Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 23, 7 June 1884 — Page 2
| This text was transcribed by: | Laszlo Boros |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII
Ka Nupepa Kuokoa
Ka Makahiki……………………………$2.00
No Eono Mahina………………….. $1.00
KUIKE KA RULA.
Poaono,…………………………………..Iune 7, 1884.
Ka Bila no ka Baneko lahui.
Nui na kamilio ana no keia bila kanawai e waiho nei imua o ka Ahaolelo i keia mau la. He nui no hoi na hoa helohelo o keia pepa i ninau i ke ano o keia bila. Ua noi aku ka Ahahui Ka lepa o Houolulu nei ia Mr. E. Preston (ka loio Pelekane) e hoike mai oia i kona manao pili kanawai no ua bila nei, a ua hoopukaia e lakou ma na pepa liilii i ka Poaha nei. No ka pomaikai o ka poe heluhelu I keia pepa, a e ninau nei i ke ano o ia kanawai, ua laweia mai e makou a ke paholaia aku nei ma kahi kaawale o ka helu o keia la; e pono e nana ia me ke akahele.
He pane pololai.
Ua hiki mai ma ke keena o keia pepa he lono e pili ana i ka Emepara o Iapana a me ka Moi o Hawaii. Ua oleloia, i ka wa ka I-hiki aku ai o Kalakaua i ke aupuni o Iapana ma kona huakai kaapuni honua a ike oia i ka Emepera o Iapana, o ka elua ia o ka poe o kona aina i hoikeia imua o ua Alii nei. O Kalani, ka Moi makaainana iho nei o Amerika Hui ka mua, a o Kalakaua ka lua, pela ka lohe ia mai. Ninau mai la ka Emepera ia Kalakaua, penei ke ano o ka ninau; Heaha ka mea i kaulana ai kou wahi aupuni? Pane aku la o Kalakaua, elua mea i kaulana ai ke aupuni Hawaii, o ka mua he lahui Karistiano ka lahui Hawaii; a o ka lua, o ka hoopono o ka oihana hookolokolo, ua hookoia na kanawai me ka ewaewa ole iwaena o na ano kanaka a pau.
O keia iho ia ka lono i lohe waleia, a ina he oiaio, he pololei maoli ke ano o keia pane a ke ‘Lii,’ O ka hoopono, oia ko Hawaii ikaika no na kau i hala ae; o ka pono o kona aoao, malaila oia i lanakila ai imua o na pilikia i hala. Ina e hoopauia ke alakai ana o ke aupuni ma na meheu o ka hoopono, a hilinai aku oia i ka waiwai, ke akamai a me maalea, alaila aohe puuhonua o Hawaii e maluhia ai – alaila ua hala ka nani. Olelo kekahi alii kahiko: ‘o ke kanaka pono, o ko’u kanaka ia; a o ke alii pono, o ko’u alil ia.” A, “ua mau ke ea o ka aina i ka pono.”
KELA ME KEIA.
Ma ka Poalua nei, maloko o ka ha lawai o ka Ahahui Euanelio, ma Kawiahao, ua paipai ikaikaia na hoa o iaAhahui e ka Hon. Kanealii e kakau i palapala hoopii a hookomo aku i ka Hale Ahaolelo Kau Kanawai e noi ana i na hoa o ia hale e hoopaa lakou i ka laha ana o ka waiona, aole e hoomau aku i ke kanawai e waiho nei no ke kuai akea ana i na waiona: Ua hooholo ka Aha Euanelio e hooko ia manao, a e hookomo i palapala hoopii o ia ano.
