Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 26, 27 June 1885 — Page 1

Page PDF (1.93 MB)

This text was transcribed by:  Kaimana Kirkeby
This work is dedicated to:  My Grandpa, Manley Kirkeby

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

w@ kakela. lo@ a he kokua ma ke kanawai. he luna hooiaio palapala. a rosa. (akoni.) lo@ a he kokua ma ke kanawai. he luna hooiaio palapala. keena hana: ma ke keena loio kuhina. sb. dole. loio. loio. loio. he luna hooiaio palapala. reena hana: ma alanui kaahamanu. dillingham & co. mau moa kuai lako hoo alanui papu, honolulu. frank pahia. ana aina! ana aina!! keena hana: aia ma alanui moi. koko @@@@@ ka uwapo o hoolilamanu. cc. coleman. amara a he mea hana mekina kapili kapuai hao lio. a me ka hana kaa lio ana, etc., hale hana ma alanui alii. e kokoke la i ke aia@@ papu. jp. hanaaumoe. ue lolo a he kokua ma ke kana@@@nana @ha hoomalua apana o kela aupuni. e loaa no au ma puna, hawaii. eg. waller (wala.) m@@@aai io bipi ma alanui puowaina, ma ka @@@ kapaia "kawaiahao market." malaila e @@@ na io bipi momona, @ e hoolawa ia a ka makeinake o na makamaka. 2006-@y. chas h pulaa. he loioa he kokua ma ke kanawai a e loaa no au ma honomakau, kohala akau, hawaii. 2001-tf. john mahiai kaneakua. loio a he kokua ma ke kanawai ma na aha hookolokolo a pau o kela aupuni. kerna hana mo @@o@. e. preston (@ol@ peokane) ma alanui kaahumanu, honolulu. cecil brown. loio a he kokua ma ke kanawai. a ho a@ena ilooiaio palapapa no ha mokupuni o oahu keena hana: helu s alanui kaahumanu-tf. richard f. bickerton. (pekekona.) loio a he kokua ma ke kanawai keena hana: helu @@ alanui kalepa. tf. wa. kini. loio, loio, loio. k@@na hana: helu 15 alanui kaahumanu, honolulu. tf. w.c. akana (kalauki.) h@ mahel@a u@@hi-olelo m@ ka olelo pako me k@ olelo hawaii. ua maka@kau no hoi a@@@@@ @@ palapoia k@ai a llolimalima @ pelu aku makaukau no koi @@@@@ nu palapala kuai a hoolimalima o pela aku mau2ana a nu pakaea @@ @@ kanaka hawaii e lona @o @@ @@ ko keo aa halu @ alanui moi. ma kaki @ kokuke @@@ @ @@ @@@pau uaali@amanu. 2010-@y. wilder & co. (waila ma.) mau kuaipapa a ma na lake kukala hale na ono a pau a me na manepono a pau ma ka hale. kihi alanui moiwahine me papu. william auld. lono hooiaio palapala k@pa p@@@@@ no ka apana o k@na keena hana: ma ke keena wai o ho. sh. meekapu. tela humuhumu lole. hale hana: helu @@ aianui nuuanu. gl. fitch. (kauka pika.) ua @@@he a@ mol au he keena lopanu ma alanui maunakea, honolulu, @@lu @0. a e leaa n@ au @@ ke keanu ma ka ha@@ 9 a ka hera @@ o ke kakahiakao kela a @@ kela la, h@@@ @@@ a i ka hera 7.30 ahiahi. jno. m. kealoha. luna hoolalo palapala k@pa paahan@ @e k@ opan@ o ka@au@@, kauai. he ag@na @o ka hooialo @@@ i na kelapala @@ ke opana @ ka@@hou, kauai. he ko@i@ina p@lona @ina no ka ap@@@ @ kawa@@@@, kauai, a ho luna hoak@ maro n@ h@ pa@ aina h@@@@@@ 11@@-1@@. he moolelo kaao no ka-mahina malamalama ke keiki alii o ka welau anu o ke aupuni o hinedu, ka hiapaiole o na waoakua kanaka ole o puricalia, a o ka naita hoi nana i ulupa na lua huna o na powa. kakau@ no ke kuokoa.) ikeia manawa a ke anaina e pioo la, ua loheia aku la kekahi halulu, me he kapuai la no na tausani lio e holo mai ana; pioloke loa ae la ka ahakanaka i ka ike pu ana aku e puhee liiliiana na kanaka hali lamalama ahi mao a maanei o ke kahua. o ka mea mua a ke anaina i hoomaopopo i na minute mua loa o ka paio, oia ko lakou ikemaka