Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 28, 10 Iulai 1886 — Na Hoopaapaa Mawaena na Hoa O NA AOAO KUOKOA & AUPUNI [ARTICLE]

Na Hoopaapaa Mawaena na Hoa O NA AOAO KUOKOA & AUPUNI

i i X pill anA i ka Holo B*Iot« o Kuiu* p»li. i huuia mm iu la 15, 16,» me I 17, ok« K*d Aiuuilolo o 1886. i

Na hana o ka !a A. D. i8S6. Noi raai o Hon. Kakina, c hapai ia na hana o ka la. Ho«holoia» Hoike roai la ka Peresidcna, o na hana o ka la, oia no ka noonoo ana 1 n& Hoike a ka hapa nui a me ka hapa uuku o ke komiie Hookolokolo, no ka palapala noopii e kue ana ia J. A. Kaukau ina ke ano he l.unamakaainana no KaanapalL Ma ia wa, ua heluhelu ia mai la na hoike elua a na K.oimte. Noi mai la 0 Kakina, e hoapono ia ka hoike a ka hapa uuku, olelo mai ia oia, o na haua imaa o ka hale, he ha- j

na nui; oiai, eia iloko o keia hana na m«a pili i na kurmi alakai e koho ia aku ai na hoa o ka hale, ina e lilo ana ko kakou mau koho lunaoiakaaiaana ana i mea waiwai; ina paha e lilo ana i mea e hoike ai ina manao o na naakaainana, alaila € pono e haiia ia na koho ana me ke kaulike a me ka pololei e like me ke kanawai. Nolaila, ma

na pohihini * pau e puka mai ana iuiua o keia hale e pili &na i na koho

lunamakaainana ana, he pono e hana ia me ke ano kanawai a me ka pololei; no ka mea, ioa e lilo ana na koho lunamakaainana ana ma k« ano hoopaialeha, ka hele aku no ia mai ke ino aku, a hiki Ike ino loa ana, i kela a me keia makahiki.

He puka pinepiie mai no na hana o keia ano, aole ma keia hale ahaolelo waie no, aka ma na ain* a pau o ka honua nei, a me ka lilo pu i mea kuee mawaena o na hoa, me he mea la he aoao okoa kahi ahe aoao okoa keka-

hi. Aole loa he wahi kamu iki e hik ai ke manao: ma ka noonoo ana

keia kumuhana, he aoao okoa ko ka

hi ahe aoao okoa ko kekahi. No ka mea, ua oi loa aku no ka poe e kokua ana ma ka aoao ona Kuhina, mamua ae o ka poe kue. Aole no he mea nui i keia kuuiuhana, ke kokua ia o na Kuhina i keia kau, a kokua ole ia paha; a i ole e hoonoa ia paha ka noho o kahoa mai Kaanapah mai a aole paha; no ka mea e mau ana no ka aoao ikaika i na Kuhina. Nolaila, wa lilo ae la na kumu e hiki ai ke manao, he aoao okoa kahi a he aoao okoa kekahi, i mea ole; a ua hiki hoi ina hoa oka hale ke hooko i ka lakou mea i hoohiki ai, ma ke ano e hana ana i kekahi hana makamae, i hilinai ia maluna ona.

Ma kela la aku nei, olelo mai la kekahi kanaka ia'u: "Heaha ka pomaikai ia oukou e hana mai nei iloko o ka Ahaolelo; oiai, he poe uuku wale no oukou; aole o oukou ikaika e hiki ai ke hana i kahi mia; heaha ko oHkou mea i hookuu ole aku ai i ka hapa nui, e hana i ko lakou makema* ke, a paumaele iho ka inoa o ke aupuni ?" Aka, aoU pela ko'u manao, aole au i koho ia e hana pela, aole no hoi oia ko'u mea i hele mai ai iloko nei o keia hale. I hele mii au iloko o keia hale, e hana i na uea a paii e pomaikai ai ko'u mau hoamakaainana, a e pomaikai ai hoi ke Aupuni, a e hana aku ana no ao i na mea a pau e like tne ka hiki ia'u ke hana no ka p«no. Noiaila, ke manao nei au ma keia hihia. i met e ku ai keia hale ai ka aoao o ka pono, a • maeaae po ai kona moolelo, e hoap*no ia ka h»ike a ka hapa uuku. ina aole, alaiia, e kau ana keia kikokohu eleeie ma ka moolelo o k«ia hale. E hoopaapaa aku ana au i keia mea me ka moakaka, a me ke mea la imui o na Lunakaoawii o ka Aha Kiekie; a ina e hiki oie ana ia'u ke hooiaio aku, a lawa ma noonoo o na mta a pau iloko o keia hale, i ka pono e koho ai aia ka hoike a ka hapa uuku, alaila, koho aku oukou ma ka hoike a ka hapa nui. Aka nae, e noi aku aea au ia oukou pakahi e na Hoa, aia mahope iho o ko oukou hooma»popo ana i na hoopaapaa a kela me keia aoao, aiaila, e kapae oukoii i na manao kanaki, a e koho oukoo no ka aoae ā oukou e ike ai h« pono a he poiolei. O na kumu nui ma keia hihia, oia keia: Ma na hoike a elua, ua ala mai he e!aa k»u; hookahi ma ke kanawii a o ktkahi mi na Olaio Hoike.

O ke kumu ma ke kaoavai a u c hoo maopopo nei, oia ke;a: _aku nei! o Keoni Kikikmi imua o ka Papa . \ Nana Koho, i kekahi mau kanaka i paa o!e na moa rna ka Papa laoa o ka Poe Koho, a mamuli o ko lakou ike ina fae pouo, ua hookomoia ua mau moa nei.

Alaila paa aku ia ua * poe inoa nei, | e like me ka ke kanawai i kauoha ai. | Mahope mai, oia noi ka ia koho, hoole tt iho Ia keia poe. me-ka hoohiki ole ia, a keakea ia mai paha e kahi mea; a j me ka hoike oie aku hoi i kahi kumn eat ole ia ai lakou e koho, koe wale' no he palapaia mai ka Loio Kuhi»a aku. A eia ke kumu i ala mai malalo 0 ke kanawai; ma ua paa keia poe inoa ma ka Papa Inoa, e iike me ka k« kanawai i kauoha ai, e hiki anei ke weheia keia inea mai ka Papa Inoa ae, rne ke keakea oie ia e kahi raea ? Ke oielo nei a*, "aoie. " Kia ka lua, oia hoi ke kuaau malalo o na Oieio Hoike; he oiaio anei "ne poe noho paa i Kaanapali keia mau kanaka i hooie la; a ua kuiean« ?.nei iakou e koho balcta maiaiia? Ua hoole ka hoike a ka hapa nui, aohe olelo hoike peia. Ake oieio mai nei ka hoike a ka hapa uuku, he olelo hoike no. Ma keia wahi, ua heiuhelu mai ia o Kakina i ko kakou

mau kanawai, i mea e maopopo ai. i Aole i kauoha maoli ia e hele kino ua poe kanaka la imua o ka Papa Nana; a he mana no ko ka Papa Nana' e hookomo ai ma ka Papa Inoa i na inoa o ka poe koho a pau i haule. Heiuhelu hou mai la oia ina kanawai i mea e «īaopopo ai, mahope iho o ka hookomo ia ana o na inoi ma ka Papa Inoa, aole he wahi mana iki e holoi a e wehe ia ai kela mau inoa ma ka olelo a kauoha pahaa ka Loio Kuhina; aia wale no a kue ia ma ke ano e keakea i kela ma* inoa, malalo o na kumu.

Uahoakaka ia ma na kanawai, ke ano e kapae ia ai na inoa i pono ole o ka hookomo ia ana; a o na hana a pau mawaho ae o laila, hehana kue icanawai. Kwhikuhi ae la o Kakina i ka olelo hoelaha aka Loio Kuhina, matnua ae oke koho balota ana, i mea e maopopo ai ka mana o ka Papa Nana, e hookomo ai ma ka Papa Inoa i na inoa o ka poe i hookuu ia mai na auhau ae; a hoakaka mai la oia e like me keia mana i loaa ika Papa, ma keia kauoha a ka Loio Kuhina, pela like no ke lakou mana e «ookomo hou ai i na inoa, ma na noi kupono a kekahi poe e ae, rae ka hele kino ole o ka mea koho imua oua Papa Nana nei e hookomo ai i kona inoa. Ua hookolokoloia na hihia o kekahi poe imua o na aha ma o ka Loio la, me ka hele kino ole oīa kanaka imua oka aha; a ke maaao nei au, e like la no me ia mea, ua like ka mana • kekahi kanawai, e haawi ai na kona Loio e hela īmua o ka aha Papa Nana, e p ; li ana no kona pooo koho balota.

Ma ka palapala ao aka Loio Kuhina ika Papa Naoa, aole e manao la ma na olelo oia palapala, e kapae ia na inoa eka poe noho ole i loko o ia apana, ma o ke kaka wale «e no o ka Papa i na inoa me ka lakou peni; raa ka olelo aka Loio Kuhiaa he okoa. Eia ka manao, aia a ke&kea kumu ia imua o lakou, ka mea nona ka balota i kue ia; nolaila, me ka hoolohe ole i keia kauoha, eia aku la ka iakou olelo iniua o keia poe he «3, "he palapala aai nei ka makou mai ka Loio Kuhina mai. e olelo mai ana, aole e hiki ia ouk«u ke koho ia nei, paa nui i ka hoi i ko oukoo wahi." Aole o'u manao ua hani keia Papa Nana me ka manao ino, a i ole rae ka manao kelahe paha, aka, ua hooomaka'uka'u maoli ia no Ukou c ka Loio Kuhiaa. Ua hoike hou ae o Kakina i na olelo ao a ka L#io Kuhina, ma kahi i kauoha paa ai i ka Papa Nana, e hele mamuii o ke kanawai o hoopii ia iakou a hoopaahao U.

