Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 12, 21 March 1885 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

Paiia e THOS. G. THRUM ma ka Halepai o ka nupepa "SATURDAY PRESS," Keena Hooponopono, ma na kihi o ALanui Moiwahine Ma Nuuanu.

            E hoouna mua mai na Olelo Hoolaha ma ke Keena Hooponopono mamua ae o ka hora me ke awakea o na Poaha a pau. Aole e hoopukaia na Olelo Hoolaha ke laweia mai mahope o ka hora i hoikeia maluna. E hooko koke aku ana makou i keia rula maluna.

            E hooili mai i na leta a pau a me na kauoha a me ka uku pepa ia KA NUPEPA KUOKOA ma Honolulu. Ina e loaa pono ole aku keia pena  kona poe lawe, e hai mai me ka hakalia ole i keia Keena.

            Oka uku a keia pepa e haawi ai i kona me ana, he umi keneta no ke dala, koe ka apana o Kona, Oahu, a me kekahi mau apana e ae kahi nui o ka luhi i ka halihali ana i ka luna ma ia mau apana, e hooiia ka uku luna.

 

NA HUNAHUNA

            He mau pakaua koikoi ko ka Poalua iho nei.

            E nana ae e na makamaka i na hoolaha hou e puka aku nei ma ka pepa o keia la.

            Aia o Madame Cora ma ka malu ulu o Lele kahi i hoikeike ai i kana mau hana kupuna.

            He mau la ku wale mai no keia o ka moku kaua Hatafoda mai ka puali mai o Panama.

            E wehe hou ana ka hui  paele hoomakeaka a Emesona ma keia po a o ka po hope loa keia.

            O keia po ka po hope loa o ke keaka paele hoomakeaka a Emesona, a e holo nui aku ana no na panalaau o ka hema.

            Ua ai iho la na puaa a kekahi pake ma Kalihi i ka io o kekahi lio make, a ua pau loa ua poe puaa la i ka make.

            Ma ka Mariposa mai i hiki mai na pahu o ka puali Honolulu Rifles, a e ikeia ana ko lakou panio ma ka la e puka ai a oia paha ka uniki ana.

            Ua hoopia mau ia ae ka Hale Mele hou e na kanaka iloko iho nei o na po keaka no ka ike ana i na hana hoomakeaka a ka hui paele a Emesona.

            Ma ke ku ana mai a ka mokuahi Tokio i ka auina la Poalima i hala, ua huli hoi aku maluna ona ke kanikela Hawaii Irwin no Iapana.

            E malama hou ia ana he heihei lio ma Kapiolani paka i ka Poalua ae nei la 24.  He ikolu hapaha mile ka pahu holo, a he eha paha lio e holo ana.

            Ma ka Poaono o keia pule ae e malamaia ana he heihei waapa o na hui waapa Honolulu, Myrtle a me ko ka Moi mau waapa, oia ka la 28 o keia mahina.

            He hookahakaha o ka puali Kingæs Own ma ka auina la Poalua nei, he kipu hoi ma Huehue ma ka hora m., a he heihei lio ma Kapiolani Paka, no ka hoomanao ana i ka la hanau o ka Moi Kamehameha III, Kauikeaouli.

            O ka heihei mawaena o Joe Dake a me Thomas H. i ka Poalua nei, na ka mea mua ke eo; a o ke kolu paha keia o kona papahi ana i ka lanakila ma ke kahua heihei o Kapiolani Paka.

            Ma ka auina la Sabati i ku mai ai ka Hoku Ao hou mai Bosetona mai iloko o na la holo he 130.  He moku nani keia a nui no hoi, a ua aneane e pakolu iho kona hohonu i ko ka Hoku Ao mua.

            O ka haiolelo a ka Peresidena Kilivilana ma ko makou aoao elua, aole makou i lawe mai a pau pono no ka nui aku a no ke kowa kupono ole no hoi e komo ai, nolaila, ke puka aku nei me ke ano nui o kana haiolelo.

            Ma ka huakai mai a ka moku mahu Hoku Ao hou, ua lalapa ae la ke ahi ma ke ano ulia maluna o kona oneki, a e ole kela omole wai kinai ahi, pio ai.  Ua hoomakaukau mua ia no keia mau omole maluna o ka moku mamua o ka haalele ana ia Bosetona.

            He nui ke pioloke o ko Wailuku mau makaainana no ka mea e pili ana i na luna a ka Aha Kukamalu no ka hoakea ana i na laikini kuai rama ma na mokupuni, a e hoomaka mai ana lakou e lelepi.

            Ma ke poo o Kela me Keia e ike ai na hoa heluhelu i kekahi mau nu hou kaumaha a manaonao no hoi i hanaia e kekahi poe ma ko kakou mau poai nei a hala loa aku ma na mokupuni. E nana iho a heluhelu.

            Ma ka hora 6 ahiahi o ka Poakahi nei i kailiia ae ai ka hanu hope loa o Mrs Kapoo Ahina ma Haliimaile, Honolulu. Ua haalele iho oia he ohana mahope nei e paiauma aku nona. Me lakou pu ko makou a pu ana.

