Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 13, 28 Malaki 1885 — He Kumumanao. [ARTICLE]

He Kumumanao.

M AV w .4a'->V i aJtt, «« i* i Āi «v l<utMi> »1 # /vv o &r AiKtĀruM »J.' y ; kumi'hana—"Ko na KamUano Hana kupono i kc Alu ame ko lakou Aina Hanau." Mai ka pat:ku ekahi a hiki i ka pauku ehiku o keia moki&a 130 Roraa» ke ao nei o Paulo ka lunaolelo 1 na hoahanau kanstiano ma Roroau e noho ana hoi he mau makaainana malak> o ke aupuni Roma e hoolohe i ka ke alii, a e malama i kona mau kanawai maikal Ua makemake o Paulo ia lakou e lilo i poe hoolohe a hooko aku i na kinawai kupono e pili ana i ka pono o ke

lii a me ke »upuni Me he U, *ole ooa makemake e IHo na hoalinum karistiaiio i poe boala kipi, a kne aku i ke alii, me ka hoole aoa i kooa mana hoomaiu malana o lakou, aole hoi e 100 i poe haihai kanavai a kue aku i na roea a ke alii i hoonoho ai maluna o iakou.

Aole no boi o ko Paulo manao ma keia mau pauku e hookonokooo ana i na karistiano e hoolohe wale aku i ke ahū ma be mau kanawai kupono ole kona e kue ana i na hemolele 0 ke Akua, a me ka lunaikehaia o ke karistiana No ka mea, ma ka pauku ekahi, ke kauoha nei o Paulo i oa kanaka a pau e hoolohe i ka ke alii maluna iho, me ko Paulo hoike pu aku no nae i ka mana nana i hoonoho i na lii, ama ka pauku eha, ua hoike hou no oia, he kauwa ke alii na ke Akua. Ma ia mea, ua maopopo, o ke Akua ka mea nui, Oia ka mea i hoonoho mai i ke alii, a ina e kue aku ka mea i hoonohoia i ka mea nana ia i hoonoho mai; alaila, aole he pono oka hoolohe ana aku i kana, aka, e hoolohe a e malama 1 na kauoha a ka mea maluna o ke alii e like paha me keia :

O kekahi alii nui, ua makemake oia e heie aku ma kekahi mau aupuni okoa a mamua e kona hele ana ua hoakoakoa oia i kona mau makaainana aua hoonoho i kekahi mea imua o lakou i hope nona, me kona kauoha ia lakou e hoolohe iaia a e malama i na kanawai, a e lilo lakou i poe kokua' du ma ka hoomalu ana ike aupunL Ai ka hala ana o ke aiii nona ke aupuni, ua hoao keia mea i hoonohoia mai e kue i ke kanawai o ka mea nana ia i hoonoho mai, me kona kauoha ana i na makaainana e hana i na hana haihai kanawai, e kue ana i ka mea nona mai kona pomaikai, a ina e ku mai na makaainana a hoole i kona manao, aole hoi e hooko i kana mau kauoha, ua hewa anei lakou, a e ahewa ia ana anei lakou no ko lakou hoolohe ole i ka mea a ko lakou aiii i hoonoho mai ai, a i kauoha ai hoi e hoolohe laia ? Aole, aoie loa no, no ka mea, ua malama no lakou i na kanawai o ko lakou alii, a i kona hoi ana mai, e kau auanei kona hoomaikai ana maluna o kona mau makaainana kupaa. He pinepine ko'u lohe ana i kekahi poe e olelo ana, aole pono iki i na karistiano e hoole i ka ieo aiii, aole no hoi he pono e hoike aku i ka hewa o ke aiii, no ka mea, oia ka ke Akua o ka honua; a i ke kau holo balota iho nei o ka m. h 1884, ua lohe pinepine au ma Honolulu i kekahi poe e hooikaika ana no ka paa balota i kapaia ka "Halola Alii," e lawe ana i keia pauku elua o keia mokuna 13 o Roma a oleio akp, ina e koho ole ia ko lakou balota e hooikaika ana, alaiia o ka hooie ana no ia i ke alii a me ke Akua, a ua hai ia mai no hoi ia'u e kekahi poe i lohe pono a hiki ke hilinai ia ka lakou mau oieio, ua haiolelo kekahi kahu ekaiesia Hawaii ia manawa maluna o keia pauku, a o kekahi o kona mau manao i kukulu ai, "He pono i na karistiano a pau e hoolohe i ke alii, ina no he pono, a ina no he hewa, i mea e ao ia ai lakou e hoomanawanui."

