Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 50, 13 Kekemapa 1884 — Page 1
This text was transcribed by: | Irene Nakamura |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NA HOOLAHA KUMAU.
MAIKAI KA HOI KA PAPA
A ME
KA LAAU O KOU HALE!
POHEA LA?
KA I NO HOI NO KAMI O
WAILA MA!
MANA AKU NO HOI IA LA, OHI KA IO O
KA LAAU O MAKAWAO I KA UA MEA O
KA NANI
NA PAPA! NA PAPA!
A ME
NA PONO KUKULU HALE.
O NA Ano ne a Pau.
AIA MA KE KIHI O NA ALANUI
Papu me Moiwahine,
HONOLULU.
Malaila a loaa ai e iike me ka makemake no ke
KUMUKUAI MAKEPONO LOA.
PAPA! PAPA! PAPA!
NA PAPA HULUHULU
NA PAPA MANOANOA,
NA PAPA I KAHIIIA,
NA PAPA KEPA,
PAPA HOLE KEOKEO,
PAPA HOLE ULAULA.
Na Laau, Na Laau,
NA KUA,
NA KAOLA,
NA AAHO,
NA MOLINA,
NA PEAPEA.
PINE HULUHULU
PINE I KAHIIA.
NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA.
PILI ULAULA,
PILI KEOKEO,
PANI PUKA,
PUKA ANIANI,
PANI PUKA ANIANI
PUKA OLEPELEPE.
P E N A
O NA ANO A PAU,
Hulu Pena mai ka liilii a ke nui,
Aila Pena,
Aila Hoomaloo,
Waniti, Pato,
NA LAKO A KELA A ME KEIA
ANO.
NA AMI PUKA HALE,
NA AMI PUKA PA,
ANIANI
PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,
E loaa no malaila
PAAKI HELU I,
O
KA@AAKO ME PUULOA.
No ke Dala Kuike e loaa no na mea a pau I alia @e la no ka Komukuai Emi Loa. O na hauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no K l@@lea hooko pololeila ipa nui laila ike hoiaio. 905 tf. I
NA HOOLAHA KUMAU.
KE KUAI HOEMI NUI
A WAIPAHE O NOA
Waiwai Aiwaiwa
O
CHAS. J. FISHEL.
EIA LA
NA PAPALE BIVA HOU LOA,
PAPALE WAHINE KAIE HULU-
HULU A NA ANO A PAU LOA,
NA LIHILIHI HOU E HAA AI NA
PIMAPIHA, A E HAO AE AI OE
LINOHAU LUA I NA KALAKOA
HOU LOA A HEHEE OLE IHO,
A I NA GINIHAMA HOU IHO OE E
LILO AI OE I KA WAI A E
KU AI KAENA A NA IWA HOO
HEHELO O UA KAONA NEI KE
KUAI MAI I NA HULUMANU HOU.
E loaa no ma ka halekuai o
Chas. J. Fishel.
NA PAPALE PAHUA LAIKI, O
NA ANO A PAU
Na kakini hou a me na
MEA LIILII E AE E PANIO AI NA
LEDE ME NA KEONIMANA.
Na Waiwai hou a lea hoea ana mai nei no
no keia Halekuai.
Na Paikini hope loa hoi o ka loaa ana mai nei no mai Europa mai o na lihilihi kuuwelu hou loa, a I kupono loa hoi no keia mau wahi.
NA KAMAA HAAHAA O NA LEDE
O NA ANO A PAU.
Na lihilihi puka aniani nani hou loa, he waipahe na auhau no lea I-a.
Ua loaa mai nei iloko o keia mau la koke I.o nei he 100 paa lole o na keiki, o@a ke kuka, lole wawae, puliki, a e kualia aku ana no.
HAPALUA DALA
Wale no o ka Paa hookah. Meaha la ia!
Na lole Lilina hou loa
MA KA HALE KUAI EMI O
CHAS. J. FISHEL.
