Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 14, 3 April 1886 — Page 1
This text was transcribed by: | Margie Lewis |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXV, HELU 14. HONOLULU, POAONO, APERILA 3, 1886. NA HELU A PAU, 2070.
NA HOOLA - KUMAU.
@ - KAKFLA.
@ @ HE KOKUA MA KE KANAWAL
He Luna Hoo@ase palapala.
tf.
@@@A. (AKONI.)
@ @ HE KOKUA MA KE KANAWAI.
He Luna Hool@ie I'alapala.
@ @HANA: Ma ke Keena Loio Kuhina.
tf.
@E@@@NGHAM 7 CO.
@@@ M@a Kuai Laka Hoo
@anui Papu, Honolulu.
@@ ANK PAHIA.
@ANA AINA ! ANA AINA ! !
@@@NA MANA: Aia ma alanui Moi, koko- @@ . @@ Uwapo o Hooliliamanu. tf
P. HANAAUMOE.
I @i@ a ha Kokua ma he Kana@rai ma ua
@ha Hoomalu a Apana o keia Aupuni.
@oaa no au ma Puna, Hawaii.
@ HAS H PULAA.
@L@IO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
@e loaa no au ma Honomaku, Ko-@a Akau, Hawaii. 2001 -tf.
@ECIL BROWN.
@IO A HE KOKUAS MA KE KANAWAI.
@e Ifena Hooiaie Paslapaio no ka Mo-kupuni e Oahu
K@@NA HANA : Helu & alanui KaAhun@anu-tf.
W A. KINI.
LOIO, LOIO, LOIO.
@KRNA HANA: Helu 15 Alanui Kaahu-@na, Honolulu. tf.
W.C. AKANA (KALAUKI.)
@ Wahele a Unuhi-oleio ma ka olelo Pake @ ka olelo Hawaii. Ua makaukau no hoi @ana i na Palapaia Kuai a Hoolimalinia @@ela aku mawaena e na Pake a me na @naka Hawaii. E loaa no au ma ke K@@-@ Helu 7, Alanui Moi, ma kahi enkokoke @@ i ka wieapoo Haailliamanu. 2010.1y
WILDER & CO. (WAILA MA.)
@ ka haie,
Kihi Alanui Moiwahine me Papu, tf.
RICHARD F. BICKERTON
(PEKEKONA.)
@OIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
KE@NA HANA : Helu 27 alanui Kalepa.
tf.
WILLIAM AULD.
@una Meeiuie Palapula Kepa Pa@hana
no ka Apana e Kona.
KEENA HANA: Ma ke Keena Wai o Ho@ 2olulu. tf
JOSEPH WILLIAM KELIIKOA.
@e l@i@, a he kokua, a he pal@, a he kee m@ he Kanawai. K lea@ no au ma ke Keena @ J. M. Po@po@, kihi o na Alanui Alii a Anini, Honolulu. @a hihi no hoi ke hana @ na Palapala pili Kanawai @ kela me keia ano 1 yr.
KE KAUKA IAPANA
MR. m. GOTO.
He Ksuka no ka mai lepera, na mai e pili @ana i ka ili o ke kanaka, ka mai kaekao,
etc etc. etc.
KEENA HANA _Aia @a Kapala@@, @@uk pono o @ @@@@ @ ka Hon. J. Keau.
NA HORA HANA Hor @ a ka @ p. m
Na @a Sabati bora @ a @ m. @@@7-@@t
J. A. MAGOON, (Makuna.)
LOIO A HE KOK@A M@ KEKA@AWI
Keena Hana, Helu 42 Alanui Kalepa, kokoke i ke Keena o Pekekona. tf
JAMES M. MONSARRAT.
(MAUNAKEA.)
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
He Luna H@@i@ie@ Palapala.
E. hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na palap[ala pili kanawai e a@ ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka moraki @a na waiwai paa.
KEENA HANA: alanui Kalepa.
JOHN MAHIAI KANEAKUA.
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI.
HE MEA UNUHIOLELO MA KA OLELO
BERIIANIA A ME KA OLELO HAWAII.
Keena Mona ma Alenui Kalepa, Honolulu, ma E@a @he e he Keena Kuei Duke @ @@ P@p@ Hawaii. 1 yr.
ULESIA S. KALANI,
EA @MIK@MAMA@@MA O NA
Peresidena o Amerika,
KA MEA I
Ka Alihikaua kaulana loa Hoko o ke Kaua Huluamahi Kuloko o ka Akau me ka Hema.