Ina e luai aku na Ekalesia i ka poe e hooikaika nei mamuli o ka inu akea o ka waiona, alaila, e aho paha ka palapala hoopii. Eia ke hewa, o na kanaka Hawaii e hooikaika mau nei iloko o ka Hale Ahaolelo no ka hookuu akea ana o na waiona, he poe alakai lakou iloko o na Ekalesia o na Ahahui Euanelio nei o kakou. He nole mai ka lakou iloko o ka Hale Ahaolelo “e hoakea i na waiona, e hookuu i ka waiona, e pono no e inu na mea a pau.” Aia anei a pau na hana Ahaolelo, alaila o ka hoi aku no ia o ua poe hanohano nei a i na apana, a hapai iho i ka hana a na Ekalesia; he luna kekahi, a he puuku paha kahi, a he kumu Kula Sabati kahi, he luna paipai kahi, a pela aku. Iloko o ka Hale Ahaolelo hoa ke ahi o ka waiona, a pau ka hana Kau kanawai, hoi i na apana, hoa i ke ahi o ka pono! Pehea e kuikahi ai kela a me keia? Heaha la ka inoa o ia hololua? Koe ma keia hoakaka ana, na inoa hanohano o ka poe kakaikahi e ku mau ana ma ke kahua hookahi i ke Kau nei a me Kau ai, i ka Ahanlelo a me ke Kau okoa. No lakou ka hanohano pau ole, a me ke aloha o ko Hawaii nei poe makee ola lahui a pau.
O ka pepa “Elele Puka La,” he wahi pepa hoohilahila ia a ka inoa o kanaka Hawaii. O Kaupo a me Kale polepo na kupuna. Na laua paha o Onilepo a me Makeeahipele, a loaa ke keiki e hele nei. Hilahila ole ka poe e hoopuka nei, a o ka Ona o ka pepa ua ike ole paha oia i na mea i hanaia; ina paha e ike oia aole paha e aeia. O ka pepa halihali, lepo elike me keia, he pono no ke kapaia he enemi no ka lahui kanaka. Aole o ka hoomalamalama, aka, o ka hoopouliuli kana hana. O ka mea nae i mahalo ai i kana mau hana ino, oia no kona hoohoowahawahaia e ka lehulehu. Ua ikea kona ano.
Lealea Sabati ma Mokuoeo.
Ma ka la Sabati iho nei, ka la hoi a na alii makee i ka pono elike me Kaahumanu ma e hiipoi ai, aia hoi ma ka hora io kakahiaka, ua ikeia aku ke alii ka Moi, ke Kanikela Hawaii ma Iapana, ke ‘Iii Kaae, Kaulukou, Beka, Keau, Kaulia, Kadana, Kamakele, a me ka Makai o ka Hale Ahaolelo S. Nowlien, e hoho ana iluna o Kapiolani mokuahi. Ua nui no hoi na koa ponoi o ka Moi i hele ae, ke hele la a lehau na waapa ekolu me ka puali hookani gita. A ma ko makou nana aku, he mau wahine hula paha kela iluna o ka mokuahi.
I ka hiki ana aku o keia huakai hehi Sabati ma kela wahi ailana (Mokuoeo) ua nui a lehulehu ka heluna o na kane na wahine a me kakahi mau opiopio i akoakoa ae malaila, me he la ua kanaono paha ka nui.
Ua loheia ka nui o na leo o keia poe e hula ana maluna o ua mkuahi nei mauka o ke kula o Kaiwiula. Ma ka hoomaopopo iko ua pau i ka ona, a ua hoike mai na akaku o ka po ia makou, ua ona loa ka luna mai Koolaupoko, oia o Kaulia; ua hewa ka waha o ka luna mai Hana mai, he o-le-o-le hoi ka moe ana o “ka uahi o Kula he kehau.”
Ua hiki hou mai keia huakai ma ka hale waapa o ka Moi, o ia mau piha no, ua pau ka hora 5 ia manawa.
He kuhikuhi mai ka po mai.
(Mai ka Paeaina Puka La.)
He Nuhou, Eia la!
Mai kekahi makamaka hoohialaai nuhou o keia pepa o ka apana o Pueopaku ma Hilo, ua hoouna mai oia i keia malalo iho no ka hoolaha ana ma na kolamu o keia pepa, a penei e heluheluia ai keia nuhou:
Ma ka la Sabati, la iwakaluakumamalima o Mei, ua hana na kamana kapili uwapo o Honolii ma ia la. Ua hoopii lakou imua o ka Makai Nui o Hawaii oia hoi o Severance, a ua ae mai oia e hana lakou ma ia la. Penei na kumu a lakou i manao ai he pono, ke hana ma ia la, o na pou kahi i kau ia iho ai o ka uwapo aia iloko o ka wai.
Ua hopohopo lakou o ua ia, a kahe mai ka wai, lilo ka uwapo poho ke Aupuni. Oia ka kumu o ko lakou noi i ka makai nui a ua ae ia mai.