Ina oukou e makemake e ike I ka oiaio, a e kulike ai hoi me ko oukou mau iini, e ku ae no a maloeloe a hele pololei mai no io o nei a hooiaio no oukou iho, oia I ke kuai aku nei au I na waiwai a pau me ka emi loa I ike ole ia ma kakahi mau wahi e ae o keia aina. E naue mai
MA KA HALEKUAI O
CHAS J. FISHEL,
Kihi o lanai Papa me hotela 1190-ft.
KA MOOLELO KAAO O
KAHANUOPAINEKI,
Ke keiki alii a ke aupuni o Italia
Ka Olali o na Waoakua a Arabia,
Ka Naita nana i kuokaa na i ua
huna o na Powa.
I KA WA I huli hoi aku ai o ua mau iwa nei, a o ka ui hoi a rabia kekahi iwaena o lakou, ua huli mai la ia imua o Kahanuopaineki, a me ka malie oia i pane mai ai: Ano, e kuu aloha, mai haawi i kou mau manao a pau maluna o lakou, aka owau wale no. A nolaila, mai pina no keia mau olelo a’u e hai aku nei; a haawi mai la oia i kona ae ma kona kunou ana mai. Oi ai hoi ke koa opio e ku ana me ke kilakila, e papahi ana hoi I ka lei nani a na kaikamahine alii o na aupuni like ole o ka honua i hookau mai ai mamuli o ka lanakila hiwahiwa i loaa i iaia, he mea ia e haawi mau ia ai na huro no ka piha hauoli o kela a me keia o ke anaina holookoa. A aia no hoi na ukali o a koa nei ke ku ni me ka makaukau e pale aku i na pilikia e kau mai ana maluna o ko lakou haku alii opio.
Ku mai la ka Moi, a wehe ae la oia mailoko ae o ka Paiki ili, a hele mai la a ku iho la imua o ke koa opio a pane mai la: Eia ka’u makana ia oe e ka naita opio, a unuhi ae la oia i kekahi Kea nui, a hulali olinolino ae la kona kino holookoa I ka malamalama o ka la. O keia Kea, he daimana wale no a puni, i hoonaniia me na pohaku makamae; a i ka hoomaopopo aku I ke kumukuai io o ua Kea la, me he mea la, ua hiki aku no ia i ka hookah miliona dala. A iloko o keia manawa, ua o-mau mai la ka Moi i ua Kea nei ma ka umauma o Kahanuopaineiki. Ku lou iho la ka Moi maluna o ka poohiwi akau o ke koa, a hoopili mai la i kona mau lehelehe ma ko ianei pepeiao, a me he wai-puna la, puai mai la kana mau huaolelo waipahe, i ka hawanawana ana mai: Ano, e kuu keiki; i keia la e liko no oe I keiki na’u. A e hoomanao pu iho no hoi oe; o ko’u haawi ana aku ia oe i keia Kea, ua like no ia me ka lilo ana o ke aupuni o Sepania holookoa nei ia oe, a e noho aku wau he kanaka hooponopono wale no malalo o kau mau kauoha; a i hoi oe i kou aupuni, e noho oe me ka hoomanao mau no makou.
