Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIV, Number 4, 24 Ianuali 1885 — Page 3
This text was transcribed by: | Whitney Miyahira |
This work is dedicated to: | Ku'u ipo, mahalo piha! |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Paua e Thos. G. Thrum ma ka Halepai o ka nupepa “Saturday Press.” Ke’ena Ho’oponopono, ma na kihi o Alanui Mo’iwahine me Nu’uanu. E ho’ouna m@ai mai na ‘Olelo Ho’olaha ma ke Ke’ena Ho’oponopono mamua ae o ka hora 12 o ke awakea o na Po’aha a pau. ‘A’ole e hoopukala na ‘Olelo Hoolaha I ke laweia mai mahope o ka hora i huakaikeia maluna. E hooko paha aku ana makou i keia rula maluna.
E ho’oili mai i na leta a pau a me na kauoha a me ka uku pepa ia KA NUPEPA KUOKOA me Honolulu. Ina e loa’a pono ‘ole aku keia pepa i kona poe lawe, e hai mai me ka hakalia ‘ole i keia Ke’ena.
Oka uku a keia pepa e ha’awai ai i kona @@@l@na, he umi keneta no ke dala, koe ka awana o Kona, Oahu, a me kekahi mau apana @@@ kahi nui o ka luhi i ka halihali ana i ka pepa ma ia mau apana, e ho’olia ka uku luna.
KELA ME KEIA.
I nehinei i noho ai ka ‘Aha Ki’eki’e ma ka Banaco.
Ua ho’i mai ka Ona Milionai ka Po’aha nei ma ka Alameda mai.
Ua laweia aku no ka panala’au o Ka@@@@ maluna o ka mokuahi Mokoli’i he heluna nui o na mai ‘o Kukuluaeo.
Eia ma kokakou mau poai nei o Prof. Wayland ka Peresidena o ke kuia ao kanawai ma ke kula nui ‘o Yale, Amerika.
O kela pu’ulu pake i hopuia’i e ka Damuku Soper no ka pili waiwai, ua ho’okolokolo nui ia a ho’opaiia no 50 dala pakahi.
Ua laulaha ae ka lono e ho’ike ana, ua ho’ouna aku ‘o El Mahdi he 14,000 koa i o Osman Digma e ho’omoana la me Baba.
E luiu dala ana ka Ekalesia o Kaumakapili no ko lakou luakini hou, ke niki aku i ke Sabati mua o Feb. la 1.
Ma Wailuku, ua make ma ka la 16 o keia makahiki, o Mrs. Mano, i ke 30 o kona mau makahiki.
E ku mai ana i ka la apopo ka mokuahi Kulanakauhale o Kikane, me na pake i laweia mai e ka mokuahi Oceanic mai Yokohama mai.
O Mr. Raupp, kekahi haole kuai bipi ma Alanui Hotele i pau iho la i ka ahi, ua wehe ae oia he halekuai hou ma Rose Lane, (Alanui Loke.)
Ua ku mai ke Alameda i ka Poaha nei iloko o na la holo 6 me 19 hora; maluna mai ona i huakai mai ai o T. G. Thrum, E. C. Macfarlane a me kahi poe e ae.
Ua malaina ae ke kanikela Pelekane Wodehouse he wahi papaaina no ka ho’omana’o ana i ka piha pono ana o na makahiki he 24 o ko laua noho ana malaio o ke apo gula ma’ema’e o ka mare.
E ikeia ana ka hoku hele Iupita ma ka hikina iloko o keia mau po mawaena o ka hora 8 a me 9. O ka ‘ohenana no e ho’ohuli ae i ka ‘oukou mau ohe iluna a malia o ‘ike iho ia ‘oukou ho’olei iho i na apana.
I ka moku kuna Waioli e huli ho’i mai ana i kela pula aku nei, ua loa’a mai la iaia kekahi waa e lana ana mawaho ae o ka lae o Kawaihoa, a ua lawe loa ia mai e ia ma ke awa nei.
Ian. 7, ma Kapalama-uka, ua hanau mai na D. Nahuina (k) me Puokooko (w) he kaikamahina ohaha maikai. Ao ka makou e kalokalo ae nei, e mau ka makia paa o ko kakou Lani Mo’i, ka “Hooulu Lahui.”
Ma ke ahiahi Po’aha iho nei i ho’ohuiia ae ai o Mr. Emekona M. D. me Kauka Miss Sera Pierce, ma loko o ka luakini o Kaukeano. Ua loa’a he wahi nahuina o ka laua meaono mare i na pa’ahana o ke KUAKOA; nolaila, ka ‘uwalo i ka ‘olu’olu o na Mana Lani e ho’oloihi a e ukaliia e na opmaika’i ko laua mau la ma keia ao.
