Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 24, 14 June 1884 — HALAWAI MAKAAINANA. [ARTICLE]

HALAWAI MAKAAINANA.

I ka hora 7: 30 p m o ka Poaono iho nei, lune 7, ua malamaia ae maioko o ka halepuie o Pekula, be halawai makaainuna nui e na paahana ame ka poe kuonoono o keia kulanakauhale, no ka noonoo ana i ke Kanawai hanako apu~ ka a me ke kue aku i ke daU pepa. Ua weheia ka halawai ma ke kohoia ana o John Neu. £sq i lunahoomalu, ia Fraok God&ej a me H. Aea i xdau

i kakauekio. a ia Bila Keomliiin i unu--ihi okio. . j Alaila ua wehe mai o Mr, Hakawela s j i keia haiolek? maiaio iho; i Ua kooo ia mai kakou a pau e akoa- [ j koa iioko o keia keena i keia ahījh>. a > j e noonoo akahele i keia kumuhana s -1 maau nui o ka manawa. Ma na hooīa--11 la a pau i hanaia ma keu bi'a kanawai l aole au i nianao ua kupono a Liuake no ka pooo o ka khuiehu. He mana i na mea a pau ke ku iiuna a kue aku i t keia hila kanawai a me na hana 2 pau e hoolalaia nei He eoana alunu keia >e noii nei e kekalii .jx>e kakaikahū he mana no lakou ponoi iho, a he nana e | hoepomo ana i ka lehulehu hoiookoa. Aole i kupono keia mau hana a keia poe, a i na o ko*u hoaioha maikai 0 Mr. C. R. Bishop ka mea rana e ake nei e loaa he mana alunu, e wau ; j no kekahi e ku iiuna a kue i kana ha na a me kona manao, a aoie au e hsawi i ko'u mau kokua a hoapono ana no ia mea. 0 keia mau hooiala ana i hoikei-. maloko o ka bila kanawai e piii ana no na hooiaha ana i na dala pepa he pono no, aka ina oia hooiaha ana he mea ia e kue ana i ka pono pomaikai o ka lehulehu, ua hewa loa L% nolaila o ka kakou hana ia i akoakoa m'ai nei i kein ahiahi e kue aku i keia biia kanawai a me na hooiala ana, he hnna pono loa ia 1 na makaainana kuokoa a pau e hana. Ina i kukulu keia poe kakaikahi i koj 'akou banako ma ke ano like me ko: Bihopa ma aole e alunu i na pomai- i kai o ka lehulehu a me ke Aupuni, ina | ua maikai a kupono a e loaa auanei nr t ! hoapono ana a ka lehulehu; aka aok jjela lakou i hana ai. Ua alunu ua ma kee. He lapuwale na manao ana e oleloia nei no na dala pepa nota. Ina maloko 0 ka waihona o kekahi kanaka he heluna nui o keia dala pepa, a malia oJ haule a poho ua mau dala pepa la, alaila heaha la ka hana a ua kanaka la? Pipiii aku paha oia i ke Kuhina Waiwai, a ma ka aoao o ke Kuhina, heaha kana hana? Kaii oe a hala ka manawa i ho akakaia ma keia kanawai a e kaii paha no 20 makahiki, he uku ka hoi kou poho; nolaiia, maluna o ko'u mau manao a noonoo ana a pau maluna o ke kumuhana o na dala nota pepa, ke manao nei au he mau dala opala wale no keia! O ke dala gula Amenea ke <3ala kupono no ko kaleou mau ano oihana a pau, ke dala paa a maikai 0 Amcrica. E kiola kakou i keia mau dala not \ pepa mai nana a lawe mai ia dala, mai pulama, a maluna 0 na mea a pau e pulama i ke dala gula America. Kahea ia o Mr. Davies a kamailio maila oia penei: Ua kono ia mai kakou e akoakoa mai i keia ahiahi, no ka noonoo ana a kuka ana i ka ninau nui o ka manawa. Heaha la ke ano a me ka io o ka hila kanawai: Ka kakou ia e ninau nei, a 0 ka kakou ia e kalahele leo nui nei, aka ke olelo mai nei ka poe e manao ana e hoohui ia lakou iho malalo o keia hui Banako, ua kuhi hewa ko kakou manao ana huhewa ko oukou mau o, aole o inakou manao e alunu i ko oukou mau pomaikai aka he hana keia a makou elawe mai ana i na pomaikai nui i loko o keia aina nei. E na keoqtmana i akoakoa mai nei, o keia anei ke kaona oiaio o keia bila kanawai? He mau olelo uhiuho wale no keia, a aja mahope aku ka to maoli a uie ko kakou poino kahi i hoolalaia ai. Aole au e poina ana i kekahi moole lo pokole no'u ponoi īho oiai kotu mau la opiopio, oiai ko'u mau noonoo e hookahua ana maluna o ke kukulu banako, a penei ua wahi moolelo nei. 1 ko'u wa iiilii e hele ana 1 ke kula ua komoliia na noonoo iloko o'u a me kekahi mau hoa iho e kukulu makou 1 banako hoahn o na kui pine no ke kula holookoa, nolaila ua hoohana koke makou i keia noonoo ana, ua kuai pine e loaa ana i kekahi mau mea e iho na kui pine i anapuu, a ua hana hoi makou he ruia aole e kuai na haumana 0 ke kuli i na kui pine ma kahi e, aka, ma ko makou banako wale no, a o ke dala a makou e uku aku ai no na kui p:*e i kuaiia mai ia makou, he palapala 1 kuniia me kekahi hoailooa aJ ioia e makou he dala pepa no ko mekou hanako. Pela makou i hana ai a hiki i ko makou ike an* ua piha he mau tausani kui pine ia makou alaila hooI holo i hola makou a kukala pu aku la i ke kula holookoa ua panekanipa niakou Kahea ia o Akefoda a kamaiUo mai oia, penei. * lloko o ko*u noho pokole ana i Hawaii nei, ua ike mau au i ke ano kuemi hope o na noonoo ana o ka lehulehu maluna o na ninau pili laula o ka manawa. A iau e nana aku nei i na hiohhna o ko oukou mau heleheiena i keia ahiahi, me he ala ua hooiaio ia mai na nanaina o ka hoiopono a nolomua 0 na mea i noonooia maiuna o keia kumuhana. M.i ko'u hoomaopopo ana i na ano a pau o keia hila kanawai me he la he hila kanawai keia i loaa na liina elua, a pia mau linia ke upiki nei ] t na pua-i o ka lehulehu, a ke ranao ] nei hoi kekahi lima iloko o ke eke da-| U o ka khulehu. A i m oia ae ia oa | nanaina ma o ko"u hoomaopopo ana,; 'ameko ka lehulehu pu, heaha ka ka-' \ kou hana pono? E lokahi kakou, e ha 1 aa me ka awiwi, e bam kiuo» e hana i 1

