Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 38, 19 September 1885 — Page 1
This text was transcribed by: | Olga Woo |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXIV, HELU 38. HONOLULU, POANO SEPATEMABA 19, 1885. NA HELU A PAU, 2042
NA HOOLAHA KUMAU.
WA. KAKELA.
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
He Luna Hoolaio Palapala.
tf.
A ROSA. (AKONI).
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
He Luna Hoolaio Palapala
KEENA HANA: Me ke Keena Loia Kuhina
tf.
SH. DOLE.
LOIO, LOIO, LOIO
He Luna Hoolaio Palapala
KEENA HANA: Ma Alanui Kaahumanu.
DILLINGHAM & CO.
Mau Mea Kuai Lako Hoo
Alanui Papu, Honolulu
FRANK PAHIA.
ANA AINA! ANA AINA!!
KEENA HANA: Aia ma alanui Moi, koko
ke loa I ka Uwapa o Hooliliamanu. tf
C BREWER & CO. (BURUA MA.)
Ua makemake ia ka poe ILI KAO
NALOO a me na ILI BIBI a pele hoi me
na ILI MIKO o na ano apau, e kuai i ke
lakou mau ILI me makou, a e haawi no ma
kou I ke KUMUKUAI KIEKIE LOA o ko
makou Makeke. tf
G L. FITCH (KAUKA PIKA.)
Ua wehe ae nei au he Keena Lapaau ma
Alanui Maunakea, Honolulu, Helu 70 a e
loaa no au ma keKeena ma ka hora 9 a ka
hora 12 o ke kakahiaka o kela a me keia ia,
hora 5:30 a I ka hora 7.30 ahiahi. 2007-y
J P. HANAAUMOE.
He Lolo a he Kokua ma Kanawai ma na
Aha Hoomalu a Apana o keia Aupuni.
E loaa no au ma Puna, Hawaii.
JNO. M. KEALOHA
LUNA Hoolaio Palapala Kepa Paahana
no ka apana o Kawaihau, Kauai. He
Agena no ka Hooiaio ana i na Palapala
no ka apana o Kawaihau, Kauai. He
Komiaina Palena Aina no ka apana o
Kawaihau, Kauai, a he Luna Hooko
Mora no ka Pae Aina holookoa.
CHAS H PULAA.
HE LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
A e loaa no au ma Honomakou, Ko
hala Akau, Hawaii 2001-tf.
JOHN MAHIAI KANEAKUA.
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
MA NA AHA HOOKOLOKOLO A PAU O
KEI AUPUNI.
Keena Hana me Hon. E. Preston (loio Pe
ekana) ma Alanui Kuahumanu, Honolulul
CECIL BROWN.
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
A he Agena Hooiaio Palapala no ka Me
kupuni o Oahu
KEENA HANA: Helu 8 alanui Kaahumanu
tf.
RICHARD F. BUCKERTON.
(PKKEKONA.)
LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
KEENA HANA: Helu 27 alanui Kalepa
tf.
W A. KINI.
LOIO, LOIO, LOIO,
KEENA HANA: Helu 15, Alanui Kaahu
manu, Honolulu. tf.
W.C. AKANA (KALAUKI.)
He Mahele a Unahi-olelo ma ka olelo Pake
me ka olelo Hawaii. Ua makaukouno hoi
e hana i na Palapala Kuai a Hoolimalima
a pela aku manamana o na Pake a me na
kanaka Hawaii. E loaano au ma ke Kee
na Helu 7, Alanui Moi, ma kahi e kokoke
ana i ka uu’ape e Haaliliamanu.
2010-1y
WILDER & CO. (WAILA MA.)
Mea kuai pepe a me na laka kukulu hale
na ana a pau, e me na me na pono a pau
no ka hale.
Kihi Alanui Moiwahine me Papu 1l.
WILLIAM AULD.
Luna Hooiaie Palapala Kepa Pauhana
no ka Apana o Kona.
KEENA HANA: Ma ke keena wai o Ho
nolulu. 1l
S H MEEKAPU.
Tela humuhumu lole.
Hale Hana: Helu 11 aianui Nuuana.
M THOMPSON , [KAMIKANA]
HE LOIO A KOKUA MA KE KANAWAI
Keena hana maluna o ka Hale Po
haku o Kamapela (Campbell’s Block,)
Rumi helu 8 me 9. Puka komo e huli
pono la i ke Alanui Kalepa, Honolulu.
KA MOOLELO KAAO O
Kahanuopaineki,
Ke keiki alii o ke aupuni o Italia
Ka Olali o na Waoakua o Arabia
Ka Naita nana i kuekaa na lua
huna o na poww.
