Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 9, 28 Pepeluali 1885 — HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Ka-Mahina Malamalama

Ke Keiki A!ii o ka welau anu o ke aupuni o Hinedu, ka Hiapaiole o na waoakua kanaka ole o Punealia, a 0 ka naita hoi nana i ulupa na lua huna o na powa. ( Kakauia tio ke KI'OKOA.) IKA pilikua e hoomoe nei i kana hau'na pahi maluna o ke koa opio oiai oia ma ke kulana kupilikii, ua puiwa koke ae la ua naita pilikua nei i ka nakeke ana m'ai o na mea kaua mailo ko mai o ke a-na, a na ia mea i hooka-u-a iki iho i ka haule koikoi ana iho o kana pahikaua nui maluna o. ka naita opio oiwi nani e paa ae ana i kana pahi no ke pale ana . ae i kona ola, a oiai kona maka e nana ana ma kahi o ka nakeke ana i lohe aku ai, ua eu koke ae la ke koa opio me ka nehe a me ka eleu nui a ku aku la ma kahi e, a na ke kapalulu o ka lio 0 ka naita opio i hoohaliu hou mai i ka pilikua a nana iho la i kana pio, aoie ma kona kulana mua, aka, aia oia ma ke kulana hou a ine kooa lio, a e ku mai ana oia me ka makaukau no na wa a pau. O ka nakeke o na mea kaua a ka pilikua i lohe ai, no kekahi mau hoa naita pilikua no ona he umi, oiai ua lohe aku la lakou i ke pohapoha o na medala kila i ka wa a ke koa opio i kaili ae ai i ke ola o ka lua o na kiai puko, a ike pu iho la lakou i ke kino make e waiho ana. Nawai i hana i keia karaima maluna o kekahi o ko kakou naila, wahi a ke alakai o ua poe'nei 1 ke kiai puka. Hai aku la ke kiai puka, me ke kuhikuhi ana ae i ke ko» opio e ku ana --y _ ta wa no i hulili ae ai na maka o ua alakai nei a huli ino ae la me ka nana hqgmakue ana aku mahina o ka kakou eueu a pane mai la : Kka lapuwale ! ina he kanaka oe e ku mai nei 1 loaa na hoohanohano ana o ka inoa naita ia oe, a he mana kupu.i paha kou i hiki ke pale ae i ka makou mau makakila, alaila, eia ka wa nou e pale ai me ke kali ole. Ia wa 110 i kena koke ae ai ua alakai nei i kona mau naita e lele aku maluna o ke koa opio a lawe koke ae i kona ola; me ka upuupu ole iho, holo like aku la lakou ma kahi a ka naita opio e ku ana, a e iho makawalu ana mao a maanei ona, aka, e ike mau ia ana oia e lele ana i o a ianei i ka wa o kela a me keia hauna pahi e hahauia aku ana, a e lele ana hoi imua me ka haawi ana i ka make maluna o kela a me keia 0 lakou e hookokoke aku ana iaia, a ua like oia me ka uwila ka hikiwawe, oiai he ani wale no kana pahi, a na ka puupuu ka make; he ani wale ana no hoi ka kona lima, na ka peku ka inake; a ina hoi na ka wawaeka hoana, na ka huini auanei o kana makakila e kaili ae i ke ola o lakou, a īaia hoi ke kohu o keia wahi olelo, "He wili'na na ka pahi, lele liilii ke poo, he iho'na na ka puupuu, puu ka ihu, a he pii'na hoi na ka peku, kapakahi ka papa auwae."