Hoakaka mai )a o Kakina, o keia Papa Nana. aole lakou he poe Loio, a aoie oo be poe naauao, a mahope iho o ko lakou naku hele ana maleko o na aoao pepa o ka olelo ao a ka Loio Kuhina, o ka manao wale no i komo i* lakou, o ka paa aku i keia poe, aoie lakou e koho» Aka, ioa la lakou i hahai i n« olelo ao a ka Loio Kuhina, ao!e e ala mai keia kumu malalo o na kanawai. Nolaila, ina ka hapa nui o keia hale e kapae ana i ka mana o keia kanawai, e lilo ana. i mea kemo aiakai inomo, eia keia. O ka haawi ana i ka Papa Nana ka Mana e kipae

ai i na inoa a paa a iakou e makemake ai mai ka Papa Ir.oa ae me ke kanawai ole. No ka mea, ina e hiki ana i kekahi luna nana, mamuii waie no 0 kona manao. ke kapae ae 1 kahi inoa 00 kekahi kumu. aiaiia, e hiki no iaia ke kapae ae no kekahi kumu h®u ae.

Oke *«o naiuhia wale no e hana ai. oka paa mai, aoie eae ia iakou e wehe i kahi moa no kekahi kumu, aia waie no raa ke ano kanawaL Ina kakou e helt ana ma ko kakou man&o e kapaeia ai na inoa, pau ioa kakou i ka haule; no ka mea, ma na wa • hele ai a haele haeie na koho ana, e hiki ana i ka iuna nana ke haawi ika pono ma na aoao a pau ana e makemaka ai: He mea pono ia kakou ke hoomoe i ke kahua. Aia wale no maialo 0 na kuiau i hoakaka ia ma ke kanawai 9 hiki ke kapae ae ina inoa. A ina kakou e ae ana i keia kahua, alaila, o ka hana wale no a keia haie, o ke kokua ika hoike aka hapa uuku. Hoakaka hou mai ia o Kakina i kekahi mau kumu maialo o na oieio hoike i po«o ai ke hoapono ia ka hoike a ka hapa luuku.

No ka mea, ua hoakaka ia ma kela hoike aka hapa uuku, ina i hoohikiia kela poe koho i hoole ia ai, inā no ua hooiaio mai lakou he poe noho paa lakou no ia apana, a maiai\a lakou i kuleana &i e koho. Ma ka hoike hoi a ka hapa nui, ualawa pono ole na hoike i lawe ia aku e hooiaio ai. he kanaka malihini ua poe la, maanei, heluhelu mai la o Kakina i kekahi wahi ona olelo hoike i waiho ia ai imua o ike komite; a olela mai la, ua niaopapo ! loa ia'u, he poe noho paa io no, no kela »pana keia poe he 23, a ua hoopaa pono ia no ko lakou mau inoa i kiuohi, aole nae i ninau pakahi ia lakou i ka la koho, no ko lakou mau kuleana e hiki ai ke koho, aka, ua hoole holookoa ia ko lakou pu-a i hele mai ai me ke keakea oie iā. Ona hoike elua a ka hapa nui 0 ke komite e hilinai nei, nana i hoike aku a lawa ai ko lakou manao io he poe malihini keia mau kanaka, oia no ke keonimana nona ko oho e hoopaapaa ia nei (Mr. Kaukau) ame kekahi kanaka t ae, i hoole aole e hiki iai?. ke koho, no ka mea, ua ahewa ia oia no ka aihue pipi.

Ke manao nei au, aole i waopopo le'a i ka hoa o Hanalei ( Mr. Palohau) a me ka luna o Hanaakua ( Mr. Kauna* mano) keia hoike. No ka mea, na ka luna raai Hilo mai ( Mr. Kaulukou ) i kakau, a he kakau inoa wale ana no ka laua. No ka mea, o ko'u manao no ka hoa mai Hanalei mai, he ka*aka ake ia i ke kaulike, a aole oia e kau

i kona inoa ina i maopopo īaia na mea oloko o ua hoike la, pela pu no ko'u manao no ka boa mai Hamakaa mai. He olelo hoike akaka loa keia, tohe mea nana i hoole mai, koe wale no, na keia aihue pipi. Nolaila, elike me ka'u i olelo iho nei mamua; aole o'u manao e hooholo ana keia hale ona ke ano hoopili i kahi aoao hookahi wale no, aka, e hana ana me ke kaulike a aoe ke ano Lunakanawai. Aole au i hele mai iloko o keia hale na kt ano kue ia Kaukaa, a kokua paha ia Keo|ni Rikikini; aka, no ko'u makemake e I bana ia ka peno kaulike.

Eia iloko o keia hihia he hookahua ia ana o kekahi kumu alakai, e like la me ka hookoiokoloia ana o kekahi hihia imua o ka Aha Kiekie. Ua lohe mau ia na olelo hoino i ka inoa | maikai o keia hale, a aole i maopopo | ia'u he oiaio holookoa paha, aole paha; oia keia: Ina e komo kekahi kanaka i hoa iloko o keia hale, aole loa he hana e hiki ai ke hoopao iaal Ma kekahi mau kau i kaa hope loa aku nei, ua noohemo ia ao kekahi hoa, » ma kekahi manawa no mamua iho o ko'u mau la, ke oianao io nei au, ua ho«pau hou ia no kekahi mea, eia nae ka mea maopopo, iiu aoie keia hale e hana i ka pono kauiike, e x>ii mau aku ana koaa hoino ia 1 kela wa a me keia wa. Kn mai o Aholo a bai «ai, e makemake ana oia e kamailio pokole ako, i mea e maopopo ai na kamn o koaa aoao e koho al

Eia ka ainau, ua ku anei i ke kanawai ka hookomo i* ana o kela mau inoa, ao!e paha. Oia maoli ke kumuhana nui, no ka mea, ina ua iike me ke kanawai keb hookome ia ana, aiaila, e nui ana ka maaawa o keia hale e noonoo ai nn kekahi man kumu e ie; aka ho'u i»a aolt ma ke ano kinawai.

aUila, e pau aaa no maanei keia hana. Kuhikuhi mai la oia i ka o kc Kumukjsawai e hoomaopopo ana» e hookomo ia ma ka Papa Inoa o kona apana ka inoa © kela a m« keia »ea i hookaa i kona auhau, oia hoi peoei: ina aole i paa ka inoa o wa kanaka nei ma ka Papa Inoa, alaila, e hele oia imaa o ka Papa, e noi aku e hoo paa i kona inoa. Nolaila, ina © Keoni Rikikini ka mea nana i lawe keia mau inoa e ho«komo, aole i hooko ia ka makemake o ke kumukanawai. Ka hooloii kekahi o ua pauku nei o ka makahiki 1874, nana i kokua hou keia roanao. O kekahi o keia poe a ka luna o Molokai i hai mai nei, ua kamaaina maoli ia'u, no Lahaina a me Wailuku lakoo, a ua maopopo pu no hoi ia'u, mahope iho 0 ka hoole ia ana o lakou 1 Kaanapaii, ua hoi hou ae a Labaina, koho. Eia kekahi, no kekahi hoike o ka aoao hoohalahala, ua loaa ia'u na kumu kupono e kanalua ai au i kana olelo hoike. Ina ua pololei ka olele Hawaii 0 ke kumukanawai, alaila, na kela poe kanaka no e hele kmo e noi e hoopaa

i ko iakou inoa, a ina ma ka'u hoomaopopo ana i ka manao o ke kanawai, ina aole i paa ka inoa o kahi mea ma ka Papa Inoa, aole ona kuleana e koho ai, Ua keakea ia no keia poe kanaka ena Luna Nana, ma ka olelo ia ana aku ia lakou, aohe kuleana e koho ai. Malia paha, ua kuhihtwa keia poe Luna Nana ika wa i hookomo ai i keia poe inoa; a ma ka hiki ana ae i ka la koho, ike lakou ua kuhihewa kela hookomo ana, hoole ai lakou i keia poe aole e koho, a o ka lakou hana pono wale no ia e hana ai. O keia maoli no ko ke kanawai manao, ina ua ike lakou, aoho kuleana 0 kahi mea e koho ai, e hai aku pela. O keia hoopii ua waiho ia mai ma ke ano kue ia Hon. Kaukau, aka, aole nona ka hewa, ina ua hana ia kekahi hewa, alaila, aole na Kaukau i hana ia hewa, ina aole i hooko ka Papa Nana ike kanawai, e pono e hoopai ia lakou.

Ua hoakaka ke kanawai, ina e h«o--ko ole na Luna Nana īke kanawai, e hoopii ia lakou; aka nae, aole he wahi mea iki i hana la pela, aole he wahi hoohalahala īki c kue ana i kekahi o keia poe Luna Nana. Ua hoakaka ke kumukanawai ira kumu e hiki ai ke hoonoa ia ka noho o kekahi hoa, aole nae kekahi oia mau kumu i wa'ho ia mai e kue ana ia Hon. Kaukau, aka, ke noi ia mai nei nae e hoonoa ia kona noho, no ka hewa ana kuna Nana

i hana ai, nolaila, ke noi aku nei au e hoapono ia ka hoike a ka hapa nui.