E LOAA ana he pomaikai mai ka
lakou mau keiki mai. I ka pau
ana o na kukai kamailio ana, ua huli
hoi aku la ke keiki alii opio Kahanuo
paineki a me kona mau makuakane no
ka hale alii, a malaila lakou wa i paina ai.
I ka maukaukau ana o na mea ai ma ka
papaaina , ua eleu like ae la lakou a pau
ma ka papaaina , a malaila lakou kahi i
hoonuu ai i na mea ai he nui. I ka ma
ona ana, ua huli aku la lakou no ka ru
mi hookipa a malaila lakou kahi i hoo
nanea ai me na kukai kamailio pu ana,
ua akoakoa like mai la no hoi na ma
kuakane o Kahanuopaineki no ka noo
noo ana I na mea e hana aku ai maluna
o ka lakou moopuna, ia wa I panekoke
ae ai ka makuakane o Kahanuopaineki
imua o lakou, e kuu makuakane a me
ko’u kaikuaana me o’u mau pokii. Ke
ha’i aku nei au ia oukou a pau loa, oiai
ua hoohikiau aole e lilo ka moopuna
ia oukou, na’u no e hanai iaia a nui a
na’u no ea’o i ka ike a me na me ka
ua. Nolaila, o ko’u manao e hoomakou
kau ana au e hoi i ke aupuui o Arabia
e hanai ai i ka’u moopuna, a malaila
oia e noho ai a hiki i kona wa e nui ai,
oia ka’u olelo hope ia oukou, a apopo
au a me kuu moopuna e hoomakaukau
ai i na moku kaua no ka hoihoi ana ku
i kuu moopuna no kona aupuni , ma
laila oia e luakaha ai me na manu leo
lea o ia uka, ka mea nana e hoolealea i
kona wa e noho mehameha ai iloko o
kona hale alii nani.
I ka lohe ano o Kahanuopaineki e
hoi ana kona makuakane a me kana
keiki, ua kuluiho la kona mau waima
ka mai kona mau lihilihi iho, A o ka ui
Puarose hoi, ua puka mai oia a ike mai
la i kana kane e kulu ana kona mau
wai mai kona mau lihilihi iho. Hele
mai la oia a ku iho la ma kona aoao, a
pane iho la, he waimaka aha keia ou e
kuu aloha? Aole nae he pane ae o Ka
hanuopaineki, a ninau hou no kana wa
hine, e uwe ana oe i ke aha? A pane
ae la o Kahanuopaineki, e uwe ae ana
au i ke keiki a kaua, e hoi ana i ke au
puni o Arabia. Nolaila, ua kaumaha
loa ko’u manao e noho nei nona. A
lohe ae la o ka ui Puarose i na huaolelo
a kana kane, a pane aku la oia, e kuu
alii kuu haku, ma ko’u manao mai kau
maha kou naau no ia mea; no ka mea,
o ko kaua makua ka mea nanae hanai,
a o ke keiki na kaua no, o ka hani
wale iho no kana a nui, no kaua no ka
inoa e puka. Nolaila, mai kaumaha
kou naau, e e hookuu aku na ko kaua
makua e hani. A lohe iho la ka naita
opio Kahanuopaineki i na huaolelo a
kana wahine, ea ae la kona poo iluna a
pane ae la, ua hiki no paha, e hookuu
aku anaau a noho pu me kuu keiki a
me ko’u makua.
I ka lohe ana o ka ui Puarose i keia
mau olelo a kana kane, ua pane aku la
oia, a mahope aku nei kaua e hoi aku
ai, e hooponopono kaua i ke aupuni a
pono; alaila hoi aku kaua, ae aku la o
Kahanuopaineki, a huli hoi aku la laua
no ko lana mau rumi, kahi hooluolu o
ko laua mau kino. A no ka la i hiki
mai ai no ka hoi o ke keiki a Kahanu
opaineki me kona kupunakane noho
ululaau o na waoakua o Arabia. I keia
wa a lakou e noho nei e hoomaka mai
ana ka aina e uhi paa ia e ka ua noe a
me ka uhiwai o ke kuahiwi, i ka hala
ana o na la elua mahope mai, ua ikeia
aku la ka liko o na laau o na waoakua
kanaka ole o Italia, e uhi mau ia, ana e
ka ua koko, a me he mea la he lauai
pele nui ke hamu ana i na lau laau, a
aole i liuliu iho, ua ikeia akku la kekabi
pohai manu nui e pohai iho ana malu
no o ka hale alii, kahi hoi e moe ana o
ua kae’ae’a nei o ke ao. Lohe pu ia’ku
la no hoi ka leo o na manu e hosans
ana ma ka inoa o Lameka Puluka.