Ma ka nana ana a me ka hoomaopopo pono ana i keia mau manao, aole o ko Paulo manao e hoopilikia wale 1 na hoahanau a e kauoha wale aku ia lakou e hana aku i ka mea a lakou i makemake ole ai, aole hoi o ka hoole ana o kekahi kanaka aole e koho i ka balota ana i makemake ole ai, a e kupaa hoi maluna o ka mea a kona lunaikehala i ike ai he pono, me kona paa ana i kona pono piii paa a ke kumukanawai a me na kanawai i haawi ai nona ma kona ano he makaainana, he hoole la i ke alii, a oia ano ka Panlo i manao ai ma keia pauku he hoole i ke alii a me ke Akua. Aole loa pela, no ka mea, aole i kue ia kekahi pono o ke alii, a o kekahi kanawai ()aha o kona aupum ma keia hoole ana, aka, ua hooko ka mea hoole i na alakai ana a ke kumukanawai a me na kanawai o ke aupuni o ke alii, a ina kakou e nana iki ma ka moolelo o ka mea nana i kakau keia Epise tole i hoikēia ma Oihana 16; 36 —37, a me Oihana 25; 7 —12; malaila i hoike ai o Paulo 1 kona pono ma kona noho ana he makaainana no ke aupuni Roma, me kona hoike aku i ka pono ole 0 kona hahau wale ia me ka hookolokolo ole ia a akaka kona hewa, alaila hoojxiL A 1 ka wa a Peseto i manao ai e hooluolu i na enemi o Paulo, (oia na ludaio), ma ke koi ana laia e hele 1 lerusalema e hookolokolo hou ia ai i loaa ai ka manawa kupono i kona mau enenii e pepehi ai iaia, ua hoole aku oia i ka leo o Peseto, me kona hoopii ana imua o Kaisara no kona pono, a ma keia, ua maopopo ia kakou he ka- ! oaka o Paulo e kupaa ana ma kona po no pili paa, aole hoopepe wale, aole hoi ae wale mamuli o ka manao o ka poe kue a imihala wale iaia; a ina peia | kona ano, alaila» aole o ko kakou ae i ole ana aku i ko kakou mau pono pili | paa a ke kumukanawai a me na kanavai 1 haawi mai ai a hoole aku i ka mea a ko kakou lunaikehala i ike ai he pono ole, oia ka hooie a Paulo i manao ai ma keia pauku elua o ka mokuna 23 o Roma; a ina no hoi e nana aku i na kahua i hooiaioia ai keia manao e pili ana 1 ka ae i ke alii ina he heva» i mea e ao ta ai i ka hoomanawanui ma ka

Baibali, aole k>a he mau o*a e kokua ana ia «**•»•»«<-> O oa mea i hoikeia, oia na kanaka pono i hoole i ke alakai hewa a kupaa ma ka pono T a ua ikeia lakou he poe hoomanawanui E nana ia Mose, ua hooie i ke kapa ia mai he keikī na ke kaikamahine a Parao, e koho ana ma ka piiikia pu me ko ke Akua poe kanaka, aole hoi ma ka lealea pau koke o ka hewa. Heheia, 11; 24 —26. E nana ia Saderaka, Mesaka, Abedene§o, e ku ana me na maka wiwo ole imua o ke aiii mana o Ba~ hulona, a hooie aku, aole e hoomana a kulou imua oke kii go!a a Nehukaneza i hana ai, a ua ikeia ko iakou hoamanawanuL E nana ia Daniela e hooie ana i ke kanawai paa 100, luli ole, o ko Peresia a me ko Melia. me k>na manao paha e aho e iilo na hanohano pau wale o keia ao a e make oia me ka mainoino ma ka waha o na liona, mamua o kona hoomana ana i ke aiii, a uhaki hoi i na kanawai hemolele o kona Akua. Ua ikeia kona hoomanawanui a me ka apono ana o ke Akua iaia ma ka hoopakeie ana iaia mai ka waha mai ona liona. E nana hoi ina iunaolelo imua 0 ka Aha Hookolokolo o na alii ludaio i hoikeia ma Oihana 4; 19, 5; 29, wahi a lakou, "E pono no ia makou ke hoolohe a maiama i ka ke Akua, aole i ka ke kanaka."