ana aku iwaena o ke poliuliu o na lama ahi he mau naita e walawala ihoana mailuna iho o na lio, a o na helehelena hoi aohe ike pono ia aku. mahope koke iho o ia mau hiona i ikeia e ke anaina kanaka, ua lohe koke no lakoa i ka halulu a me ka puehu liilii ana o na kanaka paa lama, a ia wa i kolo malie hou ma@ai na ea ppuanuanu o ka weli maluna o lakou a e nalu ana kela a me keia iloko ona, heaha la keia mau hiona e ikeia aku nei, o @ he keu aku ka weliweli o keia mau mea. o keia mau mea a ke anaina e nalu nei, me he moeuhane la e hoopahaohao ana ia lakou, aka aia iloko o ka na ita opio me kona makuakane na manao lana pakahi ua kaa aku la no ka lanakila ma ka aoao o ko laua mau naita, a o keia halulu ano e hoi i loheia he meamalihini loa ia ia laua. (ma keia e pono i ka mea kakau e hoaiai iki i keia mau hiona ano e e ikeia nei.) oiai na minute mua loa i halawai ae ai na naita, ua loaa koke aku la ka baku powa i kekahi hauna koi ikaika maluna o kona kipoohiwi akau a lele pu aku la mai kekahi aku o na naita aahu ulaula. aole i hala he mau minute loihi ke kau ana o ka haku powa maluna o kona lio, ua haule koke iho la ia ilalo a maule aku la me ka ehaeha nui. ma na aoao a puni ua alii powa la, e haka ana kona mau naita no ka make a me ke ola, a oiai lakou e kupaa ana ma ia ano me ka hoomanawanui, ua lele like mai la na naita aahu ulaula maluna o lakou a pau me he mau iliohae pololi la a haehae ae la ia iakou me ka oi o na maka koi, a iloko o ka manawa pokole i keia aku ai na naita e ahu a lala kukui ana ilalo o ka honua me ko lakou alii. ma keia haule pio hou ana o na pelekiuma, ua hoomaalili ia iho la ka inaina wela o na ahikanana o na kakela, a ia wa i huli ae ai lakou e hoi no na haie lole, aka ua hikilele koke lakou i ka ike ana aku i kekahi kaoo lio e puahi mai ana ka holo ma kahi a lakou e ku nei, a ia manawa i auhee ae ai na ma naolana o ka hauoli iloko o lakou no ka lanakila hanohano i loaa ia lakou ai alo hoomanawanui ia iloko o ka aaki pouli o ka po. a o na manao koho ia wa e hele mai ana keia puali naita e luku ia lakou a pau. aohe ae la he pono i koe ia lakou, no ka mea ua luhi na lala e hiki ai ke lawelawe kupono i na mea kaua, a ua hoike pu mai la hoi na lio i ka nawaliawali. holo ae la ka weliweli i kela a me keia naita e ku ana no ka make. a koe aku paha ko lakou alakai e ku ana me na nanaina o ke oka a me ka wiwo ole. no keia puali naita e holo mai nei ka halulu a ke anaina kanaka i lohe ai a i ka ike ana hoi o ka poe paa lama i keia poe, ua hookaawale ae la lakou a mamao mai kahi e ku ana na naita aahu ulaula, me ko lakou manao no o ka hele no keia a halawai hou na moa kaua. me ka ikaika i holo mai ai keia puali o na naita a hiki mai la ma kahi a na heana e waiho ana, a me he imo ana na ka maka, nalo aku la lakou iloko o ka pouli me ke kino o ka haku powa, oiai na naita aahu ulaula e ku aku ana me ka makaukau no ka hiki mai o ka hopena maluna o lakou. oiai ke anaina kanaka e haka pono ana maluna o ke kahua kahi i hanaiai ka paio weliweli o na nana, ua oili koke mai la be elele a ku ana imua o ka haku puuku, a hoike mai la i na mea a pau i hanaia a me ke kau ana o ka lanakila ma ka aoao o na eueu aahu ulaula a i ka haule pio ana o na pelekiuma. i ka lohe ana o ka haku puuku i na mea a pau i haiia mai, unuhi koke ae la ia i kana pu dala punahele a kau ae la ma kona waha. emoole kani kapalili aku la ka leo waiolu nanahe o uapu dala nei a nei