Ku mai ka Loio Kuhina a oielo oiai; ua kimailio ia ae nei ka'u palapala, a e pono e kamailio iki aku au ua palapala nei, a e hoike pu te no hoi

au i ko'u ake nui e haolohe mai ai ka hoa hanohano mai Hanalei mai, i ka ? a mea e olelo aku ai, ,l Ua kokua aku nei au ike noi a ka hoa hanohano mai Lahaina mai (Aholo, )a ke manao nei ao e like me ia, he hooko poao ana ia ika maua hana. E olelo pu ae no hoi au, ona olelo naanao a ka hoa hanohano mai Molokai mai, ua hele | aiai ia aaau 01510 mai ke ano Loio

mai, a ano kokua paha no kahi mea;

a lole mai ke ano kanaka kalai aupuoi mai, ae na aoo kaawale mawaena o na m&nao o ka Loio, a me ke kanaka kalai aupuni, oia keia: Ē hookoikoi ana ka Loio ina kumu ma na olelo hoike m\ kona aoao, i mea e hi-o ai ka hooholo ana ma kona aoao, a c

manao io ai na mea a pau, ua hi-o io ma kona aoao ka pono; a o ka haoa hoi ake kanaka hana kanawai, ma

ko'u manao ana, oia ka onou mai

iua mau kumu nei; a o ka onoa wale mai no, me ka hoao e hoakaka i na kumu e loa'a aku ai ka hopena oiaio i manao ia o keia kumn hana.

£ hoi aai ana ka'u mau kamailio | ana mi keia wahi, no kana mau wehewehe e pili ana ika manao o ka'u palapaia, aia aae a pau ka'u hoakaka c pili ana i na kumu wehewehe i hoike ia iho nei e ka luna mai Molokai mai, bo oa olelo hoike He mau akioma kahiko ko ke kanawai, he mau kuma hoi i akaka oka o kekahi oia mau kumu p«nei Aia a waiho ia mii kekahi kumuhana imua o na Aha Hookolokolo, alaila, na ka mea n»n* e waiho aai ana ua kumuhana oei, e hooiaio mai ma na olelo hoike, 1 a aole na kekahi ao*o e hooiaio mai kaoiaiooi*

NolaiU. ke olelo nei au, 0 ke kumu

i waiho ia imua o oekou, e ka hoike a ka hapa nui o ke komi:e, he kumu pololei. ahe kumu iike me na kana wai ake akamai no keia mea: Ina e oleio ke kanawaī e koho wale no ke kanaka iioko o kona apana. alailā. he eielo hoike ia imua oke aio> e mao p©po ai ma ka apana kahi aua e hookaa ai i kona auhau, kahi ana e koho

ai. Ke ninau nei au imua o oukou, ina ua ike iki oukou ina m ol«Io hoike i heluhelu ia iho nei imua o oukou e ka hoa hanohano o Molokai, ua hooiaio ia anei, ua ho#kaa iki kekahi o ua poe nei i ko lakou auhau raa Kaanapali, a i ole, ua hookomo iki ia aoei ka inoa na ka Papa Inoa eka Luna Auhau ? No ka mea, ina peU, aole au i ike ia me«, a ke manao pu nei au, o oukow» kahi, aole i ike ia mea. Aole o'u manao io iki, ua loh« kekahi hoa pakahi o oukou e noho nei, ua hookomo ia kekahi inoa hookahi o keia poe ra« ka Papa Inoa o ka poe koho, i maopopo ai o ka olelo hoike mua ia o ka hookomo ia ana 0 kekahi inoa ma ua Papa Inoa U t ka Luna Auhau o keU apana; noUila, ma oka olelo hoike mua, o ke kiekie hookahi keia; no ke aha hoi i Uwe «1 e ia mai ua olelo hooiaio U imua o ke kemūe, e ka poe nana e hookahuli nei ke koho ana.

O keia poe a pau e olelo mai nei, ua kolohe ia ko lakou \>ono eka Papa Kana o Kaanapali, ua papalua, pakolu, a pa-ha ia ko lakou wahi e noho ai, a ina e niakemake ia kekahi o lakou • loaa no kekahi hana ku i ke kanawai, aole e maopopo iki kahi e ioaa ai la kou; aia wale no a lawe ia mai no kekahi mea ake kanawai i papa ai oia ! paba keia ko lakou hookahua ae no ka apana a lakou i noho ole ai ko 1 kou wahi noho, i mea e hiki ai ke kuleana e koho ai.|

O keia iho la na hoakaka no na olelo haike. Aia ma kekahi mau olelo aka hoa hanohano mai Molokai mai, aole o'u makemake iki; no ka mea, ma na heleheiena o ua mau olelo nei, he ano hoonaukiuki ame ka hooweliweli pu, oia hoi, he hoohalahala imua o teeia hale, no ka \ī\o ana oka aoao ikaika i manao ia no ka hoa hanohano mai Kaanapali mai; nolaila, aohe ma ke heoholo no ka hoike aka hapa nui; eia ka mea e lilo ai i

raea hoonaukiuki, no ka mea f he koho raua ana i ka manao o ka hapa nui o keia hale, ua hooholo mua i keia hihia, a me ka manao e hooholo kolohe ana keia halt. O kahi hoi i lilo ai i hooweiiweli, oka olelo ana, ina aole ka hale eae e hoapono i ka hoike a ka hapa uuku o ke komite alaila, e lilo aaa ia hana i mea e āhewa ia ai eka poe e nana ole mai ana ma ia ano like. I Ua mao|>opo ia'u ka makaukau a- rae ka aoiaa o na hoa o ka aoao kue, oia hoi ka poe 1 kapa ia lakou he kuokoa maloko o keia hale, aka aoie o'u uaanao ua heakoakoa ia na makaukau a

pau a me na hoopono, a me na mae mae a pau iioko o ia wahi hipuu uuku. Nla ka'u nana ana i kela mau kum« heopaapaa, he mau hoao ana e loaa kekahi mau hooholo mai keia hale aku ma ke ano imiloaa ma ka hoopunipuni, Aole aae au i lawe eoai i keia mau oleio e kapa pololei aku peia. Anoai paha o kahi laau hahao hookahi keia i koe e waiho aku ai o ke ano hoopaapaa ma keia hihia ma ka aoao • ka hoa hanohano mai Molokai mai. Aoie nae au e poina iki i na oieio ao a! kekahi loio kahiko i ao ai i kana keiki. i Olelo aku la ia: "E kuu keiki, ina ua kue ke kaniwai ia oe« nobo iho oe ma ka ike a na hoike; a i koe ka ike a na hoike ia «e, noho iho oe mamuli oke kanawai. " I mai ia ke keiki, pehea hoi, i na kue pu ke kanawai a me na ikt ana hoike ia o« ? Pane mai la ka makuakane, u alaila hoonaukiuki oe i kaki aoao e like me ka mea hiki ia oe." Ninau mai ia o Kakina. O keia lok> kahiko au i olelo iho neī, oia no anei ka iuaui o ka L-aio Kuhina, ?

Paue maike kuhina Numaiia—l na hoi ha pela, i na ua oi ae ka makau* kau ioio oka Loio Kuhina. He raakemake au e aiakai akti i na pooooo 0 keia haie a me ka hoa haoohano pu mai Molekai mai i keia oieio ike. Aia ma ko'u «a i hai ia mai ai, ua ia*e mai kekahi kanaka ku oie i ka auhau ma kela apana i kekahi po« hookaa auhau o kekahi mau apana okoa, a koi aku la i na luna nana, ftt pono ua poe la ke hookomo ia ma ka papa inoa. 1 Palapala aku la au i ka poe toi# he

nuu hxxi± paewae** kela. Haakaka

ma* U ka Loio Kuhina, o n* inoa he :: a 13 paha, o keu hihia e hanaia neī lele loa o)i ke ano kanairai ka hookomo ia aoa o ko lakou mau inoa ma ka papa iooa; oiai aok olelo hoike iki, a na ka lunaauhau i hookomo ko lakou mau »noa, a i ele he mau īnoa ta 1 haiiie iiiA, a nr>Uiia 0 ke kapae ana o sa tuna nana i keia mau iooa mai ka papa inoa ae, he hooko ana ia bo Ukou i na hana makamua a k« papa nana koho, oia hoi o k« keakeA i na hana paewaewa. Pane &ku la oia i rn ninau a Kak\na penei: **0 ka hookomo ia ana o keU mau inoa aa ka papa inoa 1 kinohi, ua lue 1 ke kanawai ia hana an*, a maho pe īho 0 ka hai ia ana aku o ia uiea 1 ua poe iuna nana nei, ua manao lakou e hooponopono ma ke kapae ana i kela mau inoa. " Ma kana pane ia Dickev, olelo mai U: "Ina aole i hele kiuo ka mea noi e hoopaa i kona »n®a ma ka paj)t inoa, aot« ia he kumu e hooie ia ai kona koho ana, ina nae e waiho mai ana oia he mau hooiaio kupono, he kanaka noho paa oia no ia apana Oiai oia e kamailio tna, «a hoiken mai no ka apana okoa kekahio u poe, a u.v koho no ma ka apana okoa. ' Kue ko ke mai 0 Hon. Baraunu a hoole mai aohe olelo hoike pela imua 0 ke komi te heokolokola Ae mai la no ua Loio Kuhina nei, aka nae, wahi ana, ua hai

ia mai oia, ua paa na moa o ua poe kanaka la ma ka apana okoa mamua ae o kana paiapala ana i kana olelo a«. 0 ka hone o kana ma* ©lelo penei: Va hana keia po« luna nana i ka lakou hana, a ina no e kioia ia na kumu e ae a pau, aele no i paa ka hihia a ka po« hoopii, no ka mea aole lakou i hoike mai i na palapala hookaa auhau i mes 'e maopopo ai h« kuleana koho kahi o lakou ma Kaanapali. A mamuli o ko'u manao io, ua pololei ka'u e p&a nei, « koho ana au ma ke apono i ka hoike a ka hapa nui. Hoakaka mai o Hon. Kaulukou, ua hana ke komite hookolokoio i ka \akou hana a pau pono; me ka hoike pu niai o Kaulukou, ua heiuhelu na iala a pau 0 ka hapa nui mamua ae o ko lakou kau inoa ana. Ua olelo hou mai la oia, ina keia poe ma Kaanapali kahi i noho ai i ka wa a ka Luna Helu e hele ana, 1 na la ua paa i ka helu ia, a hookomo ia na inoa ma ka papa inoa o ia apana. aka aoie oae pela, nolaila ke noi nei au e ninau ano. Ku mai la ka Hon. i>ole a olelo naaī eia laia ka papa, no ka mea aoie i k« kua ia ka ninau ano. Kaheaia mai U oia «ka Peresidena malaio o na rula, aka paa no kela i ka papa me ka olelo mai, «ple i ku mai ka meA nana i ko kua. <•

Kula inai la ka Peresideua, ua kokua pono ia ke n•>, ao ka ninau wale no koe.