Ua lilo ka ihiihi o ka la o ke Akua i mea ole i keia poe haole. Nuhou keia ka ae ana aku o kekahi mana hoomalu kanawai e uhai ia ke kanawai. O ka poe e hehi ana i ka la kapu o ke Akua, e pau ana lakou. O ka la Sabati aole ia e pau a hulihia ka honua.
Eia ma Pueopaku kekahi hale kuai, no Awana pake, kuai no ma ka la Sabati, hele mai na pake, na pukiki a me na kanaka, kuai no ma ke Sabati.
Aia no ma ka hale i hoike ia maluna malaila no na Pake e akoakoa ai i na po a pau a hiki i ka la pule, e nakeke mau ana ka lakou mau apana laau iluna o ke pakaukau. Aole mahulia a ke Sabati ma keia wahi i na Pake.
Aole no he makai ma keia wahi nana e hoomalu. O ka mea nana keia peni ua ao aku i keia Pake aole he hoolohe iki ia mai. J. H. HIKU
Pueopaku Hilo, Mei 26 1884.
Colovisa a me Pepina kahi pahaa.
(He wahi moolelo oiaio ne ke au kahiko o Roma.)
I ka wa e noho pio ana ka lahui Farani malalo o ka poe Roma, a o Kiladerica ka Moi o Farani. Ma o kona make ana ua ili mai la ka nohoalii ana i kana keiki, oia o Colovisa. I ka wa he 19 wale no makahiki o Colovisa, ua hoehu kaua aku la oia me kona puali koa i ke poe Roma e noho mana ana maluna o ka lahui Farani, a lanakila aku la oia maluna o lakou me ko lakou kipaku loaia aku mai ka aina. Mahope iho o keia lanakila ana ona maluna o ka poe pakaha wale i kona aupuni, ua hoala hou ae no oia he kaua me ka poe Geremania a lilo hou no iaia ka hanohano o ke kahua kaua. He wai keiki karisitiano oia, a ua mareia oia me kekahi kaikamahine alii karisetiano. Ua bapetizoia oia me 3,000 o kona poe hanohano ma ka la Karisimaka, i ka makahiki 496. Ma o kona make ana, ua mahelehele liilii ia ka lahui Farani mawaena o na ‘lii poupou a pahaahaa he nui I hoolilo ae ia lakou i mau alii maluna o keia lahui; aka, he nui ke kuee mawaena o lakou, a ua kaua aku a kaua mai keia mau alii pou pou no ka nohoalii, a ua nui ka poino o ka lahui.
O Pepina ka Uuku a i ole o Pepina kahi pahaa kekahi o ua poe alii poupou nei, ua kaua aku oia me kona wahi puali koa uuku me ka ikaika a me ka hoomanawanui no ka nohoalii, a o ia mau hooikaika ana ua hookoia, a ua lilo ae la i keia wahi alii poupou ka nohoalii ana maluna o ka lahui Farani, a hoolilo iho la iaia i mea nui loa maluna o ia lahui. He wahi kanaka uukuu kei, nona ke kiekie he 4 kapuai me 6 iniha; aka, he ikaika kupaianaha iloko o keia wahi kino kanaka uuku.
He ikaika kona i hiki ke oniu i ka pahikaua kaumaha loa i hiki pono ole i ke kanaka hookahi ke oniu ae me kona mau lima elua, a ua hoopapaia e keia wahi alii poupou kona mau naita helu ekahi i nohoalii maluna o na mea kaua, a ua haule pio wale no lakou a pau. A he hana makemake loa nana ka hoohakaka ana i na holoholona a me na mea ano like.
I kekahi la, kauoha ae la oia e hoopaaia kekahi liona a me ka pipi bulu maloko o ka pa
hoohakaka o na holoholona, a kona aku la oia i ka poe a pau o kona alo alii e hele mai e makai kai i keia hakaka mawaena o na holoholona.A i ka akoakoa aku la oia e hookuuia mai na holoholona no ka hakaka ana; emoole, ua holo like mai la laua me ka uwo ana, a hui ae la laua i kahi hookahi; ku like ae la ke anaina makaikai iluna e nana i ka hakaka, a o kahi Pepina hoi no kona pahaahaa loa ku ae la oia iluna o kona noho a kiei aku la maluna o ke anaina. Ma keia hui ana o na moho holoholona ua aneane e pilikia ka liona no ka manawa mua, aka, ua huike mai la ka liona i kona ikaika me ka weliweli nui a lele aku la maluna o ka pipi me ka umii ana i kona maumaiuu ma ka aoao o ka pipi a paa loa iho la.