nakolo ana ma na pahukani o na naita, e hai aku ana i ka lono e hoopanee na hana lealea no ke kahi la ae, a e hoomauia aku hoi a hiki i ka piha ana o na la he kanakolu. iloko o keia mau leo nahenahe o ka pu a ka haku puuku, ua maopopo ka manao o ka haku puuku a me na mea a pau e hana ia aku ana, nolaia ua liuliu koke mai la lakou ma na laina a hele ako la a ku ma ke ala kahi e hoi aku ai ka huakai alii. huli ae la ka haku puuku imua o ke anaina kanake e puukiuki mai ana a i ake e lohe i ka nuhou o ke kahua paio o na naita, a pane aku la. o ka poe nana i kaili mai la ka hanohano o na maka koi na ka puali naua aahu ulaula o na kakela hui oia ae la ka nahou ano nui o ke kahua paioi a e hoopanee ia ana na lealea kulaia a ka la apopo a pela a hoomau ia aku ai a piha na la he kanakolu. i keia manawa i hoi aku ai ke anaina kanaka me na leo huro e wawalo ana maloko o na ululaau, a aia iloko o kela me keia kanaka i ike pono i na hana lealea o ka la na manaolana pakahi e loaa hou i na naita o na kakela hui na lanakila mau ana ma na lealea a pau e malamaia aku ana a piha na la he kanakolu. kemoe aku la no hoi ka huakai alii no ke kakela iwaena o na lamalama kukui e lalapa ana, a i hoopuni ia hoi e na kiai he mau tausani ma kela a me keia aoao o ka huakai alii. hiki aku la lakou ma ua home eehia la a oia no ka hora umi o ka po. ua hooluana iki iho la ke anaina ahi malo ko o oka rumi hookipa no kekahi mau minute loihi, e hooluolu ana i ka malu biluht o na kino. ua hoonanea pu ia no hoi lakou e na mea kani o kela a me keia ano, a o na nune nui iwaena o lakou e hoike ana kela a me keia i ke pahaohae o ka nalo koke ana o ke kino o kahaku @@@@ kahua paio aku. a mahope iho o na luana kamakamailio ana o ke anaina alii, ua ku mai la ka moi a pane mai la i keia mau huaolelo: mai keia la aku a hiki i ika piha ana o na la elima e noho ai ka naita opio, a haku opio o ke kakela nei iloko o ke kapu alii, a mahope aku o ia wa e lawelawe hou ai oia i ka oihana naita. hala ae la na hora elua ma keia luana ana, a ia manawa i hoalii mai ai ka poluluhi hiamoe ma ko lakou mau maka. hookuuia ae la na kamailio ana, a hoi ae la kela me keia ma ko lakou mau keena i hoomankaukauia, a iloko o ka manawa pokole ua haule aku la lakou i loko o na kulipolipo moeuhane o ka aina hanau, e hoonipo pu ana me na makua, na hooaloha, a me na hoolauwili ana a na hihio pahaoaho o ka po. haule aku la no hoi ka kakou koa ma kona wahi a hiolani aku la, a aole i liuliu ihoka pili ana iho o kona mau maka, loaa aku la iaia ma ka hihio he moeuhane, a penei ua moe la. ike aku la kona uhane i kekahi kula palahalaha a laula hoi e waiho mai ana me ka nani imua ona. aia iwaena o ua kula nei e ulu ana he mau kumulaau loloa ma ka hikina a me ke komohana. aia ma ke komohana e ku ana he mau laau me na lau lelo i like me ke gula a ua like wale no ko lakou kiekie. o na laau hoi e ulu ana ma ka hikina he no ia, a ua like no ko lakou ano a me ke kiekie me na laau ma ke komobana aka he mau lau ko keia mau laau i aiai e like me ka daimana. i ko na uhane e hiolani nei i ke kilohi maluna o keia mau laau nani, ua pa mai la kekahi makani ikaika mai ke kukulu akau mai a kulai aku la i na laau no lakou na lau i like me ke daimana ilalo o ka honua a nalo aku la ko lakou mau lau me ka hikiwawe loa. ku i ho la kona uhane me ke pahaohao ma kahi mamao a ake iho la e hele mai a ike pono i ke ano o keia mau emal aka ua puoho koke ae la ia