- ■ ka hin.2 uiik īul Mai r.cn fa%?E«e : e heie ira-j3, e inakaaU i ko kakou poi m pniklno, a e noonoo i ka pano o ka . khu'ehu. Kihea u o Mr. Kawahi a kamaiiio l : oli p*en-ei: t; L'a mahiio au i keia banoha.no ilī nii - ; m-i!uru oti e kimailio imua o o«kou i . keia ahiahi- Ina ua makemake kakuei : = i ke dab gub. e loaa aua na i<oaa i 153 mamuli o ra haila e awela-aie ia nei. ' { Aole kakou i ike i ka haisa dsia :; ina, aka o ka man&o nuoli no o kekahi 1 ! f>oe e laweuwe ia nei i kahano, o ka k> ī aa o ke daia guk*« a Uuna lakou o ke :giila e moe ai! Ina e ike ana kakou i I ka poe e hoao ana e hao i ke guia, e J h >puia iakoa a paa. e iuki:ta a e pepe1»hi ia lakou a make. Ina kakou e ike ' 3(12 i ka poe e hoao ana e hao i ko ka- ; kou niau pono ma ke ano aJunu t e na* j kiikii kakou la lakou a |iax E kue | kakou i keia poe kal:aikahū a mai ae |aku e hooholoia ka b$ia kanawai a iaI kou. E makaaia kakou i keia mea, a e kipaku i n« daia pepa! He mana > iani ko'u e kekua nui ana kakou i keia kumuhana. Kahea ia o Mr. Pilipo a kamalhn mai ia oia penei: Ma ko'u hoomaopopo ana, he mea tx>no ia kakou e noonoo i ko kakou mau pono pilikino, ka pono o ko kakou mau waiwai, a me ka ponoo ke aupunl Ua maopopo, aia iloko o ko kakou aina nei ke kumu i uiu mai ai o keia mea nui a kakou e noonoo ai i keia ahiahi Heaha la ka makemake a me: na mea e hana ia mai ana ia kakou ? I Aia i ka HaleAhaoleio he biia kanawai j a kekahi poe kakaikahi e noi ana i ma- j ua alunu no iakou, e noi ana e lawe i j ka pono pomnikai o ka iehuiehu. Ina oia ko iakou makemake, e pono e kupaa kakou a e paie aku mai ko kakou aina aku. Ke hooikeika nei kakou e pale aku i keia mea, a ina e holo ana, ma ka mana hea la e holo ai ? Ma ka mana o ke daia e pukaiiu nei iioko o na eke o kekahi )uau lunamakaainana, a oia poe he pono e kiola ia mai ka Ahaoleio aku. Kaheaia o Mr. Hitchock a kamailio mai penei: Aole au i hele mai nei e kamailio, aka, i hele mai nei au e hoolohe i na hana o keia ahiahi. He poe iunamakaainana iioko o ka Ahaoieio i hiki ke kuai ia ma ke dala i kumu e holo ai ka biia kanawai o ka Baneko Lahui, a he poe no hoi kekahi i hiki ole ke kuai ia ko lakou mana koho, aoie i iawa ke dala a Sprcckles ma no ke kuai ana i ko lakou mana koho ! He bila kanawai keia i hiki ole ke hooioli a hoopo- | nopono hou ia, Aole o kakou make-1 make i keia mau nota dala. E hooku- | io ka Kano a ni Ua j loaa mai ia'u he mau -}xilapala hoopii mai na apana o na mokupuni-e mai e noi mai ana aole e hooholo i keia bila kanawai. Hauoli au i keia mea. Kaheaia o Hon. Paulo Isenberg a kamaiiio mai la oia penei: Aole au i hele mai nei e kamaiiio, aka, i hele mai nei au e hoolohe i na kamailio. E hana kakou i ka hana, aka, mai hoaialeakou i na manao hoala kipi. E hana kakou i ka hana iloko o ke kupaa a me ka malie. Kaheaia o Keo Kaaka a kamailio mai oia penei : Ua manao au he biJa kanawai hoopilikia keia. I kinohi, ua nianao au he bi!a kanawai hoakaaka ia'keia i ka iehulehu, a ia'u i hooinahele ioa aku ai i ka heluhelu ana, ua ike au aoie ka he bila kanawai hoakaaka, aka, he bila ka-1 nawat i hanaia me ke kuio e kekahi poe kakaikahi. Mahope iho o keia mau kamailio ana maluna, ua )iehiheluia na oieio hooholo e na kakauoieio a ua hooholo | loa ia; penei ka heluheiu ana o na ole-' lo hooholo : | Oiai, mamuli o ka hoohehee kue ka- j kanawai ana i hookahi miliona dnla keokeo a me ka hookomoia ana mai e hoo- j laha maioko nei o ka ama, ua iaweia! kona waiwai io, a ua pinana loa ae ke j kumukuai o na biia kikoo da!a piepile a i ke kuiana hakukoi, a oiai, ke hoao nei kekahi poe mea daia e hooholoia kekahi kanawai banako lahui iioko o ka Ahaoleio, he kanawai hoi e haawi ana ia iakou i ka nuna nui a me ka hoo[x>mo mai, ma ka hooopuka ana i na dula pepa, ka iaweiawe ana i na oihana iehulehu, a me ka noho mar.a ana raaluna o ko ka iahui mau hana aupuni. Noiaila, e hooholoia. i O keia haiawai nai o na makaainana a me na kamaaina o Honoiulu i akoakoa mai nei no ka noonoo ana i-keia mau kumuhana, a ma ko lakou manao ana no ka pomaikai o ka iahui, o na daia guia a me na dab keokeo o Amenka Huipuia a me na dala Hawaii, oia waie no na daia kupono no ka aina nei. 2 Aole !oa he mea pono e hookomoia mai na daia pepa mawaho ae o na daia pepa aupuni i hooi»ana ia e ke kanawai, no ka mea, o ke dala pepahe mea ia e hoemi ai i ka waiwai io o na mea a pau, & he alako ana aku hoi i ka ho pena pilikia ma na m*a piii daia. 3 O ke kanawai bane&o iahui e hooiakia »eu aole ia e iaweia mai ana no ka pomaikai o ka lehuiehu, a i oie ia, j i mea paha e nukemakeia ai, me he | mea la, e hoopilikia msu ana i ka ai&a 1 a me ka iahui. 1 Ma ke noi a X S» QaitvtU, ua