Ua pahola ae ka mai kamolapoki ma ke kulanakauhale o Ladana, a ma ke koho wale ia aku aia mawaena o ho’okahi a me ‘elua tausani poe kanaka i lo’ohia me kaia mai. Ke kau la ka weli malana o na maka’ainanan Pelekani e no ho kokoke la ma ia kulanakauhale, a ke holo hele nui la no ka ho’opakele ana.
Ma o ke kauoha a aka Mo’iwahine Victoria o Enelani, ua hanaia kekahi noho nui i ho’onani pu ia huakai me ke gula, a kukuluia ma ke kauwahi alanui (lane) ma kahi kauhalo o Malmoral ma ke ano he kia ho’omanao no kana keiki i make, ke Duke o Alabani; he wahi alanui no huakai keia i kuluma mau i ka Mo’iwahine me ka hole holoholo ana.
Ma kekahi ho’ike’ike o na holoholona moa, manu, a pela aku i malamaia mai nei ma kahi ho’ike’ike o Crystal Palace ma Ladana, ua manaoia o keia kekahi o na ho’ike’ike nui i malama a malaila mamua o kekahi mau wahi e ae; he 5,645 moa a me na manu i hui ia, a ua piha ia lakou na mile eha ma ke kukulu palua ana. O ka oi io keia.
Ua pakele kekahi kaikamahina opiopio nona paha na makahika eha mai make i ka poka (lu) pu ma Kapalaman i ka Po’akolu nei, a ua pa aku la no huakai kekahi ma ka papale o kekahi wahine oiai lakou e hono nanea ana. O ka pu i kiia mai ai na kekahi mau keike; no ka manu alae ke kia ana, me ka mana’o ‘ole e nala loa ana ka poka ma kahi o keia poe e noho ana.
Ua puhi ae ka Bana imua o na Pukiki i hiki hou mai nei i ke ahiahi o ka Po’akolu nei ma Kaka’ako, mai ka hora 3 a hiki i ka hora 5.
E kuai kudala ia ana 4 lio, ke hiki aku i ka la 30 o Ian. hora 12 awakea Po’alima, ma ka Pa aupuni o Koholaloa, Honolulu. Lio k ke’oke’o ai hem ML, lio k ke’oke’o ak (hao anoe), lio k ‘ula’ula hulu palaunu ak (hao anoe), lio w lokia hem V.
A. B. KAAUKUU, Luna Pa, Koholaloa, Ian. 22, 1885. 2008-1t*
Ka Pauahi Nui!
Na Hana Hoohikilele Aumoe.
MAWAENA O KE KANAWALU A ME KA HANERI TAUSANI DALA KE POHO.
Mawaena o ka hora 12 me 1 o ke aumoe Po’alua nei, ua kani ke ae la ka bele hoailona pauahi, e ho’ike ana aia ke ahi ke ai la i ka halekuai lole o Chas. J. Fishel ma ke kihi o alanui Papu me Hotele. Mamua o ke kani ana ae o ka hora 1, ua ikeia aku la ua kupueu nei e pahola ae ana i kona mau alelo ahi maluna o ka halekuai bipi e pili pu la ma Waikiki iho, a emo’ole no ho’i holapu aku la maluna o ka hale inu wai momona o Mr. McInerny. Aole no i upuupu iho, ua ku ae la na kaa wai ma ko lakou mau kulana, a e kali ia ana no ka ikaika pono ae o ka mahu; ua aneane he hapaha hora keia kali ana, a oiai na kanaka e ako’ako’a ana, ‘a’ole loa lakou i nana maka aku i ka poino e loa’a mai ana i na kauhale e pilikokoke ana, aka, ua ha’awi lakou i na kokua ana, oiai lakou e komo ana ma na hale e lalapaia ana e ke ahi a lawe mai la i kekahi mau waiwai. I loko o na uluaoa kanaka, ua puka mai la ka wai o ke ka’awai Helu , a mao ka ho’oikaika ana o na keiki kinai ahi, ua loaa iho la ia lakou he kulana maikai no ka paio ana me ke ahi maluna o kauhale, e ho’omanawanui ana i ka wela o ke ahi, a e ho’olei ana i ka wai mao a ma’anei. Na ka wai o keia ka’awai i ho’okuemi iki aku i ka pahola loa ana mai o ke ahi ma na kauhale ma ka ‘ao’ao ma Waikiki, a ‘oia ka wai i puka mua.
O keia wa a ka wai e paio nei me ke ahi, he wahi kaniani makani mai mauka, a ‘a’ole nae i ho’omau loa ma ia ano, aka, ua huli hou ae la ka makani ma kela a me keia ‘ao’ao. I keia wa no huakai o ke koaniani makani, ua puka like mai la ka wai o na ka’awai a pau a ke kinai mai nei lakou ma kekahi ‘ao’ao oiai ke ka’awi Helu a wale no me 2 ili ma kekahi ‘ao’ao mai. Ua ho’omauia keia kinai ana a hiki i ka hora 2 a la wa i ikeia aku ai ke ano emi mai o ka ikaika a ke ahi, a ua ano ikaika loa mai la ka makani. Ua pale aku no huakai ka halekuai ‘o Gu Kima ma ku ‘ao’ao makai o ke alanui i ke ahi, oiai na kolamu ahi e moemoe ana maluna o ua hale la.