Mahope iho o ka pau ana o ka hosa
na na a na manu, ua lohei aku ka leo
o na kabuli leo nahenahe pili lau-i o ka
uka e kani kapahli ana mawaho o ka
hale alii, a malaila lakou kahi i kuupau
ai i ka olu o ko lakou mau kileo, ao
keia mau hana hoopahaohao, ua nui ka
nune o na makaainana no keia mau
haawina kupaianaha; aka ua nui ka
lealea o na makaainana i keia mau mea
I ka hiki ana mai i ka la e hoi ai o La
meka Puluka, ua pani paa ia ka maka
o ka la e na ao hakumakuma o ka lewa
aole he ikeia i ka honua a hiki wale i
ka wa i kau aku ai ke keiki alii iluna o
ka moku me onona lupunakane, o ka
wa noia o ke alelo manamanahe o ka
uwila i lalama hele ae ai ma na paia
paa o ka lani a komo loa aku la iloko o
no ao hakumakuma o ka lewa, a o ka
hoomaka mai la no ia o ke ku’i o na
hekili he 52, a o na mea a pau e ku ana
ma ka uapo, ua pili pu ko lakou hanu
aole he hiki pono ke ku ae iluna, i keia
mau pohaku e noke hala ole nei. Aia
no ke keiki alii ke kau la no iluna o na
uha o kona kupunakane, a o kona ma
kuahine ke kukuli la no malalo o kana
lei he keiki, me ke kaukau ana o kona
makuahine, E kuujaku e Kalani hoo
kahimai ko’u pujaka aku. Eia oe ke
hoi nei i ka aina kula iwi o kaua, ka
aina a kou mau kupuna kuallua e moe
loliila. e ike mai ana paha lakouia oe
ma ke anokino wailua, ao oe hoi ke
alii nui maluna o Arabia a puni, a puni
pu mme Italia a me na aupuni a kouma
kuakane i na-i ai.
E ka oiwi kino lahilahi o kuu haku
ka maoli pua o ke kakela alii o Arabia,
aloha oe. E kuu haku, eia au ua eha i
ko aloha, Kalani hookahi a’u e hookau
lana ai a puni ke ao. A pau ae la keia
mau olelo kakau a kona makuahine, a
nana pono mai la na maka o ua keiki
nei i kona makuahine a liuliu,oiai ko
na makuahine e lipo hoomay ana no i
ka uwe, ua aka hoohie mai la oia i ko
na makuahine, a i ka pau ana o keia
mau kaumaha, ua huli aku la laua a
muki i na lima o ka laua keiki a huli
mai la laua nei hoi iho no ka uapo, a o
ka moku, ua hao mai la ka mana o ke
kapena, aole i emo ua paihiihi mai la o
luna o na ia i na pe-a hookkkuu ia mai
la ka laina a au aku la ka ihu o na mo
ku kaua e eku ana i ka ili kai no Ara
bia kaihu o na moku. Aole i liuliu, ua
nalowale aku la na mokukaua, a huli
hoi mai la na makaainana no ko lakou
mau home, ao na alii hoi, ua huli hoi
aku la laua no ka hale aliii.
I ka hiki ana aku o na alii opio i ka
hale alii, a hooholo koke ia iho la no
ka male o ka makuahine o Jahanuo
paineki me ke kaikuaana o kona ma
kuakane. O ka makemake keia o ke’hi
opio, i loaa ka pu kaua nana e malama
na puah kaua, ae a/o hoi i na naita, i
makuakau ai i na mea kaua, a ua ae no
ka makuahine i ka manao o kana keiki.
(Auhea oukou e o’u poe punimoo
lelo o Kahanuopaineki, e hoalu iki ka
kakou kamilio ana no ka male ana o
ka majuahine o Kahanuopaineki, aole
o kakou nana hui nona e kuawili wale
ai no iaia. A e huli ae ko kakou ka
mailio ana no Lameka Pulula, ka mea
i kapaiaka uwila anapu o na mauna
hui o Arabia, ka ui kaulana nana i hoo
malulu i ka puuwai o na aliiwahine o
Euopa, a me na aupuni o ka lewa a
me na papaku o ka moana kai liplipo.
Ma keia mua aku e hoike aku ana au i
kona moolelo piha. Nolaila, ke papa
mua aku nei ka mea kakau moolelo i na
lede maka nohea o ke Aupuni Hawaii
nei, ao na hapwaila hoi kekahi mai
na iwa kiani o ke kulanakauhale nei,
mai hoomah-i aku oukou, o ike aua
nei oulou i ka nani o Lameka Puluka,
o ke koiikoi no ia o ka manao a holo
malu aku no na mauna hui o Arabia e
ike ai i ka nani o Lameka Puluka, ka
mea e noho hoolai ana i na waoakua o
Arabia, o like lihi aku auanei i kona na
ni a hoohihi aku ka manao e nono a
hookupa i ke aupuni o Arabia.)
