Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXV, Number 9, 27 Pepeluali 1886 — Page 2
| This text was transcribed by: | Lawrence Gersaba |
| This work is dedicated to: | Judith Nalani Kahoano Gersaba |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Ka Nupepa Kuokoa
No ka Makahiki,......................$2.00
No Eono Mahina,..................... 1.00
- KUIKE KA RULA. -
Poaono....... FEBERUARI 27, 1886.
MR. GLADSTONE.
Ua kamaaina ko makou poe heluhelu i ka inoa o keia ha ke Enelani kaulana. Ua haule iho nei ka aha kuhina mua o Enelani, a ua hoi hou o Mr. Gladstone i Kuhina Nui no ia aupuni. Ua noho pinepine oia iloko o na aha kuhina o Beritania. A no ke kupikipikio o na hookele ana o ia aupuni iloko o keia mau makahiki, nolaila ua hoonioniia ka aina, a ua nui no hoi ka pilikia mawaena o na makaainana. Noloko mai o na makaainana keia kanaka, a ua kokua oia i ko lakou pono i na wa a pau. Aole oia hoopilimeaai, aole kumakaia i ka pono o na makaai nana. O na mea e pomaikai ai ka lehulehu o ka poe haahaa, oia kana i hooikaika ai i na wa a pau, a me ka hoowahawaha ole no hoi i ka pono o na'lii a me ka poe kiekie. O kekahi keia o na kanaka kaulana loa o ka honua nei i keia wa, a e nana ia aku ana kana hookeleana i ke aupuni o Enelani ina keia mua iho e na lahui a pau. He kanaka kino ikaika a oiwi paa o Mr. Gladstone, elike no me ka ikaika o kona noonoo. I ka la 29 o Dekemaba i hala i piha ai ke kanahiku kumamaono o kona mau makahiki. He lehulehu na leta aloha hoomaikai i loaa aku iaia ma ia la, aole lehulehu wale na kanaka kaulana elike me keia. Ua kakaikahi wale lakou elike me na kuahiwi kiekie ma ka aina. He hookahi no o Mauna Loa, hookahi no o Mauna Kea a me Haleakala, kiekie ae maluna o na mea a pau. Pela na kanaka kaulana elike me Gladstone, kawalawala lakou, he lehulehu aku na puu liilii a me na kuahiwi haahaa. Pono i ko makou poe heluhelu ke nana mau i na kuahiwi kiekie iwaena o na lahui kanaka. E hakilo mau i ka lakou mau hana, a e nana i ke ano o ke kanaka. E ola na makaainana.
Aneane Pauaho no ka Nele.
I KEIA pule aku nei, ia makou e naue ana no kela huli o ka mokupuni, ua loaa aku la kekahi mau kanaka e hana ana ma ke alanui, a i ko makou hauna kamailio ana me lakou, ua hoike mai la lakou, e pau ana ka lakou hana ia mau la mai no ka nele o ka Waihona i ke dala, a nonoi o ai la lakou e kuhikuhi aku makou i kahi e loaa ai o ka hana ia lakou, i ole ai, wahi a lakou, e liko i poe aea haukae, a i poe aihue i loaa ona ola no lakou a me ko lakou ohana. Eia hou iho kekahi poe i hana iho nei ma na alanui o ke kulanakauhale, ke hoopau ia mai nei no ia kumu no, he nele ka Waihona. He mea kamahao loa keia, oiai, he mahuahua no na haawina a ka ahaolelo i hookaawale ai no na alanui, a ke hui ia aku me na dala auhau alanui, ua loaa he puu dala mahuahua kupono e hiki ai ke hoomaemae ia na alanui, a e lawa ai ka hana i na limahana e uwe mai nei i ka nele i ka hana. Ala, aole he hoolilo ia o ke dala alanui ma ka hana alanui; e hoolilo ia ana ke dala ma na hana kahi e loaa ai ka pono i kekahi poe punahele, a e pomaikai ai ka poe ia lakou ka mana hoolilo. Ina na wahi dala o ke aupuni e hoolilo ia ana ma na hana e ulu ai ka pono a me ka pomaikai o ka lahui, aole oukou e nele ana i ka hana, a ke pakui ia mai me na hana a ke poe mahi a me ka poe kalepa, ua lawa mau kakou i ka hana. O ka hana i loaa i na paahana, ma ka hana alanui i keia mau la iho nei, e like me ka makou i hoolaha mua ai ma keia nupepa, he mau mahina i hala hope ae nei, he mau hana hoowalewale wale iho no ia i ke kanaka no na koho balota ana, a oiai. ua pau ae la no ke koho ana, pela no e pau aku ai ka hana, a he mea maopopo, o ka pono i loaa i na aoao a elua ma keia mau kuai aku a kuai mai, e lilo ana i mea ole, i mea hoopoino, a o ka lehulehu kekahi e hoopoinoia ma keia mau hana. Ke hele nei ke dala o ke aupuni no ka hookaa ana i na aie liilii, me ke koe no o kekahi poe. Ua hooliloia ke dala o ke alanui, no ka hoolako ana a me ka hoonui ana i na koa puwalu: kekahi amu hoolilo keia no ka pono koho balota kuhina, me ke dala o ke aupuni, a malia paha, o ke dala pu o ke alanui keia e paki ia nei, a ke nele la oukou mamuli o ka hana a oukou no e kokua pu nei ma ka oukou mau koho ana e hoomauia. Aia no ia me oukou.
LOKALIA KAUIUI KAMAI.