            E hiki hou mai ana ma ko kakou kaiaulu nei ka manu leo lea Miss Annis Montague a me Mr Turner mai na panalaau mai o ka hema i keia pule ae, a e noho iki ana laua maanei no kekahi mau mahina a hoohiki loa aku i Kapalakiko a hala loa paha i Enelani. E wehe ana paha laua he mau anaina hele maanei.

            Ma ka po o ka Poakolu nei, oiai ke Kaa Hoalu e poai puni ana ma kona alahao kikeekee, ua loheia aku la kekahi leo uwe o ka ilio liilii malalo ae, a i ka heleia ana aku e nana he keiki haole ka mea nona ua leo ilio la. Ua manao kekahi poe he ilio lilii a haule iho mailuna o ke kaa. He keu keia o ke keiki akamai i ka uwe iho, a ua akamai po aku la no paha i ke kamailio ilio.

HOOLAHA EUANELIO.

            E noho ana ka Ahahui Euanelio o ka mokupuni o Oahu, ma ka luakini hou o Kaumakapili, ke hiki aku i ka Poalua mua o Aperila la 7, hora 10 A M. Konoia aku nei na Kahu Ekalesia a pau loa a me na elele e akoakoa nui ae ma kahi i hoikeia ae la. A e hele mai no hoi me ka makaukau i ko oukou mau haawina a pau.

J.W KAAPU, Luna Hoomalu.

 

Na Leta a na Makamaka

[Na Nuhou o na Mokupuni.]

PUKIKI PAUAHI.

E ka nupepa KUOKOA; Aloha oe:-

            He mea pono paha ke noi aku i kou oluolu, e hookomo iho i keia wahi mea hou, oia iho keia; Ma Wahiawa, ma ka po o ka la 9 o keia mahina, hora 8 P M paha, oiai keia wahine pukiki e moe ana me kana kane Paniolo ma ko laua rumi, aia hoi, pa-hu ae la ko laua ipu kukui, oiai no laua e hooaipo ana me Niolopua, i puoho ae i ka wela, e a ana ke ahi i ka muumuu o ua wahine nei. Eia ka mea aniki, ua ike no keia wahine a me kana kane ua nui loa ka a ana o ke ahi, aole nae he kahea i kanaka. Eleu nae ke kane i ke kinai i ke ahi oloko o ka rumi me ka manao e pio koke iho ana no iaia, a nana ole aku i ka wahine. Ike nae ke kane ua nui loa ke ahi e a nei i ka wahine, kii aku nei oia e kinai. A ia manawa i kahea ai laua, a holo mai la o S N Keano, ka haku mea hale, a me kekahi poe e iho , a pio ai ke alii me ka poino ole o ka hale. O ka wahine nae, he oi ka manaonao; ua palapu i ke ahi. Mai ia po a ao ae o kekahi la, hora 12 awakea make loa iho la. O ke kane hoi, aohe i maopopo kona pono.

NA HIONA O KA AINA.

            He keu keia o ka manao pilikia loa o na kanaka mahiai kalo o Wahiawa nei. Eia ke kumu, no a wai ole. Lawe ka haku aina i ka wai ma kona auwai mauka loa, a lawe hoi ka mahiko o Eleele, maloo, paki wai ole iho kahawai. Mai kinohi mai a hiki i keia wa, aole au i ike i kekahi maloo nui e like me keia; ke hele mai la ka hapa nui o na aina mahi kalo e lilo i kula holoholona. He malihini ka wai ia makou ke kahe mai, aole e hala ka pule maloo loa. Ka paa loa mai no hoi kahi o ua elemakule nei i ka ua iluna, oi noke aku ka pule a he ole ka maluhia mai. Ua hiki no! E aloho auanei.

W.ISAAKA,

Wahiawa, Kauai.

 

UA HOI AKU LA I KA HOME MA O.

            Ma ka po o ka la 14 o Feberuari i hala, ua lalau mai la na lima palanehe o ka Mea Mana Loa ia Mrs Kini Aka muhou, a lawe aku la iaia mai ka poli aku o kana kane aloha, ka laua mau keiki, kona mau kaikuaana, na makua, a me na makamaka a pau, a waiho mai la i na kipona ehaeha a ke aloha, me ka walohia.

            Ua hakauia oia ma Nawiliwili nei, i ka la 28 o Okatoba, A D 1859; a o ka nui o kona mau la ma keia ola ana, he 25 makahiki, 3 malama, a me na la he 16. Ma ka la 31 o Ianuari, A D 1875, ua hookomoia oia iloko o ka ekalesia ma Lihue nei, e ka Rev. G Puuloa; a i ka hala ana o na makahiki elua ma ia hope mai, ua mare oia i ke kane, a na laua mai he mau kaikamahine eha, a eia no lakou a pau ke ola maikai nei.Ua noho pu keia wahine me kana kane me ka oluolu; a ua lilo ka hapa nui o kona manawa i ka malama ana i ka laua mau keiki a me na hana e ae ma ko laua home. Oiai keia noho pu ana, ua loohia mau oia i ke onawaliwali mahope o kona hanau ana mai i kana mau keiki muli elua, a pela i pili mau mai ai ka mai i kona kino.