a ike iho la he moeuhane. noonoo iho la oia i ke ano o keiamoe ana a no kona ano malubiluhi loa ua haule hou aku la i ka hiamoe a hiki wale i ka puoho hou ana i ka leo o ka ole a ka haku ma ka wanaao. iaia e hoolono malie ana i ka hone a ka ole hoala kakahiaka a ka haku puuku lohe aku la oia i ka nehe ana moi a kekahi mau kapuai wawae ma kona lumi a hoomanao ae la ia o kona makua kana no. aole no i liuliu komo mai la ka makuakane ma kona lumi a ike mai la i na helehelena kaumaha maluna o ke koa opio noho iho la ia ma kona aoao a ninao aku la i ke ano o oka hiamoe ana ma ia po a me na mea aoa i ke ai i manawa i hoike aku ai ka kakou koa i kana maa me i ke maia po ma ka hihio e like me na hoaiaiana a ka mea kakau maluna ae. i ka pau ana o kana mau hoike no kana moe, ua kulou iho la ke poo o ka makauakane ilalo a liuliu e ae la ia iluna a pane aku la. e ku@ kaiki aloha, he mea kaumaha iae ka@@@ ana aku ia oe i ke ano o@@@ @@ @ una o ka hihio ao i ike aku la he @@@ oiaio loa ia a e hoike aku no au i keia mea huna i hoikeia mai ia oe ma ka lokomaikai o na lani a penei ke ano. o na laau he @@ e ku ana @na ku komohana, a no lakou hoi na lau melemele e like me ke gula he puali nai@ okoa ia e ku ana ma ke kahua paio i kela la a o na laau lau daimana hoi he ma ka hiki na o kou poe ukali pono no ia a e ku aku ana lakou i keia la imua o kela puali malihini he a e pau ana lakou i ka haule pio ka malihini me ka mainoino nui a he mea kanalua ka loaa ia lakou he lanakila. ka moolelo kaao o kahanuopaineki, ke keiki alii o ke aupuni o italia ka oiali o na waoakia o arabia. ka naita nana i kuekaa ne lan luna a na powa. a ka wehe ae la ke kapena i ka leia a pane aku la. ke noi aku nei kau kauwa haahaa nei imua ou e ke lii e waiho iki paha koo hoike ana aku i na mea e pili ana no kaia mea i kii ae ai e heluhelu mua paha i kana leta mamua a mahope aku e hoke aku ai au i ka moolelo piha ke oluolu ke aliiwahine a me ka ohana alii. ma keia noi a ke kapena he mea oluolu ia i ka manao o ka ui p r. hawai aku la i ka pua leta i ua aliiwahine la lalau mai la. ui pua rose aikane,  ka wehi o rusia a pe no hoi ka ke aliiwahine o sepania. awiwi iho la ua ui p r nei i ka wehe ana i kana leta a i ka nana ana iho he mea e ka welenia o kona puuwai i ke aloha ma o ka ike ana iho i na manao o ka leta a kana aloha a hookuu aku la i na waimaka e mohai aku imua o na lani a he hoike ana hoi ia ua oi aku ka ikaika o ke aloha mamua o oa mea nani he nui wale o keia ola ana. mahope iho o ka pau ana o a na alii heluhelu ana ua hoomakaukau mai la na kuene i na mea ai no na malihini a ua hoohanohano o ua ka kela nei. i ka pau ana o ka lakou paina ana ua hoi hou aku la lakou i ka rumi hookipa a ilaila ke kapena i hoike aku ai i na mea pili i ke alii opio. i ko lakou noho ana iho iluna o na noho ua ninau koke mai la ka ui pua rose pehea la ke kulana o ka mea nana kei aleta pane mai la ke kapena o ke kulana o ke alii poio aia oia ke noho alii la maluna o kona aupuni; a o ka pow sila huka, ua paa pio oia a me kona ohana; ua kali ia kona li ia aia a hiki aku oe, a me kou mau hoa hanohano, alaila li ia ua powa la. ua maopopo i ka ohana alii a pau he mea oiaio loa ke keia kapena a hoike nei a ua kulike hoi ia me ka hoike a ke alii opio maloko o kana leta. kauoha aku la ua ui nei i kekalu o kona mai ukali a emoole kuana ua ukali la imua o kona haku aliiwahine; a ia wa @oke no i hai aku ai ua ni nei i ke kauoha. e