I ka auina la Poakolu nei i waiho mai ai keia wahine opiopio i kona kuleana iloko o ke kino honua, a hele aku la ma ka aoao o ka hapa nui ma kela kapa. Ua hanauia o Lokalia ma Kalihiwai i Kauai i ka makahiki 1862. a ma Honolulu nei nae kahi i hanai ia a nui. Ua mare oia oie kana kane me Josepa Kamainalulu i ka mahina o Feb. 1876, a ua hanau mai na laua hookahi keiki, he wahi keiki kane maikai e ola nei. He makuahine maikai o Lokalia, a he wahine i aloha nui ia. Ua hilinai ia oia e ka poe i ike, a o ka poe i paulele iaia, aole i haule ko lakou manaolana. O kona home ma Honolulu nei, kahi a laua i noho ai me kana kane a me ka laua keiki, he home maikai a maemae a maluhia. Hanohano ka lahui ke loaa na wahine he lehulehu e like me Lokalia Kauiui. Hele aku la oia iloko o na la opiopio, aohe i awakea kupono iho kona la, a pio e aku la ko ke kino kukui. Aole nae i pio ko ka uhane kukui, ua a maikai a hiki i ka hopena, a hele aku la no iloko o ka malamalama. Eia no kona mau makua ke ola nei, a me elua kaikunane ma Kauai; aloha lakou. Aloha kakou a pau, na makamaka a me na hoapili o ka moa i hala. Ua waihoia ke kino lehu ma ka ilina ma Kawaiahao i ka Poaha nei. Aka, o ke kanaka aole malaila, ua hala aku la mao maluna.
Na Hana a ka Pakaha.
Ma ka la 17 o Feb. 1886, ua kakau aku la Lunakanawai F. S. Lyman, ma ke kauoha a ke Kuhina Kalaiaina, ia D. Foster, Luna nui o ka mahiko o Pahala, Kau; e hai aku ana iaia, ua manaoia ke alanui ana i hana ai nona iho a no kana hana, e hoolilo oia no ka lehulehu, mamuli o ke noi a ka Luna nui o ka mahiko o Hilea, ka mahiko o ka Ona Miliona a me kekahi mau kanaka o Hilea, a o ke alanui aupuni kahiko, e pani oa no ke ino, a no ka makau ia, mamuli o ka hoohemahema a hoomaemae ole ia o ia alanui. Eia na hana kupanaha a ka Aha Kuhina, i ahu ai iho nei i na dala auhau alanui a pau no na hana i kauoha ole ia ma ke kanawai a ke hoao ae la e pakaha i ko hai luhi. He mea hilahila loa keia. He mea keia a kakou e hoomanao ai, o ka mua keia o ka hoike akea ia ana o na Kai sera a makou i hoike mau aku ai i na la i hala hope ae. Aole keia Aha Kuhina e paipai ana, a e hoao ana e paipai i ka mana o ka lehulehu, no ke kumu ole, he kumu; aia a paa pono na hoolala ana, alaila, e ike no oukou i ka helehelena o ka nahesa ua makaukau e nahu a e ale aku i na pono a pau a me ko ke kanaka kuokoa.
(Kakauia no ke Kuokoa.)
Ma ka hoike a ka Luna Dute Nui no ka makahiki e pau ana i Dekemaba, 31, 1885, ua loaa keia mau huahelu hoolana manao no ka pono o ka aina, mamuli o na loina a me na lolo o ka poe mahi a me kalepa, a ke aupuni e hoao mau nei e kulai, a e hoole nei, a e ao mau ana ia oukou, he poe kuleana uuku loa ko lakou iloko o na noonoo ana a me na kalai ana a ke aupuni no ka pono o ka lehulehu penei:
"Ka oi o ke kumu waiwai o na waiwai puka aku mai ka aina aku maluna o na waiwai komo mai no ka makahiki 1885, ua hiki aku i ka $5,238,775, a he pii hou ana aku keia i ko ka makahiki 1884 he $1,681,105."
He inea minamina ia makou i ka ike mau i ko oukou ao ia ma na nupepa pili kuhina, a ma ka waha ae o ka poe pili wale, ka hoinoia a me ka hooleia o ka poe mahi a me ka poe kalepa. Ina he wahi nonoi a hoopii ka keia poe i ko kakou Moi, e emoole ana ka pane a ke kuhina ma kana nupepa, e hailiili ana, a aole wale o ia, aka e hele ana kona alelo lua a imua o ka Moi e ao ai i na olelo e loaa ai ke ano e mawaena ona a me ka poe nana e imi a e hoopuipui nei i na loaa o ka aina, ke kumu e mau ai na loaa o ke aupuni.
Aole mai mua loa mai ko makou ike i ka nanakee o ke aupuni i kekahi mahele o ka lehulehu o ka aina e like me keia. He mahele imi loaa keia, a o ka hana a ke aupuni penei i keia poe, oia no kona hoohemahema ana i kahi e mau ai kona ola, a i kahi e mau ai ke ola o ka lahui, na limahana a pau a me ka poe mahi a hoopukapuka liilii. Ina kakou e hoomaopopo iho, aole o na wahi paona hulu hipa a Kipikona ka mea nana e hoolawa nei i ka aina i ke dala mai na aina e mai, a aole no hoi he nui o na paahana e ola ana mamuli o ia hana; aka, aia mailoko mai o na hana i kukuluia e ke dala a ka poe kalepa, a i hoohanaia aku e lakou me ka poe mahi i hiki ai ke dala i ko kakou aina nei, a mamuli o ka lakou mau hana, ua paa pono na kula i na limahana, ka moana i na moku me kona mau sela, na awa i na hana o kela a me keia ano. O keia iho la ke kuleana o ke poo Kuhina a o ka poe kalepa, ana e ohumu ai imua o ke alo alii, me na olelo hoopunipuni a hoohopohopo. Aole o ka mea nona ke kuleana uuku, ka mea nona kahi haawina uuku e pono a e ola ai kakou, oia ka kakou e manao io aku ai a e hilinai aku ai. Ina no e ilihune ka aina e like me keia wa, aole ia he mea nona e minamina ai, oiai, he wahi kumu waiwai uuku wale no kona e hoohana ia nei no ke kokua ana i na loaa o ka aina, a ina no e poho na mea a pau, ua maopopo iaia, he waiwai poho ole kona. Nolaila, uuku kona ku mu hopohopo nona iho, pela no e mama ai kona mau noonoo ana no ka pono o ka aina a me ko ka lehulehu Aole pela ko ka mea nui o ke dala i hookomoia i na hana imi loaa a hooulu loaa o ka aina; he kuleana nui ko lakou e ake ai e pii mau ka waiwai a me ka holomua o ka aina, a ina lakou e uluku ika ike aku i ka mauna ia o ke dala o ke aupuni no ka hana waiwai ole me ka malama ole ia o na alanui e loaa ai ka hoomalu pono a me ke kokua aku i mea e holomua ai ka lakou mau hana ma na haawina kupono malalo o ke kanawai mailoko ae o na auhau a lakou e kokua nei i ke aupuni, ua kumu a ua kuleana no, a ua oi loa aku mamua o ko ka mea e ohumu a e ao maalea nei i ka Moi ma kahi malu. O na huahelu a makou i hoike ae nei, mai kahi mai ia o ka oiaio, a e nana pono iho no kakou a e noonoo. E like me ka pii ana o ka loaa i ka poe mea dala, pela no e pii ai ka loaa i ka paahana, aole i hiki, i keia mau kumu ke lili a kue aku kahi i kahi, a ina he poe naauao kakou no kakou iho, aole kakou e puni wale mahope o na alakai ana a ka poe i komo ole kau wahi haawina e hiki ai ke manao ia he oiaio kana mau ao a alakai ana
Kela me Keia.