O la pau ana keia o ka moolelo o
Kahanuopaineki, aole kakou e ike hou
ana iaia a me kana ui, a ma keia mua
aku no ka lana keiki aku ka moolelo, a
ia wa oukou e ike ai i ka mea nana i pa
ni ka maka o ka la, e like me ka’u i ho
ike ai ma na helu i hala hoope aku la, a
me kekahi mau helu o keia mua aku e
ike iki ana no kakou ia Kahanuopaine
ki ma kekahi mau mea liilii, a o ka ha
pa nui aku no kana keiki. Nolaila, ke
aloha aku nei o Kahanuopaineki i kona
@oe lawe pepa, a ke ha’i aku nei ia
imua o kona mau hoa lawe pepa, o ka
na keiki aku o ka oi mamua ona.
Aloha no me ka hapenuia.
I o’u mau hoa hoonipo o keia moo
lelo o Kahanuopaineki, ua haohao pa
ha ko oukou mau kii onohino ka haule
ana o ko kakou moolelo, no ka hele
ana aku nei o’u. e like me ka a i ha’i ai
ia oukou ma ka nupepa i hala mua aku
nei, oia ke kumu o ka haule ana. Ke
puka hou aku nei oia me kona nani nui.
HE MOOLELO NO KA NAITA
ALA-HUNA
KA WELI, A O KA POWA HOI, O KA ULU
LAAU E;EE;E
He Nanea i piha me na Hoopo ana a ke Aloha, @@@ na
mea Kupaianaha a Hoopahaohao hoi i hanau, a me na
hana Weliweli i ikeia ma ia au Hookala Makakita.
MOKUNA II.
E hoi i kou hale maha ̶
E ke koa nui o Denakadofa!
Eia ka anela ma ka ipuka!
Ae! He makua i aloha nuiia–
A wawalo ae la na leo eehia - -
O na pu ma na kuahiwi.
E moe i ka @@luhia! Aka –
Eia ka ino la ke kokolo mai nei!
I KA WA i kokoke aku ai ka kakou
opop puuwai waipahe e hiki aku i
kona home kakela, ua ike aku la ia i
kekahi kino kanaka maua pono ona,
oiai ua ano poeleele loa iho la i keia
wa – he kanaka me he la e huli pono
mai ana kona alo imua ona, a e ku ana
oia maluna o ke ala-huki. I keia wa,
ua uwe ae la o Felita me ke ano hoihoi
e hoike aku ana hoi ia i kona haku wa
hineopio aia he hoaloha ma kak=hi koko
ke loa, _aole 10 no hoi i liuliu iho o
keia hele hou ana aku a laua, ua komo
aku la ia iloko o na apo aloha ana me
kana ipo, ka mea hoi ana i aloha nui
ai oia hoi o Ilaneka vona Lidena, ai
helel mai no oia e nana i kana waliwalo
Elina vona Denakadofa. He kanaka
opio[io no oia, aua hiki aku kona mau
makahiki i ka iwakalua-kumamaha; he
kanaka loihi oia me na lelelelena o ke
kanaka ui; he mau lala nunui a ikaika
hoi, me kona kino awaawaa; he mau
hiohiona hoi o ka oiaio a me ka mana
opaa; he lauoho loloa kona o ke ano
uliuli a lilelile, e kamoe maikai ana
ma kona mau pooluwi mohaha hoi, o
na nanaina oluolu a me ka wiwo ole;
a ma ka nana ana ak@ i kona mau oiwi
a pau maila na a lal@, a @@ hiki i ka @i@@
kakau ke olelo ae, he koa nui, a he na
ni lua ole hoi ia a ke kamahele e ike
ai i kona kaahele ana mawaena o na
aina kanaka ––aohe puu aohe kee. E
komo ana oia me na aahu nani loa, i
hana ia mai na veleveta palupalu loa
mai, a ma kona poo hoi e kau ana he
paple i kinohinohi maikai ia, a me
kekahi hulu oseterika loihi e welo ana
ma ka aoao o kona papale, a ma kona
ma ke ano he kapena, mai ka hookohu
ana mai a Bereta vona Denakadofa,
puhaka hoi e paa ana kekahi pahikaua
nui nani loa. He kanaka koa oia, he
koa ma na ano a pau, a e noho ana oia
ka baronesa, ao ka makuahine hoi o
ka nohea Elina––a malalo hoi o ka no
ho hoomalu ana o Sir Naita Aka vona
Morina maluna o ke kakela, a me kahi
kulanakauhale Denakadofa.