KE KAUA HULIAMAHI.
O KA huakai hele wawae a Kalani me kona mau koa, ua ae ia kana mau noi, a ua hooko aku lakou ma ka hele ana he hookahi pule holookoa ma ka aina akea He nui na pilikia o Kalani ma o kona mau koa la, e on a mau ana ana lakoi i na la la pau, a o kahi i puka mai ai o na mea ona, oia kahi hiki ole ke imi aku a loaa, a no kekahi mau la o keia hele ana, ua hooholo iho la o Kalanai, e imi ana oia iloko o na kaa ukana e lawe ana i na lako ai o na koa. Ma kana imi ana, ua loaa aku he heluna nui o na omole waiona iluna o keia mau kaa, a ua haawi aku oia i na ahewa ana a pau maluna o na alakai pakahi o kela mahele.
Ua pane mai la kekahi o na ahikoa ia Kalani me ka hai ana mai, o ka hapanui o na koa o keia puali kaua, he poe inu rama
wale no lake, oiai, ua lawed mai lakou mai na keiki mai a na poe kiekie o Illinoe, a o ia poe, he poe keiki lakou i ma @ ka mu a me na lealea, a oia hoi ka Kalani i pane aku ai:
"O ka puali kaua, he wahi paakiki loa ia no na hana lealea. E poino ana he heluna nui o na kanaka opio, ina me keia kekahi hapa e komo ai ioloko o na lealea. Malia paha, o ko lakou poino ana, e komo aku ana kakou e kokua ia lakou, alaila, oia ko kakou ae ana aku e komo pu iloko o na poini mamuli o ke kauo ia ana o ko kakou puali iloko o ka mea hiki loe ia kakou ke ike mua."
O ka rama i loaa aku ia Kalani iluna o na kaa lawe ukana, ua pau loa ia i ka ninini ia i ka honua, a mahope mai o ia manawa, ua hiki pono i ka puali ke hele me ka awiwi nui.
I na ahiahi a pau a ka puali e hoomaha ai ma ke ala, a kukulu na hale lole ma na kula akea, a mamua hoi o ko lakou paina ana, e hahea ana o Kalani i ke kahunapule o ka puali me ka pane ana aku iaia, -
"E ke kahunapule, ma ko'u home i ka wa e hiki mai aw o na kahunapule no ka makaikai ana i na kauhale, ua noi aku au ia lakou oiai ma ka papakaukau no ka hoomaikai ana i ke Akua. Nolaila, e like me ka makemake ia o na kahunapule ma na home no ka lakou hana, pela no lakou i makemake ia ai no ia hana hookahi ma keia mau kula akea, maloko o ka malumalu o keia mau hale lole."
Mahope mai o ia manawa, ua maa keia kahunapule ma ka pule ana i ka wa e paina ai lakou i ko lakou mau ai ana.
O kahi mua loa a Kalani i ake loas ai e lilo mahope o na kaua liilii ma Papu Donelesona, oia hoi ke kulanakauhale o Vicksburg malalo o ke alakai ana a Kenela Pematona o ka aoao Hema, a nana hoi i olelo na aumoku Amerika e ku ana mawaho o ke awa, - "Aole e komo kekahi moku kauna maloko o keia wahi hookahi no hoi i hoao ai o kenela Sherman e kii aku i ke kulanakauhale no elua manawa, ua hooauheeia nae oia mamuli o kona pii pono aku imua o ka enemi.
O keia kulanakauhale, aia oia iluna o kahi kiekie o ka aina, ma ka aoao hikina o ka muliwai Misisipi me ke ano pi'o ana iloko. Ua kamailio ia oia i kekahi wa, ke kulanakauhale o na puu he haneri, no ka mea, he nui loa na puu maloko a mawaho o ke kulanakauhale. Ua ike ka enemi, he wahi maikai loa ia no ke kulana kaua e ku ai ma kahi kiekie, me ka hoohaliu aku i ka waha o ka lakou masu pukuniashi ilalo o ka muliwai Misisipi, nolaila, ua haawiia he puu dala nui loa no ka hoomakaukau me na hemahea e ae e pili ana i ka hooi loa ana aku i kona kulana kaua. Ua hiki ke olelo ia, ua lawa ka ikaika o ka enemi ni ke pale ana aku i ko lakou kulanakauhale mai na koa aupuni aku, oiai he ewalu mile ka loihi iloko o ka aina, a he ewalu mau batari o na pukuniahi i makaukau, a o ka moku e aa ana e komo iloko o ka muliwai Misisipi, alaila, ua ae mua oia no kona make a e ko ai hoi ka olelo kaulana a kela Kenela nana e alakai nei- "Aole e komo kekahi moku kaua maloko o keia muliwai, ka ipuka o na mokuaina hui o ka Hema, --ke ole au e ae aku."
