Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 23, 6 June 1885 — HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

Ke Keiki Alii o ka welaa anu o ke aupuni o Hinedu, ka Hiapaiole o na waoakua kanaka ole o Puneaiia, a o ka naita hoi nana i ulupa na lua huna o na powa. ( Kakauip tu> ke KUOKOA.) IK.KIA wa i hooili ia ai ka paio me ka hahana loa, a e hoike ana kela me keia naita iaia iho he olali ahikanana no ke kahua mokomoko, a he iwikani hoi e nohoalii ana maluna o na mea kaua e lawelawe ia ia wa. He mau minule loihi mahope iho o ka ikeia 'na aku o na kae'a'ea o na mauna o Kenekuke e hehihehi kulana mai ana, ikeia aku la ka naiia Puuwaiahi e waiho mai ana i ka honua me kekahi o kona mau naita i k>aa i na hauna koi ikaika a na eueu o ke kakela; na keia haule ana o ka naita o ka Puuwaiahi i hoonawaliwali iho i na manaolana no ka lanakiia ma ka aoao o na naita o na lalam mau- | na o Kenekuke, no ka mea aole he alaikai nana e kuhikuhi aku i na mea apau j e hana aku ai Aia ke paio la na'naita rae ka hoolono pu ana i ka pa e aku o ka leo 0 ko lakou alakai, aka ua poho ' wale ia mau manao ana. Aia ko lakou aiakai ilalo ana iloko o na eha i kau aku maluna o kona kino, a e mau- | liawa ana no kona wahi aho hope loa.

I keia wa no hoi i hao aku ai na eu o ke Kakela Omaomao i na ai kiani a Hinakahua, ke hele la ua mau naita la o Kenekuke a koe na apahu o ko lakou lima akau, a oiai na minute e hoike mai ana i ka nee mua o ka lanakila ma ka aoao o na naita puuwai liona o ke kakeia, ua ikeia aku la e ahu moka ki mai ana .na a e waiho pu ana hoi me ko lakou alakai.

Kaa ae la ka hanohano o ka lealea 36 ma ka aoao o na moho a ko kakou eueu 1 kaena ai, a o na olali lae-oo hoi e alakaiia ana e ka naita o ka Puuwailiona. Ku laina ae la ua poe lae-00 nei a hoohuli ae la i ko lakou mau lio no na hale lole, aka, lohe aku la lakou mai waena mai o na heana i muu mokaki i ilalo he leo hanehane o ka mauliawa, a ia wa i alawa hope ae ai ka naita o ka puuwai liona a ike aku la i ke alakai o kela aoao e hoopuka mai ana i kekahi mau huaolelo, a penei no ia : E ka naita a ke au laki o ka lanakila i hahai ai, ke haawi aku nei au i kuu mahalo kiekie nou, kou mau naita, kou Moi, me ko oukou alii opio, ka mea nona ka ilihia a me ka hanohano o keia la a kuu koko e kahe nei, a me a'u mau keiki e

waiho mai nei a puni au, ka pee a'u i paulele ai aole au e hoonele ia i ka lanakila, ano, o kou lanakila ana maluna o'u a me kuu mau naita wiwo ole, oia no ka puka nui malaelae nana e hookahe i ka lanakila ma kou aoao i na wa a pau, a e lilo mau ai kou mau paio ana i mea na ka haj>anui o na moho a pau o ka honua nei e weli ai, a e hoomamao aku hoi i na keehina o ka pakaha me ka alunu mai kou aupuni aku.