“E kuu Elina aloha, ua ano hopo
hopo loa iho nei makou nou, i kou po
eleele loa, a ua manao mua iho nei no
hoi au e huli aku ia oe eia hoi–o ka
Naita hapauea aloha!––Ua loaa hou
iho nei oia i ka mai. A no kona ano
nawaliwali loa, nolaila, hiki ole ai hoi
ia’u ke haalele iho iaia,” pela ke kape
na i pane iho ai, oiai kana Elina e hoo
nanea ana maluna o ka poohiwi o ka
mea ana i paulele nui ai.
“Aole no paha hoi ia he mai ano
pilikia loa? Mai hai mai hoi oe pela!”
wahi a Elina me ka puiwa.
“E ike koke ia no paha ke ano o
kona mai a me ke kulana pilikia, ke
hoea mai ke kauka, oiai, ua hoouna ia
aku nei o Rolana maluna o kekahi lio
mama loa nona, a o ko laua hiki mai
paha koe Malia paha hoi, aole ia he
mai nona e pilikia ai, a e maka’uka’u
ai hoi kakou. Oiai ua loaa pinepine
no oia ia ano mai.”
“Ae, aka e oi mau ana ke ino i na
manawa a pau e hiki mai ai maluna o
ka makua aloha, Sir Naita Aka!” wa
hi a Elina i puana ae ai me ka leo hoa
loha, a pane hou ae la: “Ina he mea
oluolu i ko kakou Makua Lani ka hoo
loihi iki hou ana aku i kona ola maka
mae no kekahi wa hou aku.”
I keia wa, o ko laua hulli aku la no
ia a hele aku la maluna o ke ala-huki
a hiki mamua pono o ke alo o ke kake
la. A ua ike iho la no hoi o Elina, ua
hoalualuia na kaulahao nunui e hoopa
aia ana i ua ala-huki nei, a he hooma
kaukau ana hoi ia no ke oki pu ana
aku i ke ala e hiki mai ai i ke Kakela
Denakakadofa. (Ma keia wahi,e hoo
akaka iki aku paha au i ka poe helu
helu no keia ala-huki e oleloia nei,––
malia paha ua ano pohihihi iki ia ou
kou no kona ano. O keia ala-huki e
hoikeia nei iloko o ko kakou moolelo,
ua like no ia me ka uapo, a o kahi wa
le no hoi ia e hiki aku ai i ke kakela;
a i ka manawa hoi e makemakeia ai no
ke oki pu ana i ke komo ana mai o ko
waho i ke kakela, alaila, me n kaula
hao nunui i hoopaaia i ua uwapo nei e
hiki ai ke uwai ae i ke ala-huki a kaa
wale mai kekahi aoao mai, a waiho
hamama iho la he pali kuhoho, a aole
hoi kekahi mea o waho e hiki aku i ke
kakela. A e waihoia no pela elike me ka
loihi e makemakeia ai, a e uwai hou ia
ae noua ala-huki nei a loaa ke ala e
komo mai ae puka aku iwaho elike
me ka manao––a o kekahi keia o na
mea ano nui e pili ana i keia kakela,
i ka wa kaua, a ua oleloia no hoi, o ka
oi keia o na kakela, make Aupuni o
Badena a puni, a ka Sir Geregor vona
Denakadofa i waiho iho ai no kana wa
hine me ka laua kaikamahine hoi, a i
home maluhia no laua.)
“Ua ike au!” wahi a ke kapena
opio i hoopuka ae ai, me ka nana pono
ana aku i kana ipo aloha, apane aku
la, “ua makaukau kakou e pani aku o
na puka nunui, a e uwai ae hoi i ke
ala-huki. Mamuli hoi o ka makemake
o kou makuahine, a me ke haoha a
Sir Naita Aka, e nana a e hoomakau
kau hoi i na mea a pau no ka maluhia
o ke kakelanei. Ua ano loohe wale ia
no, eia ke alii poew Tolibana a me ko
na poe, ma keia aoao o ka Ululaau
Eleele nei, aaole no paha e nele ana
kona hoohiki loa ana mai i ke kakela
nei. Oiai o kahi nui loa keia ana i
ake nui e lilo alalo o kona noho mana
ana A oiai no hoi, he kanaka ia e
manao ole ana i ka pono o kahi poe e
ae, a o ke kakela nei paha, a ina ua
lawa oia i ka ikaika, ai kupono no ka
hele ana mai a lawe pio ae i ko kakou
home aloha nei, alaila, e hiki io mai
ana no ia. Aka, he manao paa ko’u,
he pali paakiki loa keia ana e hoona
hoa mai ai o kona ikaika.”