Huli mai la ua Moi nei a omau mai la I kekeahi hoku nui ma ka umauma o ka haku Makuisa, a pane mai la: Eia ka’u makana ia oe e ka ukali wiwo ole o ke alii opio, a he hoailona hoohanohano ia nou. I ka pau ana o keia mau kamailio ana a ka Moi, ua huli aku la ia ma kona noho, a hoi aku la no hoi i ko lakou hale lole, oiai na ukali e he le ana ma na aoao o ko lakou alii. Hiki aku la lakou nei i ko lakou hale lole me na huro hoomaikai o ke anaina, a komo aku la laua iloko. Poha mai la kekahi leo i ka pane ana mai: Eia ka manawa no na naita i koe o ke koa opio, e hele mai lakou a pau imua o ka Moi. He manawa ole, ua puni koke ae la ua Moi i na ukali o Kahanuapaineki, a ku ae la ka Moi a pane mai la: E na naita puuwai ahi o Arabia, ua nui ka mahalo o ko’u puuwai no oukou I keia la, a maluna hoi o ko oukou aiii opio ka pahola ana aku I ko’u hoomaikai palena ole; nolaila, ke makana aku nei au ia oukou pakahi he mau Kea i kinohinohua me na pohaku makamae o na waihooluu like ole o kela a me keia ano; a he mea hoohanohano hoi no oukou. Wehe mai la oia mailoko ae o kana paiki a unuhi mai la he @o Kea, a omau aku la ma ka umauma pakahi o kela a me kei naita, a pane aku la: E a’u mau keiki puuwai hopo ole o ke kahua mokomoko, an ka manawa no’u nei e haawi aku ai au i ko’u aloha a mahalo nui no oukou, a e hoi oukou ma ko oukou wahi, a e kali no ka lealea i koe, oia hoi ke kaka laau; a ina ua ike oukou ia mau lealea, alaila, e ku mai no oukou ke hiki mai ka manawa e kahea ia aku ai oukou, ua ae mai la lakou, a huli hoi aku la no ka hale lole kahi a ko lakou alii opio a me ka Makuisa e noho mai ana me ka hauoli no ka lanakila i loaa ia lakou ia la. A iloko o na minute a pau, e hoo ho mau mai ana ke anaina i leo hauoli.
Kani mai la ka pu a ka haku puuku, ikeia aku la ka puka ana mai o kekahi kanaka ano Nunui, ua kahikoia oia me ka aahu o ka poe hahai holoholona o Sepania, a ku iho la ma ke kahua lealea. Kani hou mai no ka pu, oili hou mai la ka lua, a he like no me ka mea mua, a ku ana i ke kah@@. Ikeia aku la ka hookuene pono an@iho o ua mau moho nei i ko laua kula@@. I keia wa ua ulele iho la ua mau @oho nei me ka haawi mau ana o ke@@@ me keia i kona ike kaka laau, a @@@@@a aku he mau moho wale no la@@@ @@@ ia iloko o ka papa akahi o na @oho ikaika; a oiai laua e hakaka ana, @a hiki ke lohe ia ke kani pohapoha @ka luaua mau laau ma kahi he elua h@neri anana, a ua hoomau ia ka hakak@ana a ua mau moho nei a hala he ha @lua hora, ua hoopau mai la ka Moi i @@ laua hakaka ana, no ka mea aole he mau haawina o ka poino i kau aku mal@na o laua, oiai, ua like a like ko laua makakau ma ia mea he kaka laau. No keia kumu, ua ninau mai la ka Moi, in@ he mea ike e ae kekahi e hele mai @ hookuku me kona mau moho. Aole liuliu iho, ike ia aku la kekeahi keiki @ opiopio I aahuia me ke kappa o ka poe kuawahi@ o na ululaa o Sepania, a @e papale hulu bea ma kona poo, a o @@ua wale no ke ike ia aku me ka maopopo ole o kona helehelena.