makemake ana au i @ poe e pi@ i ke kuahiwi a e law mai i tausani naita a ina e ninau mai e hai aku nau ma ke kauoha  a ke alii opio. i ka lohe ana o ka ukali i na olele a e aliiwahine ua huli koke aku la oia puka iwaho a loaa aku o kona mau hoa a hai ku la ka olelo ia lakou a ia wa no lakou i liuliu ae ai no ka hooko ana aku hoi i ua kauoha la. i ka makaukau pono ana o ko lakou mau lio ua kau ae la lakou a hoomaka aku la lakou e pii no ke kuahiwi. e ou poe hooipo o ka nanea o kahanuopaineki e huli ae ko kakou kamailio ana no na ukali e pii la i ke kuahiwi. la lakou nei i hiki aku ai ke kuahiwi ua hui aku la lakou nei me ka alihikaua nui o na nana o na mauna hui a hai aku la lakou i ke kauoha a ke aliiwahine. i ka lobe ana o ka alihikaua nui ka mea nana e malama ana i ka maluhia o ke kulanakauhale alii ua puhi koke ae la oia i ka o le be manawa ole ua akoakoa mai la he mau tausani naita me ka lako pono i na mea kaua pana aku la ka puuku nui e na naita o ke alii opio u amakemake ko kakou aliiwahine e wae ia mailoko aku o ko kakou mau naita i tausani poe loea i poe nana e malama i ka maluhia o kona hele ana ma ka moana; nolaila. ke kauoha aku nei au ia oukou e kou mau hope, e wae pono oukou i tausani naita mailoko ae o keia heluna nui e ku mai nei i keia wa. a ma ka hora o keia ahiahi e hoomaka aku ai oukou e iho no ke kulanakauhale alii, kahi hoi e noho ana ko oukou aliiwahine me ke ake nui e ike ia oukou. i ka lohe ana o na naita i keia mau olelo, u a paiakuli ae la ka lewa i ko lakou mau leo ahiu, a aole i emo ua nalowale koke aku la lakou no ka hoomakaukau ana i na mea e pono ai no ko lakou hele ana ka ike ana i ka ohana a me na mea a pau. i ka hiki ana i ka hapalua hora elima, ua ike ia aku la he puali naita nui e kai ae ana no kai hale alii. i ka hiki pono ana ae i ka hora 6, ua hoomaka aku la ka huakai e iho no ke kulanakauhale alii o arabia, kahi hoi a ua mau ui la e noho mai la. ia lakou nei e iho nei a hiki wale no i ka maamaama loa ana ua ike aku la lakou i ke oni mai o na puoa o ka hale alu i ka lewa, e oni mai ana hoi maloko o ka liko o na lau nahelehele. i ka hiki ana aku o lakou i ka puka o ka pa alii, ua hookuu akea ia mai la ka pa alii a me ka hale alii no lakou. ia lakou nei i komo aku ai iloko o ka pa alii, ua eleu koke mai la ka puuku nui o ke alii no ka hookipa ana mai i ko lakou mau naita, a i ka akoakoa ana mai ua hoopihaia o loko o ka pa alii, a ia wa no i puka mai ai ka ui pua rose a ku mai la ma ka nanai o ka ha le a pane mai la: imua o oukou e na naita o na mauna hui, aloha oukou: eia oukou ima ou e na keiki punahele a kuu kane a me kou mau makua, ka poe nana i hapai ae ka inoa a arabia nei a kiekie na iiona omo koko hoi o ia mau kuahiwi aloha, ua kii ia aku nei oukou e iho mai i ke kulanakauhale nei, mamuli o ke kauoha a ko oukou alii opio, o oukou auanei kou mau hoa e alo ai na ale kawahawaha o ka moana; a o ka malama hoi ka oukou i kou malauhia a me kou mau hoa oia ke kauoha ia oukou. apopo e haalele iho ai kakou i na aekai o ko kakou aina aloha, kona mau kuahiwi, na kualono, na puu, na awawa,  a me na waolaau o ko kakou aina makuahine nei, no ka hele ana aku e halawai me ko kakou alii opio e noho moi mai la i kona aupuni ka aina hanau o kona mau ku puna mau makua a hiki loa mai hoi iaia. e hoolohe i keia kaeoha, aloha oukou a pau loa. i ke kuu ana iho o ka leo olu o ka ui pua rose, ua loheia aku la na leo hulo o ka hauoli