Ma keia mau moolelo Baibala, ua maopopo ia kakou aole o ka hoolohe ana i ka ke alii no ka hewa oia ka mea e ike īa ai ka hoomanawanui o ke karistiano, aole loa pela, he manao hoomalimali wale keia, aole he kahua e hooiaio ia ai. Oka mea i ike ia a hoomaopopo ia, mai ke Akua mai ka hoonoho ana i na 'lii, mai ka Moi kiekie loa na kiaaina, na kuhina, na lunakanawai, a Oia no ka mea e hiki e hoohiolo ia lakou. Ua kauoha ke Akua ina kanaka a pau e hoolohe a e mahalo ia lakou ma ko lakou kulana, a e malama iko iakou mau kauoha, oiai ua like ko lakou mau kauoha me ke kumukanawai a me na kanawai, a i kue ole hoi i na kanawai hemolele o ka Mea Kiekie loa ka mea nana lakou i hoonoho mai, ka mea hoi e kue ana i ka hewa me kona apono ole i ka mea hana hewa.

O ka mana i hoikeia ma ka oleio a ke Akua i haawiia no na 'lii, aole ia he mana palena ole, a he hiki wale i ke 'lii ke kauoha wale e hana i kela mea keia mea e like me kona makemake, aole loa pela, ua kaupalena ka oieio a ke Akua i ko iakou mana, a ina e a-e wale aku lakou mawaho o na palena kupono a hooie aku kekahi mea ia kauoha, aoie e pili ka hoahewaia iaia i hoikeia ma keia pauku. Ina e huli aku kakou a nana i*ka mooielo o ke alii mua ioa o ka lseraela, e hoomaopopo no kakou i kekahi mau mea e hooiaio mai ai he mana palena ko na 'lii a me na mana hooponopono a pau. Ika manawa o Saulo i a-e ai mawaho o na palena a ke Akua i kau ai nona, a hookuli i ka leo o ka mea nana i hoonoho mai iaia, ua hoomaopopo kakou ua ahewa ke Akua iaia a ua hookahuli i kona aupuni a haawi aku no Davida. Pomaikai na 'lii o keia manawa ke noonoo lakou i ka moolelo o ke alii hookuli, a hoonaauao iho, i ole e kau mai ka inama o ka Mea Mana Loa a hookahuli aku i ko lakou mau nohoalii. "Ma O'u nei e noho alii ai na 'lii a e kau ai na kaukau aiii ike kanawai. Ma O'u nei e hoomalu ai na kiaaina, a me na lunakanawai a pau o ka honua." Sol. 8; 15, 16.

Eia manao e laha nei. He hewa loa ka hoahewa ana i ke alii a o ka hoike ana paha i ko lakou mau hewa me ke ao ana ia lakou, a ina e puka iki kekahi mea o ia ano, ua puka koke no he kipi i ke alii a me ke aupuni. He pono ia kakou e nana iki i ka oiaio o keia mea; e ahewa ia anei ka mea hoahewa aku i ka hana pono ole a na 'lii, na kuhina, na lunakanawai, me na kiaaina ? Mai ka wa a lehova i hoonoho ai ia Saula i alii maluna o ka Iseraela a hiki mai i na lunaolelo, ui pinepine loa ko ke Akua kauoha ana i Kona mau kaula e hele aku imua o ke alo o na 'lii a e hoike aku i ka pono ole o ka lakou mau hana me ke ao aku ia lakou e haalele i ka hewa, a e hooko i ka leo t> lehova. E nana ia Samuela e hoahtwa ana ia Saula no ka hookuli i ka leo o lehova. E nana hoi ia Natana imua o Davida e olelo ana me ka wiwo «le, <4 0 oe no ua kanaka la," a e nana ia Oaniela imua o Belehazara, e ahewa ana laia, a e heluhelu ana i kela mau huaolelo weliweli i kakauia ma ka paia 0 ka halealiL E nana ia loane Babetite e ku ana imua o Herode a olelo aku <4 aole he pono o kou lawe ana iaia i hine nau, M a i ka wa o ko kakou Haku aioha i ike ai i ka pono ole o na 'lii o ka poe ludaio> ua hoahewa aku oia ia lakou me ka ikaika loa, me kona hoike aku la lakou i ko iakou hewa. Ua hewaanei ka Haku a me keia poe kaula? Aole, aole loa no; aole iloko o ka Baihala kekahi mamala olelo e ahewa ana 1 keia mea, a ina pela ka hana a ko kakou Haku, aole anei i loaa pu ia kuleana ia kakou a me na karisliano a pau ? Ke ao ia mai nei kakou mai na olelo ao mai o ka Haihala, a mai ka moolelo mai o keia mau kanaka hemolele a me ka moolelo o ka hana a ko kakoo Haku. E hoike i ka oiaio, mai hoopilimeaai wale a hopohopo wale i ke alii, a