IKAIKA loa na hana kue loa i na pake ma Wasinetona, Amerika, i keia wa, a ke hookakaia la he mau hana e pili ana i ke kipaku loa aku i na pake ma ia wahi. He mau hana nui ko na aoao a elua mamuli o keia ano, a ua nui ka ulu ana mai o na hoopaapaa ikaika. Mamuli no hoi o keia hana, ua hoala pu ia mai na hookahi koko weliweli, a pau kekahi poe i ka make a mahunehune kekahi. Heaha la ka hopena o keia hana ma ia wahi?
A HIKI mai i na lono hope i hoea mai ma ka Alameda o ke Sabati nei, ua maopopo loa ke hoolalaia la ke kuikahi like mawaena o Bulegaria me Serevia. Ua haawi ae ke alii Milana o Serevia i kona ae a me kona mau noonoo ana a pau e loaa ka lokahi like o ka noho'na maluhia mawaena o laua. Ua waiho loa aku o Serevia i na hooponopono e pili ana i keia kuikahi ma ka lima o ka poe uwao, a o ka lakou mea e hooholo ai kana e hooko. E komo pu aku ana oia i ke kuikahi me Hunegari-Auseturia.
MAMULI o ka make ana o Kenerala Hanekoka o Amerika, ua ili iho na haawina kaumaha maluna o na puuwai Amerika he heluhelu. He Kenela kaulana oia iloko o ke au kaua o Amerika, a he koa kaulana no ke kahua kaua. He hoopono, kupaa, a alohaia, kona mau hiohiona imua o kona mau hoa makaainana, a pela i laweia ae ai kona inoa i moho holo Peresidena i ke au o Gafila. A make aku la nae oia iloko o ka maluhia, ka hanohano, i ka make ana o ka poe pono. Hala ia keiki koa kaulana o Amerika.
LAPUWALE a hilahila na hana a kekahi poe ona i hana aku maluna o kekahi huakai hoolewa ma ka Poalua nei. Oiai ka huakai hoolewa e kai malie ana ma ke alanui iloko o na haawina kaumaha no ka mea i make a me ke kumakena, ua halawai mai la keia huakai me ekolu poe kanaka ona e holo mai ana iloko nei o ke kulanakauhale maluna o kekahi kaa hoolimalima. Ia lakou i kaalo ae ai ma ka aoao o ka huakai, ua kiei aku lakou iwaho a hoopuka aku la i kekahi mau olelo pelapela a nui wale aku. He mea menemene i ka naau ka ike ana i keia ano hana kumakaia e hana ia ana, aka, na ka rama, ke kupuino, i hoala mai i na noonoo o ka lapuwale a hana aku la. O ka hoakea loa i ka waiona iwaena o ka lahui kekahi kumuhana nui a na lunamakaainana pili kuhina i hoolala ai. Eia la na hana kumakaia a ka waiona i ka lehulehu, a pela auanei e kumakaia ai keia mau lunamakaainana i ka lahui.
UA hoea mai ka Elele o ka Poaono i hala me na kikohukohu lepo pipili i oi aku mamua o ka huaolelo "hoino," a o ka oi aku o ke kaumaha pa-u haalele loa, oia ka Elele i puana mai nei. Ikaika kona kue i na mikanele; hoole oia i ka lakou mau pono i hana ai nou e Hawaii; kapa aku ia lakou he kumakaia a hehi-ku i kou nohoalii, a nolaila, ua lilo lakou i enemi nona. Minamina makou i ka inoa, ka maluhia o na noonoo, a me ka pulima maemae o kekahi kanaka i kakau iho i na hoino ma o ka hookonokono ana a ke diabolo e hoolaha ae imua o ke akea e hana pela. Minamina pu no hoi kona lunaikehala i ka paa pio malalo o ka manao o ka poe kue i ka pono, aka, hookahi wale no mea i maopopo, a oia keia: "O ke kino, ka uhane, ka noonoo, ka waiwai, a me ke ola o "Mea Kakau o ka Elele," aia ma ka poho lima o hai. O kana ai ia a me kana ia, kona leo ia a me kona makua."