Ua ‘ike pu ia aku la na kanaka maluna o na hale e kinai ana i na huna ahi e haule iho ana maluna o ia mau hale. He mau hora keia kinai ana, a hiki i ka hora 4 o ka wana’ao, ua kualili’i mai la ke ahi. O ka nui o na hale i pau i ke ahi he 5, koe na hale i ai hapa ia e ke ahi.
Ua ikeia ke ahi e kekahi mau ha’ole hana o Jas. Dodd ma ke hale luna o ka hale o Chas. J. Fishel, a ua hoau lakou e kinai me ka ‘iliwai, aka nae, ua pokole loa. Ua hoao hou lakou e kina aku, aka, ua pahola hikiwawe loa ae la ke ahi a loaa aku la ke kaupaku o ka hale humuhumu lole o Mr. Treagloan, a ua mana’o wale ia no mailok ae o keia hale ke ahi.
Ma keia mau hale i pau iho la i ke ahi, ua koho wale ia ke poho aia mawaena o ke kanawalu a me ka haneri tausani ke poho, a ua paa kekahi mau hale ke pani hakahaka ia penei:
|
|
| POHO |
| P.H. |
C. J. Fishel | : | : | $35,000 | : | $22,000 |
Elite Saloon | : | : | 8,000 | : | 4,000 |
P. McInerny | : | : | 4,500 | : | 2,500 |
C. Gertz | : | : | 8,000 | : | 3,000 |
O na hale maluna ae, oia na hale i paa i ke pani hakahaka ia, a he 4 mau hale i paa ole, a o ko lakou poho, ua aneane he 4,000 dala ke poho.
He hehena maopopo.
Ma ka la 14 o Ianuari iho nei, ua loheia ka ‘olelo ana a keia wahi eepa inu rama o Kohala Akau nei, e kala leo nui ana imua o kekahi pu’ulu kanaka e mumulu ana ma ke alapi’i o kahi o Kimo Pake, ma o kona ho’opuka ana i kekahi mau ‘olelo penei: “E o ke Akua a kakou e pule nei eia.” Unuhi ae la ia i kekahi omole rama mai kona pake ke ae a huakaikeihe mai la imua o kekahi mea e kokoke ana ma ua wahi la a ua Nahesa la e ku ana.
Ua mana’o paha ua mea la i uluhiaia e ka ‘uhane daimonio o ka waiona, he le’ale’a kekahi poe ke lohe i kana mau ‘olelo ho’ohenehene i ke Akua. Oiai, o keia wahi taata peke a poupou, he wahi taata ua ho’onaauaoia ma ke Kula. Hanai o Hilo, a he wahi hoahanau paha no Kaipuhaa, ka Ekalesia e noho Kahi ia nei e Rev. S. C. Luhiau. O Kapiko kona inoa; nolaila, ke ao aku nei keia maka peni ia ‘oe, mai hoao hou ‘oe e ‘olelo i kau ‘olelo ino imua o ka poe maika’i. Ina ua ‘ike ‘oe o kou akua ka ‘omole rama, e nahu mai auarei ia ‘oe me he Nahesa la.
Owau iho no me ke aloha,
W. K. KANAKA’OLE
Hawi Mill, N. Kohala.
He Lepera i kanu ola ia.
HE MO’OLELO MANA’ONA’O NO KEKAHI ‘ELEMAKULE PAKE.
Aia ma ke kauhale o Chimlong, e kokoke ana i Lilong, e noho ana kekahi ‘elemakule pake nona na makahiki he 60, me kekahi wahi haleuuku iwaenakonu o ua kauhala la, i loa’a i ka mai lepera. Penei ua wahi mo’olelo la. Ua koi pinepine aku ka po’e a pau e noho ana malaila, a me kona ‘ohana ponoi no ho’i kekahi, i ua mea mai la, e ho’one’e aku ‘oia i kona noho ana maluna o na pu’u mawaho o ua kauhale la, a na lakou e malama aku iaia i ka ‘ai. Aka, ‘a’ole makemake o ua mea mai la e ha’alele i ua wahi la, a ‘a’ohe no on mana’o, he manaoio ko kona ‘ohana e ho’oka’awale iaia mawaho o ua kauhale la. O kona mai, ke pi’i mahuahua mau nei ia; nolaila, i mea e ho’okoia’i ko lakou mana’o, ho’oholo iho la lakou e ho’opokole i kona ola ma ke kanu ola ana aku iaia. Ha’awi aku la lakou iaia he kuka loihi ma ke ano he makana; ‘a’ohe i loa’a ka no’ono’o iaia no keia makana i ha’awiia aku iaia, oiai, ua koi mua aku lakou iaia e hele mawaho o ua wahi la, a no’ono’o iho huakai ia he hana paha keia a lakou i mea e ho’okoia ai ko lakou makemake, ‘a’ole nae pela. Mahope iho, kuai iho la ia i opiuma a mala ma iho la, me ka mana’o, ina e nui loa mai ana ka mai, alaila, e ho’opau no ‘oia i konw ola ma ka ai ana i ua opiuma la. ‘A’ole ho’i ona mana’o, na ua po’e nei nana i makana aku i ke kuka, na kalou ponoi no me ko lakou mau lima menemene ‘ole, i ho’okonokonoia e ka mana’o awahua o ka pepehi kanaka maopopo, a mana’o ‘ole iho, o ka make, a i ‘ole ia, o ka hana i ke karaima nona ka ho’opai he make, ka mea nana e ho’opau i ke ola ana.