. hooho-loia e na in-oi o : ua oleio heoHolo U i hoholoa, a e ■■ hoou?» aku : ka Pere*ki«na o ka Ka.le ■ no ka haiūhe.u a:u imua o ka i Haie. A mj ke noi ht#u a Mr. A. I Hanwe!!, ma h--»hv;o ia e waxh%>u • na kr;|-« q ra okk> h«»hy?-o n>a k.i ha ; 'ek-eai bjke o J. M. j r Co.. no l ke kakau inoa ara o kela a aie keix \ \oi mai o Mr. G, Laca.i e pai b i l mau kope o keia inau o'elo hooholo a :t haaw; aku i kekahi a na h- : kou e kosm> heie iioko o i» hale hana \ no ke kaieau inoa ia e ka poe hana. ( Hooholoia. | Ma ke noi a Mr» T. H. F v avies, ua | hooiw!ob <e haawiia na mahalo ana ii j Mr. J. T. Waterhouse makua no kona |ae oiuolu ana i ka hale hakwai Lyceum, \ a e haawiia na n\ahaio ana no ka iuna ! hoomalu, rva kakauokio, a me ka ma 1 heleoleloi | A rna ke noi a Mr. A. S. HartweU. i ua hcN>|>anee ka halawui a hiki i ka wa ja ka lunanoomalu e kahea hou aL | H. AEA. Kakauolelo.-