            Ua hooikaikaia no na lapaau ana iaia malalo o Kauka Walter, a ua oluolu mai no i kekahi manawa, a i kekahi manawa hiki hou mai no, a pela no i ukali malie mai ai ka pilikia iaia a hiki wale i ke ko ana o kona makemake. O kekahi keia o na kamaaina maikai ma Nawiliwili nei; he oluolu, he lokomaikai, a he heahea i na malihini ke kipa mai ma kona home; a he mea hoomanaoia no hoi kana mau hana aloha.

            Nolaila, ua ulu mai ko ʻ u manao aloha nono, a he mea pono no hoi e hoike aku ma ke akea, i mea e ike pu mai ai kona mau hoa ʻ loha, ua pau kona kiai ana ma ko laua home i keia wa, a ua hoi aku la oia i ka homa ma o. Oiai kona mau hora hope e kokoke loa mai ana, aole loa oia i poina i ka hoomanao ana i kona makua ma ka lani, a ua hui pu aku no hoi au me ia a ua haipule pu. A o kana mau huaolelo hope loa i kona minute hope loa i haalele mai ai, "E ka Haku, e aloha mai oe ia ʻ u i kau kauwa wahine hewa nei."

            E na wahine, e kupaa oukou ma ka pono, i maemae na home, a me ka inoa maikai a hiki i ka la e kiiia mai ai, alaila hele me ka pomaikai.

J B HANAIKE.

 

Nu Hou o ko na Aina E.

            He lono ke hoike ana mai Arabi Bey mai penei: O ka papu pale i kukulu ia ai ma Kasala no ke pale ana aku ia wahi, ua lele kaua ia aku e na koa kipi, a ma ia kaua ana ua make iho la he 91 kanaka. He nui no ka poe i hoonoho ia maanei, a no ka ikeia ana paha i ka nui mai o na lako ai a me kekahi mau lakou kaua, ua hoemiia mai ka nui o na kanaka i ka 600 wale no. Ua hoopuni koke ia nae ua wahi taona la e na enemi a ua haalele na pualikoa Aigupita i ka lakou kulana me ka manao ole ae i kahi e palekana ai mai ka lima mai o na enemi.

            O kekahi lono i hoikeia mai Korti mai, oia no ka poino ana o na maka o Kenerala Wulese ma o ka ikaika loa o ka la malaila, a ua hiki pono ole iaia ke nana pono He nui no hoi ka hopohopoia o loaa na pualikoa a pau e noho ana malaila me ka poino, oiai aia ke pahola ka mai fiva taifoida mawaena o na koa, a ua manaoia ma o ka ikaika o ka wela o ka la ke kumu o keia hoea ana mai o ka fiva.

            Ua hoolimalima aku nei ke aupuni o Beritania he 75 mau moku nunui no ka lawe ana aku i na koa kokua no na pualikoa e hookahua la ma Aigupita. O keia hoouna nui ana a Berita. O keia hoouna nui ana a Beritania i na koa, oia no hopohopoia o nui loa ka poino ma na pualikoa malaila, ma ke kaua, a i ole ma ka pahola ana ae paha e ka mai maluna o lakou e like me ia e pahola la maluna o lakou e like me ia e pahola la maluna o na pualikoa o ka Haku Wulese. Aohe olelo ana no ka poe paele, he kamaaina lakou la nolaila ,a o ka poino wale no e loaa ia lakou oia no ka make a lawe pio ia mai ke kahua kaua aku.

            Ua hoikeia ae, o ke kumu ka i lilo pio ai kela wahi pale o na koa Beritania ma Kasala i na koa paele o El Mahdi, no ka hala loa ka iwaena o ka aina kahi kupono ole i na koa ke hanu i ko laila mau ea a i kupono wale no, no na lahui i maa ma ia mau wahi.

            He mau olelo ikaika loa ka Granville ko Enelani kakauolelo o ko na aina e i hoouna aku ai i ke kuhina nui o Rusia no na mea e pili ana i ko na Rukini mau pualikoa e hoohahani la ma na okana aina o Afeganitana, a me he mea la e hemo ana paha na hipuu hoa ʻ loha mawaena o laua, a e ku ana laua ma kahi o ka pohaku hoana e hookala ai i ka laua mau mea kaua, a oia no ka hopena o ka laua mau kamailio ikaika ana. O na nune nui ia no keia hana, oia no ke komo ana aku o Rusia maloko o na palena aina o Afeganitana ma Asia me ka manao e hoopalahalaha loa aku i kona mana a hiki loa aku i ke Kai ula, i loaa ai iaia he wahi kupono a akea no hoi no ka hoolulu ana i kona mau aumoku kaua.

            Ua hooili kaua ae na pualikoa o na Pake i na Farani ma kahi kokoke i ka papu o Layeanquan me ka hahana loa a o ka hopena o ia kaua ana oia no ka lilo  pio ana mai o kekahi heluna nui o na pono kaua o na pake me ko lakou hoauhee pu ia aku a lukuia me ka mainoino. Ua hooiliia no he kaua ma kahi kokoke i kahi i hooili mua ia ke kaua, a ua auhee hou aku la no na pake me ka lilo pu ana mai o na pukuniahi Kurupa. Ua lawe pio pu ia no hoi kekahi kulanakauhale e na pualikoa Farani.