ANO, ke uhiuhi mai nei oia i ka eleele a me ka makona o na hana a kona mau haku maluna o ke kahua kalai olelo hoakamai a maalea, a ke kono mai nei i ka lahui e kuilima pu aku me ka hana ono pelapela a lakou i lawelawe ai a kau ke ohohina. Aole he poai kue i na hana pono mai kinohi mai, a i wale waha kona moolelo imua o na aupuni malamalama i hookahuaia ma keia aupuni e like me keia. Aia iwaena o ka lehulehu na hooiaio ana i na pono me na pomaikai a na mikanele i kukulu ai; ke hoole nei lakou i ka malamalama o ka naauao a ua makua o ka pono i lulu ai ma ka umauma o Hawaii Ponoi; ke hoike nei oia i ka mea a ka lahui i ike ole ai a e loaa ole aku ai na hoapono ana he oiaio kana: a o ka oi loa aku o ka makona, oia kona pakaha ana ae i ka maluhia, ka holomua, a me ke kuonoono i ke kanaka ili ulaula a kapa iho na keia malihini wale no. Hilahila ole! Ke hoao nei lakou e uumi i keia lahui a nalo loa mai ka ilihonua aku, a me ka hoao pu ana e paniku i na hana hoonaauao i na opio Hawaii, wahi hou a lakou. Ma ke kaulike a lakou i manao ai me he la, o ka hoouna ana i na keiki mawaho e hoonaauao ai, ua oi ae ia i ko loko nei. Ma keia i hoalaia ae ai na noonoo o ka lehulehu a me makou pu, a ninau iho la: Auhea la ka like ole, a mahea la kona kue ana?
MAANEI, e loaa ai i ka lahui he mau hoapono lehulehu loa ma ko makou aoao, a me na hoahewa papa-kini lehu a mano ma kela aoao. Ua ike lakou eia ke alakai nei na kalai manao a ka aoao kuokoa i ka lahui ma ke ala o ke kaulike ewaewa ole no ke kuleana ponoi o ke kanaka Hawaii, e loaa ole ai ia lakou ka ohi hapuku i ka pono o ka hanauna hou o Hawaii nei me na lima hawahawa, nolaila i hoao ai lakou e palulu i na maka o ka lehulehu me na waiwai kipe e punihei ai ka manao, a e hoao pu ana e kaili i ke kuleana kuokoa o ke kanaka i puipui ko lakou eke e nalo ai ka ino i hanaia. Ke noke nui mai nei i ka naku hele ma na paia pa-u o ka Ele(e) le o ka po, e keehi ana na wawae, e wawalu ana na makiao, a me na niho e akiaki ana i ka puuhonua o ke kanaka nui me ke kanaka iki, a oia ke kuokoa Aka, auhea ka lanakila ana maluna o ka oiaio i kamailio mau ia e makou. Ke kauhihi mai nei i ka ino a lakou i hookahua ai maluna o ka poe no lakou na lima maemae me na naau aloha lahui, aka mahea ka like pu ana? No ke kuokoa a me ke kupaa mau ana o ka nohoalii o Hawaii ko makou hooikaika ana, aole no ka hoohaulehia ana i kona laahia. Ke minamina nei makou i ka oiaio ole o ka ka Elele mau kalai manao ma ka hapai ana i kona lima hema a kue i kona lima akau. Aka nae hoi o kona mau no ia.
Kaupaonaia oe e Hawaii.
(Kakauia no ke Kuokoa)
Ma ke kaupaona ana i ka lahui ma na hana o ka la ekolu o keia mahina i hala aku nei, ua ikeia ka hakahaka o Hawaii ma kona aoao naauao a hoopono. Aole i nele ka aina i ka poe maiau a makaukau me ke ano hoopono. Aka, ua uuku ia poe, ua oi aku ka heluna o ka poe naaupo, a manao kolohe. Mamuli o keia kumu ua kohoia ka hapa nui o na lunamakaainana he poe luna aupuni, a ua kohoia lakou aole mamuli o ka noonoo akahele a kaulike o ka lehulehu, aka mamuli o na hana kolohe a ke aupuni i kona hoopaumaele ana a hoopouliuli ana i ka ike a me ka noonoo o na makaainana Hawaii. Ua ike na luna aupuni liilii a pau, mai na lunakanawai o na apana, a hiki aku i na makai a me na kumu kula, na elele a hiki aku ilalo loa i na luna pa aupuni me ka poe hana alanui, ina aole lakou e koho ma ka balota a ke kuhina e kauoha ai, alaila e hiki ana ka hoopai a ka lima menemene ole a aloha ole maluna o lakou. A ua ku keia poe a nana mawaena o na mea elua, o kahi o ka ai a me ka ia, a o ka pono kuokoa o na makaainana lehulehu a me ka hanohano o ko Hawaii kuokoa, a ua lawe ia ma ka ai a me ka ia e paa nei ma ka lima o ke kuhina. He kakaikahi loa paha na wahi luna aupuni liilii i koe i keia hana; ua koe no nae kahi poe uuku a he nani ia no ko lakou inoa. E like me ke kuhina i hooweliweli aku i na luna aupuni liilii, pela hoi ua poe luna aupuni nei i hooweliweli aku ai i ka poe malalo aku o lakou a lalo loa, ke koho ole lakou i ka balota "luna aupuni," i uhi wale ia mawaho me na huaolelo hookamaemae "balota lahui." Pela i hooikaika nui ai ka balota luna aupuni ma na apana a pau o ka aina, a haule ka pono o na makaainana, a loaa ae la ke kaona o keia kau ae, "he ahaolelo hooweliweli i na makaainana."
O ka waiona kekahi mana nui o ka po i laweia mai i mea kokua i ka hoolanakila ana i na hana kolohe, a haule iho kou pono e Hawaii. Ua hele ka waiona mai Hawaii a hiki i Kauai, a ma kekahi wahi ua kahe pu ka waiona me ke koko o ke kanaka Hawaii. Ma Honolulu nei ua make loa o Kalalakoa i ke kini hoohainuia iloko ona e Keau a me kona mau hoa, a ke hookolo nei ke koko o ke kanaka Hawaii mahope o ko lakou mau weheu a hiki i keia la. A e pili no ke koko o ka makaainana hala ole o ke Alii maluna o lakou i ka po a me ke ao ma keia mua aku. Aole lakou e pakele i na ahewa ana a ke koko hala ole o ka makaainana Hawaii, i hookaheia mamuli o ka lakou mau hana O ka poe i kokua ia lakou, ua like pu no me lakou. Ua komo pu kekahi poe kahunapule, poe luna ekalesia, poe hoole waiona ma ka inoa wale no, a me na lala ekalesia e ae, me na kumu a me na kahu kula Sabati, e kokua i kohoia na balota a keia poe hoohainu i ka lehulehu i na waiona. Na hou poe pono e Hawaii, i kokua e hoolanakila i na hana lapuwale maluna ou. Lilo aku la ka malamalama i pouli. No kou poe kahunapule a me na luna, a me kou poe kahu kula Sabati i kokua e kulai i kou hanohano ilalo , a puanaia ae nei keia olelo hou iloko o keia mau la: "Ka Ahaolelo Omole Kini o ke Kau o 1886." aloha ino ka aina me kona Lei Alii! Aloha ka pono o ka poe ilihune i kalepaia aku i ka omole a me na wahi apana dala mailuilu pau koke.