Iloko o ka wa pokole loa a ka naita e uiupa nei i na pilikua, ua pau loa iho iakou i ka make, oīai, ua hao aku la ua eueu ia i na mea make, hele ka wal hele ka a-la. Ku iho la ka opio naita ma kahi o na heana e waiho kau a kau ana a pane iho ia : Aole au i moeuhane mua e lawe ae i na mea kaua a hookahe aku iko oukou mau koko, aka. no ko oukou kue ino ana mai ia'u, noiaiia, ua hoopokoleia ko oukou oia. Kau ae la oia ma kona lio a komo aku la ma ka puka o ke a-na huna e hamama ana. Hele aku ia iaua a hala ka miie hookahi, aole he mau helehelena kanaka i ike ia s aka, ke komo loa aku ia laua nei 1 ka loa a me ka laula o ua lua huna nei, a ke nalo aku la ka malamalama o ka ia mai ko laua aiahele aku, a ia wa i hookuu aku ai ke koa opio na kona lio ke aiakai anaahahai aku la oia mahope. He hapaiua hora paha ; keia hele ana, kaa ae la ke koa opio mamua o kona iio a hoomau aku ia no i ka heie ana, a he pouli panopano hoi keia wahl Hiki aku ia oia ina kekahi wahi, a hoomaopopo iho ia no keia he paii ia, hapapa aku la kona mau hma a loaa aku la ke kae o ka paii, a kuiou iho ia oia iialo e hoolono ana.

laia e h<jolono ana, !ohe aku ia oia i ke kupinai mai o na leo hanehane o ka poe i pau i ka lukuia tna ia paii, a o kekahi keia o na wrahi huna maloko o ia !ua huna, a maiaila e lukuia ai na naita i hoao mua e lawe pio ia wahi. K.au hou ae la keia maluna o kona lio a hookuu hou aku la na ka lio ke alakai ana; huli ae la ua lio nei ma ka aoao akau o ua pali nei a hete aVu U. Pela no kona hoomau ana i ka hele a hala hope mai la ua pali make nei, ia wa no i ike aku ai ke koa opio i kekahi wnhi malamalama e uiuiki mai ana ma kahi mamao mai ia laua aku, nolaila, lele hou iho la oia ilalo a kai aku la i kona lio; hoomau aku la no laua i ka naku hele iloko o ka aaki o ka pouli a hiki i ke kokoke loa ana ma kahi o ka malamalama a ke koa opio 1 ike ai, nolaila, hoomaopopo iho !a ke koa opio ke lihi launa aku nei laua i kahi o na pilikua, ia wa i unuhi ae ai oia i kana pahi a hoomau hou aku la i ka hele ana.

I keia wa i hoopuiwa koke ia ae ai ke koa opio i kekahi leo nui kalakala i ka pa-e ana mai mamua pono o kona alo, a paae mai la iaia : He keu oe a ke koa a me ka wiwo ole i komo mai i ko makou home; aole he mea hookahi nana i komo a hehi ku i ko makou mau paia kapu nei mai ka wa mai i ko makou kupunakane kuakahi a hiki mai ia makou kana poe mamo, a o oe wale no ka mea i mahaoi mai nei i ke komo ' iloko nei. Ano kou komo kino ana mai nei, nolaila, e hoi uhane aku no oe i kou home, a waiho iho i kou kino i lepo no keia lua huna. Anehe mai la na pilikua e lele mai maluna o ka naita opio, aka, ua poha e aku la kona leo iaia i pane aku ai : E like me ka awahia o na olelo i puka mai nei, pela auanei e kau aku ai ia mau olelo maluna o oukou a me ko oukou alii, a maluna auanei o na tausani nunui ka mu-! lea awahia o ka make, no ka mea, ke ; pa-e mai nei ka leo o ke koko o ko ou- j 0 ko oukou home nei, e akahēle b ukali pu aku ma ia ala hookahi. Lilo ae la keia mau huaolelo a ke koa opio i mea nana e hoopiena loa i ka manao o na pilikua, a >a wa i wawaIo fike ae ai ko lakou mau leo ahiu a paiakuli ae la hoi na paia oko lakou home; holo mai la lakou me ka puapuahulu nui, e hoouna ana i na elele a ka make maluna o ka kakou eueu, aka, ua palamimo aku la no ke koa imua a hahau aku la ma ke poo o ke alakai o ua poe nunui la a haule a make aku la.