“Owai iwaena o oukou a pau, wahi a Pepina ka pahaa,” ke hookaawaleae i ka liona mai kona paa ana?” Aole loa hookahi kanaka i pane aku owau, a owau, no ka mea aole he mea nana e pale aku i ka ikaika o ka liona. “Alaila owauwale no ka mea hiki!” wahi a Pepina. Ia manawa i alakei
iho ai kahi Pepina mai kona noho iho e ku ana, a lalau aku la he pahikaua nui a kaumaha i oi ae kona loihi maluna ona. Oniuniu ae la oia, i ka pahikaua iloko o ke ea, a holo aku la imua o ka liona e paa la maluna o ka pipi.
Ia wa i ike mai ai ka liona i keia wahi moho hakaka liilii e holo aku ana i ona la, hamama ae la kona waha me ka manao e alapoho aku i kahi moho poupou, aka, holu mai ana kahi moho i kana pahikaua nui peleleu launa ole ma ka ai o ka liona me ka ikaika nui, a kaawale pu ae la ke poo o ka liona. Haule aku la ke poo o ka liona ma kekahi aoao o ka pipi, a o kona kino hoi ma kekahi. Pela i hoike ia ai kona ikaika kupaianaha imua o kela anaina makaikai, a o kona moolelo hoi imua o ke ao holookoa.
E heluhelu e ko makou poe lawe pepa i ka manao pili kanawai o ka Loio Edward Preston maluna o ka Bila Kanawai Baneko Lahui.
E wehe ana o Julia Walanika he aha mele ma ka luakini o Kawaiahao, ke hiki aku i ka po o ka Poalua o keia pule ae no ka pomaikai o ia luakini a me ka luakini o Manoa.
O ka manao a makou i hoolaha aku ai i kela pule, e hoolahaia aku ana e makou i keia pule maluna o kela kumuhana o na hoomana lapaau hoopunipuni, ua hoopaneeia ka hoopuka ana a keia pule ae.
Manao Kanawai o ka Loio E. Preston, maluna o ka Bila Kanawai Baneko Luhi.
Ua malama ae ka Ahahui Kalepa i kekahi halawi kuikawa ma ke kakahiaka Poakolu nei, Iune 4, no ka lawe ana mai a noonoo i na manao pili kanawai o Mr. Preston e pili ana i ka Bila no ka hoohui ana i ka Banako Lahui Hawaii hou. A o ko Mr. Preston leta, me kona manao e pili ana no keia, eia mai no ia:
Honolulu, Iune 3, 1884.
W. W. Hall. Esq.
Kakauolrloo ka Ahahui Kalepa.
Aloha oe:
Ma keia ke waiho aku neiau i na manao pili kanawai e hoea mai ana mamuli o ke Kanawai o ka Banako Lahui, e like me ka mea i paiia.
Ma ko’u ike iho, me he mea la o na mana i noiia mai, he mau kumu ia nana e hookahua i kekahi mana pilikino ponoi ma ke kuai ana aku, kuai mai, a me ka hoopukapuka o ke ano hoopilikia loa, ma na lawelawe oihana ana, e hiki ai ke pale loa aku i na hoolaha oihana kuwaho mai. O ke kapae ia ana mai na uku laikini ana a me na auhau aku he manao ia nana e hoopaipai loa aku i keia hui banako e hiki ai ia lakou ke hookuemi i kekahi poe e ae e lawelawe ana i na oihana kalepa. Na keia mau kahoaka e hoemi i na loaa Aupuni, a na ia mea e kono mai e hooi a hoonuiia ae na auhau kuloko.
Malia paha aole i kulike ka manao o ka poe i hoohui ia lakou malalo o keia hui banako me keia mau hoakaka ana maluna, aka, ma ko’u nana a noonoo ana, ua hoike maopopo mai na hiohiona o ka Bila Kanawai i ka mana a me na pomaikai kaokoa i kekahi poe kakaikahi e like me ka’u mau hoakaka ana maluna.