I ka lohe ana o ka naita puuwai lio-1 na 1 na huaolelo walohia i pane ia mai j e ka naiia o ka aahu ahi e waiho ana i j ka ili honua, pahola ae la ia i kona lima a apo aku la i ka naita popilikia; hapai ae la iaia iluna o kona lio, a pa ne iho la me kona mau lima c kuhikuhi ana : E ka. moho nona na hauna koi a me na ]>ale i noopakalaki aku i kou ikaika i keia la, ano, e hapai ae i kou mau maka, a nana aku raa ko kaua aoao hikma, e ike no oe iwaeaa o ka ulu wehiwehi o na mea nani, inalalo o ka luhiehu o na hae, a iloko hoi o ke anai na o na kaikainahine ui e poai puni ae ana* ka moho, ka haku, ke alii o na 'lii a o ka mea hoi nona keia mau lealea a kaua i lealea iho nei, e hele aku a haawi i na hoomaikai ana nona, a e alakai pu aku me kou mau naita; e hookna e kuu hoaloha, a e mahu hoi i ka'u mau kauoha» no ka mea t aia ilaila kou pono a me kou mau naita. la wa no t kunou aku ai oia iaia a hele aku la e kokua i na naiui i eha ma ka hookau ana ae ma na lio f a i ka makaukau ana» kai aku la ka naiia o ka aahu ahi i kona mau naila i kahi a ka naita opio e noho ana, o ka naita puuwai liona hoi me kona poe naiia, holo aku la bkou no na halelole. (E na hoa heluhelu, he mea pono ia kakou e hoomau aku i ka nana ana no ! na leaiea a pau o ka la, a pau ia, alaila ! e huh aku no kakou a nana no na ha~

na a ka naita opio maluna o ka naiia o ka aahu ahi a me na naita a pau nialalo ona i hooneleia me na lima akau, a e nana ae hoi kakou i ke koena o na lealea o ia la )

I ka nalo ana aku o na olali o ke kahua lealea o ka la, a mao ae la hoi na leo hauwalaau o na kanaka, ua loheia aku la ka ieo pohapoha o ka o-le e kuokuolo mai ana, e kahea ana hoi i na lae-00 0 kela a me keia aupuni e puka mai iwaho a e ku aku me ka naita o ka puuwai liona ma ke 37 o na hana lea lea o ka la, oia hoi ke oki lima akau Puka mai la he puali naita e alakaiia ana e kekahi keiki opiopio nona na makahiki he 15, a i kapaia hoi ka naita 0 ka puuwai opio. Puka pu mai la me ka puali lae-00 a ka naita puuwai liona e alakai ana, a ia wa i nee like mai ai na puali a elua imua ma ke ano hookaha kaha me ka hiehie nui, a e nee malie mai ana no hoi me ke kali ana no na kauoha e hui na aoao a elua. I keia wa

e nee mai nei na puali naita, ua kani aku la ka o-le, a ia wa i ikeia aku ai lakou e hookuene pono iho ana. Poha hou aku la ka leo o ka o-le, a ia wa i haawi pau ae ai kela a me keia naita i na umii ikaika a na kui kepa ma ka opi o ko lakou mau lio, a ia wa no i īkeia aku ai na aoao a elua e holo ana me ka puahi nui, a e maalo ana imua o na maka me he oloio ana na ka pua o kekahi pana ka hikiwawe, a emoole poha ae la hauna koi a ua mau kae'ae'a la me ka weliweli, hookui ae la na lio me ka ikaika, puko ae la r.a huna ahi o ko lakou mau medala kila, a kani oeoe ae la na leo kupinai o na mea kaua i ka lewa, e hoouna ana hoi i na lono o ke kahua paio, na moho o na lua huna ka oi o ka la, a o na olali nana e kaili nei na hanohano a pau o ke kahua paio.

