o ke Kuo@@, tf.
W.C. AKANA (KALAUKI.)
He @@hel@ a @@@hi-olelo @@@ ka olelo Pake ma ka olelo Hawaii. Ua makaukau no hoi e hanai na Palapala Kuai o Hoolimalima a p@@@ aku mawaena o na Pake a me na kanaka Hawaii. E loaa no au me ke Keena Helu 7, Alanui Moi, @a kahi @ k@k@k@ ana ika @@@poo Healiilamanu. 2010-1y
WILLIAM MC CANDLESS.
HALEKUAI BIPI O WILIAMA MAKALALENA ma Ulakoheo. Na ano Bipi ia me na Ia a pau oka makeke no na kumakuai oluolu. Uala Kahiki a pela’ku. 2092-1y.
HE MOOLELO KAAO NO
Edisepa Ferido.
KA HIENA KAULANA O BAGALIA
KA OLALI O NA MEA HUNA POHIHIHI.
Kai Aina Lewa Pahaohao o Mauna Bevi@
Ke Kuhikuhi Puuone Poupou Kamahau a o ka Liona Hanu Meheu Pololei.
He Moolelo Enelani i unuai ia no ke Kuokoa.
I KA PAU ana o keia mau huaolelo a ka pua, ua huhu loa ua Ui na Nani Ehiku la, a pane ae la oia, e kuu kaikaina pua, ka mahina o Aina Nani, lele hou ia e nana ke kupua, malia he kupua ua pee ia kakou.
E waiho iki iho hoi kaua ia na Nani Ehiku e hoouna nei i keia pokii ona, a e nana aku kaua ia Hoku o Aina Nani oia hoi kela wahine i lawe malu mai la ia Edisepa, e ku mai la ma kela kappa o ka muliwai nui akea.
I ka wa a ke kume lemi i hoole mai ai i ka hiki ole iaia ke huna iho ia Edisepa, huli ae la ua Ui Hoku la a pane aku la ia kumu Loke ia ka pane ana aku penei: E kumu Rose-e, e huna aku hoi oe i kuu aloha iwaena o kou mau lala i nalo ai hoi in a maka o kuu kaikuaana.
Pane mai la ke kumu Rose. E ka Haku o na haku Aina Nani-e. Ua ike no hoi oe ia’u he laau kolo au ilalo, a he ku-ku no hoi ko’u kino, o ko’u pua, he mae wale iloko o ka la hookah hele mai no paha auanei ko kaikuaana e nana ia’u ike no i keia pua kau loihi me ka mae ole, a ike no he kupua make no, e hoao ae oe ia lakou nei.
Auwe hou ae la ua Ui la me ka puili ana ae i kona mau lima elua, a hopu iho la oia i ka pua (Edisepa) e waiho ana mawaena o kona mau wawae a hapai ae la iluna o kona ihu a honi iho la me ka pane ana iho. E kuu hoa make e aloha ino oe i ko loaa ma ii kuu kaikuaana, e make-e an aka hoi oe me ka hooko ole ia o ko’u makemake.
Ia wa koke no i oili koke ae ai ke poo o Edisepa mai loko ae o ka pua a pane ae la paupauaho koke iho la noka paha oe ia’u, imi ia aku hoi paha ko’u wahi e nalo ai, a emi iho la ke poo o ua Edisepa la a nalowale.
Auwe no hoi oe e kuu aloha-e, he oiaia no hoi kau e olelo mai nei, oiai ua luhi no hoi oe ia’u i ka lawe ana ina pakeke wai, a pela no auanei au e panai aku ai i kou lokomailkai, aka, ke nana nei au i wahi nou e nalo ai, aohe wahi kupono, ka’u hoi ia e no i ae nei in a pua, a ke hoole mai nei hoi lakou nei.
Oiai no ua Ui la e hoopuka ana i keia mau huaolelo,aia hoi, lohe ae la oia i ka hu o ka makani, i nana ae kona hana, ike ae la oia i kekahi lio hulupala nani me kekahi wahine Ui maluna ona, a pane ae la ua Ui la me na wai maka pu e helelei ana.
Auwe no hooi oe e ke aloha-e, eia ae keia kaakuaana o’u ke kii mai nei ia oe e make-e, pehea la auanei au e hana ae ai i nalo koke ai oe.