“E kuu Ilaneka alhoha, heaha la ke
ano o keia kanaka o Tolibana? Ua nui
wale na moolelo a’u lohe ai e pili ana
nona. A pehea, he weli weli io nopa
ha ia elike me ka mea e olelooia nei e
na kanaka?”
“E ka’u Elina, ina oe e ninau mai
ana no kona weliweli ma kana mau
hana hewa, a pono ole, alaila, e ae aku
au ia oe me ka oiaio; aka, ina e manao
ana oe no ka weliweli ma ke ano hoo
kahe koko, a puni koko, alaila, ke hai
aku nei au ia oe, aole. Aole no ia e
powa a hao wale i ka pupupu hale o ka
poe haahaa loa, a aole no hoi ia e lawe
mai i ka hunahuna hoopeloa o ka mea
ana i ike ai he ilihune ia. A eia hou
no hoi kahi––elike me ka mea i hai ia
mai ia’u––ua ikeia kona ki ana i kekahi
o kona mau kanaka ponoi a make, no
kekahi mea ino a lapuwale hoi, i hana
ia maluna o ke kaikamahine a kekahi
kanaka hune a haahaa loa; aka! aole
paha ia he mea e manaoia aku ai, elike
kona manao pela i ka wahine, a me ke
kaikamahine o ke kakela. Ua ike no
ke kananka i ka mea pono ana e hana
ai i kona wa e ike ai e pomaikai ana ia
me ka nana ole ina he pono, a he hewa
paha. Ua nui no hoi na mea ana i
powa, a i hao wale ai, apela no ia ke
hoea mai ia nei––e hao waie me ka pa
kaha ana i ko kakou wahi kulanakau
hale e noho nialuhia nei, a me ko ka
kou home hoi. Nolaila hoi malalo o
na ano a pau, he kanaka weliweliia ia,
e na mea a pau, a he pomaikai nui hoi
a me ka hanohano nui ke loaa ana i ka
mea nana e pepehi iaia a make, a i ole
hoi ia, e hopu pio iaia a lawe aku imua
o na ’nana kau kanawai.”
Ma keia manawa, ua lomo loa aku
la laua iloko o ka pa nui iloko o ke
kakela A holo holo iki iho la laua
malada no kekahi wa pokole. Ia laua
nae e naue mahe nei mai kahi aoao a
i kahi aoao o ua pa akea nei, ua alawa
ijo la o Olaneka i kona hoa holoholo,
a ua hoomaopopo iho la ia i ke ano e
o kona mau helehelena, a me he la e
noonoo nui ana ia ilok ona no kekahi
mea ano nui loa, aninau iho la ia:
Ka Moolelo Kaao Nani!
O
TONERIAKA!
KA
Anela o Mekiko.
Ka mea i ololoia, ka Holuwelowelo o na
mauna Anede, a o ka mua loa hoi o ka
mea nana i haaheo ka leialii me ke
kalaunu o ke keiki alii Benala.
Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana
Mose Manu no ke Kuokoa.
Ia Tonerika e ku nei maluna o ka
puu me kona lio, oiai oia e noonoo
Ina i na mea a pau ana i manao ai e
ike pono i na helehelena o kona wahi
pokii kaikunane, a nolaila, ua hooholo
iho la oia e hookuu aku i kona lio, a e
kali oia maluna o kela puu ana e ku nei
malia o loaa mai no hoi he mau ulia o
ka laki i kona lio. Amamua aw o kona
hookuu ana aku i kona lio, ua hoopu
ka iho la oia he mau wah huaolelo i
kona lio, penei: “E ka lio nani lua ole
p kuu kaikunane i haawi mai ai no’u,
ano ke hookuu aku nei au ia oe e imi
aku oe iaia ma na wahi a pau au e hele
aku ai no keia la, a mamua ae o ka na
poo ana o ka la e hala wai no au me oe
a me kuu kaikunane ma keia wahi aole
hoi me kekahi mea e ae, a oia wale no
ka’u mea i makemake ai, a ple oe e
pono ai imua o’u” I loa no a pau keia
mau huaolelo a kona haku wahine o ka
hoomaka iho no ia o ua lio nei e pelu i
kona mau wawae mua i ka lepo no ke
kahi mau minute, e like me ke kanaka
e haawi ana i kona aloha i kekahi mea
kino kanaka ma ke kunou ana, pele no
keia e hana nei imua o kona haku wa
hine.
