Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 43, 24 ʻOkakopa 1885 — Page 2
| This text was transcribed by: | Michelle Baie |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Ka Nupepa Kuokoa
No ka Makahiki …………………………………………………………………….$2.00
No Eono Mahina ……………………………………………………………………..1.00
- KUIKE KA RULA –
Poaono …………………………………………………………………Okatoba 24, 1885
Ke Kauka Iapana.
Ua lohe mai makou ua apo mai nei ke Aupuni ia Kauka M. Goto. Ma Kakaako oia i kela mau la aku nei me ka Peresidena o ka Papa Ola kahi i nana ai i na mai, a na haawiia mai iaia he 11 mai nana e lapaau. Ma ka Alameda o ka Poaha nei ka hiki ana mai o kana mau lako lapaau mai Iapana loa mai. O ka hapalua o na mau laau la ua lilo i ke aupuni ma ke kuai. I ka Poakahi ae nei oia e hoomaka ai i kana oihana ma Kakaako.
Ua loaa mai keia lono no ka apoia o Kauka Goto e ke aupuni mahope iho o ka paa ana o kekahi manao e puka aku nei ma ko kakou pepa o keia la i kakau ia no ke KUOKOA.
Na Lono o na Moku.
Ua loaa mai ia makou i keia pule he mau lono no na mokupuni mai, a he mau lono no hoi paha keia e oluolu ai ko makou poe heluhelu ke lohe nolaila ke pahola aku nei makou i keia mau mea no ka pomaikai o ka poe heluhelu mai i keia pepa.
Mai Waiohinu mai ma ka apana o Kau i loheia mai ai aia no Mele Ke@na ma ia wahi e hapai nei i kana hana a he nui ka poe i kakau inoa aku malalo o kana mau palapala: a ua piha no hoi kana mau halawai. Ma ka hale noho o Rev. J. Kauhane oia i hookipaia me ka maikai. Ua kokua nui ia no hoi kana mau hana e na kamaaina kuopoono hoi o Kau. Iloko paha o keia mau la ka hele ana mai o laua o Kauhane a hiki i Kona Hema, a e hoohala ana paha ma ia aoao o Hawaii, a iloko paha o na la mua o Novemaba e hiki loa ai i Honolulu nei.
Na kekahi mai o na Kona ma ka mokupuni o Hawaii i loaa mai ai he lono no ka mahuka ana o kekahi kanaka o Kahikina kona inoa me ko hai wahine. He mau makahiki mamua aku nei i hala kona mahuka mua ana me na dala o kekahi o na nupepa o kakou, a hala he wa loihi; a i keia wa mahuka hou aku nei a lawe pu i ka wahine a kona hoalauna. He keu keia a ke kanaka kolohe, he luna ekalesia keia, a he kahu kula Sabati, a he makai no ke aupuni malalo o Makainai ka makai nui. I ka po o ka la 16 o keia mahina kona mahuka ana. Ua oleloia he mau makahiki loihi ka hoomaamaa ana o keia kanaka iaia iho ma na hana kolohe, a aole e ikeia kana mau apuka e hana hou aku ai ia hai ma na wahi ana e hele aku ai; nolaila makaala mai oukou e na makamaka a e kiai i ko oukou mau pono.
No na apana mai o Maui he nui na lono no ka poe holo lunamakaainana. Penei kekahi leta, “aole i kokoke mai ke kahua hana eia nae ke punohu e nei ka uwahi.” He mau palapala kikoo dala apuka ka i hiki mai i Honolulu nei i keia pule, i kakau koloheia na inoa o ka hui kalepa o F. A. Schaefer, ko Hackfeld ma a me ko M. S. Grinbaum. Ua hiki aku paha i ka eono haneri dala i hoikeia iloko o na mau palapala nei; ua hopuia iho nei kekahi mau mea i manaoia ua komo i keia hihia. Ma ka nana wale ana i ke au e hele nei, ke mahuahua ae nei na karaima kiekie maluna o ka aina.
Ke Kauka Iapana Hou.
(Kakauia no ke Kuokoa.)
Ma mokuahi Mariposa ua hiki mai ke Kauka Iapana Goto. He keiki keia a kekahi Kauka Iapana i kaulana no ke ola o ka mai alii, a ua olelo ia mai ua like ka ike o ke keiki me ko ka makua. O ko makou lohe ana i ke kumu o kona hiki ana mai i Hawaii nei, ma muli no ia o ko Mr. Wala hooikaika a kakau ana aku iaia e holo mai, oiai, ua ike pono oia i ke ola ma o kona lapau ponoi ia ana e keia ohana Kauka. Ma hope o kona hiki hou ana mai i Hawaii nei, ua hoike aku oia i ka Peresidena o ka Papa Ola no keia mau Kauka a me ka lakou mau hana, a me kona hilinai nui he ola ka mai-alii ia lakou. Ua ae waha mai ka Peresidena ia Wala e kauoha aku, me na olelo ano kanalua e kokua no ka Papa, aka, aole nae keia mau olelo maal@ i hoopaa ia ma kekahi pepa. Me ka hilinai o Wala e pulama aku ana ke Aupuni i keia kanaka ke hiki mai, ua kauoha koke aku oia i ke Kauka e holo mai, me ka hoike pu ana ia na olelo makani a ka Peresidena o ka Papa Ola. Aia a hiki mai nei keia Kauka, ua poina loa iho la ka Peresidena (maikai?) i kana mau olelo kokua. Aka, mamuli o kona aloha nui i ka palapu o ka aina, ua apo mai la ka Peresidena me kona mau lima huihui a me kona puuwai mehana (e like me ka hau) a hoomakaikai aku la i na mai ma Kakaako, a hookuu mai la iaia mahope iho o ka hoomakaikai ana, aole hoi, e like me ka manao ia a hilinai ia e aua aku ana oia e hoao ke Kauka e lapaau. Ke ike nei nae ma kou ke pai mai nei ka nupepa a Kipikona i ka hoohemahema ole ia o ke ola o ka lahui. O Wala ka mea nana i kauoha, a i ka hiki ana mai o ke Kauka, no ka nui loa o kealoha o Kipikona ia Kauka Weba, ua hoopahemo ia aku la ka Iapana me ka hoao ole ia, a eia oia ke hana kuokoa nei nona iho mawaho. Nolaila, i ko makou hoomaopopo iho, ua minamina loa ia o Kauka Weba me kona mau hemahema a pau, mamua o ko Kauka Pika mahaloia e na kanaka a me ko keia Kauka Iapana kaulana i hooia ia mai e Mr. Wala. E hoomaopopo kakou ma keia hope aku, ina ke Kauka Iapana e lapaau ana a ola kekahi mai-alii, aole e nele ka miki koke aku o ka Peresidena o ka Papa Ola, a hoopunahele aku iaia, me ka kapa iho nana maoli no i kauoha, aole na haino kona aloha i ka lahui Hawaii; a aole no paha e nele ke kokua mai o ka Elele ina e ola mai ana i ke Kauka Iapana, i ka olelo mai, i ola i kahi “buke Ole Kino” i unuhi ai mailoko mai o na Buke Ola Kino o na aina e.