I keia waa ka Ui e ha’uha’u nei, ke kokoke loa mai la kona kailuaana e hiki imua ona, ia wa i hahau aku ai ua Ui la i ka elua o kona owili lauoho a pane aku la, e kuu kaikuaana ka Mahina o Aina Nani-e, o hoi a hai aku i ke kaikuaana o kaua , alohe kupua owau wale no keia e ku aku nei ma ke kae o ka muliwai nui akea.
I kela wa a ka U ii hahau aku ai i ka owili lauoho, kupikipiki-o ae la ka moana wai, a lelele ae la na huna wai a pa ae la ma na pukihu o ka lio hulupala e holo mai la, a puiwa ae la ua lio la a huli aku la i hope no ka hoi ana e hahai ia na Nani Ehiku.
I kela wa i peku ae ai ka Ui Mahina i ka opu o kona lio me ka hoohuli ana ae in a kaula kaohi imua o ka Ui e ku mai la ma kela kappa o ka muliwai, aka, lelepi loa ae la ka lio hulupala me ke kapalulu ana ae o kona mau pukaihu no ke komo pinepine aku o ka huna wai iloko o kona mau pukaihu, a hoi awiwi aku la oia imua o na Nani Ehiku.
Ia laua i hiki ku ai, pane mai la kona hanau mua. Owai aku nei ke kupua au i ike aku nei?
Pane aku la o Mahina, auhea hoi au i ike aku nei, hele aku nei maua a ka hapalua like o ka moana wai, kupikipiki-o e ae an aka moana wai makau-e ku lio hoi mai nei maua, pane mai nei nae ka pokii o kakou penei: E hoi aku oe a hai aku i ke kaikuaana o kakou, aohe kupua owau wale no keia e ku aku nei ma ke kae o ka muliwai nui akea.
Ia wa huli hou ae la ua Ui na Nani Ehiku la a wehe ae la i ke pani o kana ipupoki a ninau iho la.
E ka pahu kupua a kea la o na mea pohihihi, aole io no anei he kupua?
E ka haku o na haku o Aina Nani-e he kupua no, aole nae e loaa ia oukou oiai, ua aloha na pua kanu o kou kihapai i ko oukou pokii, a ua nalo aku la aloha ino i ko haule i ka hewa me ka mea imi mea pohihihi, wahi a na pua kilokilo i pane ae ai a emi hou iho la iloko o ka ipupoki.
Pane iho la ua Ui la, o ka olua no ia o ka hooupupu mai ia’u, mea ae no olua o ko’u haule no i ka hewa, hele mai la ka hoi au a ku-a uluhua i ka olua olelo e like me keia, e aho au e hele e huli i ua mea la, a i loaa oia ia’u e make oia e pono ai, i ike ia hoi ke ko o ka olua olelo, i ko’u haule me ia i ka hewa.
Me keia mau olelo ua Nani Ehiku nei i pane ae ai, lalau ae la oia i kona koloka pouli mana, ke koloka hoi i kappa ia, “ka pohihihi o ka honua,” komo iho la oia a paa lalau aku la oia i kekahi kaula gula ka mea i kapaia, “ka pahi kaua pohihihi.” Oili ae la oia a ma ka puka o kona hale aniani, wehe ae la oia hookahi pauku o ua kaula gula la a nou ae la oia i ka lewa, ia wa i olapa aku ai ka uwila, i panai pu ia aku hoi me ka leo paapaaina o ka hekili, a iloko o ka imo ana o ka maka, ku ana kekahi lio keokeo nani, a haa ana imua o ka Ui na Nani Ehiku, aia na pono a pau o ka holo lio maluna ona, a i hakalia wale no i ka mea e kau aku anamaluna ona.
Maanei e ka makamaka heluhelu, e waiho iho kaua i ke kamailio ana no ka Ui na Nai Ehiku, a e nana ae hoi kaua i ka hana a ka wahine maluna o kana ukana (Edisepa) me kona hoomanawanui ana i wahi no kana ukane e nalo ai, a penei kana hana ana.
I kela wa a ka Mahina o Aina Nani e hoi la, ia wa koke no i huli ae ae ua Ui la a pane aku i ke kumu laau waina penei, E ka laau waina-e, aole anei e hiki ia oe ke huna aku i ka’u ukana, ka mea hoi a’u e hopohopo nei i ka make ma ii kuu kaikuaana.