O ke kipe dala kekahi mea i ike maopopoia iloko o keia kau koho balota; a o keia hana, aia no ma ka aoao o na balota omole kini. Ua hele pu ka makaainana Hawaii. Emi io no ke kumukuai o ka pono pili kono kuokoa o ka makaainana; he hookahi wahi dala a manuahi ka omole. Oia iho la ke kumukuai o kahi poe; aka ua loheia mai ma kekahi mau apana, ua pii ae ke kumukuai o ka pono kanaka mai ka elua dala a hiki i ka elima a oi aku; a ua lilo no hoi kekahi mau kanaka i ka iwakalua dala a oi ma kahi mau apana. O keia mau hana kolohe e hoolapuwale ana i ka lahui, ua pili ma ka aoao o na balota omole kini i onouia mai e ke kuhina imua o ka lehulehu. He mau hana pahele keia i waihoia mai me ka maalea imua o ka lehulehu, i mea e auhulihia ai ka pono o na makaainana o keia paeaina, a ua puni io no ka hapa nui o ka lehulehu. Ua komo lakou iloko o ka upiki a ua paa; aohe hiki ke manaolana iho he pono ko ka lahui mamuli o keia mau hana. O ka poe nana kakou e hookele nei, ua ohumu kipi lakou i na pono a me na kuleana o na makaainana iloko o ke aupuni; a o ka hopena o ka lakou nei mau hana, ke keakea ole ia ka holomua o ko lakou mau noonoo, oia no ko kakou hoolilo ia i lahui lopa a pio wale malalo o na hana alunu a ka poe malihini.
I keia wa, aohe waha olelo o ka hapa nui o na makaainana iloko o ka hale ahaolelo, ua nele aohe kuleana. E ninau ana paha kekahi, pehea e nele ai, no ka mea, na makou no keia poe i koho i mau waha olelo no makou? Eia ka pane oiaio. Ua kuhihewa oe nau i koho ia waha olelo, o lakou ka i koho mai ia oe, a kuai mai la me ke kumukuai i panaiia mai imua ou, he omole me kahi dala, a he wahi oihana paha; ua ai oe i kau a ua pau, a o ka lakou koe. Ua lilo lakou i waha olelo na ka poe nana i haawi mai kou kumukuai i lo ai oe. Aohe o kau hana, ka ka makaainana, ke hana ia. Aka, o ka hana a me ka makemake o ka poe nana i hoolako mai ke dala a me ke kini a me ka oihana a keia poe, o ko lakou makemake ke hanaia, a he mea ole ka ka makaainana. E like me ka lakou kuai ana mai i ka mana koho ou o ka makaainana, a lilo ia lakou kou mana, pela auanei lakou e kalepa aku ai i ka mana hana kanawai iloko o na lima o ka poe waiwai a aloha ole i na makaainana Hawaii. A haule wale ka pono o ka poe nona ponoi ke kuleana. E kali kakou a e nana. Na ke au o ka manawa e hoike mai.
NA WA OLELO.
Kakau ia no ke Kuokoa.
A wawa no he hale kanaka, nawai hoi e wawa ka hale kanaka ole?
Ua hala iho nei ka wa olelo no ke koho balota ana a me kana mau hana He mau nene olelo ana mamua aku a mahope mai ona e wawa nei. Eia kekahi mea wawa nui e lono lauahea ia mai nei, oia no ke komohia pu ana o na ekalesia e kokua i na hana ino o ka la koho balota. O na kahunapule, na luna ekalesia, a me na hoahanau, mai keia kulanakauhale a i na apana kuaina o ka paemoku. Ua ikeia ka poe pono e kokua nui ana i na hana pono ole, oia ko lakou haawi ana i ko lakou ikaika e hoonee imua na hana hoohainu waiona ma ka la koho balota. He hana kupono anei keia a na kahunapule, na luna ekalesia a hoahanau hoi e hooko ai? Aole, aole, aole loa. Ua oi aku ka pono e noho iho no lakou pela a e hoike i ko lakou ano haipule oiaio maoli. Oia anei kahi hana au i manao ia ai? E hoole ana paha ka poe i hooko i keia hana ma na manao a ma na olelo paipai ana aole lakou i hoohainu waiona, no ka mea, aole lakou i lawelawe ponoi he okoa ka poe nana i haawi maoli aku ka waina i kanaka. Pela no, aka nae ua ae oe e hookoia keia hana ma na manao a me ka olelo ana a kou waha, alaila ua pili no oe i ka hoohainu waiona. "Auwe, ka mea hoohainu i kona hoalauna." Hab. 2: 15. O oe kekahi iloko o ia hauhili. aohe oe e pakele i ka lumilumi ia e na ale o Kauna ina oe iwaena o ia moana kahi i au ai. He mea make no ka manao me ka hilahila nui no nei hana. He kahunapule ke kahunapule no ke Akua Kiekie Loa ka mea e kue ana i ka hewa, eia ka aole pela ka hana a kona mau kauwa. Pela me ka poe a pau iloko o ka ekalesia Ke hauhili mai nei ka ai a kawele a, wahi a ka poe lawaia o Kona. I na me neia ke ano hana o na ekalesia, alaila, he aneane e kalina uala ka pono o ke Akua ma Hawaii nei, aia i ke kalina. a me ka haawe awe ka ulu, aole i ka pu'e ponoi. I ka nana a me ka hoomaopopo ana iwaena o ka poe haipule, me he la aia ka hapanui ma ke kokua ana i ka ino i nei la koho balota i hala, aole nae i pau loa. Eia no kekahi poe ke kupaa nei ma ka pono. Ola no kahi manao mao lakou la. Minamina ka mea maikai i ka hoohaukae wale ia i ka lepo. Ae, "Aia no ka ulala iloko o ko lakou naau i ko lakou ola ana, alaila hele aku lakou i ka make."