Me kekahi wa nai, lawe mai la kana keiki i mea ‘ai nana (mea mai), ‘a’ole ia i komo mai iloko o ka hale, aka, kahea wale mai la no ia mawaho o ka hale, a o ka pane ‘ole ia mai, ho’i aku la ia, oiai ua hiamoeia kona makuakane. Ma ia hope koke iho no, aia he pu’olu kanaka nui mawaho o ka hale o ua mea maila; aka, ‘a’ole ho’okahi o lakou i a’a e komo iloko o ka hale. Nolaila, ho’onoi aku la lakou he mau pohake i ka hale, a o ka pane ‘ole ia mai, mana’o iho la lakou ua make.
He mea ikeia iwaena o na pake, he makau lakou i ke kino kupapau a lakou i mana’o kuhihewa ai ua make io, nolaila, ua ho’oi loa ia aku ko lakou maka’u. A ua ‘ike aku no lakou e mumuluhia ana ua wahi hale la e ka nalo, a maluna no ho’i o ke kino a lakou i mana’o ua make, oiai no kela e hiamoe ana no; a e lele ana ka nalo me ka lawe pu ana i na palahehe mai, a pili aku ma na la’au, nolaila, ua okiia aku la ia mau la’au. Ho’oholi iho la ua po’e la e ka nuia ka lepera; a kena aku la i ke keike e kanu. Nolaila, holo aku la ia i kekahi wahi kauhale e pili kokoke mai ana, i po’e nana e eli ka lua a me ka lawe ana a kanu. i ka wai i hala aku ai ua keiki la, hele mai la ka Bihopa o ua wahi kauhlae la i ua wahi la, a lohe iho la ia i na mea a pau, nolaila, wehe aku la i ka puka a komo aku la; ‘ike aku la no nae ‘oia ua hiamoe loa ia ka mea mai, a ‘oia ke kumu ona i lohe ‘ole ai i ka haluku o ka pohaku i nouia aku ai i ka hale; puka aku la ‘oia iwaho a hai aku la ‘a’ole i make, aka ua hiamoe ‘oia. Ho’opau iho la ua po’e la i ko lakou kuhihewa. Ho’ouna aku la ua Bihopa la he ‘elele i ke keik, e hai aku, ‘a’ole i make kona makuakane, ‘a’ole no ho’i e lawe mai i po’e nana e kanu kona makuakan, oiai e ola ana no.
Aka, ua ho’owahawaha mua no ka hana keiki a me kona ‘ohana iaia, a oki loa aku la po’e i pili ‘ole iaia, a ‘oia no ka lakou i koi mua aku ai iaia e ho’one’e i kona noho ana mawaho o ua wahi la, a ho’ole aku ai no ho’i. Nolaila, lawe mai la no ua keika la, i ua po’e la ana i ki’i ai, no ka mea, ua uku ia lakou e hana i ka mea e kauohaia aku ana; nolaila, hele pu mai la no ua po’e la. Ia wa, hai maoli aku la no ua po’e nei, e kanu ola aku ana lakou iaia; a’u ae la ia ‘a’ohe mea kokua iaia, nolaila, ae aku la ia. He mau wahi i holoholona pua’a a manu no nae kana, ana i ho’oili aku ai no ka hunona-wahine a me ‘elua mo’opuna. Laweia mai la ka pahu kupapau. Mamua ae o kona laweia ana e kanu, ua ho’omakaukau iho la ua po’e keiki la a ke aloha ‘ole i wahi papa’aina na ua mea mea mai la.
