Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 12, 21 March 1885 — Ke Dala Hawaii. [ARTICLE]

Ke Dala Hawaii.

■ Kumakena ua kajisailio ana ina mta t piii ike ca?j. Hawaii, no ke ino, ano | ke emi, a no ia emū alaila ua pikkia ka . hhul a e Ulo ana paha keia lahei i laI hui ilihune loa a o ka piiikia no ka | hope; nol-iLa, mailoko mai o kdb, eia |ka ninau : Ua piiikia io auei keia lahui no ka laha ana mai o keia elala Ha- | waii, ao'e f aha ?

£ nana aku kakou i na manao a me ka noho'na o keia iahui roai Hawaii a Kauaī, ina ke ala mai nei ko iakou mau leo maiioko mai oko iakou mau puuwai a kahea ieo nui ae, me ka olelo ana, "pihkia maoli makou i keia dala Hawaii, hele aku makeu ina makeke kuai i'a, haiia mai ana, aole e lawe ia keia daia, no ka mea, he dala emi; a hele aku makou i na hale inu ti e kuai i paiaoa, aohe laweia; a hele aku no hoi i na halekuai, hoemiia mai 60 hoi, nolaila, he dala waiwai ole keia, hele pela keia dala ino, a pela wale aku." Ua loheia anei ia mau leo pela mai ka wa i laha ?i o keia dala a hiki i keia manawa ? Aole au i lohe, aole no hoi ī'ike, aka, eia ka'u mea i ike. Heie aku na kanaka he mau hanen ma ka makeke o Wailuku a me na makeke o Honolulu, a pela no hoi me Hilo, e kuai ī'a, a me na io bipi, ame na mea ai o kela ano keia ano a iawa na iini o ke kanaka, a piha no hoi na hinai, alaila, kani iki ae ia ka aka, e hene iki ana ika ka mea oka piha ika olioli ika loaa ana o na mea e ola ai keia mau kino paiaho wale; ua pilikia anei ka lahui ma keia dala Hawaii ? Ina i hiki io mai ia mau haawina maluna o ka lehulehu, aiaiia, e lohe ana no kakou i

ke pihe uwe iwaena o na mea a pau, e holo aku ana kona wawalo ma na paia 0 ko kakou mau home, me ke kuu ole iho o na lemu i lalo, aka, e lele ana iluna me he kanaka la ua weia na wawae 1 ke ahi, a me he pinao la paha, e hookui ana i na pukaamani, i ka ka mea o ka pilikia launa ole 0 ka lahui Hawaii mamuli 0 keia Jala Hawaii; oia ke alanui mua e nana ai kakou, no ka mea, ua laha nui keia dala mai Hawaii a hiki 1 Kauai mai na mahi ko aku, a oia wale no ke dala, aole he dala e ae; a ua haawiia iwaena o ka poe kiekie a me ka poe'lopa kuakea poohina, a me na ano kanaka e ae e noho nei iwaena o keia lahui, nolaila, ke ninau nei au ia oe e Hawaii nui a Kane o Kane i ka Pohakaa, ua pilikia anei oe i ka laha ana o keia dala Hawaii ? e pane koke mai oe; a pehea oe e Maui a Kamalalawalu i lawaluia ka i'a i ono ai ke ai aku, honi pu iho hoi me ka ihu i ke ala oka lawalu i'a. Pehea oe, ua pilikia anei oe ika laha ana o keia dala Hawaii ? Na'u no e pane e aku, Aole.

A pehea oe e Oahu a Kakuhihewa, ua hewa ka i ? a e Umiaka, he okea o loko. Aia anei keia alina oka maewaewa oia hoi ke dala Hawaii ? A pehea oe e Kauai o Manokalanipo, pehea aia anei maluna ou keia kumakena pilikia no ka laha ana aku o keia dala Hawaii ? aole paha; na oukou no e pane mai. Ea, mai huna, mai hoopilimeaai; nolaila, ma keia wahi e hai pokole ae au i ka haina : Aole i pilikia ka lahui, ke hele nei no keia lahui me ke ola maikai

