Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 13, 28 March 1885 — HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE MOOLELO KAAO NO KEAOMELEMELE.

KA PUA NANI lUIU O Kealohilani, Kahiapaiole NaomeaUm a me Kuaihelani; ka mea nana i uneune ia Konahuanui a kaawale o Waolam ka aina 0 ka poe eepa a pan i nono ai Hwpukaia e ka Haku MOOUĪO kau/ana Mou Manu no ke Kuokoa. AIA ma keia mau ouli a Keaomele mele e ike honua nei ma kona ano mana kupua, aia hoi, ua akaka iaia na mea a pau me ka pohihihi ole, a no ia mea oia i kahea mai ai ma kona leo olioli maloko mai o kona hale, a penei ua enele la i oli ia mai ai : *<) oe ia e ka maka o ka la, Ka maka o ka uwila i Kahiki, Hiki mai ana io ? u nei ka hali'a, Ke ano welelau makani, Eia la ke huihui nei i kuu poli, He malihini paha ko waho e— He malihini o kuu muli pokii, 0 ka wahine nona ka opua, He pua no Nuumealani mai, No ka aina i kaulana a ka la, Nana i hele mai ke kai uli, Ke kai moana kea a Kane, •O Kaulanaikipokii oe. *0 ke kiuo o ka wahine i hele ta i ka [ua i ka la, 1 ka hekili i ka wmka o ka uwila, I uapul ka le ~wa Malamalama 1 ka honua, He hoailona no ka wahine, No ka wahine i ka iu o ka lani, 0 Kaolanaikipokii e E komo mai oe Eia an e 1 ka pau ana o keia mek a Keaome-

lemele i oli mai ai, ua lohe aku la no laua nei mawaho me ka hoomaopopo aku o laua ua ike ia mai la o Kaulanaikipokii, a nolaila, ua komo koke aku la keia iloko o ka hale, a iaia nae i ike aku ai i ka mea nona keia mooielo, me he mea la ua like kona mau helehelena me ka ula oke ahi e lalapa ana, a no ia kumu, ua ano kau iho la ke ano kunahihi okalakala o ke eehia maluna ona, a ua hiki ole iaia ke olelo ako i keia wa ana i ikeaku al Ano ia mea ua hele mai la o Keaomelemele a la!au iho Ia i kona muh poKii, a hoala ae !a iaia me ke kahea ana iho :

"E ala eka wahine ikaiu o ka la, ! Oka wahine ike kihi oka mahina, I I hele ika hoku, ika malama, He malama ia o Hiolani, He hiamoe no ka wahine, | No Kaulana akala i Kahiki, E aia e Kaulanaiki[)Oitii e | Ma keia mele hoala a Keaomelemele, ua ala ae la keia me ke anoe o ka manao, a honi iho la o Keaomelemele i kona pokii me ke aloha nui; a pau ka laua uwe ana, ua hahai aku la o Kaulanaikipokii i ke ano o ka noho ana o ko lakou mau makua, a me kona holo ana mai maluna o ka leho me ka ike ole o ko laua mau kaikunane a hiki wale ai oia i Waolani, a hui ai laua. Ua' hai pu aku no hoi oia i kq,pa koolua i holo pu mai ai oia hoi kela moo o Kilikilipua, a lohe 0 Keaomelemele ia mea, ua kauoha koke aku la oia i ua moo nei e hoi a noho ma ka lua o ke kuahiwi i naha ai,ua ae koke akula ua moo nei i keia mau olelo a Keaomelemele, a iaia i hoi ai a noho maluna o ua kuahiwi la, hea iho la oia i kona inoa hou o Ko nahuanui, a ma ia inoa i kapaia'i ia ma una a hiki i keia wa. Ama ke kauoha no a Keaomelemele, ua lilo oia he kiai no ia mauna a me ka pali o Nuuanu, a oia iho la ka mana nui ma la mau wahi Oia ka moo mua loa i hiki mai m» Oahu, a mahope mai na moo a pau loa a me ke kumu o ka moo oia o Kamooinanea, ka mea nana i mahele aku na moo a pau ma na wahi o keia Paemoku, pela ka mea i hoikeia ma keia 1110olelo. I keia wa a Keaomelemele ma e no ho nei, ua lawe oia i kona pokii a ao aku iaia i ka hula a me ka lapaau, me ka hikiwawe loa oia i ao aku ai i kona pokii, a like a like ko laua ike tna keia mau mea elua. A ike oia ua makaukau kona pokii, hai akw la oia ia Kane ma, e uniki ana ka hula a kona pokii. Aia a lohe laua i na leo hula, oia ka manawa e kii aku ai ia Kaumaiiiula a me Kahanaiakekua e hele mai e ike ia laua. Ma keia mau olelo, ua hoomanao iho la o Kane i keia mea no ka wa e hiki mai ana. Ika wa akala e liula aku ana, ua hoomaka hou ke kuahiwi o Waolani e haalulu me he elai la e hoonaueue ana i ka honua; a 1 ka povleele loa ana īho, aia hoi, ua loheia aku; la ka leo hula a me ke olioli o Kaulanaikipokii e pohapoha mai ana me he leo la no ka hekili, a e pipii ana hoi kona pa-u iluna, a me he laau hookani pahu Ia hoi kona mau wawae ke ka'uka'ulele; a na keia mea i hoopioo ae ia Kaumaihula ma, a kiiia aku la no hoi laua e Keanuenue e hele mai e ike i ka po lea o ko laua mau kaikuahme.