I ke kakahiaka nui o kahi la ae, kaiho la ka huakai mai kahi mai o ka mea mai. O ka pahu kupapau ka mua e hapaiia ana e ka po’e i ho’olimalimaia’i, ka mea mai, ke keiki e pa’a ana i ke kuka i makanaia aku ai a me ke poho kahi e waiho ana ka opiuma ana i kuai ai. He ‘elua mile ka loihi o ka hele ana, ku iho la ka huakai, a eliia iho la ka lua. Paina hope loa ua mea mai new a pau ia, ale aku la ia i ka opiuma. Mahope ihop, komo iho la i kama’a, uhi mai la ka makana ‘ele’ele (kuka), a komo iho la iloko o ka pahu; me na lima menemene ‘ole lakou i lalau iho ai i ke pani a kau iho la maluna o ka pau, me ke kali ‘ole a ka’awale ae la ho’i ka hanu mai ke kino ae, alaila la ho’i pani iho; ‘a’ole nae pela, oiai o ko lakou ake ia o kona nalowale koke aku; pa’a iho la i ke kakiaia i ke ki, me na lima ikaika no ua po’e nei, hapai ae la i ka pahu a ku’u iho la iloko o ka lua, a kanu iho la.
Kona mau anoai.
Ma ka Po’akolu o ka la 31 o Dec. i hala o ka la pau ia o ka makahiki ’84, ua ako’ako’a mai na mea a pau maloko o ka hale halawai o Holualoa, no ka ma’ama ana i ka aha’aina makahiki, a o ka mea e kaku nei kekahi pu malaila. No ka mea, ua ma’a mai no mai kinohi mai no na makahiki loihi i hala, eia ka mea maika’i loa i ka’u ‘ike, ‘a’ole he ‘ike aku o kekahi po’e e ho’ohilala mai ana i ka wai ho’omalule kino, ua maluhia keia apana ma ia mea. Ua malamaia no ho’i ka halawai Hui Opi’opio ma ka hora 12:20, o ka po Hape Nuia, a ma ka Po’akahi la 5 o Ianuari o keia makahiki, ua ho’oku’u ka aha’aina me ka maluhia, a ua ho’i kela a me keia i ko lakou mau home iho.
Aia ma Kahului, ua malamaia no he aha’aina elike me keia; a ma ka Po’akahi la 12 o keia mahina, ua ho’oku’u ka lakou wahi paina me ka maluhia, me ko lakou malama pu i ka Halawai ho’omau.
He piha hau’oli ko’u i ka malamaia ana o ka aha’aina makahiki ma Kailua, no ka mea, ‘a’ole i ma’a ko laila po’e i ka malama ana i ka malama ana i na hana maika’i no na makahiki loihi i hala. Aka, i ko T. N. Simeona noho ana aku ma Kailua, i luna huki bele, a malama i ka luakini o Mokuaikaua lakou kahi i malama ai i kahi paina no na la ‘elima. A no Simeona ko’u mahalo no kona ho’ala ana i keia hana maika’i.
Aia ma Keauhou, he ‘ekolu po’e hanau keiki i ka hebedoma ho’okahi, a penei ko lakou manawa hanau: Ma ka Po’akahi, la 5 o Ianuari, o keia makahiki, ua hanau o Makuakane (w) na laua me Ikaika (k) he kaikamahine. Ma ka Po’alua ae ho’i, hanau o Mama (w) na laua me Peni (k) he kaikamahine. Ma ka Po’akolu iho no, hanau o Kaili (w) na laua me Kapi’ioho (k) he kaikamahine. Eia ka mea apiki, ma ka Po’akolu, la 14 mai, ua make ka Peni ma kaikamahine; a ma ka Po’aha la15 mai no, make ka Ikaika ma bebe. A no ka Kapi’ioho ma bebe ho’i, ke waiho nei no iloko o ke onawaliwali; aka, e huakai hou aku ana paha kona ‘uhane me ka Mea Mana, ka mea nana i ha’awi mai a lawe aku.
Me keia kalepa mai nei o ka “Malulani,” o ka Olali o na Kona nei, ua oi aku ka holo i na kalepa i ka’a hope; no ka mea, ua ku mai ua Olali nei i ke awa lai o Kailua, hora 7:30. Pulupulu ka hana ia Kapena Beti.
“’A’ole i hopo iho Kapena Bates, ka alona i ke kai o Kona.” Nui keia, me ke aloha.
JNO. E. KAIEWE Jr.
Kona Akau.
Aha’aina ho’okuhakaha.
Ma ka la pau o ka makahiki 1884, ua ako’ako’a ae na mea a pau ma kekahi Lanai nui mamua iho o ka luakini i kapaia o Ka Lau Oliva; ua makaukau na mea a pau i ho’olakoia, aia maluna o na pakaukau hou wale no me na noho maika’i mai Honolulu mai, a ua hele a piha ka lanai i na pakaukau a me na noho o na ano like ‘ole.
A i ka hiki pono ana ae i ka hoa io, kani ana ka leo o ka bele, e i mai ana, e liuliu, e ho’omakaukau. Mahope iho ua lohe kokeia ke poha ana mai o ka leo o ka pahu, i kukai pu ia me na leo kani hone o na ‘Ulili holoholo kahakai, (Ohe Piula) a welo ana ka hae kapalili i ke aheahe makani, e kai huakai ae ‘oukou e ka po’e nona ka la.