NA HOOLAHA HOU.
[POO AUPUNI.]
ILOKO o ka Aha Hookolokolo Kiekie o ke Aupuni Hawaii.
KALAKAUA, ma ka lokomaikai o ke Akua o ko Hawaii Pae Aina, Moi:
I ka Ilamuku o ke Aupuni, a i ole i Kona Hope, me ka mahalo:
Ke kauohaia aku nei oe e kii aku ia CATHERINE EBELING ka mea i hoopuia, ina e waiho mai ana oia i kana pane i kakauia iloko o na la he iwakalua mahope iho o ka hookoia ana o keia, e hele mai imua o ka Aha Hookolokolo Kiekie ma ke Kau o Ianuari o ua Aha la e malama ia'na me ke Keena Hookolokolo o ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, mokupuni o Oahu, ma ka Poakahi la 4 o Ianuari e hiki mai ana, ma ka hora 10 kakahiaka, e hoike mai no ke aha la e ae ole ia ai ke noi a WM. EBELING ka mea hoopii. e like me ka mea i hookakaia iloko o kona palapala hoopii i pakui pu ia me keia.
A e hoihoi mai oe i keia palapala ku me ka hoike piha o kau mau hana no ia mea.
Ikea ka Mea Hanohano A. Francis [Sila] Judd Lunakanawai Nui o ko makou Aha Hookolokolo Kiekie, ma Honolulu i keia la 21 o Okatoba, M. H. 1885.
HENRY F. POOR.
Hope Kakauolelo Elua.
Oiai ua huli pono ia o Catherine Ebeling oleloia, aole nae oio maloko o keia aupuni. Nolaila, ke hoihoi nei au i keia palapala kii me ka hooko ole ia i keia la 22 o Okatoba, M. H. 1885.
JOHN H. SOPER,
Ilamuku.
Ke hooia nei au o na mea i hoike ia ae la maluna, he kope oiaio no ia o ka palapala kii o ua hihia la a me ka hoike a La Ilamuku no ia mea a ua kauoha ua Aha la ma ke Kau o Ianuari 1886, e hoop nee ia ua hihia la a hiki i ke Kau o Aperila e hiki mai ana a e hoolaha ia'ku i kope i hooia ia o na palapala kii la e like me ke Kanawai.
Ikea ko'u lima a me ke sila o ua Aha [Sila] la ma Honolulu i keia la 25 o Ianuari 1886.
Kakauolelo WILLIAM FOSTER, 2061 6ts.
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE O ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o John Moanauli o Honolulu, Oahu i make. Olelo kauoha mamuli o ke noi a na Lunahooponopono Waiwai no ke kuai ana i kekahi Waiwai Paa.
Ma ka heluhelu a me ka waiho ia ana mai o ka palapala noi a David Manaku a me Mohole, na lunahooponopono waiwai o ka mea i olelo ia maluna ae, e noi ana e kauohaia laua e kuai i kekahi waiwai paa o ka mea i make e waiho la ma Kulaokahua a me Kapalama, Honolulu, a e hoakaka ana i kekahi mau kumu ku i ke Kanawai, e aeia'i e kuaiia ua waiwai paa la.
Ua kauohaia e hele mai na pilikoko a me ka poe a pau i pili i ka mea i make, a me na mea a pau i kuleana i ua waiwai la imua o keia Aha, ma ka POALIMA ka la 19 o Maraki, M H 1886, ma ka hora 10 i ke kakahiaka, ma ke Keena Hookolokolo, ma Honolulu, ma ia wa a ma ia hoopuka ole ia ai ka olelo kauoha e kuaiia ua waiwai la.
A ua kauoha hou ia e hoolahaia keia olelo kauoha no ekolu pule mamua ae o ka la e hooloheia'i i oleloia, iloko o ke KUOKOA a me Hawaiian Gazette, he mau nupepa i paiia ma Honolulu i olaloia.
Hanaia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina, Feb. 16, M H 1886.
A. F. JUDD,
Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie.
Ikea: HENRY SMITH,
Hope Kakauolelo. 2064 3ts
MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI KAAPUNI, Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka waiwai o Haaheo (w) no Waihee, Maui, i make.
Ua heluheluia a ua waiho ia ka palapala noi a J W Kalua ka Lunahooponopono o ka waiwai o Haaheo (w), no Waihee, Maui, i make, e noi ana e hoopono ia kona moo-waiwai, a e hookuu ia ia, a e hooholoia ka waiwai ina hooilina.
Nolaila ke kauoha ia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka Poaha, oia ka la 4 o Maraki, 1886, ma ka hora 10 A. M. ma ka hale hookolokolo ma Wailuku, oia ka la a me kahi i koho ia no ka hoolohe ana i ua nonoi la a me na mea kue ke hoike ia.
ABR. FORNANDER,
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua H. P. A.
Lahaina, Feb. 5, 1886 2063 3t.
MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI KAAPUNI Apana Elua o ka Hawaii Pae Aina, ma ka waiwai o Nalolo (w) no Lahaina, Maui, i make kauoha ole.
Ua heluheluia a waihoia ka palapala noi a J. Campbell a me P. Isenberg, e noi ana e hooponopono ia ka waiwai o Nalolo (w) no Lahaina, Maui, i make kauoha ole, a e hooholo ia ka waiwai i na hooilina.
Nolaila, ke kauohaia aku nei na kanaka a pau ke pili o ka Poakahi, oia ka la 8 o Maraki, 1886, ma ka hora 11 A M ma ka hale hookolokolo ma Lahaina, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua nonoi la, a me na mea kue ke hoikeia.
ABR. FORNANDER,
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua H. P. A.