mai na naita mai a i ke kuu ana iho ua hoi aku la lakou iloko o na hale i hoomakaukau mua ia no lakou e ka puuku o ka hale alii. ua hoohala waleia ia la a po e lakou ma ka hele makaikai ana ma na kahakai a o kekahi poe no hoi, ua noho lakou ma no home e hooluolu ai. i ka puka ana mai o ka la ua ikeia aku la na aumoku kaua e liuliu ana i na mea a pau e pono ai no ka huakai hele; a i ka hiki ana ae i ka hora eiwa, ua ike ia aku la na naita e iho ana no ka uwapo, a kau aku la iluna o ko lakou mau moku; a hookahi a lakou mea nana mai o ka hiki mai o ke aliiwahine. i ka hiki ana ae i ka hapalua hora 9 ike ia aku la ka iho ana iho o ka hae kalaunu mai ka pahu hae iho, a o ka wa no ia o na mea a pau i hooho mai ai ai: eiae ka moiwahine aole no hoi i liuliu, ua hiki mai la ke kaa o ua ui nei i ka uwapo, i ukaliia hoi e kona mau luaui ka ohana alii kana aikane hoi a me kona mau ukaii. lele iho la lakou a pau, a o ka wa no ia i haawi mai ai na makaaina i na leo hulo ekolu: i ke kuu ana i ho o keia mau leo ua hoohikileleia na mea a pau i ka ike ana aku i kekahi ao nui eleele e pii ololei mai ana mai kahikina mai. aole i hala he hapaha hora, ua uhi pu ia ke aupuni o arabia me ka uliuli panopano o ua ao la; lobeia aku la ka leo o ka hekili e @@ ana a he mea maopopo ke hoomaka mai la kai ino. ke haawi aku nei o kahanuopaineki a me mahina-malamalama i ko laua aloha hope ma ke "kiss goodbye" i ko laua kaikuahine keamelemele, oiai oia e haalele mai ana ia laua a  e hoi loa aku ana no kona aina anau, a  e pau ana hoi kona maalo ana imua o na tausani poe heluhelu o ke kuokoa. mamua ae o kona haalele ana mai i kona mau kaikunane ua haawi mai oia i kona alone "farewell."he moolelo kaao no keaomelemele. ka pua nani iuiu o. kealohialani, kahiapaiole nuumealani a me kuaihelani; ka mea nana i uneune ia konahuanui a kaawale o waolani ka aina a ka poe eepa a pau i noho ai. hoopukaia e ka haku moolele kaulana mose manu no ke kuokoa. ia kaulanikipokii i hoi mai ai mai kana huakai imi ia ulukaa, oiai oia e launa pu ana me kona ohana a me na kupuna o lakou a pau maluna o waolani, aia hoi ua hai pololei aku la oia i na mea a pau ana i hele ai a hiki wale i kona huli hoi ana mai no ka paeaina o hawaii nei, a mahope i ho o kana olelo ana, ua kupu ae la na manao iloko o kane ma a me ko laua mau kaikuahine e hoonoho ia keaomelemele me kona kaikunane kane me kaumailiula i mau alii nui a kapu akau mauna o na aina a pau a hawaii nei a men na aina a pau o kealohilani nuumealani a me kuaihelani a o laua na mea mana maluna o na mea a pau o na aina a me kanaka aia i alaua ka mana nui ma na wahi a pau o ka lewa. a wai ia laua e loaa mai ai ka mana ike i ko laua ohana a e lilo laua i mau ano akua e like me kane ma. a o kahanaiakekua hoi, e lilo auanei oia i kahuna nui ma na oihana a pau maluna o na aina, a nana e ae aku i na kanaka a pau i kona mau ike a pau ma ka aina a me ke kai, a e kapaia oia he kaula. a o kaulanaikipokii hoi, he oihana hoola kana a me ka puni lealea, a mamuli oia mau hana i puka ai kona inoa me ke kaulana. a oia ka mua loa nana i uhae ke kino make o ke kanaka unihipili, he kino uhane keia i kakuai ia a lilo i makani ke hoi mai a noho iluna o kahi kino kanaka, a oia ka mea i olelo ia ai oia mau ano hana a keia lahui a hiki wale no i keia wa e malama mai nei no kahi poe o kakou ia mau oihana o ke au kahiko. a o keia kaulanaikipokii ka oi pakela loa ma ia hana. o paliuli hoi, ua