He mau olelo keia na Kenela Pematona e kaena mau ai i ke ku mai o na aumoku kaua Amerika mawaho o ke awa, me ko lakou aa ole e komo mai iloko, a ma keia wahi o Kenela Sherman i hoouka ai i ke kaua no elua manawa, ua like oia me kekahi opala i puhiia aku e ka makani i hope, e laa ke kulana paa a maikai o ka enemi ma kahi kiekie, a he kanaono tausani koa no ka hoopakele ana i ke kulanakauhale, a oia hou ka Kenela Pematona i olelo ae ai,- - Ua makaukau mau ka waha o kana mau pukuniahi in a he hapalua miliona o na koa aupuni i aa e uhaki i kana olelo mua, aole e komo kekahi moku maloko o ke alawai moana o ka Misisipi, - - aia a ae aku oia e komo, alaila, - -komo.
(Aole i pau.)
KA MOOLELO KAAO O
LAMEKA PULUKA.
Ka Makahiapo mua i oili mai, mai ka puhaka o ka Ui Pua Rose a me Kahanuopaineki.
KE MEA I KAPAIA KA
Ka liona o na mauna hui o Arabia, ka naita nana ulupa na kupua o ka lewa lani a me na kupua e noho ana i ka papaku o ka moana, o ka mea hoi nana i pani ka maka o ka la.
EKUU haku opio ka wiwo ole a puni ke ao, o kau mau kauoha a pau loa e hooko no au i na wa a pau, a o na mea pohihihi a pau au e manao
ai ma keia mua aku, e kahea no oe ma kuu inoa no ekolu manawa, a e ike koke no oe i kau kauwa nei e ku ana imua o kou alo iloko o ka manawa pokole loa, a o kuu inoa oia kau e hoopaanaau, oia o Leinahaka Delewina, a o ko'u aupuni ponoi, aia ma ke kihi hikina o ka honua, a o kahi hoi a ka la e puka mai ai. A no ke aloha hoi i ke kanaka lapuwale au i pepehi iho la a make, nolaila ua lanakila au i keta ma nawa mai kana mau hana hoomaewaewa ia'u. Ua lawe ia mai au e ua kapaka ino nei ma ke ano he wahine nana, aka nae, i ka hiki ana mai i keia aupuni, ua lilo aku la kuu huewai kupua ia iala, a ninini ia iho la iloko o keia lua; hopu mai la oia ia'u a hoopaa iho la i na kaulahao
he kanalima, a o keia lua wai ko'u home i noho ai no na makahiki lothi @ hala ae nei a hiki i kou hoea ana mai nei, a nou ko'u a@e nui: aka, e hooko no au i kau mau kauoha.
Haawi mai la oia i kona aloha i kona haku opio, a nalo aku la oia iloko o ka punohu uwahi. Uhi iho la ka punohu uwahi maluna o ka punawai, a pii aku la hoi kona welelau iloko o ka lewa, a i ka mao ana ae, aia hoi e ku ana kekahi hale nani loa ma kahi o ua punawai la.
Ike hou aku la no hoi ke alii opio i kekahi mau keiki ahi a he mau kaukau alii hoi kekahi o lakou, e holoholo ana ma ka lanai o ua hale nani nei. Ike mai la hoi lakou i ka mea nana lakou i hoola, hele mai la lakou a kukuli mai la imua ona me ka haawi pu ana mai i ko lakou
mau hoomaikai. E hoomaikai aku no au ia oukou, wahi a ke ahi opio; a ma keia mua aku e oni paa auanei ke aloha iwaena o kakou pakahi a pau, a na ka make e hookaawale.