I ka hiki ana mai o u@ opio nei i ke kahua mokomoko, a k@ mai la kekahi o ua mau moho nei h@awi mai la i ka huaolelo o ke aloha, a @ela no hoi ua opio nei i panai aku a@ma ia haawina hookahi, a hoomaka ik@ la ka hakaka ana. Aole i liuliu ke@ hakaka ana, ua haawi mai la ka opi@@ kana hauna laau hope me ka ika i@@ he u-i-na ka mea i lohe ia, a waiho @u la ua Nunui la i ka ili honua, e k@@e-a-wai ana ke koko ma kona kino, u@ loaa aku lae, a na-ha iho la; aia hoi ko@@ kino ke waiho oni ole ana oiai ua @ake loa. Huro ae la ke anaina no ka @auoli, aka, he mea hoonaukiuki @@ @@@ @@@@ @@ @@ ho. No kona piha loa i ka inaina, ua lele mai la ua Nunui nei a hahau mai la i kana laau maluna o ka opio me ka paukiki, aka, ua haule ia mau kuko lapuwale ana, no ka mea, ua loaa koke aku la ia i ka hauna laau a ka opio ma ka puhaka akau me ka hikiwawe loa; a no ka ikaika o kei hauna laau, na ia mea i hoopniuniu aku i ua Nunui la a haule aku i ka honua. Na keia mea i hooi loa aku i ka huro ana o n kanaka no ka hanle mau o na moho a ka Moi. I ka meha ana iho o keai uluaoa ana o ka lehulehu, ua hoouan ia mai la na kokua a kaialupeia aku la ua mau Nunui la a waiho aku la ma kahi e. Ku iho la ka opio me ke kilakila i ke kahua mokomoko, e kali ana o ka hoea o kekahi mea e hakaka pu me ia. Ikeia aku la ka oili ana nuai o kekahi mau naita elua a ku ana i ke kahua, a haawi aku la ua opio nei i kona aloha imua o ua mau naita la, aka, aole loa i haawi ia mai ka leo aloha, oiai o ka hoomakue o ko laua mau maka a me ka nanakee ana ka mea i haawiia mai, a ka wa no ia i hoomoe mai ai kekahi, o laua i kana laau me ka hookaulua ole iho; alo ae la ua opio nei e hapai i kana laau a hahau hou mai, aka, elike me ka lele ana o ke Tiga e nahu i kana mea i makemake ai e ale, pela ua opio nei i lele aku ai a uhau@aku la i kana laau, aia hoi, haule aku la i ka lep. Aole no i liu iho, ku mai la kalua o na naita, uahu mai la i kana laau maluna o ka naita opio, aka, ua loaa e aku la i ka hauna laau a ka opio me ka hikiwawe loa, waiho aku la i ka honua.
No ka lanakila mau o keia opio, oiai he 4 mau moho i pau i ka eha a make hoi kekahi, ua haawi mai la ke anaina holookoa I na leo huro o ka hauoli, me ka pakui puu ana mai me keia mau huaolelo hoohiluhilu: E ola mau ka opio kauwahie i ke Akua Mana Loa, a e mau ka pa-e ana o kou inoa ma na wahi a puni ka honua nei. Ua hoomauia keia hakaka a hiki i ka p@@ ana o na moho he 24 i ka hoohina ia e keia opio kuawahie; aia hoi he mea hoopuiwa i ka manao o ka lehulehu, oiai, ua ikeia aku la kekahi huakai e hele mai ana i kahi o ke kahua mokomoko, no lakou ka heluna he @@. Poha hou mai la ka leo ikuwa o ke anaina e hooho ana: Eia’e o Rotario, ka powa kaulana o ka hema o Sepania, ke pukonakona o ia mau ululaau me kona mau naita he @@. Komo mai la ua mau kae’ae’a mei i ke kahua, a hele loa aku la imua o ka Moi; hiki aku la lakou a lele like iho la ilalo mai ko lakou mau lio iho. Kukuli aku la lakou a pau imua o ka Moi, a pane aku la: E ola mau ka Moi a kau i ka pua aneane. Ua haawi mai