Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 26, 28 June 1884 — Page 4

Page PDF (1.86 MB)

This text was transcribed by:  Kawika Wise
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa

-----

          ka Makahiki,      $2.00

No Eono Mahin,         1.00.

-KUIKE KA RULA.-

-----

Poaono,     Iune 28, 1884.

-----

Koina o ka Hoike a ke Komite Waiwai mai ka aoao ekahi mai.

          Aole i hoolahaia keia moomahuahua ana i ka uku e like me ka mea mau, aka ua haiiia aku ina Kiaaina ma ka la 15 o Ianuari, 1884.

KA HALE DUTE.

          Ma ka nana ana i na buke o keia oihana nui ua ikeia ua malama pololeiia na buke.

          Ua nui na loaa mai keia keena mai iloko o na makahiki elua i hala, a me he mea la ua hoike pololei ia.

          Elua maa itamu hooilo i keia e ke Komite, hookahi no dala he $75, i ukuia ma ka la 30 Okatoba, 1882 no 25 pahu aila mahu i nalowale, a me 41.87 dala i ukuia ma ka la 14 o Novemaba, 1882 no kekahi pena eke i nalowale.  Ua hoike mai ka Luna Dute @ ua ukuia keia mau dala no kekahi mau mea i haawi hewa ia aku, ai ole ia @ nalowale ma kekahi ano e ae.  Aole he pono e hana ia na hana o keia anc-

          He itamu kekahi no na dala $348.95 i ukuia ma ka la 1 o Sepatemaba, 1883 no ke kiai ana i ka aila mahu.  Ua weheweheia mai, no ka lohi loa o ka hana ia ana o ka hale hoahu aila mahu ua waihoia kekahi mau pahu aila mahu he nui loa maloko o kekahi pa e kokoke ahe i ka hale hoahu aila mahu kahiko, a ua hoolimalima kekahi mau kanaka e @.  Ua hai aku ka Luna Dute Nui i ke Kuhina Waiwai ma ka la 6 o Februari, 1883, no ka hemanema no ka hale hoahu aila mahu ole.

          Ua hoike aku ke Komite i ka I una Dute Nui ua oleloia be nui ka opiuma lawe koloheia mai loko o keia Aupuni, a ua oleloia no hoi, ua emi loa ke kumukuai o ka opiuima i keia manawa mainua o na makahiki he nui i hala; a ua noi aku na Komite iaia e hoike mai i kona manao e pili ana no ia mea.  Eia malalo iho kana mau olelo e pili ana i keia mea :

          "Hookahi wale no mea e hiki ai ke pale aku i ka hoopae kolohe ana mai i ka opiuma, oia hoi ka hoomahuahua ana i na kokua oihana dute me na kiaipo.  He mea pono e hoomakaukau ia kekahi waapa kiai no ka po.  No ka manao ana e hana i keia mau mea ua noiia he $3,000 dala hou iho i keia makahiki mamna o na dala i hookaawaleia e ka Ahaolelo o na makahiki elua i hala.

          "Ke manao nei au ua oi loa aku ka nui o ka opiuma i kohoia mamua o ka mea olalo, a pela no hoi no ke puhi ana, no keia inau kumu :

          "Iloko o na makahiki elua i hala aku nei, ua hiki mai he 6998 mau Pake iloko o keia Aupuni, a he 2001 i hoi aku, ua like me 4997 ka mahuahua iloko o na makahiki elua.  O keia poe Pake he 6998, aneane lakou a pau loa he @ ui a opiopio aole i maa i ka puhi opiuma, aole i hoomaka i ka puhi mahope iho o ko lakou hiki ana mai aka o kekahi hapanui loa o ka poe he 2001 i hoi aku, he poe puhi opiuma lakou.

          "Ke hai mai nei na poo o ka Oihana Makai, aole i like ka nui o na wahi puhi opiuma iloko o keia kulanakauhale i keia manawa e like me na makahiki 2 i hala, nolaila, ina he uuku ka opiuma i aweia mai, he mea no ia e emi ai ke kumukuai me ka manao pu ia no nae he nui loa ka opiuma i hiki mai.

          "No ke kumukai, he okoa na ano opiuma, a oiai ua hoomakaukauia kekahi ano opiuma ma Kapalakiko a kuaiia no paha maanei no na dala he $10, no ka hapalua paona, e loaa ana paha no ka opiuma helu ekahi o Honokaona.

          "Ke hoike mai nei na Luna Mabiko ke lawelaweia nei ka opiuma ma na hui mahiko a pau, aka aole i nana ia ia mea aia wale no a lawelawe nui ia a hiki ole i ke kanaka ke hele i ka hana

          "Aka i ka manawa i hooholo mua ia ai ke Kanawai e pili ana i ka opiuma,ua nana no na Luna Mahiko i ka puhi opiuma a ua makaala loa i ka hopu ana i ka poe puhi opiuma, a he uuku ka opiuma i loaa.  Aka i keia manawa, ua puhi akea ia, a nolaila ua manaoia ua nui loa ka opiuma i keia manawa.