Huli ae la ka opio puuwai ahi i Arabia a ninau aku la i ka luahine kupua: Ua ike no nae paha oe i kahi i hoopaa ia ai o ke ka@ksmahine i laweia mai ai i keia mau la iho nei? Me na helehelena o ke kuoo, ua pane mai la ua luahine kupua nei: E kuu haku, ua ike au, aole hoi i keia aupuni, aka, aia'oia i ke aupuni paahao i babaia me ka paa loa, a ua ike no oe i ke alanui e hiki ai. Ehai pu aku no hoi au ia oe i ke ano i keia aupuni. O keia aupuni, ua kapa aku ke kupua Milota, ka home o ka poe paahao a me ka make mau loa, a he paa hoi e hiki ole ai i kekahi ke hoopakeke i na pio ke ku oia ma kona ikaika a me kona mana, a e hoohokaia hoi oia ke.hoea aku imua o keia wahi aupuni, a he nui aku kona paa i hanaia e Milota, aka o ka ike maka ka mea e pau ai kuhihewa; a aia no hoi mawaho o ua haleaahao la, e kikai ana na moolele he 28, a na lakou hoi e malama i ka malohia o ua halepaahao la, a me ka luku ana i na mea a pau e hiki aku ana imua o lakou.
I ka lohe ana o Lameka Puluka i ka hoike a ka luahine kupua, ua pane aku la oia : Aole au i manao he mea nui ia, aka, he mea uuku wale no ia i ko'u manao: nolaila, e hele kakou ilaila i keia manawa, i kuhikubi mai ai oe ia makou i ka puka e komo ai. Huili ae la lakou eha a hele aku ia, a o na keiki alii hoi ua noho @bo la no lakou i ka hale alii a lakou i puka mai ai. Hiki aku la lakou ma ka puka, a kuhikuhi aku la ka luahine : E kuu baku opio, aia ka puka ako'ako'a, a oia no hoi ka puka e komo ai. Ia manawa, hele aku la ke alii opio a me Laiana Bea, ka pukaua nui o ua opio nei ka nunui maka kahi @ ka puka, a imi iho la i kahi e hemo ai, aole nae he loaa iki; bala he hapalua hora o ka huli ana, aohe no he loaa. No ka loaa ole ia lakou o kahi e hemo ai o ka puka, hopu aku la ka nunui Polepa i ua pani puka ako'ako'a la a opa pu ae la me ke kulai ana aku imua, a he uina ana, hemo aku la ua puka la a lilo hoi kona paa a Milota i hana ai i mea ole ia ka pukaua o ke alii opio. Komo aku la lakou me ka lanakila nui, a i na pale hao owaho loa, a malaila hoi i hoike ae ai i Laiana Bea i kona ikaika palena ole, a ua lilo ka paakiki o ka hao i mea waliwali loa i kona mau lima. Komo aku la hoi lakou a hiki ma ke pani pohaku i awili pu ia me ka lepo palolo, a malaila hoi ke alii opio i hoike ai i kona ikaika, a ua lanakila lakou a pau maluna o keia mau pani paa o ke aupuni paahao.
Ia manawa, ike aku la lakou nei i kekahi hale alii nani. A i ko lakou kokoke ana aku, ike mai la na kiai o ua hale la, ua hoomaka mai la lakou e lele mai maluna o lakou nei me ko lakou manao e lanakila ana lakou, eia nae, ua pau loa lakou i ka make me ke koe ole o kekahi o lakou. Komo e aku la no ke alii opio iloko o ka hale a huli hele aku la i ke kaikamahine i hoopaa ia ai. Pau ka hale olalo i ka huli ia aohe loaa iki. Pii aku la oia no ka lua o ka hale a hoomaka aku la e huli, aohe no nae he loaa: a i ke kolu o ka hale, wehe aku la oia i ka
puka o kekahi rumi, aohe nae he hemo, a hoomaopopo koke iho la oia aia paha iloko o keia rumi ua kaikamahine nei. Kikeke aku la keia mawaho a hoolono aku la, a aole i liuliu, lohe aku la ua opio nei i ka nehe ana mai o kekahi mea maloko mai o ua rumi nei. Ku iho la keia ma kahi kokoke i ka puka, a i ka hemo ana ae o ka puka, ua halawi koke ae la ko laua mau maka kekahi i kekahi , aia hoi haule pahu aku la ua kaikamahine nei i ka papahele, me ka hoopuka ole mai i kekahi huaolelo.