la no hoi ka Moi i kona hoomaikai ma o kona kunou ana mai imua o ua poe naita nei. Kau hou ae la lakou maluna o ko lakou ma lio, a huli hoi aku la no ko lakou wahi hoomoana. I ko lakou hoea ana aku, a me ka hikiwawe lakou i lele iho ai, aia hoi he minute pokole loa, aia lekou a pau ma ka laina hookah e ku @@@ me ka makaukau no ka hooko ana i ke kauoha. Aia hoi hoouna mai la ua powa Rotario nei i kona haku puuku me ke kauoha pu mai: Ano, e ko’u haku puuku, e hele oe a e lawe i ke ola o kela wahi keiki ai waiu, e lawe i kona ola e pono ai. Hele like @ai lakou a ku mai la ma kahi kaawale, a hele loa mai la e hui me ka naita opio e ku nei ma ke kahua mokomoko me ka makaukau no ke pale aku i na poino e ili mai ana maluna ona. Hiki mai la ua puuku la i kahi a ka opio e ku ana, me ka pane leo ole, uhau mai la ua puuku nei i kana laau maluna o ka opio, aka, o ia hana paukiki ana, he wai auau ia no ka opio, oiai ua pahu-a kona ikaika a me kona akamai kaka laau, ua aloalo wale ia mai la no e ua opio nei. Aia hoi he me hoehaeha i ka manao o ka powa Rotario, oiai ua loaa mai la kona puuku i ku hauna laau a ka opio, a e wai ho ana kona kino i ka honua. I ka ike ana mai o ua powa nei ua haule kona haku puuku, o kona wa no ia i haawi ae ai i ke kauoha i kona mau naita no ka lele ana aku e hopu pio i ka naita opio a e lawe aku imua ona no ke koli ola ana iaia, a e puhi ia hoi kona kino i kea hi. Ia wa ua lele like mai la lakou me ka lakou mau laau e hoomoe mai maluna o ianei; ia manawa, pha aku la ka leo o ua opio nei i ka i ana aku: E na powa puuwai eleele o ka hema o Sepania nei, mai aa mai oukou e paio mai me ka mea e ku aku nei imua o oukou no ka mea, aole oukou i ike i kona kulana a me kona wahi i hele mai ai; a o ka mea a oukou e aa mai nei e paio, he ahi ia, a hea a-la paa no na mauna hui o kona aupuni, nana auanei e palukuluku aku ia oukou a pepe liilii. Ikeia aku la ke emi hope ana o ua opio kuawahie nei a he mau anana ke kaawale, ia wa i ike aku ai ke anaina kolookoa, o ka mea a lakou e kuhihewa nei he keiki kuawahie no na ululaau o Sepania, aole ia he mea e, aka, o ka naita opio no o Arabia. Hooho mai la ke anaina hollookoa me ke kahea leo nui ana: O ka naita opio puuwai ahi o Arabia no ia, e ola mau loa oe, a hooki iho la ke anaina i ko lakou mau leo hauwawa.
Ia wa lele aku la ua opio la imua o kona mau enemi, a uhau aku la i kana laau ma na poo pakahi o lakou, a elike hoi me ka papaaina o ka hekili ikolo o ka wa hooilo, e holo ana hoi ke kani oeoe a puni ka honua, pela no oia i haawi aku ai i na hauna laau a Kawelo. Oiliili ae la kana laau mawaena o na enemi. He mau minute pokole, ua pau loa iho la lakou i ka haule i lalo, mamua o ka hiki ana mai o na kokua o ka naita opio: Poha ae la kona leo nahenahe me he leo hanehane la:
“ E na puuwai i hoopiha i ka awaawa
I ka awahia mulea o ke omo koko,
Aole no paha oukou i lohe
Eia ka eueu o na mauna hui.
Pii ae ka manao piha hookano.
O ke alii powa o ka hema.
Hoouna i kana kauoha e make,
Aka, he wai auau no nei kino;
Auhea ia; ua ha la.