            O na aumoku kaua i hoounaia aku ai no ke kipoka ana i ke taona o Chinahae, Kina, ua pau ko lakou hoopoino ana aku ia mau wahi me na poka pahu.

            Aia ke panikuia la e kekahi manuwa Farani ka nuku o ka muliwai Yang-Tse-Kiang no ka hopu aina, na moku e hali ana i ka laiki. O kekahi mau wahi o keia muliwai ua paa i ka paluluia me ka noho kiai ana a kekahi mau moku kaua pake malaila. Ua hooukaia he kaua mawaena o na Farani me na pualikoa aina o na pake ma ka nuku o ka muliwai Yang-Tse-Kiang, a ua nui ka poino o na pake. He hahana loa ke kaua i hooiliia malaila.

            He mau hiona o ka lanakila loa o na Farani ke ikeia nei ma na okana aina o Kina, oiai ke hele huhu la na keiki Farani iwaena o na koa pake me ka puahi nui, a ke papahi la na koa pake me ka puahi nui,a ke papahi la na koa i loaa ia lakou ka lanakila ma kahua kaua i ka hanohano nui o ka lanakila. Ua hapa mai ka alawa ana o na maka o ka liona Enelani i kona mau pono ma Kina, oiai oia e holo hele ana ma na waoakua panoa o Aferika waena, a ke leha ae la i na Rukini ma na palena o Afeganitana. Aole no i hoopoino wale aku na Farani i ko Enelani mau pono ma Kina, aka, i ka wa mamua aku nei, ua komo mai o Enelani iloko o na kokua ana no Kina a me Geremania, aka, he mea ole loa ia i na keiki Farani e ulupa mai nei.

 

Ua kau ka hao o ka lanakila!

            E oluolu oe e kuu KUOKOA e hookomo iho ma kahi kaawale o kou mau kolamu, i kela mau mamala olelo e kau ae la maluna, oiai hoi, -Ma ka mahina o Ianuari, 1885 nei, ua hoala-ae ka Y M C A o Helani, he lulu dala no ka hana hou ana i ka luakini o Heleni, e ikeia ka huina o ia mau dala ma kekahi helu o ke KUOKOA o ia mahina. Ma ia la no, ua hookohuia mai au i komite noi a hana. Ua nui hooiloilo e olelo ana, aohe e paa ana ka luakini ma ka ʻ u hookele ana.

            Ma ia mahina no, ua kau au ma ka "Malulani" no Honolulu, a ia ʻ u malaila, ua ano hopohopo au, oiai o ka ʻ u mau dala e paa ana, aole i hiki aku i ka hapalua o na lilo; nalu iho la au ia ʻ u iho no keia hana. Kupu mai la ka noonoo e hele aku e noi i na haipule, aina he wahi kokua. Maalo ana ka Hon DH Nahinu, ia ʻ u i pane aku ai iwahi kokua, lele ana e $5.00, mai ka makua J Waiamau mai, $20 00, mai kahi poe aloha e ae hoi kekahi.

            Ma ka pule elua o Feb ua kapiliia ka hale a paa, me ka aie ole. Nolaila, ua kuu ka luhi o ke komite. Eia o Helani ua ano hou, a he nani ke nana aku.

            Ke haawi aku nei au i ka mahalo nui i na lala uuku o ka Y M C A o Helani, a me na hoahanau pu, a pela hoi me Holualoa.

            Ke mahalo nei au i ka Makua Nui ma ka lani, no Kona hoakea ana i ke alanui hele no kana hana ma ko ʻ u lima.

JOS K NAHALE.

Ke Dala Hawaii.

            Kumakena ua kamailio ana i na mea pili i ke dala Hawaii, no ke ino, a no ke emi, a no ia emi, alaila ua pilikia ka lahui, a e lilo ana paha keia lahui i lahui ilihune loa a o ka pilikia no hoi ka hope; nolaila, mailoko mai o keia, eia ka ninau: Ua pilikia io anei keia lahui no ka laha ana mai o keia dala Hawaii, aole paha?