lele aku la ua opio nei a lomilomi iho la i ua kaikamahme nei, a no ka hapaha hora, ua pohala ae la oia, a ike iho la eia ka oia iluna o ka papahele kahi i kaanini ai, a e lomi ia ana hoi e kekahi keii alii oi aku o ka ui ana i ike ole ai mamua. Lalau mai la oia i na lima o ke alii opio a pane mai la : Minmin maoli au ia oe e ka opio, in a e komo mai ana ke kupua Milota, o kou make no ia a pau hoi i ka ai ia, a he mea ia nana e kono mai ana ia'u e hele pu aku ma kou meheu o ka make mau loa. Me na hiohina o ke aloha e pahola ana maluna o ka kakou kamaeu opio no ka ui e kamailio pu nei meia, ua pane aku la oia me ka nanaheolu : E ke aliiwahine opio a ke kupua Milota i lawe ai ma ke ano he pio nana; mai makau oe, no ka mea, aole oia e hiki hou mai keia mua aku a mau loa, a aole no hoi oe e ike hou ana i ua kupua la. Nolaila, e ku a e iho aku kaua i ike ai oe i kou kaikunane aloha Laiana Bea, aia oia ke kali mai la o ka hiki aku.
Me keia mau huaolelo a ke alii opio i hoehaeha aku i ka puuwai o ka ui, a hiolo mai la kona mau @aimaka ma kona mau papalina memele, a uwe iho la. Hopu mai la oia i ka kakou opio a iho aku la ilalo: a i kona ike ana aku i kona kaikunane, ua holo aku la oia a puili ae la i kona kaikunane a uwe iho la laua, Huli ae la hoi ke alii opio a ninau aku la i ka luahine kupua ina paha o ke kaiknmahine ui hookahi wale no, a aohe wahine e ae, A i ka pau ana o ka uwe ana a ua mau opio la, a ua noho iho la lakou me ka maikai, a e kamailio ana me ka hoike ana o ua ui la i ke ano o kona noho ana, a pela hoi kena kunane i ko lakou moolelo o ka
hiki ana imua o Milota a hiki i ko lakou hui pu ana i keia aupuni, a u@ piha loa lakou me ka hauoli.
Ua noho lakou no ka hoomaha ana maloko o ua hale alii la, a i ka hala ana o na la elua, ua huli hoi aku la la lakou no ke aupuni o Laiana Bea me kona kaikuahine. Ike mai la ko laua mau makua i keia moku e hookomo aku ana i ke awa me kekahi hae alii o ua aupuni la e pulelo ana i ka makani, hoomanao ae la lakou o Laiana Bea paha keia me kahi kaikuahine, aole paha; aka he @ono e iho aku e makai, malia o laua no paha. Iho mai la ua Moi nei maluna okona kaa, a oiai hoi na alii opio i lele mai ai i ka uwapo, ua ike mai la ko laua makuakane ia laua, a o ke alii opio hoi ua uhi ka pale kila nalowale kona mau helehelena a koe na maka. Huli hoi aku la lakou no ka hale alii, a ua kuahaua aku la ua Moi nei i kona mau makaainana e wehe i na kanikau e paa ana ma ko lakou mau kino, a e hauoli hoi no ka loaa ana o kana kaikamahine a hooilina hoi o ka noho kalaunu o kona aupuni.
Oiai ka ohana alii iloko o ke kaumaha, e uwe ana ka makua i ke keiki a pela hoi ke keiki i na makua, a i ka pau ana, haule aku la na alii opio auau, a o ka kakou kamaeu opio kekahi. Pau ka auau ana, komo na wahi aahu maemae, a noi aku la ke alii opio i kana aikane e hookuu mai iaia e hele mawaho e holoholo ai. ua ae mai la no hoi o Laiana Bea me ka olelo pu mai, aole e hele mawaho o ka pa alii, aka
maloko wale iho no o ka pa. Puka aku la hoi ua opio nei a hele holoholo aku la mawaena o na mala pua me ka ike ole o na makua o Laiana Bea ma. Hoi aku la ua mau opio la no ka rumi hookipa, a malaila i hoike aku ai o Laiana Bea i ka moolelo o ka loaa ana o kona pokii mai ka mua a ka hope, me kona hai pu aku no hoi, aole iaia ka loaa ana o kona kaikuahine, aka, mamuli o k mana a me ka ikaika o kuu aikane, i loaa ai kuu pokii nei.