A i ke kai huakai ana, ua kahikoia na wahine i na ‘a’ahu silika i hana loe’a ia e ka po’e mikini hana ‘akamai o Honolulu, nona ke kumuku’ai he kanawalu dala o ka ‘a’ahu, a ‘emi iho. O ko na kane ho’i, he paina mailuna a lalo, a e alakai ia ana keia huakai nui e ka Bana Puhi Ohe. I ka huli hikina ana ae o ka huakai, o ka lani aha’aina ka ‘ihi, a i ka pau pono ana o ka huakai iloko o ka lanai, ua meleia kekahi himeni “Ku’u ‘Aina Hanau,” me ka pule a ke Kahi Kula Sabati.
A mahope iho o ka pau ana o ka paina, ua ako’ako’a na mea a pau iloko o ka luakini, a he Ho’ike Kula sabati; ua maika’i no na hana, Pau ia, he lulu dala luakini, a ua loa’a na hua he 31 dala, a ua ho’oku’uia na hana o ia la.
Ma ka la Hape Nuia, he ho’oponopono e pilil ana i ka hana a ke Kakauolelo a me ka Pu’uku, Kiai hale o ka luakini, no ka hana o ka makahiki i pau, me ke koho hou ana ia lakou no. mahope iho, he kumu paio penei: “O ka mea ho’okahi, a o na mea ‘elua, owai ka mea ‘oi?”
Ua ho’oiliia ke kaua mawaena o na ‘ao’ao ‘elua, a i ke ku’u ana iho, a lilo ka lanakila i na mea ‘elua.
He kumu paio hou, penei “O ka Palaoa a me ke Kalo, owai ka mea ‘oi?”
He manawa loihi ka ho’oukaia ana o keia kaua hou, a mahope o ka ho’opa’apa’a loihi ana, ua lilo aku ka lanakila i ke kalo.
Ua malamaia he mau halawai mai ka ho’omaka ana a hiki i ka ho’oku’uia ana i ka Po’akahi.
J. W. H. Kapalilua, S. Kona, Hawai’i.
Ma ka heihei kukini mawaena o J. sims a me Chas. Gannon no ka mile ka pahu holo, ua lilo ke eo i ka mea nona ka inoa hope.
Ai i ka io kanaka ma Guinea Hou.
Ua ho’ike ae ke kapena o ka mokuahi Swinger i na hana ai kapaka ana i ‘ike maka ai ma kekahi mau ‘apana ‘aina o Guinea Hou, (New Guinea) he mokupuni keia malalo aku o Auseteralia, a penei kana mau ho’ike: Ua hiki au ma keia mokupuni i hokeia ae la oiai au e ho’iho’i aku ana i kekahi mau kanaka o ia mokupuni. Ua noho loihi au malaila no kekahi mau la, a ua ‘ike au i na hana a keia lahui ma ka ‘ai ana i ke kanaka. Ua ai lakou me he la he ai ia i kuluma mau iwaena o lakou, a ua hana lakou i na aha’aina me ka io kanaka a me kekahi mau mea ‘ai e ae, a ma ko’u nana aku i ka lakou ai ana me he la he io ono loa ia elike me ko ka pua’a. Ua maika’ika’i au ma na hale a o ka hapa nui a’u i ‘ike ai e kau mai ana na ‘iwi kanaka a me na po’o ma na puka o ko lakou mau hale; he mau mea ho’onani iho la ia no na hale i ko lakou mana’o ana. Ua hui pu au me ka moku Nelson ma ia mau po’ai, a ua ho’ike mai kona kapena aia maluna o kona moku kekahi ali’i ai kanaka, a ua ho’oiha mau ‘oia i kona ‘opu me ka io kanaka. He lahui kaua mau keia, kekahi ‘ohana a me kekahi, a o na kanaka i make a lawe pi’o ia paha, ‘oia ke lakou e pepehi ai a ho’omoa a ai aku.
Ua ha’alele au no ia wahi a hiki aku ma kahi o na maka’ainana Rabui; ua ‘ike pono au i keia lahui e kaua ana kekahi me kekahi; a ma ia kaua ana ua make iho la he ‘ekolu kanaka, ‘elua kane a me ho’okahi wahine. Ua lele au ma ka ‘aina a ua ‘ike i ka ho’omoaia ana o keia mau kanaka, oia na kane wale no, a o ka wahine ua kiolaia, no ka mea ‘a’ole o lakou ai i ka io o ka wahine, he haumia loa paha ia ia lakou. Ua ‘ike pono loa au i na hana ho’omainoino a keia po’e; ua laweia mai na pi’o e pepehiia ana imua o ke ali’i, a nani ponoi no e apahu i ko lakou mau po’o me ke koi a me kekahi mau mea oi e ae. Ua pokepokeia ka io a ho’omoa ma ka ipuhao, koala no huakai a laulau no huakai iloko o na lau maia, elike me ko lakou makemake. O keia na ho’ike pokole ana no ia mau hana ai kanaka.