          "Ina e hoomahuahua ia ka hoopai no ka boopae kolohe ana i ka opiuma ma ka maiama i ka opiuma, he mea no piha ia e makau ai kekahi poe i ka hoopae kolohe ana i ka opiuma."

          Ua hoomaopopo ke Komite ua hemahema ka oihana dute ma ke Liai ana i ka poe hoopae kolohe i ka opiuma, no ka mea, ua hoomaopopoia mai, no kekahi mau mahina aole he mau kiai ma ka po i hoonohoia e kiai i na mokuahi o ka Oceanic Steamship Com piny oiai ma ke awa nei.  Nolaila ua lawa loa ka manawa no ka hoopae kolohe palena oie ana i ka opiuma, a me @ waiwai e ae he nui wale.  Nolaila he mea makehewa ka huli hou ana aku i na alanui kahi i komo mai ai ka opiuma.

          Ua hai mai ka Luna Dute nui, o ke kumu i hoolimalima ole ai i na kiai po no ka lawa ole o ka haawina no na kiau a ua noi oia e hoomahuahua ia ka haawina no na makaoiki elua e hele nei.

           Ke manao nei makou he mea pono e haawi ia aku na kala hou i noiia mai; a e hooi aku na Luna Dute o ke Aupuni i ka makaali e pale aku ai i ka hoopae kolohe nui ana i na waiwai e hana ia nei i keia manawa.

          Ma ka aoao 33 o ka hoike a ke Kuhina Waiwai ua ikeia kekahi mau hoolilo i hookomoia malalo o ka papa i ka huina i na dala he $209,089.79, a o kekahi o keia mau dala ua loaa ia mamuli o na dala oi i ohiia mamua ae o na haawina i hookaawaleia, i aponoia e na olelo hooholo o ka Aha Kuhina ma ka la 10 o Feberuari, 1883, a ma ia mau olelo hooholo ua ae ia na hoolilo me ke kau palena ole ia no ia mau mea.

          O na dala i hooliloia ma ke ano kokua i na alanui kaamahu, "Papa kuauhau Alii," "Na lilo no ke kanawai Aie Dala," a me ka ukupanee malalo o na Kanawai o 1882-76, ua aeia e kekahi mau Kanawai,a i ko makou manao he mea pono e huikala ia; a o ke koena o ia mau hoolilo, ua hoolioia mamuli o na olelo hooholo o ka Aha Kuhina, he mea pono e nana ia me ke akahele loa.

          O na dala i ukuia i na hooilina o D. Mactavish, he mea ia e hoomaikai ai i ko ke Aupuni knleana iloko o kekahi mau apana aina ma Kulaokahua, i kuai mua ia aku e ke Aupuni me ka maikai ole o kona kuleana.

          He $3,351.90 inau dala i ukuia i na ona o ka mokuahi C. R. Bishop, no ka hele ana e kokua i ka mokuahi Sues i poino.

          He $2,070.10 dala "ukupanee ma kekahi aie kuikawa" elua hookaa ana, hookahi ma ka la 31 o  Dek. 1883, ia C. T. Gulick no na dala ee-530.10, oia ka ukupanee ma ka 12 pa keneta no ka uku makahiki hookahi ma na dala he 18,279.56; he dala keia nana i aie aku ai i mea e kokua ai i ke Aupuni i ka wa pilikia i ke dala ole.  O kekahi uku ana ma ka la 31 o Maraki, 1884, no na dala he 1,540.00 ia Messrs. W. G Irwin & Co., ma ke ano he 9 pa keneta wale no no ia ano aie hookahi.

          O na hoolilo oi ia Judd me Kapena, he mau dala no ia i haawi mua ia ia laua e Messrs. W . G. Irwin & Co, aka aole i hiki ia makou ke hai aku no ke aha la.

          Ua ukuia na dala he 7,408, ia Mr. C. O. Berger no ke ana ana i ka hohonu o ke kai mawaena o na mokupuni maluna o ka mokuahi W. H. Reed. Ua ukuia keia mamuli o kekahi olelo hooholo o ka Aha Kuhina i hooholoia ma ka la 10 o Feberuari, 1884, aka aole i loaa ia makou kekahi Kanawai e ae ana i keia ano hooiilo dala.

          Ma kekahi olelo hooholo o ka Aha Kuhina i hanaia ma ka la 10 o Feberuri, 1884, ua aeia ke kikoo ana aku i na dala i aie ia mamuli o ke Kanawai

          Aie Aupuni;"

No na Hale Aupuni me

          na Halemai. . . . . . . .$85,000 00

No ka Telepone me Tele-

          garapa. . . . . . . . . . . . . $10,000 00

He hana keia i ae ole ia e ka Bila Haawina; a he kaili ana i ka mana o ka Ahaolelo; a i ole ia ina he pilikia kuikawa, e like me na mea i hoakakaia ma ka Pauku 15 o ke Kumukanawai, na ka Ahahoomalu wale no ka mana.