KA WAIHONA O KE AUPUNI.
OIAI, aole he mea hewa ko kakou ike a hoomaopopo i ke ano o ka Waihona o ke Aupuni i kela a me keia elua makahiki, no kekahi manawa kupono i hala, ua manao makou he mea maikai e waiho i keia mau huahelu, i lawe ia mai mai na hoike ana a ke Aupuni, a penei no ia:
1876, Koena ma ka Waihona, $89,000.
1878, “ “ “ $130,841.
1880, “ “ “ $338,880.
1882, “ “ “ $126,541.
1884, “ “ “ $2,200.
Ma keia kakou e ike ai, mai ka makahiki 1876 a hiki i ka 1882, ke kau i noho mai ai ke Kuhina Kipikona, e piha mau ana ka Waihona Aupuni me ke dala. Mahope mai o ia wa, iloko no o ko keia Aha Kuhina manawa, 1884, ua haule ino loa ka Waihona. Ma na hoike ana e loaa hou aku ai ia kakou na huahelu no ka Aie Lahui mai 1876 a ka 1882.
1876, Ka nui o ka Aie, $459,187.
1878, Ua emi mai ka Aie, $444,800.
1880, “ “ “ $388,900.
1882, “ “ “ $299,200.
Ua emi mai ka huina o ka aie i keia mau kau malalo o ka lawelawe ana a na Kuhina o ka Moi, e hoole ia nei ke kupono e ka aoao Aupuni no ka malama ana i kawaiwai a me na hana o ke Aupuni. Iloko o keia mau makahiki i hoike ia ae la, ua pii mau ka loaa o ke Aupuni, ua malama ia a oi wale aku na hana e pono ai ka aina, a ua hoemiia mai ka aie he $159,987. Pehea la ko kakou kulana iloko o na makahiki i kaa ka hana ma ka lima o keia Aha Kuhina? Ua hoomaka mai o Kipiko na mai ka 1882 a hiki i keia wa, aole i emi mai na loaa o ke Aupuni, aka, ua pii hou aku nae ka aie o ka Lahui, mai 1882 a 1884, he aneane $900,000, a ke hiki aku i ka 1886, me he la aole e emi mai ana ka aie i ka $1,500,000. Ke aui ae nei makou e nana i na hana ano nui a keia Kuhina i ala@ ai ai e hana ia, mailoko ae o na loaa ulu mau o ke Aupuni, me na loaa hoaie, i hooulu ia iloko o kona au, i hiki aku i ka $1,200,000 oi aku i ka aie o 1882. He mau huahelu ano nui keia, e ao mai ana ia kakou, e noonoo a e kaana pono, i ka nui a lawa pono o na hoike ana no keia mau dala mahuahua i hoolilo ia malalo o ka lawelawe ana a keia poe e noho nei ma ka oihana. Ke ulu nei anei na hana kuonoono o ka aina i lawa, a i kupono no na dala i hooliloia, a i makepono ai ko kakou aie ana? He kanalua nui ko makou. Ke uwe mai nei na apana a pau o ka aina no ka nui o ka hemahema o na alanui, na alahaka, na uwapo, a me na awa pae, a ke ike mau nei no hoi kakou i ka mauleule o ka Waihona Aupuni. Iloko o ka nui hewahewa o na dala i hoolilo ia mai ka lima pipili aku o keia poe Kuhina, ke ike nei kakou i ka nui o ka hemahema o ka aina, i ka wi o ka aina, i ka pilikia o na makaainana. Me he la o ka hapanui o na hana ano nui i hanaia iloko o keia mau makahiki, mai 1882 mai, ua hana ia e na hoa mua i haalele mai. I ka hoomaopopo iho, he kanikani nupepa wale iho no ka lakou nei hana, a he ahuai dala ma kahi e pono ai ko lakou mau waihona me ko lakou mau hoa’loha. Na na Aha Kuhina mamua aku i kukulu ka Hale Alii o Aliiolani Hale, ke Ala Huki Moku, na Kio Wai hou, ua malama pono ia na alanui a me na alahaka, na uwapo me na awapae. O keia mau hana a pau ua hana ia me na loaa Aupuni ka hoemi mau ia o ka aie lahui, me ke koe o ke dala ia ka Waihona. Ke hoohalikeia na hana o na kau mua me ko keia mau kau elua, ua hoohaule ino loa ia na pono o ka aina a me na pomaikai o ka lahui, a me he la, o kahi hooilina e ili mai ana maluna o kakou ma keia mua aku mamuli o ka lakou nei hookele ana, he aie nui he miliona me ka hapa, he kulana banekarupa, he auhau hou aku ma keia hope, he mau hoolilo palena ole, a he hoowahawaha ia e na Aupuni hoa’loha e ike a e noho kuikahi nei ma kakou.
(Ka@ no ke Kuokoa.)