Pane mai la ke kumu laau waina, e ka haku o n haku-e, ua ike no hoi oe ia’u he laau hihi au, he hua eleele ko’u a he pua liilii loa ko’u, ina paha e pili mai ana kau pua ia’u, he nui oia a he ulaula kona ano, a ike mau no paha k kaikuaana he pue, make no, e hoao oe ia lakou nei.
Auwe ke keu oukou o na kumu laau a ka lapuwale nui wale, aloha ole maoli no oukou ia’u, eia ka’’u olelo ia oukou, a i make kuu mea aloha i kuukaikuaana, alaila, aole au i ike i ka’u mea e hana aku ai maluna o oukou, a e pau auanei ko oukou ulu ana maluna o keia aina nani, a e hoi oukou a paa loa ilalo o papaku o ka moana, malia o ulu maikai oukou ilaila i kahi o ka wai awaawa, a na ke ako’ako’a e hehihihi ko oukou mau lala a me ko oukou mau pua.
Ia wa no i auwe mai ai kekahi wahi kumu laau uuku no kona hoihoi ia ilalo o ka noana a pane mai la oia. E ka haku o na haku-e, aale o’u makemake e hoi ilalo o ka honua, no ka mea, he wahi inoino loa kela, aohe mea ola malaila, e aho e haawi mai oe i kau mea aloha na’u e malama malia o nalo oia ia’’u, a ina e loaa ana, alaila, ua make no hoi au iloko o ka inaina o kou kaikuaana.
Owai kou inoa e kena pua e pane mai nei? wahi a ka Ui ka Hoku o Aina Nani,
Ua kappa mai kou hanau mua i ko’u inoa o Selemima, no ko’u aala ole e like me na pua e ae.
O! O Selemima ka pua melemele, ae, ua ae aku la au i kau noi, ia wa i pane iho ai ua Ui la i ka pua Edisepa peneiL E kuu aloha i pua melemele oe e pono ai, a o kou nui e like me ka nunui o lo’u maka, a honi iho la na Ui la ia Edisepa pua, a ia wa koke no i loli ae ai ua pua la mai ka ulaula a i ka melemele, a uuku hoi e like me ka nui o ka maka o ka Ui hookalakupua, a lawe ae la ua Ui la a hoopili aku la ke kuma laau Selemima, a ke nana aku i ka pua o ua kumu laau la a me keia pua Edisepa, ua like loa, aohe wahi a ka naau e hoohewahewa ai no kona ano, oia maoli no a pau, a ia wa i pane aku ai ua Ui la. E ka pua Selemima, ke kapa hou aku nei au i kou inoa hou, a o kou inoa auanei ia a mau aku, “O ka pua mae ole.” (Everlasting Flower) a nou ko’u hoomaikai piha loa ana.
Ia wa i pane mai ai ke kumu laau lemi. E ka haku o na haku-e, owau anei kekahi e kokua ia oe i ka huna ana i kau mea aloha, a pane mai la hoi ke kuniu laau Rose, owau pu aku la kekahi e kokua i ka huna ana i kau aloha, a pane mai la hoi ke kumu laau Waina, owau aku la ma ia haawina o ke kokua i ka huna ana i kau mea aloha.
Pane aku la ka Ui, mahalo au ia oukou ke hana io oukou e like me ka oukou i olelo mai nei, a ina he palau wale mai no ka oukou ia’u, alaila e hoihoi no au ia oukou a pau loa ilalo o ka honua.
Mahope iho o keia mau olelo a ka Ui, pa mai la kekahi makani ikaika loa, kupikipiki-o ae la ka moana wai, naueue ae la hoi na wahi a pau o Aina Nani, ia wa koke no i hoopuoho mai ai na leo o na kiai a pau, me ko lakou kukuli like ana ilalo a pane ae la. E ola mau ke alii o na alii o Aina Nani.
A iloko o na olapa ana o ka uwila i kokua ia e na leo paapaaina o na hekili, a i panai ia mai e ka leo wawalo o ka moana wai, i ike ia aku ai ka Ui na Nani Ehiku e holo mai ana me kona lio maluna o ka moana wai akea, a ke nana aku i ua Ui la o Aina Nani, me he maea la oia kekahi o na kupua ikaika loa o ka lewa.