Lahaina, Feb. 6, 1886. 2063 3t.
MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI KAAPUNI Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka waiwai o L. Kaiwi (k) no Honuaula, Maui i make kauoha ole.
Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a David Kealakai e noi ana e hooponopono ia ka waiwai o L. Kaiwi (k) no Honuaula, Maui, i make kauoha ole, a e hooholo ia ka waiwai i na hooilina.
Nolaila, ke kauoha hou ia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka Poaha, oia ka la 4 o Maraki, 1886, hora 10 A. M. ma ka hale hookolokolo ma Wailuku. oia ka la a me kahi i koho ia no ka hoolohe ana i ua nonoi la, a me na mea kue ke hoikeia.
ABR. FORNANDER,
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua H. P. A.
Lahaina, Feb. 5, 1886. 2063 3ts.
MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI KAAPUNI Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Waiwai o Paaoao (k,) no Kipahulu, Maui, i make.
No ka mea, ma ka la 16 o Okatoba, 1885, ua hooloheia ka palapala hoike a na Comisina, na Inkou e mahele ka waiwai paa o Paaoao (k) no Kipahulu, Maui i make, aka, ua hoopanee aku ka Aha i kona hooholo a hoapono ana i ua palapala hoike la:
Nolaila, ke kauoha ia aku nei na kanaka a pau, ke pili, o ka POAHA, oia ka la 25 o Maraki, 1886, ma ka hora 10 A. M., ma ka Hale Hookolokolo ma Hana, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua nonoi la a me na mea kue ke hoike ia.
ABR. FORNANDER,
Lunakanawai Kaapuni Apana Elia, H. P. A.
Lahaina, Feb. 5, 1886. 2063 3t
MA KE KEENA O KA LUNAKANAWAI KAAPUNI Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Waiwai o Hanuna Kahiewalu (k) no Lahaina, Maui, i make kauoha ole.
Ua heluheluia a na waihoia ka palapala hoi a Makaula (w) e noi ana e hooponopono ia ka waiwai o kana kane, oia hoi o Hanuna Kahiewalu no Lahaina, Maui, a e hooholo ia ka waiwai i na hooilina.
Nolaila, ke kauohaia aku nei na kanaka a pau, ke pili, o ka Poakahi, oia ka la 8 o Maraki, 1886, ma ka hora 9 A. M., ma ka hale hookolokolo ma Lahaina, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua nonoi la, a me na mea kue ke hoikeia.
ABR. FORNANDER,
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua H. P. A.
Lahaina, Feb. 6, 1886. 2063 3t.
LIO NALOWALE.
KE kauoha ia aku nei na ano kanaka a pau, ina e loaa kekahi lio Hulupala laekea, o kona hao kuni he M L ma kekahi aoao, a he N A ma kekahi aoao . Ina e loaa ana i kekahi mea a mau mea paha, e hoihoi mai ma ko'u wahi ma Waikahalulu. E loaa no ka uku makana mai a'u aku i ka mea e loaa ana.
MR. G. W. SMITH.
Waikahalulu, Honolulu, Feb. 4, 1886. 2062 4t
NA HOOLAHA HOU.
AHA HOOKOLOKOLO Kaapuni Apana Eha o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono waiwai. Ma ka waiwai o MO@ (k), no Kapaa, Kauai, i make kauoha @ Imua o ka Lunakanawai Kaapuni ma ke keena @
Ma ka heluhelu a me ka waiho hana mau @ ka Palapala Noi a Meleana (w) kaikamahine @ a Moelepo e hoike mai ana o Moelepo P@ Kapaa, Kauai, ma ka la 9 o Dekemaba, M. H. @ 1885, a e noi ana e haawiia ka Palapala Hoo@ kohu Luna Hooponopono Waiwai ia S. Ka@
Ua kauohaia o ka POAONO, la 6 o Maraki M. H. 1886, i ka hora 10 kakahiaka. oia ia@ manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua m@ la, imua o ua Lunakanawai la, ma ke K@ Hookolokolo o keia Aha, ma Koloa. a ma @ manawa a ma ia wahi e hele mai ai na mea @ pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu @ oiaio ko lakou e ae ole ia ai ua noi la. A ole @ ia olelo kauoha e hoolahaia ma ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ke KUOKOA, he nupepa ma Honolulu. Kakauia ma Koloa, Kauai @ ko Hawaii Paeaina Jan. 30 M. H. 1886.
JACOB HARDY.
Lunakanawai Kaapuni Apana Eha 2063 3t
HOOLAHA HOOKO MORAKI: - K@ hoike aku nei ka mea nona ka imua @ malalo iho, e hooko ana oia i ka mana o kekahi moraki i hanaia mawaena ona a me Edwin Oakley, i kakauia ma ka la 11 0 Augate, 1886, a i kopeia hoi ma ke Keena Kope Palapala a@ ka buke 68 aoao 449 me 459: a mamuli o ka uhaiia ana o na kumu aelike, oia ka uku ole a@ o ka nota $1000, e hua kudala aku ana ia @ like me kekahi mana i hoikeia ma ia moraki oleloie, ma ke Keena Kudala o E. B. Adams & Co., ma Honolulu, ma ka POAKAHI, la na o MARAKI, 1880, ma ka hora 12 awakea. K@ hoolimalima o ka pa hale ma alii Moiwahine. @ Honolulu, i hanaia mawaena o A. K. Drew @ ka aoao mua me Edwin Oakley o ka aoao elua, ma ka la 18 o Mei, 1880 a i kopeia ma ka buke 0 5 aoao 137 me 138, me ka hale maluna iho o ia haina.
JON. S. WALKER,
Mea Moraki mai
F. M. Hatch, loio o ka mea moraki. 2004 4ts.
HOOLAHA HOOKAPU AINA. - E like auanei ka poe a pau no lakou na inoa malalo nei, i kipaauia mai ka aina aku o KEENA I. & II., ke kauohaia aku nei oukou e lawe aku i ko oukou mau pono a pau mai ka aina aku i oleloia maluna iloko o ka mahina hookahi, e hoomaka ana mai ka la 5 aku o Feb. 1886 a hiki i ka piha ana o ka mahina hookahi, a mahope o ka hala ana o ia manawa i hoakaka ia, ke papa loa ia aku nei ua pau loa ko oukou mau kuleana maluna o ka aina i oleloia, eia iho na inoa o ua poe la: Kumulau, Kino, Kaaipohaku, Kukua, Punahou, Ua. Komaia a me Kaloku. E hoolohe i keia kauoha a e hooko.