Kuu ia aku i pau na ike, a he mea e ka hauoli o ke anaina. Oiai na enemi e waiho ana me ke poniuniu, ua pohala ae la ua ahi powa Rotorio nei, kukuli mai la ia imua o ka naita opop, a me ka leo hoomikai no ke kala ia ae e ka opio, pane aku la ia: E ke koa opio hopo ole, ke kukuli aku nei au imua ou, me ke noi pu ana aku i kou aloha e pahola iho i kou huikala ana maluna o makou nei. Aole he mea hookah ma Sepania holookoa nei nana i hoohoka mai ia’u ma na mea kaua, a ia oe e ka opio ka hoi au e haulehia ai. He mea hilahila ka haule pio ana o ke alii powa Rotorio kaulana o ka hema, malalo ou e ka opio wiwo ole. Ano, e ku keiki, aia ke aupuni, e hoi kaua a e noho Moi oe no ia aupuni. Pane aku la ke koa opio: Aole au I manao pela, eia wale no ko’u manao ia oukou, e noho kakou me ka maluhia, a i kulia ko’u mau la pilikia, alaila e kauoha mai no au ia oukou a e kokua ae oukou, a pela kakou e pono ai. E kuu opio wiwo @le, ke haawi nei au i ke aupuni nou a me na waiwai a pau nou ia, a no ka hiki mai o kau kauona no @ou pilikia, e hooko koke ia ia iloko o ka wa pokole, a e haawi no au a me ko’u mau naita i na kokua ana nou.
(Aole i pa@.)
HE MOOLELO KAAO NO
KEAOMELEMELE
KA PUA NANI IUIU O
Kealohilohi, Kahiapaiole Nuumealani a me
Kuaihelani; ka mea nana I uneune ia
Koahuanui a kaawale o Waolani
ka aina o ka eepa a pau i
noho ai.
Hoopukaia e ka Haku Moolelo kaulana
Mose Manu, no ke Kuokea.
IA Paliuli i hiki aku ai ma Kalaupapa ma Molokai ma kona ano he malihini a wahine ui hoi, ua nui na kanaka a me na wahine o ia wahi i hahai mai iaia ma ke alanui, a e ninau ana lakou i kekahi poe o lakou iho I kahi a keia wahine i hele mai ai, a he wahine ui no hoi, a ua hele no hoi a piha pu ke alananui i na kanaka, no laila kaikamahine ui a kaukau alii, oia hoi o Kaana, nolaila, ua hele kino mai la oia ma ke alanui e ike maka ia Paliulii a i kona ike ana mai iaia, ua haawi mai la oia i kona aloha imua o Paliuli, me ke koi pu mai i ka malihini e hoi ma kona hale, a ua a aku la o Paliuli i kona manao e hoi ma kona hale, a ua oiaio ka mea a Kaana i lohe ai no Paliuli i ka wahine ui. Ia laua nei I hiki aku ai ma ka hale ua hoomakaukauia na mea a pau, a ma ia hope iho, ua ninau mai la ke kaikamahine kamaaina i kona wahi i hele mai ai; no keia huaolelo ninau, ua hai aku la o Paliuli i kna wahi i hele mai ai a me ka lilo ana o kona kaikunane kane i ka wahine hou aku, a ua hai aku oia i na mea a pau mai ka mua a ka hope, a ua lilo ia i mea aloha loa ia Kaana, u@ noho loihi @@@ o Paliuli maliala.no ka nui loa o ka ino iloko o ia mau la. A hala na anahulu elua, alaila ua ike ia ua pau ke poi ana o ka ino, a hoi mai la na la o ka malie, nolaila, ua hoomakaukauia na waa no ka holo ana mai no Oahu nei.
I ke ahiahi o kekahi la, ua nana ia na ouli o ka malie, a ua ike maopopo ia e na hookele ua kupono ka holo ana ma ka moana, nolaila, i ka puka ana’e o ka hoku kau opae, oia hoi ka hoku hookele waa, aia hoi ua hai ia aku la ka lohe ia Paliuli a me Kaana ua makaukau na waa. A me na kanaka no ka holo ana; a no ia mea, ua hai mai la o Kaana i kana olelo kauoha i kona poe kanaka, e lawe ia Paliuli me ka maiki a pae ma Oahu nei, a ua ae no kona poe kanaka i kana olelo. A pau na olelo kauoha; ua haawiia na aloha hope loa a o ka pane mai la no ia o na waa a lana ana i ke kai, a o ko lakou holo mai la no ia no ke kai o Kaiwi ae nei. Aole I liuliu, au aku ana o Makapuu mamua pono o lakou nei.