A iloko pu o kela wa i hoike mai ai na pua a pau i ko lakou aala piha, ko lakou maul au a pau i ka uliuli maikai me he mea la, o ke kupulau ia wa, na hua ai hoi i ko lakou mau hua memele a me ka lepo hoi i gula maikai.
I ka ike ana aku o ka Hoku o Aina Nan ii kona kaikuaana e hele mai ana, lelele ae la kona oil ii ka ike ia o kana aloha, nolaila, lalau ae la oia i ke kolu o kona owili lauoho a hahau aku la iluna o ka moana wai me ka pane ana aku. E ku kaikuaana alii-e, e hele mai ana oe i keaha, hoi aku, aohe kupua, owau wale no keia e ku aku la aohe lua.
I kela wa ana i hahau aku ai i kona owili lauoho, ia wa puoho ae la ka moana wai a lele liilii ae la na huna wai i ka lewa, a po aku la maluua o ka lio keokeo o ka Ui a pi ae la ka ihu o ua ho la, no ka pulo ana in a huna wai, ia wa i pane iho ai ka Ui na Nani Ehiku penei.
E ka moana wai, ka hoowalewale nui o ka honua, heaha kau hana ia’u e like me keia, hamau kou leo e puoho nei.
Ia wa koke no i malie iho ai ka moana wai me he aina paa la, aole ale, aole makani, oia lai pu wale iho no.
I ka ike ana mai o ka Ui Hoku ua pau ka puoho ana o na ale o ka wai, hapai ae la oia i kona owilil lauoho hope, a hahau ae la i ka lewa me kona pane pu ana aku. E kuu kaikuaana a ka hookuli, o hoi, heaha kau e hele mai nei, aohe kupua.
I kela wa a ka Ui Hoku i hili aku ae i kona owili lauoho 4, olapa aku la ka uwila a me kekahi makani ikaika loa i hui pu ia me ka pouli aaki, a loaa aku la ka Ui n Nani Ehiku, a lohe pu aku la no ia i ka huaolelo a kona pokii, a oia ka Nani Ehiku i pane ae ae.
Aia anei aohe kupua, o ko’u mea ia e hoi ai, aole, aole au e hoi hope, no ka mea, ua piha ukiuki loa au i kela mau pua no ko laua olelo mai ia’u e haule ana au i ka hewa me ka mea imi mea pohihihi me keia mau huaolelo ua Nani Ehiku la i pane ae ai, a hapai ae la oia i kana kaula gula a hili aku la imua o ka makani ikaika, a wawalo aku ia na leo nakolonolo o ka hekiu i panai pu ia aku me ka uwila, a oili aku la mai loko aku o laua kekahi wahi manu alelo loihi, a iele aku la me ka mama no ka malapua.
I kela wa a ka pouli e aaki la, huli ae la o Nani Ehiku a nana aku la i hope i kona hale aniani a pane aku la. E ka la o Aina Nani-e, e haawi mai hoi oe i kou malamalama piha maluna o Aina Nani, oiai hoi ua hana ano-e inai nei hoi ka pokii o oukou ia’u, heaha la hoi kona mea i hana ai e like me keia.
Ia wa koke no i poha mai ai ka malamalama o ka la, a auhee akula ka poulio ka owili lauoho 4 o ka Ui Hoku. I ka ike ana o ka Ui Hoku ua poha mai ka malamalama o ka la, hoolilo iho la oia iaia iho i pua nona na waihooluu ehiku, a hoi aku la no ka hale aniani ma kea no mahuka, a i hiki aku ka hana o Nani Ehiku, aohe kona pokii, a pane iho la kahaha, he keu ka hoi kela o kahi kaikamahine hoonaukiuki nui wale ia’u kai no e noho iho ana la hoi a hiki mai au, me he mea la he kupua kona kokoolua i hele mai nei, a ua huna iho nei, akahi ka hohono kanak mai nei.
I keia wa, aia kahi manu alelo loihi ke hele huli la i ke kupua iloko o na malapua, a no kekahi mau minute kona hele huli ana a no ka loaa ole, hoi mai la oia a hahai mai la i kona haku Nani Ehiku, i ka pane ana aku.