            E nana aku kakou i na manao a me ka noho ʻ na o keia lahui mai Hawaii a Kauai, in a ke ala mai nei ko lakou mau leo mailoko mai o ko lakou mau puuwai a kahea leo nui ae, me ka olelo ana, "pilikia maoli makou i na makeke kuai i ʻ a, haiia mai ana, aole e lawe ia keia dala, no ka mea, he dala emi; a hele aku makou i na hale inu ti e kuai i palaoa, aohe laweia; a hele aku no hoi i na halekuai, hoemiia mai no hoi, nolaila, he dala waiwai ole keia, hele pela keia dala ino, a pela wale aku." Ua loheia anei ia mau leo pela mai ka wa i laha ai o keia dala a hiki i keia manawa? Aole au i lohe, aole no hoi i-ike, aka, eia ka ʻ u mea i ike. Hele aku na kanaka he mau haneri ma ka makeke o Wailuku a me na makeke o Honolulu, a pela no hoi me Hilo, e kuai i ʻ a, a me na io bipi, a me na mea ai o kela ano keia ano a lawa na iini o ke kanaka, a piha no hoi na hinai, alaila, kani iki ae la ka aka, e hene iki ana i ka ka mea o ka piha i ka olioli i ka loaa ana o na mea e ola ai keia mau kino palaho wale; ua pilikia anei ka lahui ma keia dala Hawaii? Ina i hiki io mai ia mau haawina maluna o ka lehulehu, alaila, e lohe ana no kakou i ke pihe uwe iwaena o na mea a pau, e holo aku ana kona wawalo ma na paia o ko kakou mau home, me ke kuu ole iho o na lemu i lalo, me ke kuu ole iho o na lemu i lalo, aka, e lele ana iluna me he kanaka la ua wela na wawae i ke ahi, a me he pinao la paha, e hookui ana i na pukaaniani, i ka ka mea o ka pilikia launa ole o ka lahui Hawaii mamuli o keia dala Hawaii; oia ke alanui mua e nana ai kakou, no ka mea, ua laha nui keia dala mai Hawaii a hiki a Kauai mai na mahi ko aku, a oia wale no ke dala, aole he dala e ae; a ua haawiia iwaena o ka poe kiekie a me ka poe lopa kuakea poohina, a me na ano kanaka e ae e noho nei iwaena o keia lahui, nolaila, ke ninau nei au ia oe e Hawaii nui a Kane o Kane i ka Pohakaa, ua pilikia anei oe i ka laha ana o keia dala Hawaii? e pane koke mai oe; a pahea oe e Maui a Kamalalawalu i lawaluia ka i ʻ a i ono ai ke ai aku, honi pu iho hoi me ka ihu i ke ala o ka lawalu i ʻ a. Pehea oe, ua pilikia anei oe i ka laha ana o keia dala Hawaii? Na ʻ u no e pane e aku, Aole.

            A pehea oe e Oahu a Kakuhihewa, ua hewa ka i ʻ a e Umiaka, he okea o loko. Aia anei keia alina o ka maewaewa oia hoi ke dala Hawaii? A pehea oe e Kauai o manokalanipo, pehea aia anei maluna ou keia kumakena pilikia no ka laha ana aku o keia dala Hawaii? aole paha; na oukou no e pane mai. Ea, mai huna, mai hoopilimeaai; nolaila, ma keia wahi e hai pokole a au i ka haina: Aole i pilikia ka lahui, ke hele nei no keia lahui me ke ola maikai o na kino a me na manao, a pela no na hana hou maloko o ka aina a mawaho aku me keia dala Hawaii. Ina peal, ma keia wahi, e waiho aku kakou i ka noonoo ana, ua pilikia keia lahui me ua dala nei, no ka mea, na kakou no i hana i keia dala, me ko kakou manao ua pono ka kakou hana ana i ke dala, a ua ola hoi kakou ilaila. Ina pela, owai hoi ka i pilikia? Ua olelo aku au elua pule i hala aku nei. O ka poe kalepa dala, hoopukapuka dala, pakaukau dala, o lakou ka i pilikia, ae oia no. O lakou io no ka i pilikia, a no ia pilikia la ea, olelo i ke dala a kakou i hana ai he dala ino, no ka mea, aole io no i loaa ia lakou ke ola ma ia hana. Ina no owau kekahi kanaka kalepa, in a aole o ʻ u puka mamuli o keia hana, no ka pono ole o ka hanaia ana o keia dala; owau kekahi e huhu ana in a mamuli o keia manao, he mea pono no e hana ia ka pono kaulike iwaena o na mea a pau, aole pono e hana kapakahi ia ke Kanawai, e hookaumaha i kekahi poe a e hooluolu ana i kekahi poe; aole hoi e pono e hookaumaha ia ka poe kalepa dala malalo o keia Kanawai ma keia aupuni, no ka mea ua like no ke kuleana, o ka poe kalepa iloko o keia aupuni me ke kuleana o ka poe e hana nei malalo o ko lakou mau Haku hana, a me ka poe e hana ana no lakou iho, ma na Kanawai a me na pomaikai no ke aupuni ia lakou, nolaila, in a i uwe mai kekahi hapa o keia lahui, no ka pono ole o kekahi mau kanawai e pili ana i ka lakou mau oihana, he mea pono io no i na alakai aupuni a me na mana hooko ke kaupaona like i na pomaikai o ka lehulehu, no ka mea, o lakou no na io a me na iwi o ke aupuni, nolaila, aole au i manao e haki kekahi iwi o ke kino holookoa e hoopuni ana i na ami o ke kanaka, a e lilo auanei ia i kanaka oopa a i ole e lilo paha i kanaka kukue a he ino ke nana aku, ua makemakeia ke kino holookoa o ke kanaka e waiho pela e like me ka ke Akua i hana ai me ka maikai, i nani me ke kilakila kona kulana ke hele mai aka, ma ka ke kanaka hana ana i kekahi mea okoa maluna o ua kanaka la, aia hoi ua ano e ka hoi ke kii o ua kanaka nei, a pela no ke aupuni, aole pono ke hoopilikia ia ka poe kalepa dala ma keia aupuni ma ka hana ana i kekahi mau mau kanawai e hoohaiki ai i ka lakou mau oihana hana, no ka mea o lakou no kekahi makia o ke aupuni. Eia hoi keia, i kekahi manawa e pilikia auanei ke aupuni i ke dala ole, a o keia poe kalepa kuloko no ka mea nana e kokua mai a hala ae la kekahi mau pilikia; a pehea ia la, hewa paha ea?