I ka lohe ana o ko laua makuakane i keia hoike a kana keiki, ua nui loa kona hauoli, a nolaila ua puka aku la @waho, a i kona ike ana aku i ke alii opio e holoholo ana mawaena o na kihapai pua, kahea aku la oia e hoi mai. Huli ae la o Lameka Puluka a nan mai la i ka mea nana oia i kahea
aku, a ike mai la o ka makuakane Moi no o kana aikane. Hele mai la oia imua o ka Moi e kukuli ana @ ka honua, a pane aku la ua Moi nei : E ke koa opio, ka puuwai @ piha i ke aloha, ka umauma i lalapaia e ke ahi o ka wiwo ole, beaha la auanei ka'u makana e uku aku ai ia oe no na mea a pau au @ hana ai a i mauna ai hoi i kou oa no ka'u kaikamahine; nolaila, e kauoha au i ko'u mau kuhina a me na alii o ko'u aupuni nei no ka noonoo pono ana no mea e hooili aku ai maluna ou. E kuu haku alii, a e kuu hoola hoi o na la pilikia, e koho mua mai oe i kou uku e pono ai. E ka Moi, aole au i manao e uku ia mai au, no ka mea, ua hanau ia mai au e kokua i ka poe pilikia.
( Aole i pau. )
KA MOOLELO KAAO EEHIA O KE KEIKI ALII
ROMURA.
(Ka Puuwai Liona.)
Ka mea i kapaia, ka Opuu Rose o na kihapai me ka Punwai o kona Lahui, a o ka Manu Aeto hoi o na Kualono a me @a au i hala.
Ka Hookalakupua o ka Makakila.
E hiki mai no ia mau hoailona a pau a'u e hoikeike aku nei imua ou e ka Moi a imua hoi o oukou e ka ohana alii i kona la e hanau ia ai.
Eia hou, o ka manu au i ike ai e lele mai ana maluna o ka piko o kekahi mauna, e hoike mai ana ia e imiia ana ke ola o ke keiki alii e make e na kupua a pau, oia@, akahi no a loaa ka mea nana e hoonioni i ko lakou mau poo mai ko lakou moe lealea ana. Nolaila, ke no@aku nei au ia olua e ae mai olua i ka mea a'u i hoakaka hope aku nei ia olua me ka ike oleia nae e na nea a pau, a me olua pu no hoi kekahi aole olua e ike ana i kona mau helehelena mai ko'u wa e lawe aku ai iaia mai o olua aku a hihi i ka piha ana o kona mau makahiki i ka umikumamalima, oia ko olua la e ike mai ai a me na makaainana a pau o ke aupuni nei iaia. Ua ae anei olua i keia maao o'u a''u i noi aku nei ia olua, aole paha ? Wahi a ka Moneka i ninau aku ai ia laua.
Ia wa ku ae la ka Moiwahine iluna a hoopuka ae la i kona mau manao hooko imua o ke anaina alii e like hoi me ke noi a ka Moneka, penei : "O na mea a pau au i hoike ae nei mai ka mua a ka hope o ua moeubane la, ke hooiaio loa aku nei au @@ mau mea a pau oia no kuu moeuhane." O na manao a pau o ka Moiwahine i ho ike ae nei, pela no hoi ko ka Moikane manao i pane mai ai.
A holo ka olelo na ka Moneka e hanai keiki alii, ua pane hou mai la ua Hesana nei i ka i ana mai : No ko olua ae ana mai e na Moi me ka maikai na'u e hanai i ke keiki alii, nolaila, ke kauoha aku nei au ia olua i keia mau olelo a o ka olua ia e malama ai me ka poina ole. Mai hoohuoi hoi i ke keiki i ka la e hanau ai, oiai e kii mai ana au a lawe aku iaia me ka ike ole o na mea a pau, o kakou wale iho no ke ike; a penei olua e hana ai : I ka wa no e hemo mai ai o ke keiki, mai oki olua i ka piko, aka, e awili ae i ke keiki me ka iawe a me na mea a pau me kekahi kawele maikai loa, alaila hoo iho iloko o ka hinai, a ma keia puka makani e hookuukuu iho ai oe (Rabona) iaia me
kekahi kaula mawaho o ka pa o ka hale alii nei, a hiki i ka wa e loaa ae ai ia'u. A ike oe ua loaa ia'u, e oki oe i ke kaula me ka pahi, a o ke koena i koe o ke kaula, e malama loa oe ia mea a kanu pu aku me ke koko o ka hanauana o ka Moiwahine.