noho no oia me kona kupuna wahine me waka mauka o olaa maloko o na ululaau oia wahi ma hawaii a hiki i kona hopena. a o ko lakou mau makua ua lilo lakou i mau alii a akua hoi, a he mau ano papalua ko lakou i kahi manawa a oia ko lakou mea i hoomana ia ai e ka lahui hawaii nei. i ka holopono ana o keia mau noonoo ana o kane ma, aia hoi, ua holo koke o kahanaiakekua maluna o ka waa a pae oia ma niihau, malaila oia kahi i hoomaka ai e ao i ka oihana kahuna a me na mea a pau ana i ao ai, malaila oia kahi i hoike ai i ka oihana kuhikuhipuuone kakaolelo a me ke kilokilo a me kuhikuhi ana i na kanaka i na koa lawaia ma niihau a pau kona noho ana malaila, ua holo aku oia a hii ma kaula a malaila oia kahi i molia aku ai kana mau mohai alana imua o kane ma a me keaomelemele, a kapa iho la oia ka inoa o kana heiau o kaneneenee. aia keia wahi maluna pono ae o ka lua o kahaimoana, kahi e huli pono la me ke komohana akau. o kahi keia e waiho ai ka hoe a ka poe hoe waa a ka poe kahiko e hoano ai i ko lakou ikaika a he mau hana kahiko ia na lakou. a pau kona mau la kapu heiau maluna o kaula ua hoi mai oia a hiki i kauai. mamuli o keia mau oihana ike i kaapuni ai oia la kaua a puni me oahu a pela no a pau keia mau ama a ma keia mau hana ike a ua kahanaiakekua nei, aia hoi, ua apo aku na kanaka i kona ike malama, a nana no hoi i hai aku i na kanaka a pau o hawaii nei aole e ai pu me na wahine i kekahi mau mea a oia no ka mea nan i olelo e houkaawale aku i hale okoa no na wahine no kou lakou wa e mai ai, oia hoi ka hale pea. a oia ka mea i noho kapu a keia lahui a me nalii a mahope iho o kona kaapuni ana i keia paeaina a kokoke mai i kona mau la aoo, aia hoi oia a noho maluna o waolani a hiki i kona mau la hope; aka o kana mau hana nae a pau ua ola kona inoa malaila a hiki i keia au hou, aole he olelo i koe nona. i ko kaulanaikipoku hoomaka ana e hele ma kana oihana hula a me ke ano lapaau ua nui kona makemake ia e na kanaka ma kona leo olioli a hula hoi, a ua hiki iaia ke olelu wale aku i ka mea mai me ka laau ole a nana no i olelo i na kanaka. ina e hoomana i ka moo i akua a loaa paha ka mai ma ia ano alaia o ka iliomoo makue keokeo a ilioii, a me ke kapa olena, a me ka awalau a me kekahi mau mea e ae oia hoi ka pikai ana a kualime a pela no ma kekahi mau ano mai e ae a nana no i imi i laau he nui o na ano a pau o keia lahui a he hapa laau kana a oia no hoi ka mea nana i hoonohonoho pono i ke ano o na laau elike me ke ano o ka mai a ma ia hana oia i kaapuni hou ai i keia paeaina a ike oia ua hoolohe ka poe ana i ao aku ai a ua makaukau hoi lakou ma na lawelawe ana nolaila ua hoi hou oia a nohoma waolani. ua noho oia malaila a hiki i ka manawa i hoi ai ka mea nona keia mo olelo i kealohilani keaomelemele me kona kaikunane kane a mamua ae o ko laua hoi ana ua hoouna ia o kaulanaikipokii e kii ia paliuli me kana kane a me kona kahu hanai me waka a me na aikane a me ko lakou mau makua ma keia mea ua hoolohe ia kokna leo a no no la pokole aia hoi ua akoakoa like mai la lakou a pau maluna o waolani me kane ma a pela no hoi me kamooinanea a me poe ohana moo a pau. a oia kekahi la nui no lakou maluna o waolani. i ka makaukau ana no ka hoi ua hai mai la o keaomelemele i kona manao a pau imua o ok lakou mau makua a me  na kupuna a me kona ohana no a pau loa a penei kana mau olelo aloha i pane mai ai. e na makua o makou a me oe kou hanau mua me ke kaikunane o kaua o olua wale no