o na kino a me na manao, a pela no na hana hou maloko o ka ama a mawaho aku me keia dala Hawaii. Ina pela, ma keia wahi, e waiho aku kakou i ka noonoo ana, ua pilikia keia lahui mamuli o ka laha ana o keia dala Hawaii, no ka mea, aole io i pilikia keia lahui me ua dala nei, no ka mea, na kakou no i hana i keia dala, me ko kakou manao ua pono ka kakou hana ana i ke dala, a ua ola hoi kakou īlaila. Ina pela, owai hoi ka t pilikia ? Ua olelo aku au elua pule i hala aku nei. O ka poe kalepa dala, hoopukapuka dala, paleaukau dala, o lakou ka i pilikia, ae oia no. O lakou i*> no ka i pilikia, a no ia pilikia la ea, ol'elo i ke dala a kakou i hana ai he dala ino, no ka mea, aole io no i loaa ia lakou ke ola ma ia hana. Ina no owau kekahi kanaka kalepa, ina aole o'u puka maenuli o keia hana, no ka pono ole o ka hanaia ana o keia dala; owau kekahi e huhu mamuli o keia manao, he mea pono no e hana ia ka pono kaulike īwaena o na mea a pau. aole pono e hana kapakahi ia ke Kanawai, e hookaumaha i kekahi poe a e hooiuolu ana i kekahi poe; aoie hoi e pono e hookaumaha ia ka poe kalepa dala malalo o keia Kanawai ma keia aupuni, no ka mea ua Hke no ke kuleana. o ka poe kalepa iloko o keia aupuni me ke kuleana o ka poe e hana nei malalo o ko lakou mau Haku hana, a me ka poe e hana ana no lakou iho, ma na Kanawai a me na pomaikai iloko o ua mau Kanawai la. Eia keia, i kekahi manawa, he nui ka auhau e loaa ana ma na heluna waiwai a pau o ka poe k&lepa dala, e komo ana iloko o ka waihona aupuni, a ua pomaikai no ke aupuni ia lakou, nolaila, ina i uwe mai kekahi hapa o keia lahui, no ka pono ole o kekahi maa kanawai e pIU ana i ka lakou mau oihana, he mea pemo io no i na alakai aupum a me na mana | hooko ke kaupaona hke i na pomaikai 0 ka lehulehu, no ka mea» o lakou no | na io a me na iwi o ke aupum, noiaila, 1 aole au i martao e haki kekahi iwi o ke ! kino holookoa e hoopuni ana i na ami 0 ke kanaka, a e ltlo auanei sa i kana- | ka oopa a i ole e lik> paha i ka*ka ku--1 kue a he ino ke nana aku, ua makema-

I keu ke kino h<xl<K>koa o ke kanaka e > waiho peia e like me ka ke Akua i bajna ai me ka maikai, i nam me ke kilakila kona kulana ke bele mai; aka, ma ka ke kanaka haoa ana i ktrkahi roea okoa maluna o uakanaka ia» aia hoi ua ano e ka hoi ke kii ota kanaka nei, a pela no ke auponi, aele pooo ke hoo> pīlikia la ka poe kalepa daia ina keia aupuni roa ka hana ana i kekahi tnau mau kanavai e hoohaiki ai i ka lakou mau oihana hana, no ka mea o lakou no kekahi makia oke aupuni. £ta hoi keia, i kekahi manawa e pilikia auanei ke aupuni i ke dala ole, a o keia poe kaiepa kuioko no ka tnea nana e kokua mai a hala ae la kekahi mau pilikia; a pehea ia la t hewa paha ea ?