He wa hahana loa keia o ka hoouka kaua mawaena o lakou oiai aia ka naita opio ke ulupa nei i na pilikua a e poha ana na medala kila, e paapaaina an4 na hauna pahi, a e wawalo ana na leo, a na ke kani oeoe o ia mau mea i hoouna loa aku i ka lohe'ma na pahukani 0 ko lakou alii, oiai hoi na hauna pahi a ke koa opio e haule ana maluna o na enemi me ka hala ole, e haule ana kela me keia o lakou he luahi na ka make malalo o na kapuai o ke koa opio. He hapaiua hora paha ka loihi o keia hakaka ana, aole hookahi o na enemi pilikua i ike ia aku e ku mai ana imua o ke aio o ka kakou eueu, a ku iho la ia iwaena o na kino heana i make, me kona kapa i heie a paumaele i ke koko o na enenii; pii ae la ka hohono maea o ko lakou koko 1 hookaheia me ka mainoino e ka naita puuwai ahi, a paoa ae la na paia kapu o ko lakou home huna a na ka maea hoi i kono aku i ke koena o na nunui e noho ana ma ko lakou mau wahi e hele mai e ike kumaka i ka eueu o Inia, a emooie lohe aku ia ke koa puuwai wiwo oie i ka haukaweweo na mea kaua ma kahi kokoke loa iaia, a oiai oia e aana pono ana ike aku ia ia he mau mea kino e ku mai ana t a me iea pane leo oie, huli hou aku la laua a holo aku ia me ka mama. O keia mau uiea i hele mai ai, he mau eiele iaua i hoounaia mai e ko iakou alil Me ka ieo haalulu iaua i pane aku ai no na hiona weiiweii a laua i ike ai i ka Moi, E ko makou haku, wahi a laua, aole o Koiopapela me kona mau naita. Aia ma ka Puka o ka Weli ko iakou mau kino kahi i ahu mokaki ai, a e halana ana ko lak*u mau koko ma na wawae o kekahi keiki opiopīo i heie a haukae kona kapa i ke koko. O ' he we liweii ko lakou mau hiona i hanaia. Ia wa no 1 pane koke mai ai ua aiiii nei oia o Do Paiado i ua mau eieie ne» e kii aku i eha tausani o na naita pilikua e noho ana ma na paii iaumania a me na pali-kui o ua iua huna la a e makau-

kau mal 1 ka maiu«&' pokole ioa. a he imo ana na ka ualo aku la iaua i ka naele polikua o ko home, a e wawalo ana ho: t i*led kalahea ma na poopoo o ua mau nei i luakaha ai. (Maanei evi hoa kaunu o keia nanea, ua hoike mea ka ' Kau he 58 ka nui o na pj]irk«rma kekahi o na helu i hala, oia kii aa piliKua i ka ipt i hakakaai, * V** k* PP* 0 na lua huna a :#e na awawi E haalele aku k&kou i na elele a ke ain Do Palado e £ii ana i ka nui manu a e hoi ae kakou a nana aku i ka olali 0 Inia. Oiai nr Veleie i huli aku ai a ku imua o ke alii, ua hahai aku la ke koa opio mahope o ko laua meheu me kona lio maho&e e hahai ana, a no ko laua pakela mama loa, nolaila, aole oia 1 lihi launa akX hele aku la keia a hiki ma kekahi puka e kiaiia ana ! e kekahi o na'ihukani*. laia e hookokoke aku ana ma kahi o ka puka, 0 ka wa no ia i ho!g mai ai ua kiai nei a ku- ! kuli iho ia mamua o k\i naita opio a pane mai la me ka haalulu, E ka mea i hookau mai $ca weli tngJuna o'u, ka oi lua ole o ka ikaika nan% i ulupa o Kolopapela me kona mau koa, ano, eia au he pio na ka ui hopo ole e ku nei imua o'u, a he pio hoi na ka& make a me ke ola, a i pane mai oe ke alo, e hooko koke no au, a ina hoi e loaa mai ke kala ia e kou ihiihi i ola au, alaila e lilo no au i ]tauwa nau a mau.