Owauno me ka Oiaio,
EDWARD PRESTON,
“Bila Kanawai e hoohui ana i ka Banako Lakui Hawaii.”
PAUKU 1, 2, me 3. Ma keia mau pauku, aole i hoikeia, o ka poe e manao ana e hoohui ia lakou malalo o keia Hui Baneko a me ka poe Luna Hooponopono i manaoia, he poe lakou e paa ana i na dala kumupaa, a e lawe ana i na mahele kumupaa, a aole no ia he mea e lilo ai na Luna Hooponopono i poe e paa ana i na dala kumupaa.
PAUKU 4. O ka manao o na olelo “na dala holopono a kupono ma ke Kanawai, o ke Aupuni,” ua hoakakaia ma ka pauku 21,” oia no na dala gula a me na dala maoli o ke Aupuni Hawaii, a o na dala gula a me na dala maoli o Amerika Huipuia.”
PAUKU 5. Palena o ka uku ana – O ka uku ana o ka poe mea kumupaa aole i kau palenaia i kulike ai ma ka manao maoli o ke kanawai.
Ua hoakaka wale no keia pauku, aole ia e uku i kona mahele o na aie, a he oiaio he hapa kakaikahi o ka poe mea kumupaa e hiki ana ke uku aku i na aie-a e nui a mahuahua ana ka poino o ka mea aie mamuli o ka hana a kekahi poe mea kumupaa e hiki ole ana ke uku aku i na aie.
PAUKU 6. d-Ua hoakakakeia mahele pauku i ka mana hoaie me ke kau palena oleia.
e– Ma keia mahele pauku, he hiki no i keia ahahui ke hoaie i kekahi heluna dala i hoahuia i ka ahahui, a e noi dala aku me ka waiho oleia aku o kekahi waiwai hoopaa.
g– Aole i apo ia malalo o kekahi hui kuapo ka paa ana o kekahi waiwai hoopaa i hoaakakaia, koe wale no ina he waiwai hoopaa i hoopaa mua ia. O keia mahele pauku i hoikeia, e hoomana ana ia i ka pono o na kumupaa, a pela aku.
j-r Ua hoomana keia mahele pauku i ka ahahui i ka lawelawe ana i na ano oihana a pau, ina ma ke kuai nui a kuai liilii, a me ka lawelawe ana i na oihana kalepa o ko kakou mau kaiaulu a me ke kuai ana i na lako waiwai a pau e pili ana i na alahao, a pela aku, a e hooponopono ia mau oihana kalepa, a e hooponopono a lawelawe i na oihana kalepa a pau ma na wahi a pau o ke Aupuni, a e noho ma ke ano Kahu Waiwai no kekahi mea a waiwai paha; a ma ka pauku 17 ua hoakakaia ka uku ana o ka ahahui ma kahi o na auhau a pau, na waiwai i hookomoia mai, na laikini, (koe na auhau maluna o na waiwai paaa) hookahi hapa haneri maluna o na avarike o na dala o na nota hoolaha i haawiia i ua Banako la.
Ma keia, e ikeia no ua pakele ka Ahahui mai ka laikini Baneko ae, na laikini kuai nui a kuai liilii, na laikini kuai rama, a me na laikini o na moku holo pili aina a me na laikini auhau maluna o na waiwai paa.
A ma ia pauku hookahi ua hoikeia, o na gala e loaa ana i ke Aupuni maluna o na auhau i hoomanaia, aole ia no ke Aupuni maoli, aka, he mau dala ia no na kii kuni a me na hooluuluu, na papa a me na pai ana i na nota e hoopukaia e ka Ahahui, a he mea maopopo ma keia hoakaka ana, aole he loaa aupuni e loaa ana mai na auhau.
PAUKU 8 – O na nota hoolaha e hoopukaia ma keia pauku e kulike ia huina me ka waiwai piha o na bona i waihoia aku.
Ina e uku ia ana keia mau bona ma ke dala gulu Amerika, alaila o ko’u manao, ma ka hoopili ana i ka olelo hooholo o ka Aha Kiekie, e ukuia keia mau nota ma na dala gula Amerika, aka, ma ka pauku 10 me he la ma ka nana ana, aole i noonoo mna ia ke ano io o ia pauku, no ka mea, aole he hiki ke ukuia na dute o ka Hale Dute me keia mau nota, a aole no hoi he hiki ke ukuia ke kumupaa a me ka uku kuala o ka aie lahui me keia mau nota.