I ka pau ana oia mau mea, alaila e kau iho oe i hoailona ma keia puka aniani nei i kaula ula i hooluu ia i ke koko, he hoike,ma keia puka i hookuu ia ai ke keiki ahi maloko o ka hinai. A o kela koena kaula i koe me ke koko o ka hanau ana o ka Moiwahine, e lawe oe a e kanu maloko o kou kihapai e ulu ia ana e na pua ala like ole o ka honua ma kae o kekahi auwai, a hala na la ehiku, e hele aku ai oe e ike, a ma oe e ike i kekahi mea e kupu ae ana, alaila, e manao iho oe ua pomaikai, q e malama loa oe a hiki i kou wa e ike iho ai he mea e waiwai ai oe a me kau poe mamo mahope ou. I ka piha ana o na makahiki ehiku, mai ka hanau ana o ke keiki, e kukulu oe i hale alii nani loa, i ehiku makahiki e kukulu ai a e hana ai a paa, mai hoopili mai i kekahi laau e, aka, i Alemuga wale no ka laau e hana ai a paa.
I ka wa e paa ai ka hale alii, e kauoha oe @ na lahui a pau e noho hoa'loha pu ana me oe, e hele mai me na makana he nui loa no ka ike ana i kau keiki loa, ka mea nona ka la i pilihua ai na mea ola a pau o ka honua, oia la e ke alii: e malama i keia, a mai hoopoina i kekahi o keia mau mea. Oka inoa o ke keiki, na'u no e kapa, a o na keiki mua, na olua no e kapa na inoa. Nolaila, ua pau, a e hookuu mai i ka olua kauwa nei e hoi, oiai he ala loa, a e hui hou no kakou mahope aku. Ia manawa, ku ae la ka Moiwahine a hookau iho la i ka lei alii gula ma ke poo o ka Moneka, aka, ua hooa me na Moi, a me ka ohle aku la ka Moneka; aole, aka, e malama i keia no na la e hiki mai ana. Ua haawiia ke aloha me na hoomaikai ana mawaena o ka Moneka a me na Moi, a me ka ohana alii.
Huli ae la ka Moneka a iho aku la, a e hele ana no kahi a kona lio e ku ana, a o "ka Rose hoi o ka waonahele" a he nani a kilakila kona kulana. Kau ae la ua Moneka nei me ka oni ana o ua Rose nei i o a ianei: a no ka wa hope loa, wehe mai la ka Moneka Hesana me ke ani ana ae i ka papale, a ia wa no i hoohuli ae ai i kona lio, a he pulelo o kona hulu papale ka lakou i ike aku, ua oili aku la ua Rose nei me ka palanehe a nalo aku la me ka hikiwawe loa, a no ka manawa pokole, ua ike ia aku la ke ku o ka e'a o ka lepo a nalo aku la iloko o ka lipolipo o na ululaau e kakai ae ana ma na kualono. A e na makamaka e kulolia pu ana no keia eehia, e waiho ae kakou i ke kamailio ana no ka Moneka Hesana, a e aui hou ae kakou i hope.
I ka hala ana aku o ka Moneka Hesana, ua hookahaha loa ia ka poe a pau o ke alo alii, a hoopuka ae la lakou i keia mau huaolelo : He keu kela a ke kanaka kamahao nui wale, a he mau nanaina o ke pahaohao maluna ona. Owai la keia kanaka ? O kona inoa io paha ia, aole paha ? Aka, no ka Moi a me ka Moiwahine, uas hooiaio loa iho la laua i na mea a pau i hoikeia mai e ka Moneka Hesana. Hoouna aku la ka Moi i kana elele lawe kauoha e hai aku i ka alihikaua nui a me na ilamuku e hookuu aku i na mea a pau i hoopaa ia, a e hoolaha aku hoi ua hoopau ke alii i kona manao luku. Ua hooko ia na mea a pau a ke alii i kauoha aku ai, a ke mama la ua wahi elele nei i ka holo no ka lawe i keia mea hou.
I ka hiki ana aku o keia lono hauoli imua o na mea a pau, ua hoomamaia ae la ko lakou mau puuwai ehaeha no ka hopen@ poino, aka ua hala ae la ia @o eleele o ka poino, a ke pahola ae la ke ao olino o ka hauoli maluna o lakou a pau. Ua holo ae la keia lono a puni ka aina, a he nuhou kamahao ia i na mea a pau o ka aina a puni o Alegeria, a hala loa aku i na aupuni i noho hoa'loha pu me ia, a ua lilo ia i la hoomanao no ia aupuni a hiki i ka hala ana aku o ia au kahiko; a pehea la i keia au hou, ke hoomamao nei no paha, aole paha, Huli hoi aku la kela a me keia i kona hale iho me ka hauoli no keia pakeke ana.