OIAI he hookokoke mai nei ka manawa koho balota, ke hoomaka mai nei ke aupuni me kona mau hoaloha, e hoonohonoho a e hookuono pono i ka lakou mau hana i komo ai na ko kua a lakou no keia mua aku. Ma na mea e lohe ia nei, a me na mea e ike ia nei, ua uluku ke aupuni a ua piha hopohopo no lakou iho. He nui na kumu o keia ano e o ke aupuni, no ka mea, ua ike no lakou he nui ka lakou mau hana kolohe i hana ai iloko o ka makahiki i kaa ai ka hooponopono a me ke hookele ana i na hana a ke aupuni. O keia mau mea ua kamailio nui ia i ke kau Ahaolelo o ka M. H. 1884, a ke mau nei no na hoike a me na olelo no ke paewaewa o ka hana a keia Aha Kuhina. Ua hiki ole na moolelo e kapili ia aku nei i na Luna Aupuni ke pale ia mai i keia wa, aole no ka nele i na huaolelo o ka lahui Hawaii, aka, no ka hiki ole maoli no ke pale kumu ia, a ina ua paa ka mea hoahewa ia no ka nele kumu pale nona iho i keia wa, pehea la kona ano ke huai pono ia ae ka hewa i ke akea ma o na moolelo o na Keena o kela a me keia oihana o ke Aupuni. Mamuli o keia mau kumu, ua mae e na helehelena a puiwa ka lunaik@hala, a eia ke Aupuni ke hilinai nei maluna o ka mana hoonohonoho oihana, e wae i ka poe i ike ia a i hilinai ia e kokua ana i na Kuhina. O keia wale iho la no ko lakou manaolana. Ina mamuli o ka hookohu oihana a me na dala kipe e loaa mai ai na hoa kuilima o na kuhina i keia kau ae, a lilo ka hapa nui me lakou, he mea maopopo e hoao ana ka Aha Kuhina e huna kele i na ilo a lakou e makau honua nei o hue-pau ia ke lilo ka hapa-nui o na hoa ma ka aoao o ka lehulehu. Elike me ke koikoi a me ka lipolipo o na ino i hanaia, pela no ke kaumaha o ka houpo o ka hewa ke hookokoke mai ka mana nana e hakilo, hookolokolo a hoahewa iaia. No keia makau ke hoopapau nei ka aoao iaia ka mana oihana e pepehi i ke kuokoa a ka aina ma na kipe dala, na kipe oihana, a ma ka hoopau ana i ka poe noho oihana a lakou i ike ai aole he ano maliu mai, a no lakou ka moolelo i kamaaina ole me na hoohie, hoomakaleho a launa maoli ana me ka hewa. Eia na leta ke holo nei, a eia ke ike ia nei na moho a me na kokua ke hookokoke mai nei imua o ke alo o ke kumu, i hiki ai ke kula ia a makaukau. Nolaila, aole a makou mea nui e ae e hilinai ai, i kumu e hoopakele ai i keia mau hana e hoao ia aku ana no ke kinai ana i ke kuokoa o ka lahui, hookahi wale no, o ka hoomalamalama aku ia oukou i na mea a pau i kumu alakai a i kokua no ko oukou noonoo no na hana a kakou pakahia hana ai i mau ai ke kuokoa o ke kanaka a i mau ai ka holomua o ka aina.
AUPUNI NO KA LAHUI MA O KA LAHUI.
UA IKE iho makou ma kekahi nupepa o ke kaona nei, i na manao e hookoikoi ana i ke ano o kela mau huaolelo kaulana i hoopuka ia e kekahi o na Peresidena o Amerika Huipuia o Aberahama Linekona: “he Aupuni no ka Lahui, ma o ka Lahui.” O keia olelo ua hoopuka ia maloko o ka nupepa Gazette, me ka olelo pu ia iho, aole keia mau olelo i pili wale i ke Aupuni Repubalika. Ua hoolilo ia keia mau huaolelo i poolelo no kekahi manao pepa o ka Elele (a Kipikona,) i mea e hoopuiwa ai i ka manao o ka lahui Hawaii, a e hoala ia ai na manao kuekue o kekahi lahui i kekahi. No ka manao ia, o keia ke ino o na ino i hoopukaia e ka haku manao o ka Hawaiian Gazette, ua wili ia, ua nau ia, a ua uwi malo ia ka mea i aa ae e hoolaha ma ka olelo haole i kekahi mau huaolelo weliweli i ka noonoo o ka Elele, o loaa aku ke ano, i manaoia e ia, i ka lahui Hawaii, a lilo keia lahui i poe Repubalika. Aloha no paha oe e Kipikona, o ka imi ana a loaa ke ahi nana e hoa ka enaena o ka lahui Hawaii, ma keia mau huaolelo. Ina ka nupepa Aupuni Advertiser e hoomaopopo ma kona mau kolamu, i kana mau olelo pai no Kipikona, e olelo ana, “maanei eia he Aupuni ma o ka lahui,” no ka lilo ana o Kipikona i Kuhina ma o ke koho ia ana e ka lehulehu. Ma ko makou hoomaopopo ana, ua pili keia olelo kaulana i ke Aupuni Alii koho a i ke Aupuni Alii Hooilina, ua like a like. He olelo naauao a holomua keia, oiai, ma ka noonoo hookele Aupuni ana a na pookela hookele Aupuni o ke ao nei, o ke Aupuni i hookahua ia kana mau hana a me kona mau pono malalo o keia mau huaolelo, “he Aupuni no ka lahui ma o ka lahui,” aia kona kulana maluna o ke kaulike a me ke onipaa, a ua pomaikai ke Aupuni nona ia kulana; ina he Aupuni Moi a he Aupuni Repubalika. O ke kahua keia o ko Enelani Aupuni, a ua olelo ia ke Aupuni Moi o Enelani ka oi o ka Repubalika ma ko na hookeleia ana, no ke akea o ke kuleana o kona lahui ma na hookeleia ana o ke Aupuni. Na ka leo a ka lahui e olowalu mai pau na Kuhina o Vitoria na ia leo no e pai mai kaua e Enelani a kaua ole. Aia ma na Aupuni holomua i hahai ia ai ka olelo i oi aku mamau o keia mau huaolelo, a oia keia, “o ka leo o ka lahui, o ka leo no ia o ke Akua.” Pehea la e manao ia mai ai keia mau olelo he mea weliweli, ina kakou e nana iho ana i ke kulana o ka lahui i ke Aupuni. Owai ka lahui? Aole anei o ka Moi a me kona mau makaainana ka lahui. Ma ke Aupuni o Enelani, ke Aupuni a kakou e manao nei e hoohalike, o ka leo o ka lehulehu ka leo mana i na wa a pau, he hooko wale no ka ke poo o ka lahui, aia ia ka poe a ka lahui i koho ai ka hoopau i ka Aha Kuhina, he hooko wale aku no ka ke Poo Aupuni; aia ia lakou ka haawi ana o ke dala no ke Poo Aupuni, na luna Aupuni, a me na hana a pau, a ina e aua ia oia iho la no, nolaila, ua pili pono keia mau olelo no na Aupuni naauao a pau, a aole i hoopuka ia i mea hookuee. Ua hoopuka ia i mea e noonoo iho ai keia poe e noho Kuhina mai nei, i kumu e akahele ai, e hoopono ai, oiai o ka lahui ke kumu i Kuhina ai lakou. E koho ana ke Poo o ka lahui mailoko ae o ka lahui, no na hana o ka lahui a no ka pono o ka lahui, a nolaila ua pili keia olelo no ka lahui, oia ke poo iluna lilo a i ka mea ilalo lilo! Ua pili keia olelo no ka pono o na Aupuni a pau, koe aku ke ano aupuni Kaisera.