Ma ka nana ana i keia Bila Kanawai, me he la ua noonoo waleia no na pomaikai o ka Ahahui wale no, no ka hoolaha hou ana I ua mau nota la, a aole no hoi i hoakakaia kekahi pauku e hoomaikeike ana i ke ano maoli o ia pauku.
PAUKU 18. Ua kue na olelo o keia pauku i ke kanawai e ku nei i keia wa a i hoopau oleia, a aole he kupono ma ka aoao o ke Kuhina Waiwai ke lawe mai i na waiwai hoopaa i waihoia ma ke ano waiwai hoopaa, no na dala o ka lehulehu i hoahuia iloko o ka Waihona; a he hiki no i ka Ahahui i oleloia ke hoohana i na dala o ke Aupuni, a he hiki no ke hoolaha i na nota no ka uku ana i na aie o ke Aupuni, a o ua mau nota la he hiki ke hoomaopopoia i ka wa e hala ai ka wa e ukuia ai, mamuli o na pona i waihoia ma ke ano waiwai hoopaa, a ina e hala loa ka manawa kuai o ua mau nota la no eiwa mahina, alaila aole he hiki ke kuai ia na bona malalo o ko lakou waiwai io. A o na hoohana ana ma keia wahi e hoohana a lawelaweia ma ke kanawai.
Aole no hoi he pauku o ua kanawai baneko la e hoakaka ana no ka Luna Hooiaio o ka poe mea waiwai kumupaa, no ka nana a huli a hoolaha paha i ka inoa o ka poe i hookaa ole i kona mau aie.
Ua mau ka Ahahui a o ka huina o ka waiwai maluna o na waiwai paa me waiwai pilikino i onaia e ka Ahahui, aole i kau palena ia, i kulike ai me ka rula o kekahi Ahahui e hoohui ana ia lakou iho, a aole no hoi ha wahi e hoakaka ana i ka huina o ka aie a i aie ia aku i kekahi manawa, i kulike ai me ka rula o na Ahahui.
O ka mana hookahi i hoakakaia, oia no ka mana i haawiia e ka Ahahui e nana i na buke aupuni a me ka mana ma ke kanawai no ka hoopai.
MA ka PAUKU 15, pili wale no na hoakaka ana i na luna aupuni a aole i na luna o ka Ahahui. EDWARD PRESTON.
Malalo o keia mau manao kanawai o ka loio Erward Preston i hoikeia maluna, ua hooholo lokahi ka Ahahui Kalepa i keia mau manao malalo iho penei:
1. 1. O ka manao kanawai o Mr. Preston i hoakakaia maluna, ua hooiaio mai ia i ka Ahahui Kalepa, o ko lakou manao maoli, ina e hooholoia ka Bila Kanawai Baneko Lahui, he mea ia e hoopoino ana i ko lakou mau waihona dala ma na aina e a he mea ia e hoopoino ana i ko lakou mau lawelawe kalepa ana ma ka aina nei, a he mea no hoi ia e lilo ai i mea ole ke kuokoa o ka paeaina Hawaii.
2. 2. Aole i manao keia Ahahui Kalepa, o ka bila kanawai hoohui Baneko Lahui Hawaii e noiia nei ma ke ano alunu a mana palena ole, he hiki ke hoololiia a e loaa ai la hoi he manaolana o ka pono a me ka pololei, nolaila, o ka manao o ka Ahahui Kalepa e hoopanee holookoa ia keia Bila Kanawai a i ole e hoihoi hou ia.
3. 3. Ke kono nei keia Ahahui aole e waiho houia imua o ka Hale Ahaolelo kekahi Bila Kanawai Baneko, aia a maopopopono ke kulana o ke Kanawai Dala.