            No ka mea, eia kakou ke kamailio nei ma kahi e pili ana i na pilikia o kekahi hapa o ka lahui malalo o ke kumuhana "No ke Dala Hawaii," a malalo o ia kumu, ua nui ke kamailio ana o na nupepa kuloko o kakou nei, aka, aole au e hoahewa ana i na hoakaka ana a na nupepa e kamailio ana ma ke akea, i ike iho ai na kanaka i ke ano o ko lakou aupuni e noho nei i keia wa, malia ke noho nanea nei na mea a pau me ke kaukau i ʻ a maka wale no, aole i ike e he lua nui ke hamama ae ana maloko, e makaukau ana e ale iho ia kakou, a eia ka ninau: Nawai la i hana ia lua nui hamama? Na Hawaii ponoi no, aole na hai, no ka mea, ma ke kau o ka ahaolelo o 1880, ka hoolalaia ana o ia kanawai, a ma ke kau o 1882 ka hooko ia ana ua kanawai la; a ma ke kau o 1884 hoi ka hoohanaia ana, hauhoa ana, a hikii paa ana ia kanawai ma keia aupuni, maluna o ka lahui me ka ike ole ia, a me ka ike ia no paha o ka pilikia o keia kanawai hana dala, aole no i maopopo ka hopena o ia dala e hiki mai ana, oiai na lunamakaainana kuokoa iloko o ke kau o ʻ 84, e noho ana, a e noke ana no hoi i ka pono o ka lahui, aka, ua mahalo nui au i na lunamakaainana kuokoa i ko lakou ikaika io no, a ma keai wahi hoi, e pili ana i na hopena awaawa o ka moni, ua ike ole paha lakou, a in a no ua ike, a ua hooikaika no a no ko lakou uuku, nolaila, ua haule pu wale; a i keia wa, ke ala mai nei na niho o ua kanawai hana dala nei a ke nahu mai nei iluna o kekahi hapa o ka lahui, a heaha auanei la ka hopena. Nolaila, e ka lahui, pehea keia ano hana a ke aupuni? Aka, he pono no ia ʻ u ke hoakaka iki i ka ike a ko ʻ u uhane ma o ʻ u iho,maluna o ke kahoaka a me ke akaku o ke aheahe makani hoi e hoolauahea ana me ka noonoo. Ua noonoo mua ia keia hana mamua ae o na manawa i haiia maluna ae nei, e hana ia i dala Hawaii, a paa kela dala i ka hana ia, e ke kanaka hookahi alaila, olelo oia i na alakai aupuni a pau,e kipakuia na dala i kamaaina mua ia kakou, oia hoi na dala i hookuleana mua ma keia aupuni i na makahiki loihi, oia hoi na dala Palani, Amerika, Mekiko, i mea e komo mai ai ke dala Hawaii a lilo oia ke dala e waiwai ai ke aupuni, me ka olelo ana, e lilo ia i dala pia. A i ka pau loa ana o na dala kahiko i ka nalowale, hoemiia iho nei ua dala Hawaii nei, a no ia emi la, oia kakou e nonoke nei, a ma ia noke ana, ua nele ka waihona i ke dala ole, ua ike au ma kekahi nupepa, aole i uku ia kekahi mau pepa aupuni i laweia aku i ke Keena Waiwai, eia , aole he dala iloko o ka waihona; aka, eia ka mea apiki, ua hookomoia mai he hookahi i auwana ai? aole iloko o ka waihone aupuni, aole no i ka lima o kekahi poe kalepa, aole no hoi i ka lima o kekahi poe e ae. He keu hoi ka palamimo hikiwawe ana, a ke hele nei ke aupuni i ka nui o ka aie. O ke kumu o keia aie, malalo no ia o ke alakai ana o ka mea hookahi nana i hana i ke dala. Ke manao nei au aole no paha i komo mai na dala hookahi miliona, he mau dala ano okoa no paha, a i ole he hoopiha huahelu wale iho no paha aole nae he io oloko. Nolaila, ma keia makaikai ana i na kalai manao no ke dala, ua ulu nui ko ʻ u noonoo, na ka mea hookahi no i alakai me ka naauao nui me ka maaleo loa, e hookuu ana i ka wale o kona waha, e hoopahee ana i na naau haimalule wale o na poe nana i hana i na kanawai o kakou; nolaila, ea, in a imi pinepine aku kakou i kahi i hoea ae ai keia luahine ai kanaka, imua o keia lahui, e hamu ana i na wahi hauna a ke kehau anu huihui e pa aheahe ana i na pepeiao o kakou, e loaa ana no.