I ka wa i hui ai na aoao a elua me ka ikaika, ua haawi ae la ka naita puui naitg e hookele pololei aku i ka lakou mau hauna koi me ke akamai a oki ae ma na lima akau pakahi o na hoa paio, a e like me na hoailona i haawiia aku, pela i haule like aku ai ka lakou mau hauna koi maluna o na hoa paio a lele aku la ko lakou mau lima akau a pau loa, a ku oiohelohe iho la me ka nele 1 na lima e lawelawe hou aku ai i na mea kaua, a o keia hoi ka lua o na puali naita i hoohokaia ma ka nele i na lima ole. Oiai ka naita puuwai opio e kau ana maluna o kona lio i nele me ka lima akau ole, ua holo mai la oia a imua o ka naita puuwai liona e hakoko hou na puali me na laaau ihe; aole i hoike ae na hiona o keia naita puuwai opio i ka weli no kona mau hoa paio, a pela pu no hoi me kona mau naita; ua aa mai Ia lakou me na lima hema e lawelawe i ua laau ihe, ka pono kaua a lakou i ao ai a ailolo* He mea hiki ole hoi ika naita puuwai liona ke hoole i keia aa a kona mau hoa paio, no ka mea, o kona hoole ana i kela manao aa, oia no kona haawi pio ana iaia a me ka puali naita i kona mau hoa paio; a he mea hiiahila no hoi iaia ka aa hou ana aku e paio i na naita o kela aoao me ka lima akau, aka hoi, i mea e haahaa ole ai ke kulana o ka oihana naita, a me ka hanohano o ka la kulaia o ka naita opio, ua hoolale koke ae la la i kona mau naita a ku ae la ma ka laina, a o kela aoao hoi ua makaukau mua. Laweia mai la na laau ihe a haawiu aku la ia lakou, a ia wa i hoomaka ae ai na aoao a elua e mawehe a kaawale pona

I na puau naita o nee hope ana a ku i like iho la, oia ka manawa a ke anaina i kanaka e nana pono ana i kc kulana o na aoao a elua, a he kulana hiehie hoi ko lakou, aka, ua nana aku ke anaina i ka puali naita Uma hema me ke kahaha nui, oiai he kubna maikai maoli no ko lakou i hookuene \yono iho ai, a he poe naita nmopopo i nohoalii maluna o na laau ihe v aka, mai Yi\o 10 paha ia lakou ka hanohano o ke kahua paio ina e hemahema iki la hoi ke alakai o keia poe naita, ma ke oki ana i ko lakou nei mau lima akau. Aka nae» e nana kakou i ka halawai ana o na puali a elua. Poha aku la ka hoaiiona e hui na ao ao a elua, a emoole, holo ae ia na aoao a elua me ka ikaika nui, oiai na naita a ka naiia opio e paa mai ana i ka lakou niau laau ihe ma nalima hema, aooa pale kila hoi ma na apahu muumuu o na lima akau. Ata hoi na naita oka naita puuwai liona ke hok> mai b me na laau ihe ma na lima akau, a ma ko !akou 2ima hema na pale kila e anapa ae ana ika onohi a ka la, a me he halulu ana la no kekahi pukuoiahi nui i ki pela ko lakou hookui ana ae.

Ua ikeia &ku la na puali a e hoohana ana i ko iakou mau lima w ka eieu. e [>aie āna i na maka ihe ka a e alo ana hoi naWKo' mao a maan?;i, aua hoike oui noi na naita lima ,hema he poe io Likou i nohoalii maioKio na ihe maka wela, hieoa o ke kakela a ano k>ihi !oa hoi 0 keia paio an|. Sa lakou e hoomaha. llaawale ae ia na puali no na hale lole, a' hoomaha nui iho la he hapaha hnra. He mea weliweli hoi i ke anaina kanaka ka ike ana aku 1 nu ka pa kila o na naita lima muumuu ua ha pala i ke koko, a maluna iho o na lio e kiheahea ana|Pē koko. Oiii hou mai la iakou no ka lua o ka hoouka ana, a e hke me na hoailona i maa mau ia lakou, peia na aoao a eiua 1 hui hou ae ai: Ma keia halawai hou ana o na naita/>ua hoike mai ia na hiohiona o ka lanakila ma ka aoao o na hiena o ke kakeU, a no na minute he 13 o keia paio.'&kia, ua pau ae la na laau ihe a na naita iima he»na i ka hakihaki, a ua hoike p&||nai ia 110 hoi ko lakou mau nanaina a nawaiiwali mamuli o na paiapu a;me ka nui o ke koko i kaaku. Loaa hou mai la ia lakou na laau ihe, akafua hala na manaolana la- , i« nakila ma ka .*lspao o ka naita puuwai opio, oiai ua iiūhiki pu ia mai la lakou me na laau ihe% na ahikanana o na lua huna, a pau ttli| aku ia i ka helelei ilalo o ka honua. « Huli ae la na naita lanakiia no ko Uikbu mau hale lole.