Noi mai e Hon. Kaiua, malalo o keia kumu, aole i hea raai ka !'cresidcnA no ka ninau ano, mamua ae o ke ku ana o ka boa hanohano raai Lihue ma;.

Oieio mai o Paiohau, uana i kokua ka ninan ano. Ama ka manawa aka Peresidena e kike ana i ka hamare no ka hoomaiu ana i ka haie, ua hoaia u mai na noi a me na ruia i mea e huikaw ai ka hai*, a ua hana kekahi ma\» hoa e iike me ke Kami Hulu.

Ua hoopii o Hon. I)olc ika noho imua o ka hale, a ua aponou ka rula ana aka noho. Noi mai o Kakina « kakau ia oa ae me oa hoole.

Ma ke kau lima ana ua akaka ua hooheloia ka ninau ano.

Ku mai o Hoel Baraunu a oieio mai la; ke vaiho aku aei au i ka hoike a ka hapa uuku, me kuu hai pu aku, ua haoa keia hale ia'u ree ke kue loa i na ro ia o ke keeoimaaa, ma • ke keakea ana ia'u mai ke kamailio ana no keia hikia.

Ku mai o Hoa Kakina malalo o aa rula. Ua ooi aku nei au e kakau ia oa ae me na hoole no ka ninau ano, aka me he mea ia ua kapae loa ta ka T u noi.

Oielo mai ka Perejidena, ua iohe hcwa oia i ka hoa hanohano, me koi» manao, no ka ninau piii i ka hoike a ka hapa nui kana noi; a mahope iho ona hoopaapai loihi ana, ua ae ka Ftre«idcna i ke noi, a ua hooholoia no ninau ano, ma ke kakau ia ana o oa ae me na hoole, penei: Na po« eoa kaae. Na Kuhina Kipikona, Kuiika a me Kapena; ua noi ka Loio Kuhiua • hookuu iaia ma ke koho ana, no ka mea ina ia e koho, alaila ma ka hoole ia.

Na lunamakaainana. Kikaha, Keau, Lilikahni, Beka, Kauhi, Amara, Kauiia, Kauiukoa, Pahia, Kaunamano, Naha!t, Nahinu. Kekoa, Kaukau, Kaai, Kauai a me Palohau. Huina he 20. Na poe ma ka hoole. Ke 'lii BihoDa, na lunamakaainana Baraunu, \Vaita. Kakeia, Dickey, Kakina, Kalua, Paehaole a me Dole. Huma he 9. Oieio mai ia o Hon. Kakina: No'u ke kuleana e kamailio ai, oiai owau ka mea nana ke noi imua o ka hale, ake haawi nei nae au i ko'u kuieana e kanaailio ai ia Hon. Dole. Mahope iho e kekahi mau hoopaapaa ana a me na kuhikuhi ana a Kakina i na rula o Amtrici. ua ae ka Peresidena i ke nei. Hoopanee ka hale ma ke noi a Baraunu a hiki i ka hora 10 apopo.

Koi mai o Kikaha e lawe mai ka hale i na hana i koe. Olelo mai o Kaulukou e pono e kapae na rula i hiki kela noi, a noi mai e kapaeia na rula. O'elo mai o Kakina, he mea maopopo. oka manao o keia noi, oia ka lawelawe i na hana koho balota o Kaanapali. Hoike mai la oia i ke ano o ia hana i waihoia ai ma ka hoopanee ana o ka hale ma ka la i hala. Hooholoia ke noi; a roa ke noi a Kikaha hapaiia na hana i koe. Ku mai o Kaulukou e hoohalahala i ka ru!a ana a ka noho ma ke ahiahi nei eae ana he mana no ko Kakina e haawi ai i kona kuleana no ka hai olelo hope e pili ana ī ke koho baiota o Kaa napali ia Dole. Hoike mai ka Peresidena i na rula ahaolelo o America, a malaila kana hooholo ana; oiai ua ae na rula o keia hale e lilo na lawelawe Amerika i alakai no keia hale. U& ulu mai la na hoopaapaaa no keia kumu, a ua hoole ia ka rula ana a ka noho ma ke koho ana he 16 he 16. Ku mai o Kakina a olelo, he mea hiki ole ia'u ke hoike aku ma na olelo waha i ko'u piha hoowahawaha i na hana a keia hale e pili ana i keia mea. Aole keia he hana i pili 1 na aoao a kakou e ku nei, aka he mea i pili ī na kumu alakai e pono ai i na hoa a pau o keia hale ke kokua, a o kela kumu ala kai ua hehi ia; oia hoi keia, he mea pono e kamailio ia me ka pololei, ama ke ano hookolokolo aha kanawai na hana e keakea aku ai i na paewaewa koho balota Ina la keia hana he mea kue ia maaa me ka hoa hanohano mai Lihue mai, aole la wau e olelo iki; aka he mau hana keia e hoao ana e kaomi pu i na hai manao akea ana o na hoa. Ma na au o keia aupuni i hala e aku, he mea kahaha nui ia na hana o keia ano ina i lawe ia mai; aka me he mea la ua haia ia au. Mai ko'u wa i nui kupono ai a hiki paha ke hoomaopopo i nei mea he ahaolelo, aole loa au i ike i ike iki i kekahi hana • like me keia, oia hoi ke pam ia o na hoopaapaa ma o ke noi ana e ninau ano. Ua maopopo no ia'u. aole keia o ka makemake maoli o na hoa, no ka mea, ua hoopuka mai no kekahi lala o ka papa kuhina ia'O i kona hoowahawaha i keia mau hana.

Ku mai ke kuhina Numana malalo o na rula a olelo mai, aole ka hoa hanohano e kamailio ana i na mea imua o ka hale, a ua kuleana no hoi keia hale e hoole i ka hoa hanohano o Lihue, aele e kamailio. Kokua ka Perēsidena i ke noi a ke kuhina. Olelo hou mai la o Hon. L. Kakina, Ua maopopo no ia'u, ina e ua, e wikiwiki auanei ka Loio Kuhina e uu i kona loulu. Nolaila, e hoopi»ka ae no hoi au i na inoa. Na ka Loio Kuhina no i olelo mai ia'u, ma ka la inehinei; ua. hoowahawaha oia i na hana a keia hale e hana nei. Nonoi hou mai la no ka Loio Kuhina ma na rula, me ka hoole pu mai, aole oia i olelo pela. Ua olelo oia, i kotu minamina i ka haawi ole ia o ke kuleana e pane ai kahi hoa i kana haioielo. Me ka olelo hou mai, he wahi olelo ao kana i na hoa o ka aoao kuokoa; ina aole lakou e hookuia pinepine ana i oa hana o ka hale, aole lakou e hoonele ia i na pono kamailio. Olelo hou mai la no o Kakina. ua olelo no ka Loio Kuhina e like me ka'u i olelo ae nei. Hoala hou no ka Loio Kuhina mala lo o na rula. A ua kokua ia e ka Noho. Ae mai la o Kakina i ka rula ana o ka Noho, ol«lo mai U: No ka makena-

ke oie o ka Lolo Kuhma i kaoiaio, no- j Uila c hoopololei wao i ka'u olelo i na j mea imua oka hale. Eia ka nmau: E j hoapono ia anei ka hoike a ka hapanui j a i ole, oka ka hapa: uuku paha o kcj komite hookolokolo ? Ma keia kumuhana, sole e hiki i ke kanaka hookahi ke hoakaka pau ina kumu nui o kekahi ninau kumu lehulenu e iike me keia. No ka iehulehu loa ona kumu iloko o keia hihia, ua hoohoio makou ka poe kuokoa, e mahele i na hana iwaena o makou, oia hoi mawaena o Dole, | Kakeia, Baraonu, a me a'u. A o ka j hoa mai Lahaina mai (J. W. Kaloa) | kekahi raea i makeinake e kamailio pu ! ma keia hana. Ma nehinei uakamii-! lio wau ma na kahua i waihoia mai ia u : a ma keia wa hoi, ke manao īa mai nei au, e hana aku i na hana i hookaawaie 13. na keia poe Keoniinina. Oiai) ke ike aku nei au, o keia iho la na hana kaulike i makemakeia e keia hale, uolaila, e hana aku ana wau i na mea a pau e hiki ana ia'u ke hana, a ina e hiki ole ani ia'uke hana i na kumu a ka Loio Kuhina, e manao ae ka hale no ia mea ko'u hemahema. Ua kamailio ka Loio Kuhina ame ka hoa mai Hilo mai, a me Lahaina, ma na kanawai, a aole hoi wau i iakau i ka lakou mau kumu no ko'u manao oie e iiio ana o*au ka mea nana e pane. Ma ke ahiahi nei, ua rula ka Peresidena, ua kuleana wau e 'naawi i ko'u kuieana kamailio ia Mr. Doie, a ano la, ua heie mai nei o Dole me ka makaukau, oiai, ua piha kona pakaukau ina kuhikuhi kanawai. Ma ko'u hoomanao ana i kekahi kumu a ka Loio Kuhina, a me ka hoa mai Lahaina mai i'kamailio nui ai, oia pahā keia: Ua hoakaka ke Kumukanawai, e koho ke kanaka maioko o kona apana, ano ka manao o ia mau huaolelo "kona apana," kahi oke kahua o nei hihia eku nei. oke kumu nui nae> oia keia: No ka lawe oie mai ka o keia poe i ko lakou palapaia hookaa auhau, noiaiia, aoie ia oko lakou apana. Ke aa aku nei au ia lakou, e hoike mai i hookahi laiani huaoieio, e oleio ana, Aia a lawe mai ke kanaka i kona palapala hookaa auhau, aiaiia he hooiaio ana ia i kona kuleana e koho ai ma ia apana. Ua iauia ka manao oke kanawai, a ua hiki i kela a me keia kanaka ke koho nia na wahi a pau o keaupuni ma ua kupono oia e like me ka ke kanawai i oielo ai. Ua hoakaka mai o K?kina i ke kanawai, i maopopo ai ka apana o ke kanaka he wahi okoa, a o kona home he wahi okoa. E like me nei: Ina paha aia oia i Makawao, a hookaa nae oia 1 kona auhau maiaiia, e hiki ana no iaia ke hoi mai a Honoluiu kona wahi paa a koho ma'aiia.