          Mala!o o keia hoolilo Kanawai ole ana ua kikoo aku na Kuhina mailoko ae o ka Waihona, iloko o na la hope o na makahaiki elua i hala :

No na Hale Aupuni a me

          na Halemai. . . . . . . . .$54,682 63

No na Telepone a me           

          Telegarapa. . . . . . . . . .$7,408 00

A he mea kupanaha ke hai aku makou

ua hoomaopopo ka Luna Hooia i keia mau hooolilo ana, oiai mamuli o ka Pauku 7 o ka Mokuna 23 o na Kanawai o 1882, ua kauohaia oia e hoomaopopo no ke ku i ke Kanawai na dala i kikoo ia, a i kulike hoi ka hoolilo ana me na me na mea i haua ma ke Kanawai.  A ua kauoha ia hoi ka Luna Hooia ina e ike oia aole i ku i ke Kanawai ia hoolilo ana, a o kekahi hapa paha, no na mea i haiia ma ua palapala kikoo la, alaila e hoihoi aku oia i ua, palapala kikoo nei i ke Kuhina Waiwai e hooponopono hou ia.

          Oiai ua pau na dala i loaa mai malalo o ke Kanawai "Aie Aupuni" i ka hooliloia, a ua hoom..kaia e hoolilo aku i na dala o ka Waihona, a aneane he $300,000 i pau u ka hooliloi, aole i loaa i kou Komite kekahi manao e ae, aka o keia wale no, ua hui kolohe ka Aha Kuhina a me ka Luna Hooia e hoolilo aku i na dala o ke Aupuni ma ke ano kue i ke Kumukanawai a me na Kanai o keia Aupuni.

          Ua ike hou ino kou Komite mailoko o na dala i lawe ia ma ke ano kue i ke Kanawai mailoko ae o ka Waihona.

Ua waihoia me ka Luna

          Buke Helu ma ka la 31

          o Maraki,  1884,  na

          dala. . . . . . . . . . . . . .$44.248 00

A me ke koena i hoolilo

          @ ia o oo hawina no

          ka Hale Hookolokolo

          Hoomalu @,  i  ohi

          wale ia. . . . . . . . . . . . . .$13,000 00

                                                ____________

                                                $57,248 00

          Ke hooliloia nei keia dala e ke Kuhina Kalaiaina no na lilo mau o kona Keena, a ua ukuia aku na dala i hoike ia malalo nei mailoko ae o keia mau dala, a hiki i ka la i nana ia ai e makou :

Ia George Lucas no @

aelike. . . . . . . . . . . . . . .$7,368 03

Hawaiiam Carriage Co. .$1,309 08

Lovejoy & Co.. no ka bc

@ aaa i ka palapaʻa

hoolimalima. . . . . . . . .$2.230 00

Pacific Bridge Co. . . . . . . .$500 00

G. W.  @ & Co.,

          uk uwapo no na paipu

wai. . . . . . . . . . . . . . . . .$294 00

G. W. @ & Co.,

uku panee ma na bila kikoo dala i hooleia ka hookaa ana . . . . . . . . .$2,971 50

          Ma ke Kanawai o ka Ahaolelo i oponoia e ka Moi ma ka la 14 o ʻAugate 1880, ua hoomana ia aku ke Kuhina Waiwai "e kuai i na auka gula a me na dala keokeo (silver) me na dala e waiho ana iloko o ka Waihona, i kela a me keia manawa, a e kauohaia e hana mai i mau auka, i na dala gula a me na dala keokeo, i hiki aku ka waiwai io penei: Oia hoi na dala gula o ka waiwai he $20, $10, $5, a $2.50, a o na dala keokeo o ka waiwai $1, 50 keneta, 25 keneta, a me 12 1/2 keneta." A me ka hoakaka pu hoi. "O na dala a pau o keia ano e hanaia ana me ke kaumaha like a me ka maikai, a elike ka waiwai io me na dala guia a dala keokeo o Amerika Huipuia."

          O ke kanawai o ka makahiki 1876 e hooponopono ai i ka Moni ka mea nana e hoolilo ke dala gula o Amerika Huipuia i kahua paa, a i dala ku i ke kanawai e hookaa ai i na aie a pau ma kona kumuwaiwai i hooholo maoli ia; a o na dala keokeo o Amerika Huipuia he dala ku i ke kanawai e hookaa ai i na aie i oi ole aku mamua o ke $50.