I ka puka ana ae o ka hoku loa, oni ana o Ihiihilauakea mamua pono o lokou nei, a i ka malamalama loa ana ae kapalulu ana lakou nei i ka lae o Ka waihoa; ma ia kakahiaka nui, pae lakou ma Waialae. Ia Paliuli no a lele iuka, o ka huli aku la no ia o ka ihu o na waa no Molokai, a aole he olelo ana i koe no lakou Ma keia wahi i hele ai o Paliuli mauka o Palolo a ma ke kuahiwi kona hele ana, aole ona hoa hele. Ua hiki mai la oia ma ke kuahiwi nui o Manoa e hele ana iloko o ka nahele laau hihipea, a o ka leo o na pali a e iho ana ilalo o na pali kuhoho me ka hoomanawanui, me ke komo wahi ai ole iaia I ka po a me kea o, he pono hele wale iho no ka ianei, a he ano pupule kona ia wa; aole no hoi he wahi kapa i koe mai i kona kino ia wa, ua lawe ka nahelehele a ua pau loa, e hoa hele ia ana i o a ianei, aka he mea ole wle no nae ia i kona manao.
Ia Paliuli i hiki ae ai maluna o ka mauna o Konahuanui, a iaia e noho ana malaila me ka uwe, aia hoi ua ike aku la o Kane ma iaia, nolaila ua hoouna mua ae la laua ia Lanihuli a me Waipuhia e kali ma kona wahi e hele mai ai, a ua ae laua ia olelo me ka ho@ko pololei. A ia laua nei e kali ana ma kahi a Paliuli e hiki mai ai, a i ko laua hoomaopopo ana i kona ano, ua hele na maka a pinao, a ua hele hoi ka lauoho a hala ilalo o na uah, a ua pau kea no lihi wahine i ka laua ike aku, nolaila, hu mai la ko lana aloha i ka wa o laua i kii ai i Kuaihelani, nolaila, puana like ae la laua i ko laua leo mele
Auwe? no hoi oe e ka lu@@ o mau@.
“O oe ia e Kamaka o ka onohi,
Onohi ula i ka maka o Kauwila,
Anapu i ka lewa nuu,
Malamalama i Kuaihelani,
He lani oe na ka ua koko,
Na Kukaohialaka,
Me Kukaohialaka,
Me Hinawelelani.
Auwe ka luhi o maua e.”
Ia @@@ihuli ma e oli aku nei mek @@ leo uwe, a kahi no a mao iki ae @o Paliuli manao aike maila ia laua nei, hookah ko lakou uwe like ana.
