Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 19, 8 Mei 1886 — NO GALILIO. [ARTICLE]

NO GALILIO.

Owai kai nana ole i na hoku ika po, a mahalo i na hana kamahao a nani, ake Akua. He nui ka pohihihi e koe ana no na hoku i keneturia 15, aole no i hiki ke hoomaopopo ia e ka poe

naauao o la wa Ma Perusia e noho ana ia wa he ku mu ao ma na mea akeakamai, he kau ka no hoi oia, aua hoolilo i kona wa kaawale ika huli ana i ke ao Hoku. Ua kakau oia i kekahi buke c hoikeike ana Ina mea hou i loaa iaia, no na hoku, no ka poai ana o na hokuhele i ka la, aole i ka honua eiike me ka manao mua o kanaka. Makau nae oia e hoelaha i keia huke, no kona ike i ka howe o ka poe i hoolaha i na mea hou ia wa. Ua kiai oia 1 kana buke he kanakolukumamaono makahiki: aole i pai a hoolaha ia, ahala oia. Aole hiki ke hahai iaia iloko oka luakupapau na hana hoomaau. He mau hora wale no mamua o kona make ana, ka waiho ana 0 ka buke ma kona lima ka buke i pai ia. O Copernicus ka inoa o keia kanaka. Ua hala ke keneturia, a e noho ana ma Pisa ma Italia, he kauka opio, 1 kaulana no kona makaukau ma na mele, ke pena kii ana ame na mea e ae: oia kekahi i huli 1 ke ao Hoku. Ua noho oia he kumu ao matematika ma Padua ama na wahi e ae. He naauao loa oia a kuokoa kona noonoo ana. Hoomahuahua mau i kona īke ma ka imi ikaika ana, ua hele at ka poe naauao ona aina e, e lohe i kana haiolelo ana a mahalo mai iaia, pela no hoi ko Europa a pau. Hoohanohano ia oia e na alii, na ahaolelo a me na ku- i

la nuL Iloko o 1609 ua hauoli ka poe naauao a pau no ka hana mai ana o Galilio i ohenana—he pakolu ka hoonui ana i na mea i nana ia. Oia ka mea kupanaha o ia kau. Nana ka poe kalepa o Venice ma keia ohe nana a ike moakaka i ko lakou mau moku e holo mai ana—he waiwai nui ka keia wahi a lakou. HoohuU o Gahlio i kona ohe nanana i ka mahina, aia ka! na mauna, na luapele, na awawa e waiho mai ana i ike maka oie la mamua. Huli hou a nana i ka Huhui, aole o na hoku ehiku | wale no, aka, he makena no ! Ua ike! ia na mahina o īupita (Kaawela), a o| Satum (Holoholopinaau) me ona mau apo olino. Akahi no a ike ia ka nani lua ole o ka lani. Ua hoike ia mai ka oiaio o ka olelo a Copernicus, e poai ana na hokuhele i ka ia. Aka, ua kau ka hoino ana o ka ekalesia o Roma maluna o kana ao ana. He hewa loa ka olelo ana, e kaabete ana keia honua paa i ka ia! 4 Ke helo h l 1 wahi a Galilio me ka »Uol! nui, Haohao kanaka i ka lohe

| ana, kanalua mau lakou, no ka mea, ua |i mai ka eka!e<u hiki ole ke lalau, o | Koau t ua k\i malie ka honua»— ai ka \ nana *ku ua pololei ka lakou. Ua hiki |no i kanaka ke iuna f a ike no lakou I iho. e pani iana ka la a me na ho ku ?ka honua. Aole i hoomaopopo ia ma kauwahi mea. ke hele la ka honua He amane hiki o!e ke ae aku i ke kaahele ana u keia poepoe nui i paapu 1 j kaaakn. nie ona mau nui, na na kai t ohonu, na kubnakauhate akea t na mauna kiekie—e {>oai anaikali !

Ua hoohoio na m&kua a Cadinala me na aha oka cka!esia Ro ma. no ka poai ana o ka honua me na hoku ika la. Pehea la e hoomanawanui ai me keia kumu ao e kue naai nei 1 ka lakou ao ana. Makau e mai na kahuna Pope i keia ohe nana, me he la na ke dbbolo ia. Ua kakau o Oahlio i kona makamaka 0 Kepler, he kanaka i huli nui i ke ao Hoku, u lna no kaua e hui ana, me e ko kaua akaaka pu ana. Eia ma Padua nei, he Kumu ao kaulana o ka akeakamai; ua kena pinepine ia oia e nana Ika mahina ma ka ohe nana, aka, ua hooie paakiki mai oia. Ina ooe maanei t e kani ana ka aka no keia hana lapuwale.