A pau ae la keia mau hana a ua lio
neio ka hoomaka aku la no ia o ua lio
eleele nei e holo aole o kanamai, ma
keia holo ana o ua lio nei, ua hiki aku
la keia ma na wahi a pau o na alanui o
ke kulanakauhale o Mekiko iaia e holo
ana i o a ianei me he kanaka la e noho
ana maluna o kona kua. Aia hoi ua ha
lawai mai la na maka o na kanaka a pau
me ua lio nei me ko lakou makemake
nui, aole no hoi i komo mai iloko o
lakou na manao hoohuoi no ke ano o
keia lio, ahe mea haohao no hoi
paha ia mea ia lakou. Aka, aia nae
ke hauoli nui nei na manao make make
a pau o kekahi poe e ake aku ana e
loaa; aka aole nae he wahi mea a k
koke aku; no ka me, o ka holo o ua
lio nei ua like no ia me ka pa ikaika’na
o kekahi makani puahiohio maluna o
ka ili honua, a e uwauwa ana na kana
ka me kolakou mau leo e wawalo ana i
ka lewa, a i ua lio nei i kokoke ae ai
mawaho ponoo ka pa hale o ka Moi
Tonevela, ua loheia ae la ka leo o kona
mau makaainana e ua Moi nei a me
kana mau keiki aole nae he maopopo ia
lakou n mea a lakou e lohe nei i ka
walaau, a aole no hoi he manao haupu
ae iloko o ka puuwai o Tonelele eia ka
lio eleele nani o kona kaikuahine ke
huli mai nei iaia.
Ia Tonelele nae e nanea ana me ka
keiki alii a me kona mau kaikuahine
mawaho o ka hale alii, aia hoi ua puka
mai laka lio keokeo o Tonelele mailo
ko mai o kona hale i hoonohoia ai a
holo nui ae la maloko o ka pa alii a hi
ki ana ma ke pani puka nui o ka pa’lii
e komo mai a wawalu aku la kona mau
wawae i ua pani puka nei. A no keia
mau hana a ka lio keokeo o Tonelele,
ua pane mai la ke keiki alii Beriala ia
Tonelele, penei: “E akahi wale no au
a ike i ka hana a ko lio keokeo i keia
la e Tonelele, hea ha la ke ano o kana
hana?” A no jeia manao ninau a ke
keiki alii, ua pane koke aku la o Tone
lele. “he mea oiaio kau mea e olelo
mai nei ia’u; nolaila, ma kuu manao
ana, me he mea la, he mea e hiki mai
ana i keia wa.” Ia Tonelele no e ka
mailio pu nei me ke keiki alu, ua joo
maka koko ae la ua lio eleele nei ehaa
ele i kona mau kapuai i ka honua a lele
ae la oia iluna me he manu la ke ano.
I ua lio nei i lele ai a kiekie iluna i ka
lewa, ua huli pono iho la kona nau na
naina ia loko o ka pa alii, o keia ka ma
nawa a ua lio nei i ike oho ai ia Tonele
le e noho ana me na kei ki alii a pau,
aole no hoi he mau nana ana ae o keia
poe a oau iluna i ka lewa, oiai aia la
kou a pau e nana ana i na hana a ka
lio keokeo. Hemalu ana iho me he ao
la, aia hoi ku ana ka lio eleele mamua
pono o ke alo o Tonelele me kona mau
kahiko anai a pau o kona kaikuahine
Tonerika.
A no keia manawa i ike pono aku ai
o Tonelele i na helehelena a pau loa, o
ka lio no ka keia ana i haawi aku ai no
kona kaikuahine, ua lele koke ae la
lona hauli me a eehia o ke aloha a
puili ae la oia i kona mau lima malalo
o na wawae o ua lio me na lulu waima
ka e haule makawalu iho aua mai na
lihilihi maka aku. A o keia no hoi ka
manawa i holo mai ai ka lio keokeo me
kona mau helehelena i piha i ka olioli
a ku pu iho la me ka lio eleele, e hoi
ke ana i ko laua mau ano, me he mea
a he aloha ka iloko o keia mau lio,
aole no hoi he mau helehelena hoohe
wahewa o keia mau lio ia laua iho. I
keia wa a Tonelele e ku nei me ka lio
okona kaikuahine, a ke hoolei pau mai
la hoi na nanaina o ke keiki alii Beriala
me kona mau kaikaina me ka pane leo
mai, aia nae ua puana koke aku la o
Tonelele i kana mau huaolelo imua o
Beriala. “ E ke alii a hooilina hoi o ke
kalaunu o kou mau makua, o keia ka
mea a’u i ha’i aku ai ia oe i na la i kaa
hope ae nei, aia a ike au i na ano a pau
o ka lio eleele o kuu kaikuahine; alaila
o ko’u hoomaka ana ia e ike i na hiona
o Rusire ko oukou kaikuahine muli loa,
ka mea hoi i manaoia e pili mai ana ia
me a’u ma keia mua aku. Nollaila, e
oluolu mai oe e ke alii e hoao oe e kau
ae maluna o keia lio, a e hiki no ia oe
ke holo maloko o keia pa e like me kou
makemake nolaila e hoao ano.”