No ka oiaio ke kau nei maua i ko maua mau inoa ponoi:
KEANU,
} Na Mea Kuleana Hoolimalima.
PELIO.
Feb. 5, 1886. 2064 3ts.
HOOLAHA A KA LUNAHOOPONOPONO WAIWAI O KAIHEKAOLA I MAKE: - Ua hookohu pono ia ka mea nona ka inoa malalo iho e ka Mea Hanohano F. S. Lyman ka Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Paeaina, i lunahooponopono waiwai ma ka waiwai o Kaihekaola (k) o Ninehu, Puna, Hawaii, i make kauoha ole. Nolaila, ke kau ohaia aku nei ka poe a pau i aie i ka mea i make e hookaa koke mai, a me ka poe ana i aie aku ai e waiho koke mai lakou i ka lakou mau koi iloko o na mahina eono mai keia la aku. A hala na mahina eono e hoole mau loa ia aku lakou, a ina ke mau waiwai ko ka mea i make ma ka lima o kekahi poe, e hoihoi mai ia'u, e loaa no au ma Pohoiki, Puna, Hawaii.
J. KAPUKINI,
Lunahooponopono Waiwai.
Pohoiki, Puna. Jan. 29, 1886. 2063 3t
HOOLAHA: - Kuai a ka Lunahooponopono Waiwai no ka waiwai paa. Ma ka hana o ka waiwai o J. M. Daigle i make. Mamuli o ke kauoha no ke kuai mai ia Hon. A. Francis Judd. lunakanawai nui o ka Aha Kiekie, i noho ma ka aha hookolokolo o ka la 26 o Ianuari 1886, ua hoomanaia mai ka mea nona ka inoa malalo e kuai kudala akea aku ma ka POAHA ka la 4 o MARAKI, ma ke keena kudala o E. P. Adams & Co., ma ka hora 12 awakea, i na waiwai malalo iho i hoikeia:
O kela apana aina e waiho la ma Koiuiu, Kapalama, Oahu, he apana no ka aina i hoolilo ia aku e Frank Sylva ia J. M. Daigle i make, nona ka ili he 81-100 eka. Ke ku nei he elua hale noho ma ka aina i oleloia, a ua paa keia aina i ka pa ia. He hapa o keia aina ka i hoolimalimaia no 10 makahiki, e hoomaka ana mai Ianuari 1, 1881, no $50 o ka makahiki, a e hookaa ia ka hoolimalima ma ke kuike. He kuike ke dala, a o na lilo no ka palapala me ka mea kuai. E ikeia no ke kii o keia aina aina ko'u keena hana.
W. C. PARKE, - Lunahooponopono o ka waiwai o J. M. Daigle a me ka Palapala Hooilina i hui pu ia.
Honolulu, Ian. 30, 1886. 2062 4t
OLELO HOOLAHA: - E ike auanei na kanaka a pau ke nana mai, i keia owau o Nakoana Kupele, no Kamoiliili, Waikiki-waena, Oahu, oiai mamuli o ka hookohu pono ia ana mai o'u e ka Lunakanawai Kiekie o ko Hawaii Pae Aina ma ka Aha Hooko Kauoha i luna hooko kauoha no ka Palapala Kauoha hope loa a Eperaima Kupele i hana ai ma ka la 26 o Dekemaba 1885. Nolaila, ke kauoha ia aku nei na poe a pau o Eperaima Kupele i aie aku ai e hoike mai iloko o na mahina eono mai ka la 2 o Feberuari, 1886 aku, a i ole e nele loa lakou.
NAKOANA KUPELE.
Luna Hooko Kauoha o ka Palapala Kauoha a E. Kupele i make.
Waikiki, Feb. 2, 1886. 2062 4t
HOOLAHA HOOKO MORAKI
O ka mea nona ka inoa malalo o G. D. FREETH o Honolulu, mokupuni o Oahu, Ke hoolaha aku nei oia i kona manao e hoopau i kekahi moraki i haawiia mai iaia e E. C. Rowe no ka moku kialua Hawaii ALLIE ROWE, kona likini me kona mau lako a pau, i kakauia i ka la 9 o Mei 1885, i kopeia iloko o ka Buke D aoao 207 a me 208, no ka hookaa ole ia o ka aie i hoopaaia ma ua moraki nei i olelo ia; a mahope iho o ka manawa i hoakakaia ma ke kanawai, e kuaiia ua moku kialua ALLIE ROWE nei i oleloia ma ke kuai kudala akea ma Honolulu.
GEO. FREETH.
Feb. 8, 1886. 418.
E HOOLOHE .
KE HOIKE ia aku nei ka lohe i na mea a pau, ua pau ko John Peter noho malama ana i ko'u Halekuai ma Monikahaae. Nolaila, o ka poe a pau i aie iaia i kona wa e noho malama Halekuai ana, e hookaa koke mai ia'u.
O ka ohu no o ka Halekuai mamua oia nu i keia wa, aka e hoemiia aku ana no ke kuai ana.
Na Kalakoa maikai, Apa 16 iwilei.............$1.00
Na Muumuu wahine.................................... 50c
Na Ahinahina Pelekane, 7 iwilei................$1.00
Na Papale kane eleele................................$1.50
Na Silika.....................................................
Na Pahoehoe...............................................
Na Paalole Kane & Kamalii.......................
Na Kamaa...................................................
He mau waiwai e ae no kekahi o na ano a pau, aole e hiki ke helu aku maanei. A e huai hoemiia aku ana no ko ou' oi pomaikai.
KUKIMA (Pale).
Monikahaae, Honolulu. 2064 3ms.