H )iVa«a awi la oia, o k< kaniw?; wale no i okoa ae, o ta ka Loio Kuhi oi kaaāwai i hoouna .ii i kc!a Pipa Niaa. Oleio hoa naai Im oia, E noho ■a!if nei keia hale < q*sk aak* aku i ka paUm! ii o na poao koho © sa | rB»kt*!nsm, m&muli o ci miaao kana-j wai e keia Loio Kuhina r E lilo aneij oia i kanak« hana kanawai, a rae ka| hoah'.'l■» pj iho no ? O kei* maoli no| ka īuanao o mea i hana ai. Ua| '»ie»'7 ke kanaw.ii, j>eneJ na kepono oj ke k.inaka e hi*i ai e koho. Ina ua ho- j oki* lakou i ko lakou auhau, ua hiki; ia lak *u ke koho; a ina aole i hookaa, j *o:e htki ke keho. Oi?- wale ae ia no. | M i ka nana aku ua makemake maoh j »o < i L >;) Kuhina e Ko kona awao, oid j ko i k.miu i pa'apaia ai i kt!a o?elo | 4.-). ! •S n« : —ai ! n i a f.yi-'» K-ihina: Ao!'*J • ■ o o h <!<e a k.i hi;.a u»..ikn.! •n ,» ««»■•;■ •: .\j miu manao kanawai i a. a ., v; * >e n > ka hahii oie 111 o ka lun* Nana ma ka'u ao ana. Paoe aka o Kakina, ua oielo ka hoike a ka hapa uuku penei: lr.a laj piha i hooko i& na o!e!o ao a ka Loio. Kuhina, e pili ana i ke keakea kumu aku, ina la aole e aia mai ua kumu 'ia. O kx manao wile no lioko o keia Papa Nana, o ka hehihelu ana i na! manao o ka Loio Kuhina, ina aoie la- j ko.i e hooko i ua mau manao la, a'.ai'u, j

e pia ana ia*<ou i ka halepaahao. Heluhelu m-ii ia k* I .o\o Kuhina i ka hoike a ki hapa »uku, Olelo mii U o Kakina: Ke manao «ei a'i ua keia hale, aole e ho o'oha i ka ka Loio Kuhina, a rac Mr. Dole, a ia'u wale no e hoolohe ai. Ina he mau mnau kau e waiho cnai| ai, alaila e pane akn waa. Na keia Loio Kuhina a me ka poe e kokua nei iaia i boao e kaili i ka pono koho o keia poe me ka mana ole malalo 0 na kanawal O keia Loio Kuhina no kc alakai 0 ka hapa nui o loko 0 keia hale, a me he uiea la, e hahai aku ana no lakou iaia, noe he pu-a hipa la a lele ana i ka p.ili. K« manao nei wau, ua makehewa ke hoopaapaa aku i keia kumuhana, aka, e kamailio aku ana wau ma na mea a'u i ike ai he pono. Ke nnanao nei au, ua oi aku ka hiki i ka apu paa kai ke hoonaha i ke kii i kalai ia, maroua ae 0 ke komo ana aku 0 na wehei ka hapa nui 0 na hoa o keia ha)e, eia no nae, ka'u kamailio iho la no ia ia lakou. Olelo hou mai la no o Kakina: O ka Papa Nana, he papa lunakanawai ia; a 0 ka lakou hana, oia no ka hooponopono ana 1 na papa inoa mahope iho o ka loaa ana raai, mai na luna auhau mai. H« papa lakou oka <>.h'na lunak.uip.wai c iike la me na lunakaj>awai o ka Aha Kiekie

A maaiuii o ka lakou hana lunakaana, ua honkomo aku lakou i kei* mati inoa ma ka papa iuoa. Alaila, n.» mea liope i hanaia iho? Aō- ' - '-'u manao iku i;a liana ia kekahi « UVc me in ma ka nei; oia • •• Heouna a<cu l«i ka Loio Kuhi » • kvk.ihi ina ao.'e lakou e ■su, ,«t; i keui •• >.«u moj, aiaila, e hoopaaliao .a ,11 - • 1 *<• u. Kc ole»r» nei au, he k ?u> **ie. kue kanawai keia a m.4. U'i k..c uu i ke kanawai ma ia hana aiia; no ka mea. ua olelo ke kumukanawai, e ku ka?uvale ka mana Hooko mai ka mana Hookolokolo ae. Ua hoohikiia oia e malama i ke Kumukaoawai, i kona wa i lawe ai i keia oihvna; a me ia hoohikiia no ona, eia no nie, lawelawe aku la noi na hana a na hnakannwai maluna ae ona, a hooweliweli aku la, loa lakou e hana penei a ponei aiaila hoopii ia.lakeu. Ua lik« no ke koikoi o keia hewa o ka l.oio KuhinA ma ke alakai ana i kela poe kanakamao i o Kaanapali,« hoololi i kn lakou k< h > ana, e like la me ke kaui ha »na i ka Aha Kiekiee hana peh. 0 keh Lona Nana, o kekahi h.:pa no ia o ka mana Hookolokolo, e like la me na lunalianawai o ka Aha Kiekie a o ke kue ana i ko lakou mana, he kue ana no ia i na pono o na kanakn o keia aupuni. Aole e piu iki leo'u ma nao. ua hana keia Loio Kuhiua, ma kona ano kiekie kuhma e hooko ia ai kela koho haioka aua, e like me kona makemake. Ua olelo mai ua Loio Kuhiea net, ua hookahuaia ka lakou mau hana ma ke ano paewaewa, a o na paewaewa ka ooea nana « hoobiolo na olflo hooholo a pau, a nolaila i mana ai kana kauehu e kapae i kela mau inoa. I ka wa a ka Loio Kuhina e kaaiiilio ana i keia naau olelo i nehi nei, aohe ana olelo kanawai, a olelo naauao iki, a ua ike no ia ia mea. He roea io no e hiolo ai ke paewaewa o na hana, ina nae maialo o na imi U ana imua o na aha heokolokolo ua paewaewa la i ike ia ai. Aoie e hiki i ka Loio Kuhina ke kapae ke ol« e hana ia imua o na aha kanawai. O na rula no nana e a'akai »ei i ka Aha KiPi* nana e alakai nei l| Na*a; ac?!fe»*klo wale no e' «a kaaawai holook<f * pau, aka, ma |

i na kaaawa: wale no i hoohoio polo'ei ia j oo ia hana ponoi. I Heluhelu hou mai !a o Kakina ike ? kanawai, i mea e ike ia ai ua kapae ia ! kela mau inoa me kue ike kanawai, a 1 kuhikuhi hoi i ka palapala aka Loio ] Kuhina i mea e maopopo ai, ua ike no h*. he kue kanawai keia mau aiakai tna . Ma u;eia, ua !abu aku la o:a j ka Aholo mau kumu i kamai'i > 'ai; a olelo niai !a: Aole loa he kana- ■ wai e kauoha ana ike kanaka e hei« ; kino inaua o ka papa e hoopaa ia ai kojna iaoa: aele ioa no he kanawai e kau|oha ana i ke kanaka, e kobo no h. ma i ka apana ana i hoakaa ai i kona auhau I a ao'.e loa no he mau olelo ma ke Ku- | naukanawai e piii ana i na hoakaka, eo Ike kupono oka poe koho, nana i ko- ! kua ka iaua a i eiua h« akaka kanawai i īoielo mai nei. He ru!a hoakāka ika ! manao o na huaolelo o ke Kumukana- ! wai, i rr«sopopo !ea no ika Loio Kahina, oia keh: E hooholo ia ki manao ona eleio a pau o ke Kumukanawai; no ka p >no ona makaainana. La like a Hke keia mau o!e*o, me ka olelo ana, Ao'e e hiki i kahi mea ke hookaa i kona mau ai aia no a hele kino e haawi j īke dala ika haku aie. Oke kumu | hone a'u e kamni:io aku ai, oia ke ano j ona huaoieio "kona apana. M He mea ua hooma -p 'po lea ia, ua like no ka hiki ana i kekahi mea ke hookaa maj kahi ana e noho paa ana, e like ia me ! k». rula o ka ahaolelo .\merika. he hiki j ke haawi kekahi kanaka ikona kuleauai kamailio 1 kekahi hoi aku; aka, e hoole '* tnai ana no paha auanei keia hale, ao!e| pela. Oua hoopaapaa a pauekue! ana ika hoike a ka hapa uuku, aole| he mau olelo kanawai o!e v« a!e no, aka j he meu olelo kue maoli no ina kana-j wai ī nooholoia no ke koho balota ana. j