Make ma o ka hulihia ana o ka wa’apa.
Ma kekahi la o ka pule i hala, ua holo kekahi wa’apa mai Moloka’i aku no Maui a pae ma Kahului, a malaila na kanaka i noho ai. A ma ka la 14 mai o keia mahina oia ka Po’aha, ua ho’omakaukau iho la na kanaka e ho’i mai i Moloka’i; he ‘ekolu kanaka makua a he mau keiki. Oiai lakou e hoao ana e ho’opuka mai ma ke awa o Kahului, ua poi’ia iho la lakou e ka nalu no ‘ekolu manawa. I ka nalu mua i poi ai ua hulihia iho la ka wa’apa a pau aku la na kanaka i ka lana iloko o ke kai; ma na nalu hope mai ho’i ‘elua ua lumilimi’ia iho la lakou me ka wa’apa a aneane e lilo ke ola. i ka wa i hulihia ia ka wa’apa a pau lakou i ka lana iloko o ke kai, ua ho’oikaika na opio e au no ka ‘aina, a iloko o na aumeume ikaika ana me na ‘ale ahiu o ka moana, ua pae palekana aku la laua no ka ‘aina. O na kanaka maku ho’i ke au mai nei lakou mahope oiai ua nahaha li’ili’i ka wa’apa. Ua au like mai keia po’e kanaka ‘ekolu me ka ho’oikaika ana e pae i ka ‘aina, a oiai lakou e ho’okokoke aku ana no kahaone, ua paholo kekahi o lakou a nalowale loa iloko o ka hohonu ma kahi he ‘umi paha anana a oi ke ka’awale mai ka ‘aina mai. Uahele mai ka po’i imi a ua huli a ‘a’ole nae i loa’a, oiai he wahi ia no ‘elima paha anana ka hohonu, a e pale ana ke au iwaho. O Momona ka inoa o keia kanaka i make, a he kupa ‘oia no Moloka’i, kona one hanau.
He ‘ekolu kani ana a ka hoailona pauahi ma na hora ahiahi a me wana’ao la Sabati; ho’okahi ma o ka pahu ana o ka ipu kukui, a o na pauahi hope ‘elua makai iho o Kawa, he pu’u ‘poala ia, ma ke puhi kolohe ia ana.
W. O SMITH
LOIO, LOIO, LOIO.
KEENA HANA Helu 36 alanui Kalepa.
tf.
E. G. WALLER (WALA.)
Mea kuai io bipi ma Alanui Puowaina, ma ka hale i kapai “Kawaiahao Market,” malaila e loaa ai na io bipi momona a e ho’olawa ia ai ka makemake o na makama. 2006-1y
CHAS H PULAA.
HE LOIO A HE KOKUA MA KE KANAWAI
A e loaa no au ma Honomakau, Kohala Akau, Hawaii.
JOHN MAHIAI KANEAKUA.
LOIA A HE KOKUA MA KE KANAWAI MA NA AHA HOOKOLOKOLO A PAU O KEIA AUPUNI.
Keena Hana me Hon. E. Preston (lolo Pe’ekane) ma Alanui Ka’ahumanu, Honolulu
G. L. FITCH, (KAUKA PIKA.)
Ua wehe ae nei au he Keena Lapaau ma Alanui Maunakea, Honolulu, Helu 70, a e loa’a no au ma ke Keena ma hora 9 a ka hora 12 o ke kakahiaka o kela a me keia la, hora 5.20 a @ ha hora 7.20 ahiahi. 8007-y
NA HOOLAHA KUMAU
KAKELA & KUKE
E laa na pahiolo, koi hole,
hamale, koi nui a me liilii, kila,
wili puaa, rula, apuapu, kui o na ano
a pau, kala kaa, hao hoopaa puka
pohaku hoana, kepa, kei ilio, kaula hao ilio,
pahi, upa, pahi umiumi,
kalapu, koe hulu, pulupulu, oepa kelakala,
lina hao, ami, keehi, a me ke
KAULA OPU.
Palau o na ano a pau,
Oo, ho, kopala, pe, kipikua,
hao kope, au ho a pela
aku, kua bipi, lei bipi,
kaula hao bipi, uwea
pa, uwea keleawe, hao pili
piula, kaa palala, ipuhao, ipu ti
PA PALAI MAKAU ME KE AHO
Ili wai, pap holoi, kopa ala, kaula
kuaina, hu’akai, ehi wawae,
hulu pene, a pela aku.
Pena wali, kini nui a me liilii o na
ano a pau, me ka pepa kuhikuhi,
pena keokeo, aila
pena, aila hoomaloo,
vaniki kaa, a me
vaniki moe,
PENA HOOMALOO
a me aniani hale
AILA MAHU, AILA MIKINI, AILA HAMO ILI, AILA KAA, INIKA KAMAA.