kou mea i hiki ai keia paeaina no ka pono ole o ko olua nohona a na kakou hoi i hele mai mamua a mahope mai na pokii o kakou oia laua nui a me na makua hoi o kakou. mamuli o ko kakou noho ana  ma keia aina; nolaila, ua hele mai nei ko kakou kupuna kamooinanea a noho ma keia aina me kona ohana nui; nolaila i keia la eia ma ua ke hoi nei i ko kakou aina aloha, a e noho mai ana au ma kou ano mana akua a e ike mau ana no oukou iau i ka po a me ke ao maluna o keia lewa ma kuu kino aomelemele; nolailo e noho oukou me ke aloha a me ka oluolu e na aku a nana mai; a na kekahi ka olelo malaila e hoolohe aku ai, a e nana i na kupuna akua o kakou oiai oukou a pau loa ke noho nei ma keia mau aina, a oia nei ko mana mea e hele hou mai ana e hui me oukou ma keia mua aku, ano hoi e hiki ai e malama oukou i ka leo o laua nei o kane ma ke olelo aku me ko lakou mau kaikuahine, nolaila, o oe e kaulanaikipokii e noho oe me ka launa ole i kekahi kanaka a hiki i kou hopena a i pono ole ko oukou noho ana alaila o oe no ka mea nana e hele ae e hai iau ma kuaihelani a ina i ku ka heqa alaila nau no e haawi mai ka hoopai no ka mea e hoolohe ole ana i kau ole lo nolaila mai hoopoina i ko oukou mau akua a me ko kakou mau makua. "aloha oukou." i ka pau ana o keia mau olelo a keaomelemele ua haule like ko lakou mau waimaka me ke aloha paumako me na leo kuo leo nui ana aia no iloko o keia manawa i haawi ia ai ko lakou mau aloha hope loa maluna o waolani a no keia wa i olelo iho ai o kanema ia keanuenue a me kamooinanea e hoihoi ia keaomelemele me  kana kane aia i keia wa i hoike pau mai ai o keanuenue i kona mau ano a pau me ka uakoko a me ka punohu a hoaleale hoi o kamooinanea i ke kai o ka moana a hoonauweuwe ae la i ka honua me he olai la a pohapoha mai la hoi ka leo o ka hekili i ka lewa a ke hoholo la hoi ka uwila ma na wahi a pau o ka lewa. i ka hoike ana o keia mau mea a pau maluna o waolani oia ko keaomelmele hoi loa ana ma kealohilani a o kona hehi hope loa ana ia i keia pacaina, a iaia i hiki ai ma kona aina ua lilo aku oia i akua e hoomana ia ai e kona poe ohana e noho ana ma keia mau aina a ua lilo oia i akua no ka poe kilokilo a o ko lakou mau makua a me na kupuna akaua o lakou oia hoi o kane ma a me kamooinanea, waka, paliuli, kahanaiakekua a me kaulanaikipokii, ua lilo lakou a pau i poe hoomana ia e keia lahui a pela no a hiki i keia au hou. i na poe a pau e heluhelu ana i keia moolelo ua ike ae nei oukou i na mea a pau i hoike ia aia imua o ko kakou mau maka na ouli a me na hoakaka o na wahi i kapa ia he inoa o na aina a me ka naha ana o ke kuahiwi o waolani konahunui a me na wahi e ae he nui wale. ua pau ko kakou nanea ana me ia aole hoi e hiki ke manao ae e hoea hou aku ana oia ma na poaono a pau ma ko kakou nupepa kuokoa ka mea nona ka inoa "ke kilohana pookela no ka lahui hawaii." a ke hai ia ku nei ka lohe ia oukou e na tausani poe heluhelu ua pau ka moolelo o keaomelemele aole ia e houe hou aku ana me kahanuopaineki a me ka mahina malamalama a ke haawi nei o keaomelemele i kona aloha hope loa no laua. (good bye) mahope iho o ka pau ana o kena nanea e puka aku ai ka moolelo o tonerika ka mea i oleloia he anela no ke aupuni o mekiko. aia oia a poka aku; alaila e ike ia no kona mau hoakaka piha me kona kulana hiehie me ka nani nui nolaila o ka wa kupono keia no ka hapalua hope o keia makahiki. e wiki! e ul@!! e holo!!! e lele!!!! a halawai pu me ka anela aloha oukou.