Eia kekaiii mea a ? u i hoomaopopo, īna 1 e ike iho ka Loio Kuhina ua hoohokal ia kana mau wehewehe, alaila e hai au-; nei i wahi moolelo, i loaa ka mea hoa- j ka-aka. j Pane mai la ka Loio Kuhina: O kuu j moolelo o nehinei, he mau olelo ano i wanana. j Pane mai la 0 Hon. Kakina: Olelo mai oia i nehinei, he ano loio ko'u, e hoao no wau e uhiuhi i na kumu oiaio; a he ano kalai auouni kona. Pane ka Loio Kuhina: E mihi aku wau no la olelo, a e hoihei hou maj. Aole io no ona ano loio. Pane mai la o Aole lo no wau i hele mai nei i anei ma ke ano lo- , io; aka ma ke ano kalai aupuni. Aole au he pale no kekahi mea. Aole nae j oia 1 hoihoi aku nei i kana olelo he ka-1 lai aupuni oia. Ina o kana mau hana j i hanaai, he kalai aupuni ia, alaila, ke noi nei wau, na na lani e hoopakele ke- 1

la aupuni, mai na ano kalai aupuni e like ine ia. I mea e maopopo ai ke ane kamalii, a ano kohu ole oka hoike a ka hapa nui, lawe mai oia i kona kahun hoopaapaa mailoko mai o ua hoike la, e oltlo ana: No ka hoohalahala o!e mai o ka poe koho i hoole ia ai, nolaila, aohe i hewa na hana a na Luna Nana. Ua olelo hou īa no hoi ma ua ho' : ike la, aole i maopopo i ka hapa nui o ke komite, he poe malihini loa paha, at»le paha. Me he mea la penei ka manao: Aohe i maopopo Dono ia lakuu he poe maīihini pahaaole paha; eia no nae, aole iaeia ua poe la e koho. Hoohalike ma\ V* oia ika hoike aka hapanui, ame ka ho'ike a ke komitc Houkolokolo iko Kona Akau hihia koho; a olelo mai la, ke ike ia aku nei keia mau ano hana a hiki i na moolelo o Ulo lilo, ma kekahi hihia ua ae ia na poe malihini e koho, a ma kekahi hoi, aole iae ia. Me ka hooiaio maopopo ia mai no e na hoike eko!u, i hiki ole ke hoole ia ka oiaio o ka lakou mau olelo (koe wale no na kekahi aihue pipi i hoole mai,) o kela poe ma ko Kona, Akau hihia i hoole la ai aole iakou he poe malihini; a me ka maopopo pu no he ehiku haloka wale no ka oi ua hoole ia no. He hoohehena ana keia o keiahale iaia iho, ke olelo ae ua kuleana na malihini ke koho ma kekahi hihia, a ma kekahi hoi aole e hiki ke koho. Ku mai ka Hon. Aholo a olelo mai, he kuieana kona e kamaiiio ai, e like la no rac Kakina, no ka mei. nana i noi ka hoike a ka hapa nui e apono ia. Kue mai o Kakina i kona kuleana e kamailio ai, no ka mea, he hoololi wale no ka Hon. Aholo noi, ma ka ninau imua o ka hale. Olelo hou mai la o Aholo: I waiho wale aku n© wau i keia noi, i maopopo ka rula īa ana mai. Olelo mai ka Hon. Dole, he olelo hoomakeaka wale no ka ka hoa hanohano. Ru!a mai ka Peresidena e kae ana i ka Aholo noi. Noi o Dole e hoopanēe ka hale. A haule. Ma ke noi a ka Hon. Kalua, kakauia na ae me na hoole; a hooholoia ka hoike a ka hapanui e like we nei: Na ae: Kuhina Neuman, Gibson, ame Gulick; na'Lii Kuihelam, Kaae; na Lunamakaainana Kikaha, Keao, Lilikalani, Baker| Amani, Kauiia, Kauiukou, Pahia, Kaunamano, Nahinu, K#koa» Aholo, Kaai, Kauai, Palohau, a nae Kakela, huina pau he ai. Na hoole: Na'Lii Bihopa, a me Kale Kauka; na Lunamakaainana Kauhi, Brown, Wight, Kalua, D;ckey» Kakina, Paehaoie a me Dole, xo,

a, r N r oi ka Loio Kuhina e hap*i hou ia ■ka noeaoo ana. »\ Kokua ae ia o Kikela. ike noi a nae aI ka oleio ana, "ui koho au ma ka te i i mea e hikt ai ke hapai hou ia ka noo- > noo ana o keia ninau; no ka mea aohe j e hiki ke hoopaapaa hou ia, oiai ua keakea h e ka nmau ano, aoh mea i waie no e hiki ai ke hoopaapaa hoJ ia > oka hoala hou ika noonoo ana.'* Noi - mai !a oia e 'noopanee ka hiie a ka hot ra ekahi me ka lilo no nae iaim ka papa -; ma ia wa. Ia waihoia ana oia noi. ua - haule; hoomao ae <a oia i ke kamailio i e pili aaa i ka oinau imua o ka hale. l ; Hoike mai la o!a, maiaua iho oka manawa koho haloka, ua kamailio ma'j ua rae K«ooi Rikikini e pili aaa ike " koho haloka o Kaanapali, me kuuao' ' pu aku iaia e akahele ioa ma ka lawe ; : ana mai i ka poe koho mai na apana e -j maī, oiai ua heopololei l«a ke kanawai |i na hoakaka e pili ana ia mea. Oka '! manao o ka huaolelo ' kona apana" me »j ka olelo ana, aia wale no ma ke kana j wai o ka makahiki 1864 kahi i hoakaka iia ai, ,4 ka neho ana o kekahi i ekolu j mahina maloko o kona apana." j Ua olelo ka Loio Kuhina, i kona wa 'e hcopaaj>2t 2na aole e peno ke neo- | noo ia keia ninau ma ke ano kokua i |ka aoao heokahi wale no, aole hoi mai |ka manao loio mai, aka e noonoo ma |ke ano na ka poe kalai aupuni. O keia j mea he kuleana koho haloka, a me ke | kuleana e lawelawe pu ai ma ka hana •ana i na kanawai 0 ka aina, ka pono i makamae kiekie loa, e pono ai na hoa i a pau o keia hale ke keakea me ka ma- ; kee lili loa. Aole keia kumuhana i ma- ! nao la no k* kuleana o Keoni Rikikini !a 0 Kaukau paha e noho ai ma ka no|ho o Kaanapali, aka, he ninau keia i I pili i na kuleana o ka poe koho. Nolaij la, o ka mea wale no a keia hale e hiki |aike hana, 0 ke kauoha aku e koho i hou kela apana. He oiaio, he mau waJhi kanaka kakaikahi wale no ka poe koj ho o Kaanapali, aka nae ua kuleana la- | kou la i ko lakou raau pono. He mea i j maepopo e ae mai ana no na hoa apau he kanawai 10 no; ina e kue ia ke koho ia ana 0 kekahi hoa, alaila 0 ka ninaju nui wale no, ua hanaia anei me ke paewaewa, a i ole ua lawa kupono anei ke paewaewa e lele ai ka paona ma ka aoao hewa ? Ona baloka wale no ioi 0 ka mea e noho nei i ka noho, he 3. Alaila, ua hoikeia anei imua o ke komite o na Aha Hookolokolo, he 4 a oi aku paha baloka 1 hooleia, i. pono ole nae e hoole la ? No ka mea, oka kakou hana maoli no keia, ina ua ike kakou he 4 a oi baloka i hooleia me ka pono ole, alaila e hoonoa kakou i kela koho ana. O ka'u mea hoowahawaha keia 0 ka hoopaakiki wale iho no ma '

kahi aoao me ka ike iho no ua hewa; aka nae, o na helehelena o ka hapanui 0 ka hale o ka hooholo i na mea a pau ma ko lakou ano nui me ka manao ole 1 ka pono, a ke ake nui nei au e pii ae ka hanohano o keia hale maluna o na hana pa-u-pa-u e-like me ia. Ma na mea i ikeia ma na olelo hoike, he 7 a 8 paha poe koho i ae ole ia e koho, me Ka paa no nae o na inoa ma ka papa ieoa 0 ka poe koho. Aole loa he wahi i hoikeia ma ko kakou kanawai e kena ana i ka poe koho e hele kino imua o ka Papa Nana, i m«a e hookomo ia ai k< m inoa ma ka papa inoa o ka poe koho, a aole no pela ma ka manao 0 ka olelo Hawaii me Beritania. Ninau i iku la au i kekahi kanaka i kela la aku nei, 4< ua kemo kau hoopii ?" Ae mai la kela; mahope iho, ike iho la au na kona loio ka 1 hookomo. Alaila, ua hoopunipuni anei kela ia'u ? Aole. Ua hiki wale no ke hoopoaopono ia ka papa inoa ma na ano a pau, e ikeia ana e na Luna Nana koho he kupono e hooponooono ia Nmau mai la 0 Kaulukou; aole anei ke kanawai i hoakaka e hele kino ke kanaka a i ole ma o kona loio la paha ? Pane mai o Kakela; ma kekahi mau k&nawai pela 10 no, aka ma kahi a ke kanawai i olelo ai e hele kino ke kanaka imua o ka aha, ua lawa ka makemake o ke kauawai ke hsle kona loio nona. He lehulehu wale aa wa o ko'u hele ana imua o ka aha ma ka aoao kue i ka hoa mai Hilo mai. aole nae au i lohe iki iaia e hoala ana i keia kumu aia oia iwaho o ka aha, no ka hiki ole ana mai 0 kona haku imua o ka aha. Ua hoike au i keia kumu, no ka naea, tae he la oia ke kumu pohihihi loa i ka luna mai Lahaina mai (Aholo) a ke ike pu nei hoi au, me he la he nui na hoa i manao, oia maoli ka manao kanawai i ka wa i kamailio ia ai; aoho kanawai nana i hoakaka pela. Ua olelo mai nei no hoi ua hoa hanohano nei, ua maopopo no iaia, o kekahi poe i hooleia ai i ua hele no a Lahaina koho; he h?.na kupanaha kela. Aka, me he la o kahi hookahi wale no paha keia o Hawai; nei i hiki ke hana pela. O Kaanapali me Lahaina he hookahi no keia apana auhau, a ua hiki i ke kanaka koho ke haawi i kona h&loka ma kekahi o keia mau wahi ana e makemake ai; eia | nae aohe mau olelo ike o keia ano mai ke komite. He olelo hoakaka wale mai | nei bo na ua hoa hanohano Ijl Eia ka mea i īkeia, ua hele aku la keia poe i Kaanapali e koho ia Kaukae, a ia Keoni Kikikini paha, a ua hooleia lakou i keia pono. Hookahi wale no ano e hiki ai ke holoiia kela mau inoa ina la i