E ku ae, wahi a ka naita opio, e kai aku ia'u īmua o kou alii, ua loaa ke kala ia nou e ola. Ku ae ia ke kiai a kai aku la 1 ke koa opio nia ke ala e hiki aku ai i kahi o ke alii ei noho ana, a ua kapae ae ia ke pulea i ke kanawai |JUU i kriu ia maluna o iakou. He mau minute loAi ko laiiahele ana ma na ala kikeekeeia hiki i ke kokoke ana tna kahi o i noho ai, a hookuu aku la ke kiai i|jta naita opio e hele mauvua, kekafei hookee'na o ke ala a,lāSTflwre nr|i' huii ae la ke Iw nui i k? paheana mai, E ku iho, e ka mea auwana w*ale, ka hookano nui, he enemi ino oe no'u e moe ole ai kuu maka, aole keia he wahi nou e ola ai, e kali malaila no kou hopena a loaa aku ina paha no ka make a no ke ola. Ia oe hoi e ke kiai manao palaho wale, o kou ola ka makamua a ka oi 0 kuu makakila e kaihi ae ai, a e ukali aku ma kou meheu ke oia o kou naita e ku mai nei imua o'u, a i lanakila kou naita maluna o'u a me kuu mau tausani niuhi pololi e noho mai nei, alaila, o ko oiua ola no ia, aka, he uiia ke ola no olua.

Pii paumi ae la ka ikaika o kona inaina a hakukoi ae la na koina a kona mau manao leleiona e hookau koke aku i ka make maluna o laua, nolaila, hopu ae la ia i kana pahikaua nui a owiliwili ae la i ka lewa, a na ka hu o ka makani 0 ua pahi ia i hoopuehu iiiiii ae i rta mea a pau e kokoke mai ana; pane ae Ia oia, ko wai poo la o olua e lele mua ana i ka'u hauna pahi. Nee mai la ua Do Palado nei imua o kē koa opio ma ke kulana he elua anana ke kaawale, a ia wa no i hoomoe mai ai oia i kana pahi maluna o ka opio me ka ikaika, aka, e waiho ae ana o Ka Mahina Malamalama i kana pale i maa o Wehekapili'na, a haki pu ae la ka oi o ka pahi a ua alii nei, ia wa i nefe hou mai ai ua alii nei a hui hou ae ia laua īloko o ka hahana o na mea kaua, e puko ana na huna ahi o ka laua mau mea kaua, a e hoike anā hoi ia laua he mau keikikane maopopo iloko o ke okooko o na< makakila, a ua iehia maoli no laua ma ka nana aku. Eia ke koa ke koa opio ke aio nei, ke pale nei, a ke hoopa iihi waie aku nei no i ke kino o ke alii piiikuā me ka huini o kana pahi, ana ia muu kikoni hana mao ole a ke koa eueu i hooi ioa ae i ka weia o ua alii nei, oiai kahi kiai e kilohi ana i na pale me na hauna akamai a ka naita opio. Ike maoii iho la no ke aiii i kona hoohokaia ma na hauna pahi a pau ana e hahau aku ai, nolaila hooholo īho )a ia i hookahi ana hauna pahi i koe a i iike pu me mamua, alaiia, e kii koke ia

1 kana koi kaua, a malia o pahua iho ke akamai oka opio, noiaila, haoai ae la ia i kana pahi a kiekie, a hoomoe iho ta maiuna o ka tiaita opio me ka iana o kona manao oka panina hope ioa ia o ka make maiuna o ke koa opio puuwai hopo oie, aka, ua kuhihewa ioa ia mau manao ana, oiai ua alu iho ia keia ilalo a pupuu hoolei ioa, noho ana ma ke kua o k»na enemi, a me ka eieu keia i wiii ae ai i kana pahi a la waiho 'na no, lele ana ke poo i kahi e.