            Ua ma ʻ u iho la ia. E aloha auanei i ka lahui Hawaii. Owau no o

JOSIAH HAOLE.

            Wailuku, Maui

            Ia Pali e hele holoholo ana ma kekahi alanui o keia kulanakauhale, halawai aku la oia me elua wahine, a ninau aku la kekahi o laua iaia, "E hele ana oe ihea?" Pane mai la kahi Pali,"E hele aku ana au i ka hanuhanu, e like no hoi me olua e kalewa hele la i ka olua mau kapiki, e pau ana no nae i ka lilo, ua nui mai nei no hoi ke Kepani. Hoopii aku no olua i hapalua ulaula, aole e nele ka lilo, he mau kapiki ou ua hele a loloa; o ka launa ole loa aku la no ia o ua Pali, a nukunuku iho la ua mau wahine nei.

(Kaena mai ka aoao elima.)

            Na waiau i ko Pukaana, Kaohe, me Milolii.

            Na Kauhane i ko Waiohinu.

            Hooholoia keia hoike e hoouna i ke KUOKOA.

            Kumuhana 3. Na Palapala hoopii.

            (1) Mai Milolii mai. Hoihoi hou ia

            (2) Mai Waipio mai (3) Mai a Kanui mai. Waihoia i ke komite Polepe, Desha, Kaeo.

            Kumuhana 4 Heluhelu haawina.

            Na Kalaiwaa i heluhelu mai i kana haawina, me ka Laiana.

            Na Kekuewa i kana,a na Luhiau no hoi i kana. Hooholoia e hoouna i ke KUOKOA.

            Ma ke noi a Desha, ua hoomaha ka Aha a halawai hou i ka hora 6:30 o ke ahiahi, me ka pule a Waiohinu.

            Akoakoa hou ka Aha. Hoomakaia na hana me ka pule a Desha.

            Na Kapali i heluhelu i kana haawina.

            Ma ke noi a Kekuewa, ua aponoia o G W Pilipo me G W P Kanealii, i mau hoa kuka.

            Na ke Kakauolelo i heluhelu mai i ka haawina a Kaonohimaka.

            Na Desha i kana haawina.

            Hooholoia e hoouna i ke KUOKOA.

            Na ke kakauolelo i ka haawina a Makaike.

            Ma ke noi a A O Polepe, ua hoopanee ka Aha a halawai hou i ka hora 9 a m o ka Poaono, me ka himeni a me ka pule a Polepe.

            LA HANA 2. Mar. 7.

            Halawai ka Aha e like me ka hoopanee ana.

            Malamaia he hapa hora haipule.

            Heluheluia ka moolelo o ka halawai i hala, a apenoia.

            Kumuhana 5. Na Ekalesia Kahu ole.

            Aponoia he olelo hooholo na Desha, me ka pakui a Pilipo.

            Hooholoia. E paipai ikaika aku keia Aha i na Ekalesia Kahu ole, e kahea aku i mau Kahu no lakou, a e loaa ka mana e hooholo pu me na Ekalesia liilii, no ka hoohui ana.

            Kohoia ke komite no ka akau. W M Kalaiwaa, Kekuewa, Luhiau.

            Kohoia na komite no ka aoao hema. Desha, Waiau, Kauhane.

            Kumuhana 6. Na hale Kahu.

            Kamilio na hoa, a heluhelu mai o Pilipo he olelo hooholo.

            Olelo hooholo, hooholoia: "Ma ka manao o keia Ahahui, he mea pono i na ekalesia, ke kuai a kukulu ana i mau hale no na Kahu ma na Ekalesia, a in a e hemahema, o na Kahu a me na komite o ia mau ekalesia no ke kukulu ana.

            Kumuhana 7. Ke kula kahunapule

            Kumuhana 8. Ka oihana kuwaho.

            Kumuhana 9. Ka oihana kuloko.

Na Polepe i wehewehe mai no keia mau kumuhana.

            Kumuhana 10.Ka Laiana ninau e pili ana i na Haawina Kula Sabati me na haawina ana e unuhi nei. Hooholoia e hoomauia aku.

            Kumuhana 11. Ka manao Kauhane no kona pili i ka Ekalesia o Waiohinu.

            Hooholoia. "Ke manao nei keia Aha, he mea maikai i na ekalesia o Waiohinu me Kapaliiuka, a lilo laua i mau ekalesia hui malalo o ke Kahu hookahi oia o Kauhane, oiai, ua hoonoho mua ia oia i Kahu maluna o keia mau ekalesia pakahi."

            Kumuhana 12. Na elele i ka Aha ma Honolulu.

            Kohoia o Kaeo, Kahikina, Waiohinu, Kaanaana.

            Kumuhana 13. Koho ana i na komite no na hana a keia Aha i ka Aha ma Honolulu.

            Kohoia o Kalaiwaa i komite no na ekalesia, a o Desha no na hana a keia Ahahui.

            Hoike a na Komite. Hoike mai o Kekuewa, ka luna hoomalu o ke komite Imi Haawina i na haawina.

            I Kalaiwaa. E wehewehe i ka lelo, "Hoopunana iho la ka Uhane o ke Akua maluna o ka wai. Kin. 1;2.