          Na ia Kanawai pu no hoi i kau ka dute umi keneta ma ka waiwai o na dala keokeo a pau i hookomoia mai iloko o keia Aupuni, mai na aina a pau i hana kuikahi ole me ka Moi, a e kue ole ana i keia Kanawai.  Ma kekahi olelo kuahaua no ia kumu i hana ia e ka Moi iloko o ka Aha Kukamalu: a ua hanaia kela olelo kuahaua ma ka la 2 o Iune, 1880, no ka ikeia ana aohe i like ke kumuwaiwai o ke dala keokeo hookahi me ke dala hookahi iloko o na dala gula.  Nolaila ma kahi o ke dala gula o Amerika e komo mai ai iloko nei o ke Aupuni, i mea e hookaa ai i ko lakou mau waiwai e hoouna nei i waho, ua hoouna maoli na kanaka a pau, e hookomo mai i na dala keokeo i o kakou nei i uku wale ia no e lakou ma ke 83 a hiki i 94 keneta no ke dala hookahi, a  hoolaha ae la maanei nei ma ka haneri keneta hookahi.

          A o na hapaha kini o Beritania, oiai he $4.84 wale no kona kumuwaiwai, ke noohalike aku me na dala gula o Amerika Huipuia, eia nae, no ke kau a ana e ka Aha Kukamalu ma ke kulana o $5 pakahi, lilo ae la ia i kumu e hookomo nui ia mai ke dala gula ma ke ano hoopukapuka.  Lawe mai la na kanaka a pau i ka dala keokeo i nei a hiki wale no i ka manawa i kau ai he dute no ia dala, alaila lawe mai la lakou i na hapaha kini o Beritania.  O ke kanawai o 1880, e  hooponopono ana i na Moni, he mea maopopo o ka manao oia kanawai, he paa ana, i loli ole ai ke kumuwaiwai like o ke gula a me ke dala keokeo, no ka mea ina aole pela, alaila ua makehewa wale no ke kau ia ana o ke dute maluna o na dala keokeo a pau e hookomoia mai ana i Hawaii nei.  Ina paha i hooinanaia ke Kuhina e kuai hoolilo aku i na dala gula a pau o loko nei o ke Aupuni, a e kuai mai i na dala keokeo a pau onei, i na ua nele kakou i ke gula ole e hiki ai ke hooko aku i ke kanawai o ka 1876. Ua hoomanaia ke Kuhina e kuai mai i na auka gula a me silewa, aole nae me kekahi mea e ae, aka,  "me na dala e waiho ana iloko o ka Waihona i kela a me keia manawa."  O ke kanawai hoaie Dala o ka la 5 o Augate, 1882, ka i hoomana aku i ke Kuhina e aie aku ma ka inoa maikai o ka Aupuni Hawaii, ma na huina dala e oi ole aku ai ka huina holookoa mamua o Elua Miliona Dala, i mea e hooko ia ai na kumuhana i oleloia ma ua kanawai nei, a no keia aie, ua aeia oia e hoopuka i na bona, aole nae e emi iho malalo o ka waiwai like maoli, a o ke kumupaa hoi, a me na ukupanee, e hookaaia "ma na dala gula o Amerika Huipuia, a i ole ma ka mea i like."

          A no ka ae ole hoi o ka poe nana e paa ana keia mau bona Hawaii, e lawe ma ka mea @ ae, aia wale no ma na dala gula o Amerika Huipuia a waiwai like paha me ia, e hookaa ia aku ai lakou, nolaila he mea maopopo e like la hoi me ka lakou, pela pu hoi i pono ai i ka poe nana ke dala i hoaie mai i ke Aupuni e uku mau ai ma na waiwai i like o ke kumuwaiwai, a aole hoi malalo iho, mamua ae o ka hoopukaia ana o na bona dala gula.  Aka nae, aole i hahai iki ke Kuhina malalo o ke kanawai hooponopono i na Moni o ka 1880 a i ole hoi, o ke kanawai hoaie o ka 1882, no ka mea aole oia i kuai i na auka e hanaia ai na dala gula a me keokeo e lawe i $1,000,000 ma na dala keokeo Hawaii, i panai no na bona gula Amerika Huinuia o ke Aupuni Hawaii.

          He $425,000 o keia dala keokeo ua laweia mau iloko o keia Aupuni e Mr. Spreckels ma na dala paa i hiki aku ka waiwai i ke 81 1/2 keneta, ke hoohalike aku me ke gula o Amerika Huipuia, a he $500,000 ma na hapalua a me na hapaha a me na 10 kenet.., (aole he 12) keneta e like me ka ia Kanawai i kauoha ai, a elua o keia mau hapalua ua like ka waiwai me 79 keneta ma ka hoohalike ana aku me ke gula a Amerika Huipuia.  He elua na ano dala o paa o Amerika Huipuia, o ke dala paabana Kalepa (Trade dollar), he 420 hunahuna sileva o loko o ia dala, a o kona waiwai ma Nu Ioka he 83 keneta pela na lono i loaa ma i Maraki i hala aku la; a o ke dala i hoonohoia ai e ke Kanawai (Standard dollar), he 412 1/2 hunahuna, a o kona kumu waiwai ilaila he 81 1/2 keneta o ke dala hookahi.  O ka hapalua, he emi loa mai na hunahuna sileva, a no ia mea he 39 1/2 keneta wale no kona waiwai pakahi ma Amerika Huipuia.