Aole no paha e hookuu ana na Katolika hoomaau i ka mea e kue mai ana ia lakou e like me ka ia nei. Ua hoahewa ia ma na awai; ua hoolaha ia, ua hoole oia i ke Akua, ua hoopunipuni, ua hoino i ke Akua. Ua laweia oia imua oka aha weliweli o Dominic ma i Roma, e hookolokoloia. Mai puhi ia oia i.ke ahi e like me Bruno no kona ae ole ana t ka ka Ekalesia . Roma alakai ma na mea Akeakamai. Ua kauoha nae 4va aha iaia e hoole ina mea a Copernicus iao mai ai, a heohiki oia, aole e olelo hou, e hrle ana ka honua. Ua hoomaluia kekahi buke ana i pai ajj a me kekahi a Kepler, a kapa lakou i keia mea hou i ao ia, he ike kue loa 1 ka Palapala Hemolele. Ua hala na ma kahiki he umikumamaono, me ke kue ole mai o Roma. Ua hoomau ko Galilio huli ikaika ana i ke Ao Hoku. Ma-

nao nui oia i keia mau mea i loaa ma ia imi ana, mamuli o kona hooikaika ana. He elemakule nawaliwali, a poo hina ia wa. a ane makapo oia. Ua ilihune no hoi. Ua hoolilo ina makahiki hope o kona ola ana i ke kakau ana i buke, e hoike ana i na mea hou i loaa iaia ma ka nana ana me ka ohe nana. Manao oia e pai no, a hooholo no, i waiwai kanaka ma kana hana, a ina inaina hou mai ka aha hoomaau iaia, oia iho la no. Ma ka mak. 1632 ua pāi, a hoolaha ia. Weliweli ka huhu o ko Roma: alakai hou iaia imua o na Cardinala, a hooko lokolo ia Ua loohia oia ika mai, aua kau mai na pilikia e ae, ika haalele aua i kona home oluolu maikai ma Florence, e lilo i pio no ko Inquisition. Ua hoahewa mai ia aha, a e kau ! mai auanei ka hoop&i o ke kue ana i ka ekalesia Roma.

Heaha la kana hewa ? Ua huli, a ike lea īa ka oiaio o ka hele mau ana o ka honua, ame na hoku hele e ae, e e poai ana ika la. Eia ka ! ua hewa loa oia 1 ka imi naauao ana, oiai, ina e laha aua ka mea ana 1 hoomaopopo ai, e ike aiva kanaka Ika oiaio ole oka lakou. Ina e hooko ana ke kanawai o ko lakou ekalesia no ka mea e kue mai ana i ka lakou aoana, e nmke ana o Oalilio. E pakele nae oia ina e hooie loa i kana olelo no ka hele ana o ka honua. Kukuli keia elemakule palupalu, i kahiko ia me ka lole inoino, imua o na Cardinala 5 a me kona lima ma ke Kauoha Hou, ua hoohiki ota, aole no e hoolaha hou no ka poai ana o ka honua i ka laa e hoole 1 na mea a pau i ao ia e kue ana ina manao kahiko no ia mea. E lilo oia i paahao no lakou. He mau la i hoopaa ia ma Roma, alaila ua lawe la ma kekahi kulanakauhale kokoke i Florence, a malaila kona noho paahao ana no na makahiki elima. Eia hou, aole no i lawa ka hoopai kumu ole ana ia Oalilio, aka, oka poe a pau i kokua i ka pai aha i kana buke, a hoolaha i kana ao ana, ua hoopai pu !ia no. Mau kona omaimai, make k,gpa kaikamahine punahele, a makapo loa oia. Aole iaeia na kauka e ike—a e kok-ia iaia. Aole no ioe ia ia e hooponopono no kona waiwai mamua o kona make ana, aole no iaeia e kanu ia kona kupapau ma ka ilina o ka ekalesia, aole no iae ia i na makamaka ona ma Florence e kukulu i kia hoomanao nona. IloKo o Jan. 1642 kona make ana. Mau kona inoa; mau kana ao ana a hiki i keia la. Aole no e hiki ke hoopio i ka malamalama.