I ka pau ana o keia mau huaololo a
Tonelele imua o ke keiki alii Beriala, ua
pane koke aku la ke keiki alii Beriala
me ka leo nahenahe a meke anoeehia
i hoike iho ai maluna ona. “E Tone
lele e––, ka mea a’u i hauoli nui loa ai;
ke ae nei au e hooko aku i kou make
make , ano hoi e oluolu oe e hoakaka
iki mai ia’u i na mea a papu e pili ana i
keia lio, oiai ke ike nei au i ka nani lua
ole o keia lio, a he like ole lona mau
ano a pau me ko makou mau lioponoi,
a nolaila ke manao nei au, e like me ka
maikai o keia lio, me he mea la ua oi
loa aku kou kaikuahine; no ka mea,
ina ua oi loa aku ka maikai o ka lio ma
mua o ka mea nona keia kio, a “e holo
hoi maluna o kona kua i ka wa ana e
makemake ai; alaila aole loa ia i like
ma ka nana ana aku o ko kakou mau
maka; aka, ina ua oi pakela loa aku ia
mamua o kona lio e kau ana, e like me
keia lio a’u e ike nei; nolaila, ehoaka
ka mai oe.”
I ka pau ana o ka ke keiki mau olelo
ana, pane koke aku la o Tonelele. “Ua
ha’i aku au ia oe mamua i na ano a pau
o ko’ukaikuahine, he kino no kona e
like me kou mau kaikuahine nei; aka,
o kona mau helehelena, aole paha e hi
ki ia oe ke nana pono aku iaia no hoo
kahi minute, alaila e komo mai no na
manao hoowahawaha iloko ou, aole pa
ha oe e makemake e nana hou aku iaia
a hiki i kou mau la hope e ke alii.” A
ma keia mau olelo a Tonelele no kona
hanau mua, ua manao no ke alii iloko
iho ona aole keia mau olelo a Tonelele
he mea oiaio, me he mea la ua huna o
Tonelele i ka hoike ana mai i na mea a
pau no kona kaikuahine. A mahope iho
o ka pau ana o keia mau kukai olelo
ana, ua hoao ae la ke keiki Beriala e
kau ae maluna o ua lio eleele nei, a pe
la no hoi me Tonelele, a ia laua e holo
nei maluna o na lio maloko o ka pa’lii
me ka lealea nui o ke keiki alii, a me
ka hoohialaai nui loa ana o kona ma
nao a pau maluna o ka lio ana e holo
nei, me ka manao ole ae he hana ka ka
lio i hiki mai ai.
Ia laua e holo lio nei, aia ka Moi a
me ka Moiwahine ame ka laua mau ke
iki a pau ke nana nei i ka holo lio ana
o Beriala me Tonelele, ua huli pono
mai la ka nana ana a ke kaikamahi alii
Rusire me na mino aka oia i hoolei
aku ai i kekahi pua ulaula ohelohelo
imua o Tonelele a apo aku la o Tone
lele me kona lima a kau ae la maluna o
kona papale, a o keia no hoi ka mana
wa mua loa o Tonelele i haawi aku ai i
kona aloha i ke kaikamahine ‘lii Rusire
i hoopalau ia ai me ia, a o ka hooko
ana keia i kana mea i olelo ai, e like
me na mea i hoikeia ae nei ma na helu
mua. Nolaila, he mea pono ia kakou e
e nana ae iTonelele hoi ana maluna o
ka lio o kona kaikuahine i kona home
noho kuahiwi. He mau la ko ke keiki
alii holoholo ana maluna o ka lio o ka
mea nona keia moolelo; aka, ma ka
lua o ka la o ko Beriala holo ana, aole
i like ka holo ana o ua lio eleele nei
me ko ka la mua; no ka mea, ke hoo
maka ae la ua lio nei e haalele iho ko
na mau kapuai i ka pa alii, a ke lele ae
nei oia mai ka ili ae o ka lepo o ka pa
ahi. A no keia mau hana ano e a ka
lio, ua komo iho la na manao hopoho
po iloko o ka puuwai o ua keiki alii
nei, heaha la auanei na mea e hana ia
mai ana ia’u. Nolaila, pane aku la ua
keiki alii ia Tonelele e hoopau i ko la
ua holo ana, nolaila ua hooko aku la o
Tonelele i keia manao o ke keiki alii.
Ma keia helu e hoea aku nei, ke ho
ea pu aku nei na hiohiona hope loa o
ka moolelo kaao nani o ka naita Kaha
nuopaineki; o ka pau kei o kona hoea
ana aku imua o oukou. Ke haawi aku
nei na paahana i ko lakou Iwu lima pu