          Mamuli o keia lawe nui ia ana mai nei o keia Dala keokeo i Hawaii nei, a mamuli no hoi o ka hoolilo ole ana aku i ke gula a me ke dala keokeo no loko ae o ka Waihona, ma ke ano panai no na dala Hawaii gula a me keokeo elike ke kumn waiwai me na dala o Amerika Huipuia, ua ikeia aole i koe kekahi mau dala ulaula o Amerika Huipuia a me Beritania no hoi e hoopukapuka ia nei a ua nalowale loa no hoi na dala paa keokeo o Amerika.

                                                KA LUNA HOOIA.

          Ua manaoia o ke Kanawai "e hooponopono ai i ka loaa ana mai, ka malima ana ana a me ka hoolilo ana aku i na dala o ke Aupuni," i hooholoia ai e ka Ahaolelo o 1882, he mea ia e kaohi mai ai i ka hoolilo pono oʻe ia ana o na dala o ka lehulehu, aka mamuli o ka manao maoli e hana pela, a i ole ia no ka hemahemo paha o ka mea kakau aole i ko ka mea i manaoia, a ua lilo ua Kanawai ia i mea e hiki ai i na Kuhina unauha e hooili aku i ke kaumaha o na hana kue i ke Kanawai maluna o na poohiwi o kekahi Luna Aupuni nawaliwali a kupono ole e lawelawe i ka hana o ka oihana i hawaiia aku iaia.

          Ma ka hele ana aku o ke Komite ma ke Keena o ka Luna Hooia, ua ike iho la ko Komite aole i malania ia kekahi mau buke moolelo o kana oihana koe wale no kekahi wahi buke uuku, a maloko olaila i kope ai oia na hoike dala (cash sheet), i haawlia aku iaia e ke Kuhina Waiwai, i kekahi mau manawa i hoakakaia, a he kope no ia no ka buke dala (cash book) i malamaia ma ke Keena Waiwai. Aole i loaa he buke moolelo o kana mau hana i hana ia, a ua hilinai wale iho no ia ma kona hoomanao ana no na mea e pili  ana i kona mau hana pili oihana.  Ua hai mai oia he mea mau iaia ka hoapono ana i na bila o kela me keia ano i waihoia imua ona, ina he dala ma ka Waihona.

          Ua hoomaopopo hou ke Komite, o ke keena hana i hoomaukaukauia nona ma ka Hale Aupuni, ua noho ia lawelawe ia ma ka hapanui o ka manawa no ka hana ana i kana mau hana ponoi iho, a o ia hana ana, ua kue maopopo loa i ka Pauku 16 o ke Kanawai i hoonohoia ai oia ma kana oihana.  I mea e hooiaio ia ai kela mau olelo maluna ae, ke hoike aku nei makou eia no ke waiho nei ma ke Keena Kalaiaina kekahi mau palapala hookaa i hoaponoia e ia ma kona ano Luna Hooia, a mehope iho nana no i ohi aku i ke dala ma kona ano akena no kekahi kanaka nona na aelike ano hoohuoi ia me ke Aupuni no kekahi mau hana ano nui a akaka ole o ka pono. Ua loaa no hoi na hoike e maopopo ai ua hana a lawelawe ka Luna Hooia, oiai e noho ana oia ma ia oihana ma ke ano akena no kekahi mau hui pani poho (insurance companies), no ka mea, ua hoike mai kekahi poe i kanalua ole ia ka oiao o ka lakou mau olelo, ua nui a pinepine ko lakou lawelawe ana i na hana me ia oiai ua uku aku a ohi mai i kekahi mau puu dala ma ka lawelawe maoli ana i kekahi mau hana. Ma ka la 11 o Feberuari, 1884, ua hooiliia mai iaia kekahi piha moku ukana mai Fanning Island maluna o ke kuna Jennie Walker a mahope ua hooili aku oia i kekahi hapa o ia ukana maluna o Kalakaua i Kapalakiko, ma ka la 13 o Feberuari, i kona akeua mailaila. Ua hiki ke lawe ia mai na hana ana i hana ai ma ke ano kue i ka Pauku 16 o ke Kanawai e hoonoho ai i Luna Hooia a nui wale, aka ke manao nei Komite, ua lawa na mea i hoikeia ae la, e maopopo ai i ka Hale aole he mea e pomaikai ai ka aina ka hooloihi ana aku i ka noho o ka mea e noho nei ma ia oihana. Eia nae ke makemake nei ke Komite e hoomaopopo pono ia, ia ike lakou he mea pono loa e hanaia aua i na hoike Aupuni a me ka hoonoho ana i kanaka kupono a kuokoa ma ka oihana Luna Hooia.

                             KEENA O KO NA AINA E

          Ua nana pono ia na buke me na palapala hookaa o keia keena a ua ike makou he nui ka hemahema me ka huikau; he nui na hoolilo ana i hanaia ma ka lawe ana i na dala mai kekahihaawina a hookaa aku i kekahi mau aie i kupono e ukuia mai loko ae o kekahi haawina okoa, aia wale no me ka nana akahele loa ana i hiki ai ke hoomaopopoia i na lilo e pili ana i kekahi hana i hanaia.  E hoike aku ana ma kou i keia manawa i na mea kupono e kamailio ia.