la laua i hele aku ai a komo 1 ua hale nei a ko laua .kaikuahine e hula ana, ia wa 1 ku !lke mai ai o Keaomelemele ma e hula—e kuupiu mai ana i na ai hoopau haka pono aku la o Kaumailiula 1 ke ano o ia mea» a ike pono aku la oia ia Kaulanaikipokii; a he mea kaha ha ia i kona manao, oiai, ua haalele aku no oia me na makua i Kuaihelani, a pehea la oia i hiki mai ai ma aolani ? Nolaila, oa nui kona noonoo ana i kahi i hiki mai ai oia, aka, ua kali malie no oia a hiki i ka wa e paa ai o ka hula ana a kona mau kaikuahine» a oia ka wa e hiki ai ia lakou ke kamaiiia Ua like no keia hula ana a Keaomelemele ma, me na mea i hoikeia ma na helu mua o keu moolelo I ka pau ana o keia mau lealea, ua haawiia ke aloha mawaena o na kamaaina me na malihini, a i keia wa i hai aku ai o Keaomelemele i kona manao imua o Kaumailiola a me pokii, * Eia olua imua o'u i keia manava. Ua hiki mai nei olua ma kuu ka~ uoha, a ianei i kii aku nei, a he mea maikai ia'u ke kamailio pu ana me olua; nolaiia, ano e lawe ana att ia oe e Kaumailiula i kaikunane kane'na'u, a o Kaulanaikipokii hot, ke lawe nei au iaia ma ko'U kulana ma ke ano mana kupoa, a aole au i ae laia e hoohaumīaia oia e kekahi mea—a hiki i kona hopena. A e haawi no au i na mana olelo

a p&u a rac ka oihana iapaau, a e hilinai na mea a pau iaia, A «o* U e loaa ai ka ike o keia lahui ma keia mua aku." Ika pau ana o keia mau olek> a Keaomelemele no Kaulanaikipokii, hnlt ae la oia a olelo aku U ta KaKina iakekua, "E kuu kaikumne, ke haawi aku nei au i kau hana e noho aku ai ma keia mua aku, oia hoi, e haawi aku ana au i ka oihana kahyna a pa» \cm ia oe t e like me ka'u mau mea i kuhikuhi akua ai ia oe i na U i haU ae nei, a ua