Kakauia no ke Kuokoa.
UA lohe mai makou ua hoopau ia aku ka Hope Makai Newton o Lahaina a o ke kumu i hoopau ia ai no ka manao wale ia aole i like kona manao me ko ka Aha Kuhina. Aole e kala i hooholoia ai ka pau o Newton, aka, ua kakali ia no ka wa e loaa ai kona pani, i kupono i ka makemake o keia Aha Kuhina. I keia mau la aku nei ua loaa ke kanaka, he ili kea, he hoaloha no Kipikona, he kanaka oluolu, he malihini loa nae i ke ano o ka oihana. He wahi kupono loa keia ke hoopiha ia i kekahi o na Hawaii Ponoi, a i ole i kekahi o na Hawii hanau o ka aina, aka, elike me ka makou e hoopuka mau nei me na hooia, aole i komo ia mea iloko o ka naau o ke alakai o keia Aha Kuhina. He nui ka poe i hoopau ia e keia Aha Kuhina me ke kumu kupono ole, a he nui ka poe i koe e ake ia nei e hoopau, a i kakali wale ia no a loaa ka manawa kupono. Ke hoomanao nei makou i na la e kuehu ia ana o Alani, Luna Dute Nui a me ka Ilamuku Parke, o Wini, Luna Let Nui, kekahi i hooholo ia e pau, a o ke kumu wale no i pakele ai o Wini no ke pani ia ana mai o ko Kipikona makemake, e ka Mana iaia ka hoopau a me ka hookohu. O ka hope o Wini a Kipikona i manao ai, mamuli o kona aloha i keia lahui, he haole malihini, aka, mamua o ka hoopuka ana aku o ua hoaloha nei o ka lahui Hawaii, i kana mea i makemake ai e hoonohoia ma ia wahi, ua kauoha koke ia mai la oia e hookohu aku ia Col. J. H. Boyd (Kimo Boe) no ka Hale Leta Nui. Na ka Mana Hooko keia hoomaopopo no ke kanaka Hawaii aole na Kipikona, a no ka hoohoka ia ana mai ona, ua lauwili hou ae ua o alelo lua, a oia ka paa hou o Wini. Ma keia mau mea kakou e hoomaopopo ai, a e ike ai, i ka oiaio ole o na hapai memeue a Kipikona no kona aloha i ka lahui Hawii Ponoi. He haole hu-a keia i ke kanaka Hawaii. Na keia Kipikona i hoopunipuni a puni ka lahui mai Hawaii a Niihau, a lilo ka aina a me ka holoholona, no kela aina ana e kapa nei nona, o Palawai, ma Lanai; nana i imi-hala a pau kona mau hoa Kuhina o ka noho mua ana ae i ka Papa Kuhina, me ka hoao ikaika e hoopiha i ka Aha Kuhina i poe haole wale no; nana no ka hoolalau ia Iaukea mai kona kulana kakauolelo o ke Keena o ka Na Aina e, i kumu e lilo ai ka haole lihi ula, e noho kokua ana, i kakauolelo nana; nana no ka ae ole e lilo o Iaukea i Luna Dute Nui, nona ka makemake ole i ke kanaka Hawaii Ponoi i Kanikela Nui no Hawaii ma Kapalakiko; nona ka makemake ole i ka Hawaii Ponoi i Kanikela uuku no Kapalakiko, nona ka makemake e hoopau ia Ceo. Markham, ke Kiai Awa o Honolulu, a hoonoho aku i haole ma kona wahi; nona ka makemake e hoonoho ia Hendry ma kahi o Iaukea i noho ae la, a o ka hiki ole, ma kahi o Boardman, kekahi keiki Hawaii. Ke ike pu iho la no kakou i ka lauwili o ke “aloha Hawaii Ponoi” o Kipikona, mai kona pae mua ana mai i na a@kai o Hawaii, ma ke ano he “Kahuna o Melchiseder a Peresidena Nui o na Mokupuni o ke Kai,” a hiki wale keia manawa. “Eia mai ko mea ino a puka aku.”
HE LONO KUAI NO HAWAII.