          O ka haawina i kapaia " Na Lilo Keena ma na Aina E," ua hooliloia ka hapanui o keia haawina na hana i hooholoia ai ka haawina, aka ua haohao makou i ka nui o na dala i ukuia i ka nupepa P.  C. @, oia hoi $1,505.29, ua oi iki aku ia mamua o kahapalua o ka haawina hoolookoa.  Ma ka nana pono ana i keia mea, ua ike makou ua hookaa papalua ia kekahi mau bila, a ma ka hoohalike ana me na uku i koiia e na halepai e ae ua ike ia ua oi aku ke kiekie o na uku ana i ka P. C. Advertiser mamua o ka mea pono.  Ma kekahi hana o keia ano oi aku ka pono ole, ua uku papalua no na nupepa he $384.32; aka, mahope iho o ka loaa ana o keia hana kolohe ia makou, ua hoihoiia ua mau dala nei i uku palua ia iloko o ka Waihona ma ke ano he loaa Aupuni.

          Ua hooliloia aku ka haawina no ka Poni Mai $10,000 a pau loa; ma ka la 26 o Augate, 1882, ua lawe o Col C. H. Judd i na dala $7,000; M. Buck man he $650, no ka pena hale; a he $800 no ka hookipa ana i na malihini mai Iapana mai a ua lawe ka P. C. Advertiser he $281.50 no ke pai a me ka hoolaha ana; a o ke koena o ka haawina ua hooliloia aku no kekahi mau lilo liilii o kela ano keia ano e pili ana i ka hana nona ka haawina.

          No na mea e pili ana i na lilo o na Elele i na Aina E, ua hoike mai ka hoike a ke Kuhina Waiwai ua hooliloia na dala $25,000 no keia hana, aka aole i like keia hoike me na buke o ke Keena Waiwai a me na buke o ke Keena Waiwai a me na buke no hoi ma ke Keena o ko na Aina E.  O na lilo oiaio, he $25,095.58, a ua hooponoponoia na buke ma ke kikoo ana aku i na dala he $95.58 mailoko ae o ka haawina no ke  "Kokua ana i ka Hoopae Limahana" ma ke Keena Kalaiaina, a hoihoiia aku la no na lilo o na Elele i na Aina E; he hana kupanaha loa keia, a he mea hoi i ae ole ia ma ke Kanawai.

          Malalo o keia haawina ua loaa ia ma kou na dala he $50, i ohiia ma ka la 14 o Aperila, 1883, ma na mea e pili ana i ka Hoikeike Ia aole nae i hooliloia, aka eia no ma ka lima o J. S. Webb, ke Kakauolelo no ka manawa, o keia Keena.  Ke manao nei makou he mea pono e hoihoi hou ia keia mau dala iloko o ka Waihona ma ke ano he loaa Aupuni.

          Ma ka hoike a ke a Kuhina Waiwai ua oleloia ua lawa ka haawina no na " Koa Kiai o ka Moi," aole nae pela ka oiaio, no ka mea ua laweia ae na dala he 1,159.49 mai loko ae o ka haawina " No ke kuai ana i na pu, " a ua hooliloia aku ma ka uku ana i na koa no ka mahina o Maraki.

          Mawaena o na mea i ukuia mailoko ae o keia haawina, ua ukuia na dala he $530 i ka P. C. Advertiser, no ke pai ana i kekahi buke rula o na koa pualu, a ua hookaaia ma ka la 8 o Maraki, 1883, a ua haawiia mai na buke me ka @ pono ole, ma ka la 9 o Mei, 1884. Ua koho mai kekahi mau kanaka pai palapala makaukau elua no ka uku kupono no keia hana, a ua hai mai kekahi he $280, a o kekahi he $225 no ke pai ana i keia buke.  Ua hooliloia no hoi no keia haawina kekahi mau dala mahuahua mailoko ae o ka haawina no na Koa Pualu,

          Malalo o keia haawina, ua hooliloia he $1,000 dala, ma ka la 30 0 Aperila 1883, no na Koa Kiai o ka Moi, i ka wa i kukuluia ai ke Kia Hoomanao o Kamehameha ma Kohala.  Aole no i hooia ia, aole no hoi i aponoia @ hoolilo ana.

          Mahope iho ua hoihoi hou ia he $57.32 dala, mailoko ae i keia mau dala, iloko o ka Waihona, ma ke ano he loaa Aupuni.

          Eia kekahi, ma ka la 7 o Okatoba, 1882, ua hooliloia he $2,799.02, no na ia lole ie he 19,993.

          Ua pau loa i ka hooliloia ka haawina Kokua i na Koa Pualu.