E haalele ae kakou i keia mau hoolauwili ana i muliwaa, a e kamoe pololei aku ma ke kuamoo o ko kakou nanea eehia. He elua makahiki i hala ae, ua ono ae la ka Moiwahine @ kekahi hua Pametelane, a ua hoouna aku la ka Moi i na elele e hele e imi i ka ono a ke aliiwahine, aka aole i loaa iki kekahi laau e hua ana i ka hua, oiai aole ia o ka wa hua o na laau o ka honua; he wa ia e opiopio ana na lau a e muo ana hoi na pua o na laau a pau o ke kihapai ua hoi mai la na kauwa me ka nele a hoike aku la @ ka Moi me ka olelo ana, aole he loaa iki he hua maluna o na laau a pau o ka waena.
No keia nele, kauoha ae la ua Moi nei e lawe mai i kona lio me na pono a pau, a kau ae la oia a me kona mau keiki ponoi, Ariela a me Lakela, a hele aku la oia e ike pono i na kihapai, a eia nae, o na lau wale no a me na opuu pua ka mea i halawai mai me ka ike a kona mau maka. Ua hookahaha loa ia ka Moi no keia nele o kana huakai huli, a hoomaopopo iho la oia, ua hiki mai ke kau a ua hala ae ka hooilo, a o kana huakai hoi, ua hoopakalaki ia. Huli ae ka Moi e hoi ana no ka hale alii a ma ke alanui oia i hui aku ai me kekahi kanaka kuaaina kalewa hua ai o na ano a pau. I knoa wa i ike mai ai i ka Moi Labona, ua pipa ae la oia ma kapa o ke akanui me kana mamaka a me na hinai i piha me na hua ai. Kahea aku la ka Moi ua kanaka nei e ku iho, a ua hooko no hoi ua kanaka nei. Kaalo ae la ka Moi Velona Labona mamua on a a haawi ke aloha, a ninau aku la ua kanaka nei : Heaha keia huakai a ke alii i noi mai nei i ke kauwa e ku, a in a he pilikia e kokua no kau kauwa nei i na he mea hiki. Pane mai la ka Moi : E ka hoa'loha. ua loaa anei iloko o kau mau hinai he hua Pametelane, ke kumu nui o ka'u huakai, a o ka mea hoi a ke aliiwahine i makemake loa ai e loaa. E ke alii, he hookahi wale no hua i loaa mai i kau kauwa nei, a ua pomaikai loa nae ua loaa e ia oe mamua o kona lilo ana aku ia hai no ke kuai.
Lalau iho la ke kalepa a haawi aku la i ka Moi. Heaha ke kumukuai o keia hua au ? wahi a ka Moi. Aohe kumukuai; e lawe oe e like me ka makemake. Ninau hou aku la ka Moi: aia ma ka ao@o hea o kuu aupuni kou wahi e noho nei, heaha kau hana, a he ohana no anei kou? Aia iloko lilo a na ululaau ma ke kapa o ka muliwai Ula e kahe la i ke kai nui o Meditareniana, (Kaiwaenahonua), he haneri mile mai nei aku. o ka'u hana he kanu laau o na ano hua ai a pau o ka honua a nona na eka he tausani ewalu haneri i uhi paa ia me na mea ulu o na ano like ole he nui, a me na mala pua hoi e kahi@o mau ana i kona nani a ke kamahele e hoohihi ai, he wahine ka'u a me na keiki elima e ola nei a me ko'u luaui hookahi, a ua loaa ko makou nei ola mai na keneka o na hua ai a'u hoi e kalepa mau nei.
Me Keia mau olelo a ke kanaka kalepa, ua hoopiha loa ia ke alii i ke aloha, a ninau hou aku la iaia, owai kou inoa? O Kaline Kaama, wahi a ke kanaka kalepa. Kakau iho la ke alii i kekahi palapala a haawi aku la me ka olelo pu aku : I ka wa au e makemake ai e hele ae ma kuu hale alii, e paa pu me keia palapala; nanao iho la ua alii la iloko o kona eke ili a haawi aku la he iwakalua apana kala gula, a pane hou aku la: Aole keia o ka'u makana ia oe, aka, e lo@@ no ia oe mahope, a he makana hoi i oi aku i keia. Me ka pane leo ole aku huli ae ua alii nei, a holo aku la no ka hale alii me ka hikiwawe loa, a o kahi kanaka kalepa hoi, ua huli hoi aku la oia no kona home ululaau me ka hauoli nui. ( Aol@ i pau.)