Ma kekahi itamu o na nupepa haole, ua hoike ia mai e hiki mai ana he manuwa Rukini, ma keia mua aku. Ua hoakaka ia ma ia itamu, ua kauoha ia keia moku e holo mai me kona Kapena i hoomanaia e kuai i ka Pae Aina Hawaii. Ua komo aku keia manao i ke aupuni o Rusia no ka mahui ana ua hoounaia aku nei ke Komisina Amerika Daggett, me ka mana e hoolilo i ka aina, malalo o na kauoha ma-lu a ke Kuhina o ka na Aina e, a oiai, he hemahema o Rusia no ke awa hoolulu kupono no kona mau maku kaua, ma ka Waena Moana Pakipika nei, ua oluolu o Rusia e kuai i kuleana no lakou ina oia io maoli ka manao o ke Aupuni Hawaii. He mea kamahao keia, a ua lohe mua ia no. Ua ulu mai keia mea mamuli o na pakui maauwalea ana a ke Kuhina Kipikona i na oihana hou no ka pono o kona mau hoaloha malihini, i hoolimalima a i hoounaia ma ke ano he elele ma-lu no ke Aupuni Hawaii. Oiai, he pouli a he poele ke ano mau o na hana a ke Kuhina Kipikona, he mea pohihihi loa ke ano o keia mau hana i ke koho aku. Ina e hoomaopopoia ke ano o ke kanaka ma kona moolelo, mai ka auwana hele ana mai a hopu pio ia ma ka aina Malaia no ka hoala kipi, kona lilo ana i Kaula no ka Hoomana Male Lehulehu, a me na hana pakauakee e ike ia nei i keia wa, he mea paakiki loa ka hoole ana aku i ka oiaio ole o ke ano a me ke kumu i ulu mai ai ko Rusia hoouna ana mai i Elele nona no ke kuai aina iwaena o ke kai olu o ka Pakipika.
Uluhua i ka Hapai Memeue a ka Elele a me kona Mea Kakau i Ke Kuhina Kipikona.
E kuu NUPEPA KUOKOA e, ka wahaolelo oiaio a me ka pololei, Aloha oe: E oluolu oe e kahea leo nui aku ma na kihi a pau o kuu one oiwi, i ike mai na mea a pau i ka oiaio o ka’u mea a pau e pili ana i ka mea a ka Elele a me kona mea kakau e pai nei (Kipikona.)
He mau makahiki ae nei i hala he oia mau ka hoike a na nupepa i na mea e pili ana i keia kuhina (Kipikona) aole nae i ike ia ka hua, a hiki loa mai i kehora, nolaila, ma o’u iho, ke aa nei au e ku aku imua o ka mea kakau o ka Elele malalo o keia mau kumu me ka hopo ole: Ka mua – Ka makee o Kipikona i ke kanaka Hawaii. Ka lua – Ka hilinai o Kipikona i ka pono o ke kanaka Hawaii. Ke kolu – Ka hoola o ke kanaka Hawaii; wahi a ka mea kakau o ka Elele, a imua paha o ka mea ana e pai nei (Kipikona) ma ka hui ana he alo a he alo, ma ka hoike ana i ka oiaio o na mea a pau a mea kakau e hapai memeue nei.
Ina he haole ka mea kakau o ke Elele e oluolu oe e lawe aku i keia, a ina he kanaka Haaii, o ke noi hookahi no ia, a mamua o ka apo ana mai i keia, e hai mua mai ia’u i kahi o kaua e hoouka ai i ka oiaio o ka mea au e hapai memeue nei, a e kahea ia kekahi aha hoolohe no ka oiaio a me ka oiaio ole o kau a me ka’u, a e hookomo ia keia leo kahea ma na nupepa a pau loa o keia kulanakauhale, ma ka olelo Hawaii a me Beritania, i ike ka haole ame kanaka, a akoakoa ae i ke kahua o ka oiaio a me ka oiaio ole o kau mea e hapai memeue nei, a i manao oe e hai mai ia’u i kahi o kaua e hoouka ai i keia, e hai mai ma kekahi o na kolamu o ka pukuniahi o ka hoopilimeaai Elele u ua aa loa no hoi au ina he lehulehu lakou ma ka aoao o ke kuhina Kipikona, a owau hookahi aku ma ka aoao o na nupepa e kamailio mau nei i keia kuhina Kipikona, oia hoi ke KUOKOA a me Ko Hawaii Pae Aina, a ina no hoi e ae mai ana ke Kahu o ka luakini o Kaumakapili ilaila e hooko ia ai keia, alaila ua pono loa.
Alaila, ua makaukau au me na popo kepau i oi aku ka pipili i ka K@ululaau o Lanai, e paa ai na maka, ka waha, a me ka noonoo maikai o ka mea kuhihewa i keia kanaka (Kipikona), a mai keia la aku oia hoi ka la e puka aku ana o keia a ka la hope o keia malama Oct. 31, 1885, a o ka wa ia o na aoao a elua e hoomakaukau ai, a ina ua ike o hapai memeue i kahi e hoouka ai i ka mea e kamailio ia nei, alaila ke mahalo aku nei au me ka manao maikai. A aole ho hoi au e pane aku ana no keia mea ma keia mua aku iloko o na kolamu o kekahi o na nupepa o keia kulanakauhale ma ke ano paio, o kuu makemakeo ka hui o he alo a he alo. A ina aole e pane ia mai ana keia, mahope iho o keia iloko o na la i haiia ae la maluna, alailoa e hoomanao iho ka mea heluhelu ua daa aku la i ka ehu o kuu popo kepau. A aole no hoi au e hoino aku ana i ke kapu a me ka mana o kuu Moi ilihia, aole loa pela, ua mana no ia ma na mea a pau, o kela mau kumu ekolu e kau ae la ka’u e ku aku ai imua o ka poe hapai memeue ia Kipikona.
Aole me ka inoa kapakapa a inoa e ae, aka, o ko’u oiaio a pau mai kuu makua mai.
K. P. LULUHIPOLANI OPIO
Mahuka o Kahikina me ka hai wahine.
E makaala na mea a pau a e hopu i ke kanaka i mahuka aku nei me ka hai wahine. Oia o Kahikina kahukula Sabati no ke ekalesia o Kona-waena mamua aku nei. Ua mahuka aku oia me Kaluaapana Pokini i ka po o ka la 16 o Okatoba nei.
Aloha ino laua! “Ina ua ike ole laua i ka aoao o ka pono, e aho no ia, mamua o ko laua ike ana, a mahope iho haalele i ka olelo oiaio, a Hemolele hoi i haawiia mai na laua.”
2 Pet. 2:21, 22 J. D. PARIS.
He moho holo Balota.