          Mailoko ae o ka haawina no ke kuai

ana i na ou a me na lako kaua, ua lawe o Col. Judd he $12,500; a o ke Kanikela ma Vienna, no na pu o ka battery, he $7,000; a he $357.98 i hooliloia no kekahi hapa o ka uku moku no ia mau pu.

          O ka haawina no ke "kuai ana i na Pukuaiahi," ua hooliloia a pau no ia mea.  Aka, mahope iheua laweia na dala $1,159.49 a @ ma keia haawina, a ua hoolilo ia aku no ka uku a na i na Koa kiai o ka Moi.

          o ka uku moku o na pu ua hiki aku ma na dala he $2,377.73, a ua mahele ia penei:

          I ka   haawina no na pu me na lako kaua -   -  -  - $357.98

          I ka haawina kokua i na Koa Pualu -  -  -  -  -  $604.750

          I ka haawina no na Koa kiai o ka Moi -  -  -  -  $215.00

          Mai ke Keena o ka Loio Kuhina mai -  -  -  -  -  $1,200.00

                                                                                      ____________

                                                                                       $2,377 73

 

Ua loaa ia makou na dala he $979, i hooliloia mailoko ae o ka haawina no ke kuai buke no ka Waihona Buke o Aupuni, Maraki 29 1884, no na dala gula i hoolilo maoli ia i Kapalakiko, i mea e hookaa ai i kekahi aie malaila.

                                      NA HOOLAHA KUMAU.

                   J  T. WATERHOUSE.

                             (Walakahaui.)

 

 

 

 

                             HALEKUAI KUKAA NUI ME LIIL.

 

          Ua piha pono me na waiwai makamae

          hewa ai na maka i ka nui o ka lehua.

 

 

                             Heaha no la hoi ia :

                             ---MA LAILA-----

Na Apa Kilika o na ano a pau,

          Pahoehoe o na ano a pau,

                   Alapia o na ano a pau,

                             Huluhipa o na ano a pau,

                                      Na Huluhulu noloku.

                                                Na Keokeo Paina,

                                                          Lilina @ pou.

                                                                                      Wetorta,                                                                                                            

                                                                             Leponalo,

                                                                   Lainakinl,

                                                          Ahina pelekane,

                                      Na Kihei o na ano a pau,

                             Na Koloka o na wahine,

                   Na Kihei Huluhulu,

          Na Kalakoa o na ano a pau,

                             Na Kihei uhi moe,

                                      Na Koloka o na wahine,

                                                Na uhi Kilika,

                                                          Na uhi Alapia,

                                                                   Na Hainaka nunui a liilii

 

 

                                                --Eia hou--

 

 

HE HELUNA NUI ONA PAA LOLE O NA KANE A ME NA KAMALII.

 

 

 

Na Apa paina maikai loa,

          Polu manoanoa a lahilahi.

          Huluhulu manoanoa a lahilahi.

          Na Apa huluhulu a pahee,

          Na paa lole huluhulu, kane, me kamalii,

          Na Pililakeke loloa a pokopoko,

          Na Palule kaula o na ano a pau,

          Na Palule keokeo,

          Na Palule kalalaoa,

          Na Paleili.

Na Papale wahine i kinohinohua me na pua

          me na hulu nani, a he heluna nui o na

          kane a me na kamalii o na ano a pau

 

 

 

 

HE HELUNA NUI I NA KAMAA.

         

          Na Kamaa buti,

          Na Kamaa pihi,

          Na Kamaa buka,

          Na Kamaa laholio,

          Na Kamaa weleweka.

 

 

He HELUNA NUI O NA NOHO LIO @

 

          Na Nobo Italia

          Noho pulu mamua,

          a mahope o kela a

          me keia ano.

 

          Na AILA O KELA A ME KEIA ANO.

 

Na Aila honua helu i he alai me he wal.

          Aila pena, aila hoomaioo, aila Oliva,

                   Aila inu, Aila lauoho,

                             Waiala maikai.

 

 

          NA PENA WAIHOOLUU LIKE OLE.

 

          Keokeo,

                   Eleele,

                             Polu

                                      Melemele,

 &c,           &c.,              &c.,                             &c.,

 

 

 

 

 

           Ina iho @ iho.

 

  Na ipuhao, na ipu ti,

          Na koinui a liilii,

                   Na pahi olo, pakahi

                             Na pahi olo palua

 

 

Na tabu nui a liilii

          Pakeke nui a liilii,

                   Na lako kamana,

                             Na lako amala,

                                      Na kamaa @,

                                                Na moe @,

                                                          Na peia @

 

 

NA LA KAO, MA KA AINA A ME KA WAI

 

          Na lako pa,

          Pa nui a iilii,

          Na bola,

          Na kiaha aniwai,

          Na aniani kilohi,

          N ipukukui o na ano a pau.

 

          HE HALUNA NA MEA AL

 

          Palena poepoe,

          Palena poepoe palupalu,

          Palena huinaha,

          paiaoa o na ano a pau.