            Deshaa. E wehewehe i ka olelo, "O ka mea hoino i ka Uhane Hemolele, aole i kalaia kona mau hewa,"

            Luhiau. "Heaha ke kinai i ka Uhane?"

            Kaonohimaka. "O ka uku o ka hewa he make."

            Makaike. "Pehea la e hooulu ia ai ka pono iloko o na Ekalesia."

            Laiana. E wehewehe i ka olelo, "O oe e Petero, a maluna o keia pohaku, ke kukulu nei au i kuu ekalesia maluna ou, aole hoi e lanakila mai na ipuka o ka po maluna ou."

            Kauhane, E wehewehe ia Rom. 9:33.

            Kapali. "He oiaio anei, o ka pono ka mea hookiekie i ka lahuikanaka?"

            E hoomauia aku na haawina o ka poe i koe.

            Hoike a ke komite no na palapala hoopii. No ka palapala hoopii o Waipio. Kapaeia.

            Mai a Kanui mai Hoihoiia i ke komite o na Ekalesia Kahu ole.

            Olelo Hooholo, Hooholoia. "Ke haawi aku nei keia Aha i ka mahalo i ka Ekalesia o Waiohinu, no ka malama maikai ana i na lala o keia Aha, ma na mea o ke kino."

            Kahi, a me ka manawa e hui ai keia Aha, ua hooholoia, ma Makapala, N. Kohala, i ka mahina o Augate e hiki mai ana.

W M KALAIWAA.

NO HOOLAHA KUMAU.

J T WATERHOUSE.

(Walakahani.)

 

HALEKUAI KUKAA NUI ME LIILI

 

Ua piha pono me na waiwai makamae hewa ai na maka i ka nui o ka lehua.

 

Heaha no la hoi ia

 

-MALAILA-

Na Apa Kilika o na ano a pau,

Pahoehoe o na ano a pau,

Alapia o na ano a pau,

Huluhipa o na ano a pau,

Na Huluhulu noloku.

Na Keokeo Paina,

Lilina lau puu.

Wetoria

Leponalo

Lainakini

Ahina pelekane

Na Kihei o na ano a pau,

Na Koloka o na wahine,

Na Kihei Huluhulu,

Na Kalakoa o na ano a pau,

Na Kihei uhi moe,

Na Koloka o na wahine,

Na uhi Kilika,

Na uhi Alapia,

Na Hainaka nunui a liilii

 

-Eia hou.-

HE HELUNA NUI ONA PAA LOLE

O NA KANE A ME NA KAMALII.

 

Na Apa Paina maikai loa,

Polu manoanoa a lahilahi,

Na Apa huluhulu a pahee,

Na paa lole huluhulu, klane, me kamalii,

Na Pililakeke loloa a pokopoko,

Na Palule kaula o na ano a pau,

Na Palule keokeo,

Na Palule kalakoa,

Na Paleili.

 

Na papale wahine i kinohinohiia me na pua me na helu nani, a he heluna nui o na kane a me na kamalii o na ano a pau

HE HELUNA NUI O NA KAMAA.

Na Kamaa buti,

Na Kamaa pihi,

Na Kamaa huka,

Na Kamaa laholio,

Na Kamaa weleweka.

 

HE HELUNA NUI O NA NOHO LIO MAIKA

Na Noho Italia,

Noho pulu mamua a mahope o kela a me keia ano.

 

NA AILA O KELA A ME KEIA ANO.

Na Aila honua helu 1 he aiai me he wai.

Aila pena, aile hoomaloo, aila Oliva,

Aila inu, Aila lauoho

Waiala maikai.

 

NA PENA WAIHOOLUU LIKE OLE.

Keokeo,

Eleele,

Polu,

Melemele,

&c       &c       &c       &c

 

Ina iho Ina iho.

Na ipuhao, na ipu ti,

Na koi nui a liilii,

Na pahi olo, pakahi,

Na pahi olo palua

Na tanu nui a liilii,

Pakeke nui a liilii,

Na lako kamana,

Na lako amala,

Na kamaa lio,

Na moe hao,

Na pela uwea.

 

NA LAKO HAO, MA KA AINA A ME KA WAI

 

Na lako pa,

Pa nui a liili,

Na bola,

Na kiaha aniani,

Na aniani kilohi,

N ipukukui o na ano a pau.

 

HE HELUNA NA MEA AI.

Palena poepoe,

Palena poepoe palu

Palena huinaha,

Palaoa o na ano a pau

Na kamano maikai loa ma ka pahu,

Na kamano tini,

Paakai o Livapulu,

Paakai inu,

Paakai hu,

Manu Kaleponi,

Palani ai a ka lio.

 

helunanui o keia mau waiwai aiwaiwa ko ʻ u mau halekuai aole i pau i ka huaiia aku ma oukou no e hele mai a kilohi no oukou. Ua waeia keia mau waiwai me ka maiau, ma Pelekane, Farani, a me Amerika, no ka pono a me ka pomaikai o ua kanaka Hawaii, me na kauoha mai na mokupuni hookoia me ka eleu loa. J T WATERHOUSE

[end]