i haru ia pela, ina ua pono. Ua oleloia maī nei nae iaa ua kue ka Papa Nana i i ke kaniwai, e hoepai ia lakou e pono i ai; pela io no paha, aka, aoie ia he ku- • mu e loaa ai i ka poe o Kaanapaii ko : lakou pono 1 koloheia aL Ina ua^pono ko'u manao, a ua oiaio he 4 a 02 akn 1 poe i kepone e paa ma kela papa inoa i nooieia, alaila ua pono ke hoonoa is kela koho ana. Eia nae ua hele aku nei keia hale iloko o ka ninau no ka huaoieio 4l wahi noho paa oke kanaka.' 7 Aeie no he mea i hoikeia mai aole o Kaa- • napali kahi nohe paa o keia poe kanaka, a ua kapae ae nei ka aoao nui o ka aale i keia ninaa me ka eaaupo loa. Ksi ae o Aholo a noi malalo o na ruia aoie i kupono na olelo a Kakela no ke noi imua o ka bale. e hoala hou i ka noono« ana; a ua rula mai ka Peresidena, ua poioiei no o Kakela. Hoomau hou o Kakeia i ke kamailio ana no ka huaolelo 'Vahi noho paa," o na olelo ike i»ua o ke komiie hookolekolo e pili ana i ka hoopii mai Kona Akau, ninauia aku la kekahi kanaka o kona wahi noho paa ia; olelo mai kela 0 Honolulu nei kahi a'u e lawelawe nei 1 ka hana, a e hookaa nei i ko'u mau auhau, aka o keia wahi nae ko'u heme. Ua hoalaīa mai no keia kumu imua o ke komite a ua hoopaapaa ia no me ka ikaika, a ma kuu hoomaopopo ana, ua like ko maua manao me ka lunahoomalu ma ia mea. Nolaiia mamuli oia kanawai, ke aa aku nei au i ka hiki i ka lunahoemalu o ke komite (Kaulukou) ke hoole mai aole keia poe kanaka 8 he poe noho paa no Kaanapali e like me ke kanawai. Hookahi hoike i olelo m*i, aole i kamaaina i ua poe kanaka, a o kekahi hoi olelo mai la. ua ike oia i kekahi mau mea elua a ekelu p2ha. Ma ka hoopii o K®na Akau, ua malani wale ia ae no ka nana ia ana o keia kumu, a 0 ko'u manao io, i hana malani wa!e ia no me ka manao ia e hiki mai ana keia hihiii. Ua haaleleia ua kumu nei me keiamau wahi olelo ano ole <k no ka lawe ana mai o Pilipo i ke kanaka malihini, haalele ia ai ua kumu ia.'' I ko'u lohe ana i ka heluheluia ana mai o keia, ua hoowahawaha loa kuu naau, no ka mea ua hele mai hoi na makaainana imuao keīa hale e īmi no ko lakou pono no kekahi hewa i hanaia ma Kona, eia nae ka haina ia lakou, no ka niakemake ana o kekahi hoa holo haloka e haalele i kekahi kumu, nolaiia, aole e hana ia ka pono kaulike. Malalo o na olelo hoike manao koho, ke manaoio nei au ua hana ka lunahoomalu (Kaulukou) i ka hoike 0 ko Kona hoopii me ka manao no e puka mai ana ko Kaanapali hoopii; aole loa he kiure e hoopuka ana i olelo hooholo e like me nei mamuli na hoike o keiā ano i laweia mai ai keia hihia, Palapala aku la ka Loio Kuhina i ka Papa Nana me ke oolea o ka mana kauoha ine he la he mana īunakanawai iaia, e kapae ae i keia mau inoa mai ka papa inoa ae. O ka noho ana o keia hale i keia wa ma ke ano he poe lunakanawai, aole loa he mana e hele ai mawaho ae o kela papa inoa, aia wale no a akaka ua hookoia na kauoha a pau o ke kanawai e pili ana i ke kapae ae i na inoa mai ka papa ae; aole loa no he mana i komite, e like no me keia hale, ke hele ae mawaho o kela papa inoa a olelo iho, ua pono kela kapaeia ana ona moa; nolaila e kokua ana au i ka hapai hou i ka noonoo ana o keia kumuhana. Ku mai la o Dole a hai mai la he manao kuia kona 1 ke kamailio ana no keia mea 00 kue o na hoa 1 kona mau kuleana e hana ai iloko 0 ka ahaolelo. Ku mai ka Loio Kuhma a olelo mai aole i lawa na hoa oka hale, a ma ia wa ua komo hou mai kekahi mau hoa a lawa ae la; noi koke ae la oia e hoopanee ka hale a hiki i ka hora 2, aka, ua rula ia mai )a oia ua hala mawaho o

na rula, oiai aole iaia ka papa. Ia wa, ua hooinau mai o Dole i kana kamailio ana : Aole keia he ninau pili 1 ka pono o Keooi Rikikini a o Kaukau paha; aka ma aina e, he mea pili i na pon© L koiia malalo o na kaua hahana loihi e kue aaa i naaupuni alii i paa ; i ka mana o na hana a pau ma ko lakou lima. Eia ka ninau; e haeai hou ia anei ka noonoo ana o keia kumuhana, aole paha ? O ka rnua, ua pili k«ia i sa pono koho haloka o kekahi poe makaainana e noho ana i Maui; a o ka lua hoi, ua pili 1 ka «inau, e.noho anei kekahi hoa iloko o keia hale me ke ano paewaewa, a i ole mamuli paha o ka oi ana o na haloka a na poe koho o*ia apaaa i keho ai ? O ka oi o na ba!oka o kekahi hoa maniua o kekahi ma keia koho ana, he 3- A ina he nui ae ka poe koho i loaa ka mana koho, i keakeaia'i qx maoa koho nei, alailaaole i hookoia ke kanawai, a aole hoi 0 Kaukau i noko iloko o keia hale mamuli o ka oi ana o kona haloka. Aole ioa e Lilo ana oia i hoa hanohano a kiki i ka la hope o ka ao nei ina aole e hooko ia ana ke kanawaL Ua weh«wehe pihaia na hoo- i paapaa ana a pau ma ka pono o ka ho- ' ike a ka hapa uuku o ke komite, a ke 1 manao nel au. o na hana a ka Loio ku- 1 hina, ua akaka iea he kaili mana me ke 1 kanawai o!e. He ra«a keia i maopopo ] ma kana aau hoopaapaa auwana hele i ! hikauhi. Ua haawi ke kumukanawai i < aa kanawmi o is6s i ka pono koho i na 1 poe i lawa o na makahiki me ka noho ]

• ;ana maikai; ua kiola ka hapanui oke jkomite i na hoike i ouka imua o lakou, - oiai ke hoike mai nei ka hapa nuku ua hoea aku imua o laVou helookoa na olelo hoike. O kēia poe kanaka 8, he poe iOO kupono aua hookaa no hoi i na auhau, 2 ua maopopo Jea no boi ma |na oleio ike, no ia apana no ua poe la. j Ma ka hoike ana a ka hapanui o ke kol mite ika hx>pii o Kona, ua oielo !a(kou aole he mea nui ua kumu ia, ama I keia hoi ke olelo nei ua waiwai 10 ka, a |kiolaia ae 1* ua poe kohs he 23. Ua hoao ka hapanui oke kemit* e holo ; iaa lio elua i ka wa hookahi, a 0 ke kaj naka keaka wale no ka hiki e hana pei la; o ka hope no nae o ia mau hana he j haule. £ hiki ana no 1 keia hale ke kokua ma ka hoike a ka hapanui, aka. e paa no hoi ma na moolelo ko lakou hooikaika nui ana e keakea i r.a manao hoakaka akea a kekahi mau hoa me ka hoonele pu ana i ke kahua e kokua ai i ka lakou hoike. Ke olelo nei au ua ike no ka lunahoomalu o ke komite he hoike kahua o'e kana, a ua hoike mai oia Ika oiaio o keia mea naa o kona hoao ana e keakea ina hoakaka akea ia o keia kumuhana; no ka mea, ina he hilinai kona 1 ka pono o kona aoao, aole oia e makau ana i na hoakaka a kela a jme keia aoao. Lilo iho la keia makau i I | jo ka lunahoomalu i m«i lele, a o ka le|le no ia a puni ke koena o ka hale, a aponoia iho la keia hoike me ke kau o ka hilahila mau loa maluna o keia hale. Hauoli no hoi au ke kaena ae, ua pio io no naakou ka hapa uuku mamuli no nae o ke paonioni ana ma na kahua oka pono. Oka manao maoh 0 ka Loio Kuhina e umi a puaa i na peno o ka poe koho haloka, a i mea e like ai me ka pololei maoli, hoouna aku oia i kekahi palapala i mea nana e ho-