Hele huli aku nei au iwaena o na pua a pua, a me na huai pu, aohe loaa iki.
Pane aku la o Nani Ehiku, kahaha, pehea hoi i loaa ole ai, he alelo loihi hoi kou, he hiki ia o eke o@no in a wai mamana o na pua a pau, a o ka pua no e hohono kanaka ae ana la, oia no ke kupua, hele hou oe e huli.
Lele hou aku la no ua wahi manu la no ka elua o ka Manawa, a ho-o aku la i kona alelo ma na pua a pau a hiki aku la oia ma kahi o ka pua maeole, ka pua hoi o Edisepa e noho ana, anehe iho la oia e hoh-o i kona alelo iloko, ia wa, me ka eleu ka lala o ke kumu laau lemi i kolo mai ai a mamua o ke lomo ana iho o ke alelo o ua wahi manu la, hou ae la ke kui ku-ku o ka laau lemi a ku ae la ke alelo o ua wahi manu la, a uwe ae la oia no ka eha o kona alelo me ka pane ana iho. Kumu laau lemi lapuwale, eha loa kuu alelo ia oe, a hoao hou iho la no oia, a ku hou no i ka winiwini o ke kumu laau lemi, a pane hou ae la ua wahi manu la, e lemi kapuwale, ku-ku loa kuu alelo ia oe, inoino maoli oe,
Pane aku la ka laau lemi, nawai no oe i olelo aku e ho-o i kou alelo ma kahi o lo’u ku-ku, me ko ike iho no aia malaila ko’u lala kahi i kau ai.
Aohe no hoi e hiki i kou lala ke polu aku ma kahi okoa, wahi a ka manu.
Aole, wahi a ka Laau Lemi, ina wau e pelu ana, e ahki ana, a eha wau, aole e hiki ia oe ke lapaau hou, hele oe makahi e e keia manu, me koa ike ino no aohe kupua, ho-o no kou alelo.
Ia wa, lele aku la ua wahi manu la, a pakele iho la ka kaua koa Edisepa mai keia make ae, nani ka la @@ maikai o keia Lemi, ma ka apua la hoi ke ola wahi a ka olelo kaulana.
‘ Hoi aku la kahi manu a hiki imua o Nani Ehiku a hai aku la, ua hele huli aku nei au aupuni ka malapua aohe kupua i loaa aku nei ia’u, pane aku la o Nani Ehiku, pela paha, ua hele aku nei paha oe, ua lalau aku nei paha oe, no ka mea, ke honi nei no au i ka hohono kanaka o ka honua, e aho au e hele maoli aku e nana, a i loaa hoi ia’u kela kanaka, make oe ia’u e kena wahi manu.
Hele aku no hoi oe e huli i ike ia an aka loaa o kau kupua, wahi a kahi manu a ke kolohe nui wale.
Ia wa, lele iho la o Nani Ehiku mai luna iho o kona lio, a hele huli aku la iwaena o ka malapua, me kona hookolo pololei ana mahope o ka meheu hohono kanaka, aole i loihi aku kana hele ana, hiki aku la oia ma kahi o ka pua Edisepa e ulu ana, a he anana paha kona mamao mai a Edisepa aku, pau ae la kahi hiki iaiai ke hele aku, no ka mea ua hihi mai la na l@la o ka waina a me ko ka Rose, a me ko ka laau Lemi, aia lakou a pau maluna o Edisepa kahi in oho malama ai, a ke haawi ae la hoi ka Rose i ka aala piha o kona pua, ke hele la a nae iki u Ui la ke hanu ae, i kau-a mea o ke ala, a no ia mea i noho iho ai ua Ui Nani Ehiku la ilalo, a hoopio mai la oia i ka lala Rose, a honi iho la me ka hoomaoe ana ae penei: Ina no hoi o kou aala e ka pua o\Rose a pela no hoi kea la o ka’u ipo o keia mua aku, heaha la ia, aole au e neeu aku mai kona alo aku iloko o ka makahiki hookah, a akaaka @alu iho la oia iloko iho ona me k amino aka o kena mau papalina.
Iaia no e waiea ana me pua Rose, aia hoi, honi hoa ae la no oia i ka hohono kanaka mai, a ku @ e la oia a hele