hami i ki oiaio oki ol<?lo a kc Akui, wahi a Pauk) ia Timote«, ma Tint 4; * E hai nku i ka e hooikaika aku i kela manawa keia manawa; e hoakaka aku, e papa aku, e peupai aku me ke ahonui wak, a roe ke ao ana aiu. N'o Uila, oko kakou pono oka hoike aku i ka olel« ake Akua me ka naua ole 1 ke kulana oke kaoaka. Ikeau e noho alii ana o Heneii VIII. o Enelani, ua haioleiō o Latimera imua o kona alo alii, a no ka ikaika loa o na olelo a Latimera e hoike ana i ka hevra o ke aiii, ua piha loa o Henen i ka huhu a ua kauoha aku la ke aiii iaia e hoihoi hou i kela mau olelo ana ma ke Sabati e hiki mai ana I ka hiki ana mai oka la i oleloia, ua piha loa ka luakinii na "Uī a me ka poe hanohano o ka aina i | hele raai e hoolohe i ka mihi ana Lati j mera imua o ke aiii. Ika pau ana o kona hoike ana i kana pooleio, ua hoopuka ae la oia i keia mau olelo : "Ano e Latimera, e uoonoo oe, ke ku nei oe imua o ke alo o ke alii o ka honua, aia kou ola iloko o kona poholima, a ina oe e olelo ole i na mea e lealea ai ia, e lawe auanei oia i kou ohohina iloko o ka lua kupapau me ka paumaele i ke koko. Aka hoi, e Latiraera, e noonoo, e noonoo oe, ke ku nei oe imua o ke alo oke r lii ona aiii, ame ka haku o na haku, ka mea i olelo mai ia oe, mai makau aku hoi oukou i ka poe nana e pepehi mai ike kino, aole nae he mana hiki ia iakou ke pepehi i ka uhane, aka, e makau aku ika mea nona ka mana e make ai ka uhane a me ke kino iloko o Gehena. Ae! e Latimera, e makau laia." A1 ka pau ana o keia mau olelo, ua haiolelo aku oia me ka ikaika loa e hoahewa ana i na hana lapuwale o ke alii, i oi aku 1 ko ke Sabau i hala. Ika pau ana o kana haiolelo ua hele mai la ke alii a olelo mai la.

Heaha kou mea i aa ai e hoino i kou Moi ? Ua pane aku la o Latimera, "ua noonoo au, ina au e malama ole i ka ke Akua, pehea la au e hiki ai e malama i ka kuu aUi Puili aku la ke 'lii iaia a olelo ae la, "He hookahi wale no kanaka i waiho ia mai, i ioaa iaia ka manao wiwo oie a hoopono, e hoike mai ana ia'u i ka Oiaio." Noiaiia, e na hoa paahana, ua ike kakou ma ka oielo a ke Akua i ka kakou

mau mea kupono e hana ai no na mea e hoomalu.ana maiuna o kakou e hooiohe ana ia iakou me ka mahalo ana 1 ko lakou mau kuiana, a ua maopopo no hoi ia kakou na mea kupono ole e hoolohe ai, a ke paipai nei au ia kakou e lilo kakou i poe wiwo ole a hoopilimeaai ole, me ko kakou hoike i ka oia--10 i na manawa a pau, a i ka la mahope e ku ai kakou a pau imua o ka Aha Hookolokolo o Kristo, e hoike ana no ka kakou mau hana ma kona mau kihapai, a e hoike ana ina ua hoopukapuka pono kakou 1 na talena a ka Haku i haawi ai ma ko kakou lima, pomaikai kakou ke lohe i ka leo aloha o ko kakou Haku e olelo mai ana : "Pono, e ke kauwa maikai, maiama pono, he pono kau malama i na mea uuku, e hoonoho no au ia oe maluna o na «īea he nui loa. E komo ae oe iloko oka oli--011 o kou Haku. S. L. Desha.