Me ka mau ka naita puuwai liona a me hoa naita i papa hi iho ai a hiki fka piha anu o na puali he 33 i haule $o malalo ona, a ia wa i hoopauia mai a£* kona komo ana iloko o na paio ana. Poha hou ms| la ka ieo o ka pu dala a ka haku puuip, a i Ve kuu ana aku o ka leo ! ka naKenaīie, ua oili mai la kekahi naita nunui' me kona oho loloa e luhe iho ana ma kona mau kipoohiwi wikani a ku iho la ma ke kahua lealea me na helehelena e hoike mai ana aia he mau olona uaua o ka ikaika iloko o kona kino, a e hooia pu mai ana kona mau ano a pau he mea paakiki i kekahi o na naita o ke kakela ke kulai aku i kona ikaika ma ke ku pakahi. Ku iho la ua naita nei me ke kilakila a pane ae la me ka leo moakaka : Ia oukou e na naita e kaihi mau nei i ka hanohano 0 ka la, ka mea e upu nui ia mai nei e o'u mau hoa naita e loaa kekahi papahi lei o ka hanohano, aka ke ike nei au i keia la ua kaili mau ia ka lanakila ma ko oukou aoao i na \va a pau, nolaila ke noi.aku nei au iinua o oukou, ke aa nei au e papa iealea pu me ko oukou alakai, a i haule au i pio na ko oukou alakai, alaila, aia ke aupuni akea o Aikupika, na makaainana, a me na lua o na waiwai he elima haneri i piha me na waiwai o na ano a pau- a eia nia kuu umauma nei ke sila nui o ke aupuni, a me ke ki e loaa ai na waiwai makamae a pau i hunaia ma ka honua; oia ka'u makana ia oukou, a e lohe oukou apau 1 kuu inoa, oia no ka Naila oke Kea! Omaomao, a he ewalu tausani a oi nai- ] ta malalo o kuu malu. j

I ka lohe ana o ka naita o ka puuwai j liona i keiā mau olelo a ka aaita nunui i imua o iakou, ua haawi mai la oia i ka j ae nia ke kunou aoa o kona poo, huli j ae la ia a kauoha aku la i kona mau naita e hoi e hooluolu, a na!o pu aku me ia no ka hoomakaukau ana. Aole i liuiiu oili mai la ia iwaho a haawi ae !a na luiu Uma ana; huli iike ae la laua ? kai aku ta, kekahi rua ka hikina a o kekahi ma ke komohana, a i ke kaawale ana he eono hanen anana mawaena o laua huU like ae la laua a nee hou mai la e hui he alo ahe aio. Ikeia aku la laua e kuene pono ana maiuna o na lio, oia no ka manawa i hai ia aku ai ka hoailona no ka halawai pu ana ae£ Me ho imo ana la hoi na ka maka, halawai ae ia na Uo, haiakau ae ia na makakila, a i ke kilohi ana o ke anaina kanaka i ko iaua mau oiwi pakahi, ua like no a iike na kulana kiiakiia o na naita. Ikeia aku la hoi na hauna pahi a ka naita nunui e amaamau ana me ka bikiwawe ioa, a pale ae ana hoi ka naiu o ka puuwai iiona me ka eieu ioa» a he aneaoe paha e piha ka hapaiua hom o keia paīo ana, ike aku la ka Moi tke atio piti waie o kona aiii naita i ka nunui o Aikupīka, nolaiia ua huii ae ia ia a pane aku la i ka naha opp :

He hookahi puka ana aku i koe o b aanea n&ni a hikm oīa. o Keaomeleme lc» ahila |3au. A aiii aku Ka Aneia.