Ua lohe mai makou e holo balota ana o Mr. Z. Y. Squires (Kuea) o keia kulanakauhale no ka apana o Waialua, Oahu, ma ke ano he oiaio ma ka aoao kuokoa.
No na makahiki i aui hope aku la a hiki loa mai no hoi i keia wa, ua ike nui ia kona mau manao kalai naauao ana maloko o na nupepa haole o keia kulanakauhale, e pili ana i ke kahua e hiki ai ke kaupale ia aku ke komo holomoku ana mai o na pake iloko o ka o ka aina, a pela aku, a me kana mau hoakaka ana hoi no ka hoololi ana i ke kanawai o ua Haku a me na Paahana.
O na makaainana o kona apana holo i heluhelu i ua mau kalai manao la, aole paha e nele ana ko lakou koho lokahi iaia, oiai ma ka hoomaopopo ana i ke ano o kana mau wehewehe a me na kalai manao ana, ua maopopo he Keonimana makee oia i ka pono ke kuokoa a me ka holomua o na kanaka Hawaii.
A hiki i keia la, aohe i lohe hou ia mai na lono e pili ana no ka moku kuna nalowale Ka Moi.
NA HOOLAHA HOU.
HOOLAHA MANAO HOOKO MORAKI: -- Mamuli o kekahi mana kuai lilo aku, i hoike ia ma kekahi moraki i hanaia e C. L. HOPKINS a me A@ HOPKINS, kana wahine mare, no HENRY MAY i make mahope iho, ma ka la 17 o Maraki, A.D. 1882, a ua kopeia ma ke keena kope palapala ma ka Buke 73, aoao 398, 399 and me 400. Ke hoolaha aku nei maua, na Luna Hooko o ka palapala kauoha hope a Henry May i make, i oleloia, e hooka ana maua ia moraki no ka uhaiia ana o ke kumu aelike.
TOM MAY. P.C. JONES.
Na Luna Hooko o ka Palapala Kauoha o Henry May i make. Oct. 10 1885. 2045 3t
OLELO HOOLAHA; -- E kuai kudala 10 lio ke hiki aku i ka la 21, hora 12 awakea Poakolu, ma ka Pa Aupuni o Koholaloa, Honolulu. Lio (k) hauliuli aia kona kuni maiuna pono o ke kua, he lio Kaleponi, ua ako ia ka hulu o ka lae a me lalo o ka huelo, he ihu pi, lio (w) ulaula @ kuni ano e, lio (w) hulupala hem kuni ano e, lio (w) Puakea hem WI, lio (k) keokeo ak kuni ano e, lio (k) Puakea kuni ano e, lio (k) ulaula ak kuni ano e, lio (w) lokia kuni manamana ano e, lio (w) ulaula ano hulupala @ hem. He kau lio maikai keia kupono i ka poe Keonimana.
A.B. KAAUKUU. Koholaloa, Oct. 3, 1885. 2045 1t
OLELO HOOLAHA HOOKAPU AINA. E ike auanei kanaka a pau ma keia o maua o na mea nona na inoa malalo iho, ke papa a hookapu loa aku nei maua i ko maua aina e waiho la, o Palalele ka inoa, iloko o ka apana o Hamakua, Hawaii. Aole e hele wale na holoholona o kela a me keia ano, maluna o ua aina la.
Ua koho aku maua ia Keawe Kahoa i luna nana e nana a hoomalu i na holoholona hele hewa. A ua kapu pu no hoi ka hele ana o kekahi kanaka a mau kanaka paha ma ua aina la a kua paha i na laau. O ka uku no ke poo he $1.00 no kela a me keia holoholona hele hewa. O ka mea kue, e hoopii ia no e like me ke Kanawai.
M. MAKAAEAE, JAMES PINE. Waialeale, Ham. H. Oct. 7, 1885. 2046 3t
[POO AUPUNI.]
ILOKO o ka Aha Hookolokolo Kiekie o ke Aupuni Hawaii.
KALAKAUA, ma ka lokomaikai o ke Akua o ko Hawaii Pae Aina Moi:
I ka Ilamuku o ke Aupuni, a i ole i Kona Hope, me ka mahalo:
Ke kauohaia aku nei oe e kii aku ia BENJAMIN DEXTER ka mea i hoopiiia, ina e waiho mai ana oia i kana pane i kakauia iloko o na la he iwakalua mahope iho o ka hookoia ana o keia, e hele mai imua o ka Aha Hookolokolo Kiekie ma ke Kau o Okatoba o ua Aha la e malamaia’na ma ke Keena Hookolokolo o ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, mokupuni o Oahu, ma ka Poakahi, la 5 o Okatoba e hiki mai ana, ma ka hora 10 kakahiaka, e hoike mai no ke aha la e ae ole ia ai ke noi a SARAH L. DEXTER ka me hoopii, elike me ka mea i koakakaia iloko o kona palapala hoopii i pakuiia.
A e hoihoi mai oe i keia palapala kii me ka hoike piha o kau mau hana no ia mea.
Ikea ka Mea Hanohano A Francis Judd [Sila] Lunakanawai Nui o ko makou Aha Hookolokolo Kiekie, ma Honolulu i keia la 29 o Iulai, M.H. 1885.
HENRY SMITH, Hope Kakauolelo.
Ke hooia nei au o na mea i hoike ia ae la maluna, he kope oiaio ono ia o ka palapala kii o ka hihia i hoike ia ae la maluna.
Ikea ko’u lima i keia la 9 o Okatoba, 1885. WILLIAM FOSTER. Kakauolelo.
KAUOHA NO KA HOOLAHA.
Oiai mamuli o ka hoike ana mai a ka Ilamuku ma ka hihia i hai ia ae la maluna mahope o kona imi pono ana, aole i loaa iaia ka mea i hoopiiia, nolaila ke kauoha ia nei e hoopanee ia ka hihia o oleloia a hiki i ke Kau o keia Aha Hookolokolo e hiki mai ana (Kau o Ianuari 1886,) a e hoolahaia aku i kope oiaio o ka palapala kii i hooia ia iloko o na nupepa Hawaiian Gazette a me ke KUOKOA no na manawa aole e emi mai malalo o eono, a o ka hoolaha hope loa ana aole e emi mai malao o iwakalua la mamua ae o ke Kau ehiki mai ana.