 

Na kamano maikai loa ma ka pahu,

Na kamano tini,

Paakai o Livapulu,

Paakai inu,

Paakai hu,

@ kaleponi,

Palani @ ka @

 

 

 

 

 

He helana nui o keia @waiwai alwaiwa.

          koʻu mau @ aole i pau i ka huaiia aku

          na oukou no e hele mai a kilohi no oukou

Ua waeia keia mau waiwai me ke malau ma

Pelekane, Farani, a me Amerika, no ka pono

          a me ka pomaikai o na kanaka Hawaii me na kauoha mai na mokupuni e   hookoia

          ka eleu loa.

                                      J.  T.   WATERHOUSE

                                                (WALAKAKAOKI)

 

                                      NA HOOLAHA KUMAU

W o. SMITH.

 

          Lolo, Lolo, Lolo

KEENA HANA @ @ @

 

 

 

 

 

W A. KINI.

 

          LOIL, LOIL, LOIO

KEENA HANA: Helu 15 @

manu, Honolulu

 

 

 

 

W R. KAKELA.

 

LOIO A HE KOKUA MA KE @

          He Luna Hooiaio @

 

 

A ROSA.(A@)

LOIO A HE KOKUA @ @ @

          He Lua @ @

KEENA HANA : @ @ @

 

 

 

CECIL BROWN

 

Lolo A He Kokua @ @ @

A hw @ Hooiaio @ @

          @ o @

KEENA HANA : @ @ @

                                      @

 

 

 

JAMES M. @

          (Maunakea)

Lolo A HE KokuA MA @

KEENA HANA : @ @ @

                                      @

RICHARD F. @

Loli A HE KokuA @ @

KEENA HANA : @ @ @

                                      @

 

 

S N. EMERSON , (@)

LUNA Hooiaio @ @ @

@ no ka apana o Waialua, @

no ka Hoolalo ana i na @

mokupuni Oahu.

Ua makaukau no hoi @ @

          ma na kahi a pau i @

 

Waialua, Oahu, Nov. 10 ʻ83

 

 

 

WILLIAM AULU.

luna Hooiaio Palapala @ @

                   no ka Apana o Kona.

KEENA HANA : MA KE KEENA @

nolulu.

 

 

S H. MEEKAPU.

 Tela humuhum lo@

HALE HANA : HELU 11 @ @

 

C BREWER & CO @

 Ua makemake ia ka poe ma @

MALOO a me na ILI BIKI a @

na ILI MIKO o na ano a pau, e @

lakou @ ILI me makou, a e @

kou i ke KUMUKUAI KIEKIE LOa

kakou Makeke.

 

 

J NO. M. KEALOHA.

 

 

LUNA Hooiaio Palapala @ i

no ka apana o @ @ E @

Agena no ka Hooiaio ana i na @

no ka apana o @, @

@ Palena Aina no ka @

@, Kauai, a he Luna

Maro no ka Pae Aina @

1163-1yr.

 

 

C C. COLEMAN.

 

AMARA a he mea hana @

          Kapili kapuni @ @

                             A ME KA

Hana Kaa Lio ana

          Hale Hanu ma @ @

 E kokoke ia i ke @

 

HE NUI ANEI KOU MAKEMAKE MIKINI HUMUHUMU

 

          Ina pela, e kipa mai no ma ka @

 

Kakela & @

 

A malaila oukou e ike ai a @ @

 

Mokiai a WHEELER a me @

 

ma ke 340 a hiki i ke @ @ @

mea e pau ai ko oukou kanalua @ @ @

          kupono o keia mau Mekini, @ @ @

          me ke kaihe ole, a e @ @ @

           @ @

 

 

PAPA! PAPA

          AIA MA KAHI O

LEWERS & COO

          ( O LUI MA)

ma ke kahua kahiko ma @ papa @

          E loaa ai na

PAPA NOU AIK

          o kela a me eia @

Na Pani Puka, Na Puka @ @ @

           Na Pou, Na O a, Na Papa @ @

                   Ku, A me na Papa @ @

Na Pili o na Hale o na @ @

 

Na Pepa Hoonani, Na Pena @ @ @

          Na kui mai ke Nui a ka @ @

                   Puka, Na Ami Puke @ @

                             o na ano a pau, Na @ Pena

                                      kela me keia ano Na @ @

                                                maloo, he lehulehu wale,

                                                          Na Aila e ae o @

                                                                   ano a pau

NA WAI @

          ___A ME NA ____

WAI HOOHINUHINU

          o NA ANO A PAU LOA

NA BALAKI ANO NUI

A ke hai ia aku nei ka lono i na @

          pau, ua makaukau keia @ @

                   o oukou e hoolawa @ @

                             na mea a pau e @ @

                                      ma ka laua oihana.

 

                                      --------- NO KA----------

                                     

                                      UKU HAAHAA LOA

                             E like me ka mea e holo ana @

                                      Laua a me ka MEA KUai.

E He;e mai! E na Makam

          A E lawa no hoi kou oukou @ @

                   me ka oluolu ame ka @.