No ka mea, eia kakou ke kamailio nei ma kahi e pili ana i na pilikia o kekahi hapa o ka lahui malalo okt ku- j muhana "-V# ke Dala Ha?caxi" a ma- j lalo o ia kumu, ua nui ke kamailio ana j ona nupepa kuloko o kakou nei, aka, j aole au e hoahewa ana Ina hoakaka ana a na nupepa e kamailio ana ma ke akea, i ike iho ai na kanaka i ke ano o ko lakou aupuni e noho nei i keia wa, malia ke noho nanea nei na mea a pau me ke kaukau i'a maka wale no, aoie i ike e he lua nui ke hamama ae ana maloko, e makaukau ana e ale iho ia kakou, a eia ka ninau : Nawai la i hana ia lua nui hamama ? Na Hawaii ponoi no, aole na hai, no ka mea, ma ke kau o ka ahaolelo o iSSo, ka hoolalaia ana o ia kanawai, a ma ke kau o 1882 ka hooko ia ana ua kanawai la; a ma ke kau o 1884 hoi ka hoohanaia ana, hauhoa ana, a hikii paa ana ia kanawai ma keia aupuni, maluna o ka lahui me ka ike ole ia, a me ka ike ia no paha 0 ka pilikia o keia kanawai hana dala, aole no i maopopo ka hopena o ia dala e hiki mai ana, oiai na lunamakaainana kuokoa iloko 0 ke kau o '84, e a e noke ana no hoi i ka pono o ka lahui, aka, ua n\ahalo nui au i na lunamakaainana kuokoa, i ko lakou ikaika io no, a ma keia wahi hoi, e pili ana i na hopena awaawa o ka moni, ua ike ole paha lakou, a ina no ua ike, a ua hooikaika no a no ko lakou uuku, nolaila, ua haule pu wale; a 1 keia wa, ke ala mai nei na niho oua kanawai hana dala nei a ke nahu mai nei iluna o kekahi hapa o ka lahui, a heaha auanei la ka hopena. Nolaila, eka lahui, peheā keia ano hana a ke aupuni ? Aka, he pono no ia'u ke hoakaka iki i ka ike a ko'u uhane ma o r u iho, maluna o ke kahoaka a me ke akaku o ke aheahe makani hoi e hoolauahea ana me ka noonoo, Ua noonoo mua ia keia hana mamua ae o na manawa i haiia maluna ae nei, e hana ia i dala Hawaii, a paa kela dala 1 ka hana ia, e ke kanaka hookahi alaila, olelo oia 1 na alakai aupuni a pau, e kipakuia na dala i kamaaina mua ia kakou, oia hoi na dala 1 hookuleana mua ma keia aupuni i na makahiki loihi, oia hoi na dala Pa'ani, Amerika, Mekiko, i mea e komo mai ai ke dala Hawaii a lilo oia ke dala e waiwai ai ke aupuni, me ka olelo ana, e lilo ia i dala piha. Ai ka pau loa ana o na dala kahiko i ka nalowale, hoemiia iho nei ua dala Hawaii nei, a no iaemi la, oia kakou e nonoke ! nei, a ma ia noke ana, ua nele ka waihona i ke dala ole, ua ike au ma kekahi nupepa, aole i uku ia kekahi mau pepa aupuni i laweia aku i ke Keena Waiwai. eia, aole he dala iloko o ka waihona; aka, eia ka mea apiki, ua hookomoia mai he hookahi miliona dala Hawaii i Hawaii nei, eia nae, aia la ihea ua mau dala nei kahi 1 auwana ai ? aole iloko o ka waihona aupuni, aole no i ka hma o | kekahi poe kalepa, aole no hoi ika li,ma o kekahi poe e ae. He keu hoi ka palamimo hikiwawe ana, a ke hele nei ke aupuni ika nui oka aie. Oke kumu o keia aie, malalo no ia oke alakai ana o ka mea hookahi, nana i hana ji ke dala. Ke manao nei au aole no i paha i komo mai na dala hookahi miliI ona, he mau dala ano okoa no paha, a j i ole he hoopiha huahelu iho no | paha nae he io oloko. Nolaila, | ma keia makaikai ana i na kalai manao | no ke dala, ua uiu nui ko'u noonoo, na Ika mea hookahi no i alakai me ka naaI uao nui me ka maalea ioa, e hookuu ana i ka wale o kona e hoopahee ana i na naau haimaiule waie o na poe nana i hana i na o kakou; nolaila, ea, ina imi pinepine aku kakou i kahi i hoea ae ai keia luahine ai kanaka, imua o keia lahui, e hamu ana i na wahi hauna a ke kehau anu huihui e pa aheahe ana i na pepeiao o kakou. e ioaa ana na Ua ma'u iho la ia. £ aloha auanei i ka lahui HawaE Owau no o Josiah Haole. Wailuku, MauL

Ia Pali e hele holohoio ana ma kekahi alanui o keia kulanakauhale, halawai aku la oia me elua wahine, a ninau aku la kekahi o laua iaia, u £ hele ana oe ihea ?* Pane mai la kahi Pali, M E hele aku ana au i ka hanuhanu, e hke no hoi me o4ua e kalewa hele ia i ka olua mau kapiki» e pau ana no nae i ka li!o> ua nui mai nei ao hoi ke KepanL Hoopii aku no oiua i hapaiua ulaula, aoie e nek ka iilo, he mau kapiki oo ua hele a loloa; oka Uuna oie ioa aku ia no ia o ua Paii, a nukunuku Uk> |a ua mau wahme aeī.