A ua kauoha hou ia e hoouna ia i kope o keia palapala kii a me ka hoopii i hooia ia ma ka Hale Oihana Leta i ka mea i hoopiiia BENJAMIN DEXTER ma San Francisco, mokuaina o California, Amerika Huipuia.
Kakauia Honolulu Okatoba 9, 1885. A.F. JUDD, Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie.
Ikea: WM. FOSTER, Kakauolelo. 2049 6t
HOOLAHA. – O Mr. JAMES F. NORGAN, ua hooliloia aku ia i hoa hui no’u ma ka lawelawe ana i ka oihana Kudala a me komisina. E.P. ADAMS. Honolulu Sept. 26, 1885. 2044 4t
OLELO HOOLAHA: -- Ke hoolaha aku nei ka Luna Pa Aupuni o Ukumehame me Olowalu ma ke akea. I ka mea nona keia lio k. hulupala i kuniia i ka hao LH ma ka uha hope akaa. Ua kuai kudala aku au i ua lio la he $31.00, na lawe au i na koina o ka pa, ka hoola@ana uku kula, na koena i koe eia ma kuu @ e @ nei, o ia mea nona ua lio la e kii mai oia i ke koena dala, mai kali. E loaa no au ma Ukumehame, Mokupuni o Maui, a ke hoolaha ia kau nei ma ke KUOKOA.
MR. HINAI, Luna Pa Aupuni. Ukumehame, W. Maui, Oct. 15, 1885. 2047 4ts
OLELO HOOLAHA: -- Ua haalele kumu ole mai ka’u wahine mare ia’u, o Ana Koko no Waialua, Oahu. Nolaila, ke p@pa nei au i na mea a pau mai hoaie iki kekahi iaia, aole au e hookaa, maluna no o oukou ko oukou poho ke hoolohe ole oukou i keia kanoha. Ke papa pu nei au i ka’u mau mea a pau aole ona mana e kii me kuu ae ole. Owau iho no me ka oiaio.
M. KAMEO. Waialua, Oahu, Oct. 21 st , 1885. 2047 3ts
AHA HOOKOLOHOLO Kaapuni Apana Eha o ko Hawaii Pae Aina Ma ka hooponopono waiwai, ma ka waiwai o KUAPUU k. no Waimea, Kauai, i make kauoha ole. Imua o ka Lunakanawai Kaapuni ma ke keena.
Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a Mrs. Kalua Pauole e hoike mai ana o Kuapuu k. no Waimea, Kauai, ua make kauoha ole ma Waimea, ma la la -- -- o Sepatemaba, 1883, a e noi ana e haawi ia ka Palapala Hookohu Lunahooponopono Waiwai ia G. W. Pauole.
Ua kanohaia o ka POAONO, la 21 o Novemaba, 1885, i ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la, imua o ua Lunakanawai la, ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha, ma Koloa, a ma ia manawa a ma ia wahi e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou e ae oleia ai ua noi la. A o keia olelo kauoha e hoolahaia ma ka olelo Hawaii i ekolu pai ana ma ke KUOKOA, he nupepa ma Honolulu. Kakauia ma Koloa, Kauai, ko Hawaii Pa-aina Oct. 17, 1885.
JACOB HARDY. Lunakanawai Kaapuni Apana Eha 2047 3t
NA HOOLAHA HOU.
AHA Hookolokolo Kaapuni Apana Eha o Hawaii Pae Aina. Ma ka Hooponopono Waiwai. Ma kawaiwai o NAKINO (k) no Moloaa, o Kauai, i make. Imua o ka Lunanawai Kaapuni ma ke Keena.
Ma ka heluhelu a me ka waihoia ana mai a ka Palapala Nui a me ka Papa Hoike a P. MALEKO, Luna Hooponopono o ka Waiwai o Nakino k. no Moloaa i make, e @ e apono ia na hoolilo he $10@, ana o na mea i loaa mai iaia he $100.@ ana e nana a apono ia @ noha ia e mahele i na waiwai e waiho ana ma kona lima i na mea i kuleana ma @ kuu ana iaia a me kona mau hope nui @ kou noho ana ma ia ano.
Ua kauoha hou ia o ka POAONO @ la 21 o Novemaba, o ka M. H. 1885. @ hora 10 kakahiaka, imua o ka Lunakanawai @ ma ke keena ma ka hale hookolokolo @ loa, oia kahi a me ka manawa i @ hoolohe ana i ua noi la, a me na Papa H@ oleloia, a o ka poe a pau i pili, malaila @ mai a e hoike i ke kumu, ma @ lakou, e ae ole ia ai ua noi @ ko mai ai na hoike o na mea @ o ka waiwai i oleloia. A o keia kauoha @ olelo Hawaii, e pai ia maloko o ke @ he nupepa i pai a hi hoolahaia ma @
Kakauia ma Koloa, Kauai, i @ Oct. 1885.
JACOB HARDY Lunakanawai Kaapuni Apana Eha 2047 @
A HA KAAPUNI APANA EHA O KO Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono Waiwai. Ma ka waiwai o KANIHINA (k.) a me Kaahiki (w.) i make, imua o ka Lunakanawai ma ke Keena.
No ka mea, ma ka la 25 o Sepatemaba 1885 ua waihoia mai imua o ka Aha, kekahi @ la, i olelo ia, oia no ke Kauoha @ Kanihina me Kaahiki i make aku @ Palapala Hoopii e noi ana e @ lapala Kauoha a e hoopuka ia ka Palapala @ ua Hooko no Kelekoma k, ua @ Kelekoma.
Nolaila, ua Kauoha ia o ka POAONO @ la 21 o Novemaba, 1885, ma ka hora @ kahiaka ma ka Rumi Hookolokolo @ ma Kolua, oia ka la me ka @ ia Palapala Kauoha, a e hoolohe hoi @ ana mai, a me ka poe a pau i pili, e @ Palapala Kauoha, a me ka hoopuka @ Palapala Luna Hooko.