oiaio aku, me kona manao nae aole ua palapala la e ike hou i ka malamalama. Ua ike no ka Loio Kuhina, a ina aole oia i ike, ua ukuia oia e ike, a ua maopopo pu no i na loio a pau he knleana ko kela poe kanaka e hookomoia ai ko lakou mau inoa ma ka papa inoa .ina me ka pono; a ua maopopo pu no i kela poe kanaka, aia malalo o na kanawai i hoikeia ae nei e hiki ai ke kapae ae i ko lakou raau inoa, oia ke kue aku ia lakou me na kumu, a na lakou

la e pane mai: e like me na hoakakaia ana ma ka palapala a ka Loio Kuhina. Ua maopopo pu no hoi i keia haie, ina aole malalo o keia mau ano elua i kapae ia ai keia mau inoa, alaila ua mana i keia poe kanaka ke paa i ko lakou ba ioka e like me ka mana o ka Palapala Sila nui maluna o ka aina mai ke aupu ni aku. E aho ka Loio Kuhina e hookohu ak.u i kona mana maluna o na aha hookolokolo o keia aupuni maehua ae o ka hiki ana iaia ke hookohu aku i kona mana maluna o keia Papa Nana i mea e keakea ai i ka poe koho mai ko lakou koho ana. Ma na olelo hoike imua o keia hale, ua kaili powa ia na pono koho o keia poe ewalu, a aole he lnnamakaainana o ka apana o Kaanapnli iloko o keia hale i keia la. Ua maopopo no i na poe a pau e noho mai eei, aole hiki i kekahi mea ke lilo i hoa hanohano, a e noho hoi iloko o keia hale, īna aoie i loaa iaia na balota 01 ma kona apana. He hana maopopo

loa na keia hale ke kauoha ana e koho kela apana ī mea e 'oaa ai iaia na balota oi elike me ke kanawai. Aole loa au i lohe iki iho nei i kekahi hoakaka ma kela aoao e hiki ana ke hoole mai i ka makou kumu e hoakaka nei; aia wale no malalo o ke kanawai i hoikeia ae nei e hiki ai ke kapae ae ina inoa. Aka I nae, ua holoi ia ae keia mau inoa malajlookekauoha a ka Loio Kuhina. a joia hoi ke kumu hoopaapaa i neia wa. |Ua hewa iki paha au ma ka olelo ana [no ka holona o na moa; aole ka hoi i holoi ia, ua paa no na inoa pela raa ka papa inoa, a o ua poe kanaka la ne nae ka iae ole ia e koho. A o ka ikeia ana 0 kela mau inoa i keia la ma ka papa inoa, he hooiaio ana mai ia i ko lakou kuleana kupono i ke koho. Ku mai 0 Kaulukou malalo o na ru!a, a olelo mai aobe kuleana o keia hale hanohano e kamailio ai, no ka mea, ua koho oia ma ka hapa uuku. i Rula mai ia ka Per;sidena, aole i po--60 ka Kaulukou kumu. i Kamailio hou mai o Dole: O keia | kauoha aka Loio Kuhina, penei kona heluhelu ana: "He mana ko oukou e holoi ai ina inoa, no ka mea, «ole 1 hookomo ia e iike me ka makemake o ka pauku 7. " Alea, aole nae i holoi maoli ia na inoa, a o ka poe nae nona ua mau inoa nei ka i hoole ia aohe kuleana e koho ai Noho iho ia keia kanaka k* Loio Kuhina ma kona keena ma Honoluiu a hooouka aku la i ke kauoha i keia pee kanaka. Pehea oia i ike ai ? Me ka olelo iho: " E holoi ae kela man inoa 1" Ina o keia ke kanawai e mana ana iloko o keia aupnni, e Ilre ana kakou ma keia hope aku i keia Loio Kuhina e palapala aku ana iea aha hookolokolo, e «auoha ana i ka )akou olelo hooholo e hoopuka ai no na waiwai o ka poe i make me ka pilikana ole. Ua manaoio au, he pono īa'u ke kamailio no keia mau hana a pau i hoonele la ai keia poe o Kaanapali i ko lakou mana koho, ma ke ano he hui ohumu ino; a ina kakou e kokua i keia mau hana, alaila ua pili ia kakou a pau keu ohumu i&o; aka hoi, 0 makou 0

ka hapa uuku, ke kau nei makou ia roa

kou iho ma na moolelo, be poe kue i keii mau hana hoohaahaa, kue i ka pono a ose ka maluhia. He hauoli au i ko'u ku ana ma ka aoao o ka hapa uuku e kokua ana i ka pono o na maka

ainana, a ke manaoio nei no au, aia iloko o na hoa o ka hapa uuku na hoohuoi ano hoohalua; a ua piha keia mau hana ina hopena ino e kue aku ai ina pooo o na aiakaainana. Nolaila, ua pono ia kakou a pau ke koho ma keia ninau ano nui ma ke ano e hana ana kakou i ka peuo o ko kakou mau Ha ku, aele hoi i ka pono o na luna aupuni, no ka mea t o kahi laau ikaika hookahi ake kanaka ilihune e hiki ai ke malama i kena maluMa, oia no ka poao ; koho balota; a ina kakou e kaili mai ia mea, ka lilo no ia i kauwa kuapaa.

Ku mai o Hon. Balaunu, a olelo mai: Nau i waiho aku nei ka hoike a ka hapa iiuku oke komite jpa keii hihia, a e olelo ae no au, ona olel« hoike a pa» i l*we ia mai ai iloko o keia hihia, oa pau i ka hoole ia ma ko Kona hihia,—Oia hoi peaei, ma kekahi lawe ia mai. a ma kekani hoole īa. A oia no hoi ke kumu au 1 hana ai, a lawe mai ai imua o keia Hale i ka ! heike aka 'napa uuku ; no ka mea, mahope iho hoi oka ae ia ana oia olelo hoik« ma ka hihia o Kona Akau, aole paha hoi e nele ko kakou ae e lawe mai ma ko Kaanapali hihia. Eia, ua olelo hoike la i olelo ia ma kela hihia, no kahi noho paa o keia poe koho, ehiku a ewalu paha e hoohalahala īa nei; a ua like loa iho la no me na olelo hoike i ae ia e makou no kekaki poe malihini ehiku, a ewalu paha i koho ai ma Kona; a me he mea la i kau nana aku, aia ms kahi e kupo. no ole ana ia lakou nei, ona olelo hoike alaila hoololi ia ae la, a hiki i ke kupone ana.

No na mea e pili ona i ks Kanuwai; aia ma ke kanawai o ka makahiki 1864 ua olelo ia, he ekolu malama e noho ai kekah; mea iioko oka apana, alaila iaia ke koho; ama ka makahiki 1868 hoopaw ia iho la keia kanawai. Heaha ke ano o ia m*a " kona apana ? No na niea e pi!i ana iko Kaanapali hihia, ua hooholo kela papa nana, o ke ano 0 " kona apana," he hoopaa ana i kona inoa ma ka papa inoa. Ua | hookomo ia na inoa o keia poe, ma kela papa inoa, e keia p'oe Luna Nana, a o kela hookomo ia ana ma ua papa inoa nei, oia maoli no ka manao o kona apana. Ao ka holoi ole i« ana oua mau īnoa nei, me ke keakea ole ia ana o keia poe elike la me ke kanawai, ke hoike aku nei au, a»le e j hiki i keia hale ke hoi hope ma keia mea, no ka mea, na ke kanawai no, nana i kauoha ka papa e kau i na inoa aia ka papa inoa, nana pu no i kauoha na hana e hiki ai i ka papa ke hoole i na baiota oka poe koho, i paa ona inoa. Ua paa io no na moa 0 keia poe, ma kela pupa inea, aka ua hoole ia nae lakou pn-a holookoa aole ae ia lakou e koho. He wahi ko keia

poe malaila, a no na kumu hana hoi 0 loko o keia hihia ua hiki ke olelo ae, ua paa ka noho 'na malaila. Nolaila, aole loa e hiki i ke koraite a 1 keia hale paha k« alo ae i keia papa inoa. No ka lawa o na olelo hoike i ka hapa uuku o ke komite, no nu inoa ewalu, a ma ia kuiuu no e kahuli ai ka pono o ke koho lunamakaainana ana, aole au i manao he mea nui ia ma keia hihia. Oiai mi keia kumu wale no hc 23 inoa i paa raa kela papa inoa, 1 hoole ia ko lakou koho aaa, ree ke keakea ole ia elike me ke kanawai, ua lawa ia kumu e hoonoa ai i keia koho ana. Ma na mea i ike ia e keia hale mai Ioko mai 0 na olelo hoike he 23 poe koho o kela apana i hoole n aole e hiki ke koho, a 0 keia olelo hoike he olelo hoike hiki ole i keia hale ke alo ae. Mahope iho 0 keia mau haiolelo ana a Kakela, Do!e, a ra« Balaunu, e pili ana i ko hapai hou ana i ka noonoo ana a me ke apono ana i ka hoike a ka hapa uuku, ua ninau ia imua o ka hale a ua haule ka hoike a ka hapa uuku.