A pau ka uwe ana o lakou nei, ninau aku la laua nei Heaha keia ou eka haku o maua? Hai mai la o Paliuli: Ua haalele ia au e kuu kaikunane kane, ua hele me ka wahine hou, a no ia kumu la, ke ike mai la olua ia’u ke ho-aa hele nei au i keia aina. I ko Waipuhia ma lohe ana i keia mau olelo a ko laua luhi i hele ai, he me e ka nui o ko laua aloha iaia, a nolaila, koi aku la laua ia Paliuli e hoi lakou a hiki imua o Kane ma me ko laua kaikuahine, ka mea hoi nana i hanai o Kahanaiakekua, malia o hiki aku oia imua o lakou, a aia mi hoi ilaila kahi mea e pono ai oia, a e pau ai hoi kona u-la-la ana i ke aloha no kona kaikunane kane, a no keia mea, ua hai aku o Paliuli i kona manao imua o laua : Aole au e ae aku i ka olua mea e olelo mai nei ia’u e hele pu kakou ilaila; ua lohe no au i ka Kane ma olelo ma o Waka la, aka, aole au i ae ia mea, no ka mea, ua hai ia mai ka olelo kauoha i ko’u kahu hanai, a me ko kuu kaikunane, aole maua i ae ia i kane okoa ka’u a pela no hoi me kuu kaikunane; noiaila aole au i makemake e ike ia la kou, aole no hoi au i manao nui e ike i kahi o kuu kaikunane i hanai ia ai, a nolaila ea, aia wale no ko’u halawai pu me lakou a ike au i kahi a’u i manao nui ai, a ku no hoi kumakaia imua o ka lakou hanai; a pela olua e hai aku ai @k@’@@@nao i@ lakou; he@@@ @@@@ ka hewa ke hele au a make, oia iho la no hoi, he kaena pono ana ia a kuu hanau mua, a ua hiki no oe e ka mea heluhelu e puana ae i keia mau lalani mele o ka Iwalani:
“Ua ku kaena a ka Iwalani,
A he hoa heihei no ka Malolo;
Ua like no ia me ka Mahimahi,
I ka nihi i ka lae o Kalaau.”
Ma keia mau olelo a Paliuli, ua pau ko Lanihuli ma manao e hele pu me ia, aia no nae ke ike ia mai la keia mau olelo a lakou e Kane ma, nolaila ua kena mai la laua ia Keanueune, e alai mai mamua o kahi a Paliuli e hele aku ai, a e ka olelo pu aku iaia e noho ma Waolani, ua ae koke ko laua kaikuahine i ka laua mau olelo. Ia lakou nei no e kamailio ana no na olelo hope loa, aia hoi, hikiku ana ke anuenue imua o lakou, “me he au la no Ena, ka iho mai o ko luna poe.” A iloko o keia wa i hoopuka aku ai o Keanuenue i kona, manao me na olelo ku io i ke aloha, aole nae he wahi mea a hoolohe ia mai o ia mau olelo maikai, a hele wale no oia me ka hoolohe ole aku, a hoomaka ae la oia e olioli i keia mau lalani mele:
“Aia I Waolani kuu lei ua kokoula,
He lei na ka uanoe i kui a lawa,
Hoolawa i kuu manao me ka
[waimaka,
Mauna i ke kino ke aloha
Aloha aku i ka maka o ka makua,
I kuu kaikunane hanau mua,
E hoi – e—hoi mai hoi---.”
I hapai o Paliuli i keia mele, no kona ike ana aku i kahi e noho ai kona kaikunane, nolaila, ulu mai la kona aloha iaia. I loa no hoi a pau ka ianei oli ana, o ko ianei ku ae la no ia hele ana, he Manawa ole hele ana keia i ke kula o Ewa o ka i’a hamau leo. A hala ke one o Kuilima, hoea aku la keia o ke kula o Puunahawele, iho i ke kahawai o Kipapa, hele aku o ke kula o Punaluu, huli aku keia nana o ka au ae a ka lae o Mauna una i ke kula o Lihue hiki aku la keia i Kokoloea, ike aku la hoi i ka piha mai o ke alanui i na kanaka a me na wahine, aia hoi iloko o ia pha kanaka nui na poe keikikane @ me na kaikamahine ui kaulana o ia au kahiko; oia hoi o Kalakoa me Malamanui, he mau keikikane laua; a o Kalena a me Haleauau, he mau kaikamahine laua, a aia ma keia mau inoa i kapaia ai kela mau aina a hiki i keia la. Ia Paliuli i hiki aku ai malaila, ua hookipala aku la ia e na kamaaina i hoike ia ae la me ka maikai a me ke aloha malihini, elike no me ka mea mau i keia lahui he heahea.
(Aole i pau.)