A ua kauoha hou ia, e ho@ na pule ekolu iloko o ke KUOKOA, he nupepa @ pai ia a i hoolaha ia ma Honolulu.
A ua Kauoha hoi ia, e hoopakau @ pala Kena i na hoike oia Palapala Kauoha @ me na hooilina o ka mea i make, ma @ hele mai a e kue i kela Palapala Hauoho @ wa i oleloia.
Kakauia ma Koloa, Kauai, ko Hawaii Pae, Okatoba 17, 1885.
JACOB HARDY Lunakanawai Kaapuni Apana Eha 2047 @
AHA KIEKIE O KO HAWAII PAE AINA. Ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o Haupu (k) @ Ewa, Oahu i make.
Olelo kauoha e koho anai la @ ka Palapala Kauoha, a me ka ho@
No ka mea, ma ka la 19 o Okatoba M.H. 1885, ua waihoia mai imua o ka Aha @ Palapala, i olelo ia, oia no ke kauoha hope loa a HAUPU (k) i make aku @ Palapala Hoopii e noi ana e hoo@ keia Palapala Kauoha a e hoopuka ia hoi ka Palapala Luna Hooko no ka mea no oia o @ulani (w.)
Nolaila, ua kauoha ia o ka POAKOLU @ ka la 11 o Novemaba, ’85, ma ka @ ka Rumi Hookolokolo o ia Aha, ma @ Hale Honolulu, oia ka la me ka @ ia ai ia Palapala Kauoha, a e @ ia noi ana mai, a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala Kauoha, a me ka hoopuka ana i ka Palapala una hooko.
A ua kauoha hou ia, e hoolaha ia @ na pule ekolu iloko o ke KUOKOA, he nupepa i pai ia a i hoolaha ia ma Honolulu.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina, Oct. 19, 1885.
L. MCCULLY. Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
Ikea: HENRY SMITH, Hope Kakauolele. 2047 @
HOOLAHA HOOKO MRAKI ME KE KUAI: -- Mamuli o kekahi @ kuai i hoikeia maloko o kekahi palapala @ ki i hanaia mawaena o Iosia Ohia @ mokopuni o Maui o ka aoao mua, a me H. A. Widemann o ka aoao elua, ma ka ia @ Novemaba 1881, i kakau kope ia ma @ ka Luna hoo@ kope, ma ke Buke @ 320-2, a mamuli o ka uhaiia @ a-like o kela moraki, nolaila, ke @ nei e ka mea nona ka aoao elua o ua @ nei e hooko ana oia ia mana kuai, a @ hoikeia ma ia noraki e like me na @ ana malalo iho, ma ka POAKOLU Novemaba 18, 1885 ma ka Keena @ Levey, ma Honolujlu, mokupuni @ ka hora 12 o ke awakea o ia la. @ koe, e ninau ia J. M. Monsarrat, @ Kanawai.
HERMANN A. W@ Honolulu, Okataba, 22 1885.
O ka aina e kudala ia aku na @ apana aina a pau e waiho la @ nona ka ili ke 2 9-10 aka, a oia @ apana aina i hoakakaia na @ Palapala Sila Nu: helu 3385, kuleana @ lilo mai ia Iosia Ohia i @ ma o kekahi palapala kuai i hanaia ma ka la 26 o Malaki 1877 a i kakau @ 49 aoao 326, a me kela @ e pili pu ia me ka aina i hoikeia @ no ka apana aina i haawiia o C. H. @ Iosia Ohia i oleloia ma ke @ o ka ai@a i ho@kakaia ma @ Nui helu 3385, a @ ia i alanui i ke a manawa.
HOOLAHA @ Mamuli o kekahi @ mai ko o keia i Palapala @ waena o Kupuna w. a me J @ o @ ka aoao maa, a me i @ ka aoaoa elua, ma ka la 30 o Mei 188@ ma ka Buke 72 @ uhuiia ana o na @ nolaila, ke @ aoao elua o ua moraki @ mana kuni, a ma ia @ ana ia i na aina i hoikeia ma ua @ me na hoakaka ana malalo iho, @ POAONO, Novemaba 21, 1885, @ Kudala o E. P. Adamu ma Honolulu, Mokepuni o Oahu, ma ka hora 12 o ke awakea @
No na mea i koe, e ninau ia J. M. Monsarrat, Loio ma ke Kanawai.
THOMAS R. @ Mea @ Honolulu, Okatoba 23, 1885.
O ka waiwai e kudala ia aku ana @ Aina i hoikeia malalo iho:
(1) O kela apana aina a pau e waiho @ i oleloia e pili ana me ka @ o Kupuna (w) nona ka ili he @ ka apana aina i lilo mai ia Kupuna @ ia mai ia George Nebeker a me F. A. Hammond mai ma o kekahi palapala kuai @ ma ka la 10 o Novemaba 1965, @ ma ka Buke 39 aoao 260.
(2) O kela apana aina a pau e waiho la ma Laie-maloo i oleloia nona ka ili he @ a oia no ka apana aina i lilo mai ia Kupuna @ oleloia mai ia George Nebeker mai ma ke kekahi palapala kuai i hanaia ma ka la 16 o Aperila 1866, a i kakau koope ia ma ka Buke 36 aoao 261. O na aina i hoikeia ae la maluna ke waiho la ma ke alanui aupuni, a he lehulehu wale na hale maikai e ku la maluna o ua mau aina la, a he wahi kipa hoi na kamahele e kaapuni ana i Mokupuni 2047-4ts
HOOLAHA. – Ua hookuhu ponoia ka mea @ma ka inoa malalo iho i Lunahooponopono no ka waiwai o KAILIULI (k) o Honolulu i make. O ka poe a pau he mau koina ka lakou ma ua waiwai la i oleloia, ke kauohaia aku nei e waiho koke ae ia mau koina i ka mea nona ka inoa malalo iho iloko a na malama eono mai ka la e puka aku nei keia hoolaha, a i ole pela, e hoole mau loa ia aku no lakou. A o ka pe a pau he aie ko lakou i ua waiwai la, e hookaa koke mai ia’u. KALAMALIO (w)