maopopo la oe la mau mea; o oe auanei ke kuhikuhipuuone a me ke kilokilo oi aku o ka ike ma ia hana a me ke kakaoielo, a e nui auanei kou manaoui e keia lahui o keu Paeama; aīke au ua malama pono oe ui mau ike, alaila, e haawi no au i kekahi o ka'u mau aikane i wahine nau." A pau keia mau olelo a K.eaome!emele, ua hookoia keia mau olelo a pau, a hai ia aku U no hoi ia Kane ma a me ko laua kaikuahine, a ua lilo ia i mea maikai i ko lakou manaa Mahope iho oka pau ana o keia mau mea, ua hoounaia o Kaulanaikipokii e Keaomelemele e holo i Hawaii ma kahi a Paliuli ma e noho ana me kana kane, ua ae oia ia mea; a o kona kaikunare hoi Kahanaiakekua, ua noho oia maluna o WaolanL Iloko oia wa, aole i wikiwiki aku ka mea nona keia moolelo e hooko i kona manao, ana i manao ai e lawe ia Kaumailiula raa ke ano kane nana, aka, ua kali malie no oia. Pela wal« no laua i noho ai maiuna o Waolani a hiki i ko iaua hoi ana a noho ma Pakaalana, i Waipio, Hamakua, Hawaii. (Ma keia wahi e kamaiUo kakou no ko Kaulanaiki|x>kii holo ana i Hawaii a me kana mau hana malaila.) Aia i kekahi la mahe maikai o ka aina a *me ka moana, ua makaukao ae la o Kaulanaikipokii no ka holo ana i Hawaii, laia i makaukau ai e hele mai uka mai o Waolani, ua hai mai la ) Keaomelemele i kana mau olelo a pau no kona hele ana ma ka moana—a aie kona pae ana aku ma ka aina, a me <ona halawai ana mai paha me na ulia o na pilikia e hiki mai ana imua ona •na kona alahele, a me kona hiki ana •ku paha imua o Paliuli ma, a no keia mau mea, ua haawi aku la o Keaomelemele i kona mana nui a pau loa ma*una o Kaulanaikipokii, e like me kona •nana piha mai a Kamooinanea mai.

I ka pau ana o keia mau kukai olelo ana, ua ku ae la o Kaulanaikipokii—a hele niai la a hiki ma ka pii'na aku o ke alanui Nuuanu ma Maemae, mauka iho o ke alanui Kauka e iho aku la i ke *cahawai e kau la ka uwapo paipu wai makai ae o Alekoki, aia malaila kekahi iwhaku nui kahi i waiho ai a hiki i keia wa, ua kapa iho ia oia ia pohaku o Alele, malaila oia kahi i ku ai a hoomika e lele a hiki malunapono Ihiihilauakea. 0 kona hoomaka mua ana e hoao e li ke me ko Keaomelemiie mau ano a pau; a iaia e ku ana maluna o kela wahi, aia hoi, ua hoomanao ae la oia i kona wahi waa leho ana i holo mai ai, nolaila, kahea ae la oia, M E kuu leho ula-ieho-a i kai uli, i ka moana lipolipo e— e pii mal" I loa no a j»u ka ianei kahei ana, he manawa pokole ioa lana ana ua wahi leho nei iluna o ka ili o ke ieai ma ka lae o Kawaihoa, a »»«» ike iho ai hoomaka iho ia oia e iho mai luna mai o kahi ana e ku ana a hiki ma kahi e lana nei o ua wahi leho nei, a o ko ianei kau koke aku la no ia, a iaia no e hookuene pono ana i kona noho ana, adlhot, heie ana keia i ka hapaiua o ka uioana o ke kai o Kaiwi, ao!c no i Uuliu iho, hiki ana keia mamua pono o ka iae o Kaiaau, a pela wale no oia i hoio mai ai a hala o Lan. t me KahooUiwe; a iaia ma ka moana o Alenuihaha, ua hoomaka aku keia e holo ma ka aoao pohu ma Kona a me Kau—a hiki oia ma Funa t ua pae aku la ota ma Honolulu, ma Nanawale i Puna, aia malaila kekahi pohaku palahalaha maikai e waiho ana i kapa iho ai i kona moa o Kealohilani, a no ia pohaku he mau lalani mele a ko Moanalua poe 1 haku ai i na makahiki i hala ae nei Ia Kaulanaikipokii t hiki aku ai ma keia wahi, ua hele aku la oia a hiki ma Makuu, malaila oia i huli aku ai a nana ui uka o Olaa, tke aku la oia i ka pk» mai a ke anuenue a me ka punohu e halii {lta aiu iluna o na lau laau, a »o ka manawa pokole, ua hiki aku U oia malaila, a ike aku la oia he mau hale maikai e ku anajp iaia no e nana tobc aku la keia i ka ko o Waka i ka uleio ana ae ta Paliuh a me kana kane, t4Aohea olua e a'u mau hanai," M Hcaha la ? wahi a Paliuli ma. Oielo hou aku ia o Waka, M He haili, he haupu ko*», me he mea la he maiihiai eia mawaho o ko kakou wahi i keia %a e ku luai a*L m