PAUDA, KUKAEPELE, KIANA
PAUDA, UIKI IPUKUKUI O NA
ANO HE NUI A LEHULEHU.
LOLE MAKEPONO
AHINAHINA, KALAKOA, KEOKEO,
LEPONALO, HULUMANU,
UWE-WAHINE, KUI HUMUHUMU,
A ME KA LOPI.
Ke Kuike @ loaa no la ma kahi o
Kakela & Kuke!
NA MEA PIULA,
Mikini Humuhumu
Mokina a WHEELER a me WILSON
MIKINI A WILCOX ME GIBBS
NA MIKINI A
REMINGTON
He nui loa na mea hao me ka ukana e ae o na ano a pau, aole hiki ke hai pau ia aku, hewa i ka wai na maka ke ike.
Laau Lapaau Kaulana Loa
A DR. JAYNE
LAAU HOOMAEMAE KOKO LAAU HOOPAU NAIO, LAAU KUNU, PENIKALA, HUAALE, PAAKAI, LAAU HOOPAA HI, A
Me na Laau Hamo a Pela @ku,
Kakela me Kuke.
J.T. WATERHOUSE.
(Walakahaui)
HALEKUAI KUKAA NUI ME LIIL@
Ua piha pono me na waiwai makamae hew ai na maka i ka nui o ka lehua.
Heaha no la hoi ia
MALAILA
Na Apa Kilika o na ano a pau,
Pahoehoe o na ano a pau,
Alapia o na ano a pau,
Huluhipa o na ano a pau,
Na Huluhulu holoku,
Na Keokeo Paina,
Lilina lau puu.
Wetoria,
Leponalo,
Lainakini,
Ahina pelekane,
Na Kihei o na ano a pau,
Na Koloka o na wahine,
Na Kihei Huluhulu,
Na Kalakoa o na ano a pau,
Na Kihei uhi moe,
Na Kaloka o na wahine,
Na uhi Kilika,
Na uhi Alapia,
Na Hainaka nunui a liilii
Eia hou.
HE HELUNA NUI ONA PAA LOLE
O NA KANE A ME NA KAMALII.
Na Apa paina maika loa,
Polu manoanoa a lahilahi,
Huluhulu manoanoa a lahilahi,
Na Apa huluhulu a pahee,
Na paa lole huluhulu, akne, me kamalii,
Na Pililakeke loloa a pokopoko,
Na Palule kaule o na ano a pau,
Na Palule keokeo,
Na Palule kalakoa,
Na Paleili.
Na Papale wahine i kinohinohina me na pua
me na hulu nani, a he heluna nui o na
kane a me na kamalii o na ano a pau
HE HELUNA NUI O NA KAMAA
Na Kamaa buti,
Na Kamaa pihi,
Na Kamaa huka,
Na Kamaa laholio,
Na Kamaa weleweka.
HE HELUNA NUI O NA NOHO LIO MAIKA
Na Noho Italia,
Noho pulu inamua,
a mahope o kela a
me keia ano.
NA AILA O KELA A ME KEIA ANO.
Na Aila honua helu i he aiaia me he wai,
Aila pena, aila hoomaloo, aila Oliva,
Aila inu, Aila lauoho,
Waiala maikai.
NA PENA WAIHOOLUU LIKE OLA
Keokeo,
Eleele,
Polu,
Melemele,
&a., &c., &c., &c.
Ina iho Ina iho.
Na ipuhao, na ipu ti,
Na koi nui a liilii,
Na pahi nui a liilii,
Na pahi olo, pakani
Na pahi olo paina
Na tabu nui a liilii,
Pakeke nui a liilii,
Na lako kamana,
Na lako amala,
Na kamaa lio,
Na moe hao,
Na pela aweau
NA LAKO HAO, MA KA AINA A ME KA WAI
Na lako pa,
Pa nui a iilii,
Na bola,
Na kiaha aniani,
Na aniani kilohi,
Na ipukukui o na ano a pau.
HE HELUNA NA MEA AI.
Palena poepoe,
Palena poepoe palu,
Palena huinaha,
Palaoa o na ano a pau,
Na kamano maikai loa ma ka pahu,
Na kamani tini,
Paakai o Livapulu,
Paakai inu,
Paakai hu,
Mauu Kaleponi,
Palani ai a ka lio.
He heluna nui o keia mau waiwai aiwaiwa ko’u mau halekuai aole i pau i ka huaiia aku na oukou no e hele mai a kilohi no oukou.
Ua waeia keia mau waiwai me ka maiau, ma Pelekane, Farani, a me Amerika, no ka pono a me ka pomaikai o na kanaka Hawaii, me na kauoha mai no mokupuni hookeia me ka eleu loa.
J.T. WATERHOUSE