4. 4. Ke kue ikaika nei ka Ahahui ma o ka hooholoia o kekahi Bila Kanawai Baneko ke ole e hookomo ia keia mau mahele pauku malolo iho penei:
a – E kohoia na Luna Hooponopono mailoko mai o ka poe mea waiwai kumupaa, a he poe e noho ana ma keia Aupuni.
b – E hoopololei loa ia ka oihana – he oihana lawelawe Baneko wale no, me ka loaa ole o ka mana e hoopuka i na nota.
c – O na hookaa auhau ana, na uku laikini ana a pela aku, e ukuia i kulike ai me ke kanawai.
d – Aole e loaa he mana a he kuleana o ia hui Baneko iloko o ka waihona o ke aupuni.
e – E hoakak ponoia ka waiwai kumupaa a me ka loihi o ka manawa Hoohui.
f – E konoia ka hui Baneko e hoolaha ma ka hapalua makahiki i na aie a pela aku, a e hoakaka pono elike me keia malalo iho:
Ka nui o na palapala mahele i hoopukaia.
Ka huina dala i ukuia no kela a me keia mahele.
Ka huina dale aie i aie ia aku i ka hui, a e hoomaopopo ana i ke ano a me ka huina.
Ka huina dala aie o ka hui, e hoakaka ana i ke ano a me ka huina, a oia mau hoakaka ana e hoikeikeia iloko o ke keena o ka hui.
g – E malamaia i papa helu o na lala a pau, ko lakou mau inoa, kahi noho a me ka lakou mau oihana, (ina he oihana kekahi) a me ka huina o na palapala mahele e paa ia ana e kela a me keia lala, a me ka huina dala i ukuia no ia mahele.
E hoakakaia ka la o ke komo ana o kekahi lala iloko o ka hui ma ka papa helu. A e hoakakaia ka la i pau ai ka noho ana o kekahi lala iloko o ua hui la.
E hamama mau ka buke papa helu inoa i na lala a pau no ka nana ana me ke kau oleia o ke kahi auhau, a i kekahi poe e ae i ko lakou uku ana i kekahi auhau kupono i kauia e ka hui.
h – Aole e lilo ka Luna Hooiaio o ka hui mailoko mai o kekahi mea e paa ana i na waiwai kumupaa, a he mana kona e nana i na buke i na manawa a pau, a e hoolaha i ka hoike makahiki o ka hui.
i – He ekolu-hapaha o ke kumupaa i manaoia, e lawe mua ia, i ka wa e waihoia ai ka palapala noi hoohui, a e ukuia he hookahi hapaha mamua iho o ka wa e lawelaweia ai ka hana e ka hui.
1. 5. O keia mau olelo hooholo i hui pu ia me ka manao kanawai o Mr. Preston, e paiia ma ka olelo Hawaii me Enelani; a e hoomakaukauia he palapala hoopii i hui pu ia ma keia mau olelo hooholo ma ka aoao o ka Ahahui Kapela, e waihoia aku imua o ka Hale Ahaolelo ke noho hou ae.
W.W. HALL
Kokua Kakauolelo.
Honolulu, Iune 5, 1884.
Ua naue aku nei ma kela aoao, i ka wanaao o ka Poaha nei, o Kala wahine a Kanaau o Pauoa. A keia pule ae e hoopukaia ai kona moolelo.
E hui pu ana na anaina o Kaumakapili a me Kawaiahao i ke awakea o ka la apopo, ma ka luakini o Kawaiahao, no ka huulohe ana i ka haiolelo a J. N. Kalua a me S. L. Kiwini.
AHA KIEKIE O KO HAWAII PAE AINA. Ma ka Hooponopono Waiwai. Ma ka hana o ka Waiwai o ALAUKA (k.) i o OLINOHAU i make.
Olelo Kauoha e koho ana i la e hooiaio ia ai ka Palapa Kauoha, a no ka hoolaha ana.
No ka mea, ma ka la 5 o Iune M. H. 1884, ua waihoia mai imua o ka Aha, kekahi Palapala, i olelo ia, oia no ke Kauoha Hope Loa o Alauka, Olinihau i make aku la; a me ka Palapala Hoopii e noi ana e hooiaio ia kela Palapala Kauoha a ehoopuka ia hoi ka Palapala Luna Hoopomopomo Waiwai me ka Palapala Kauoha i pakui puia ia W. P. Namahoe, ua waihoia mai e J. L. Kaulukou.
Nolaila, ua Kauoha ia o ka POAKOLU oia ka la 2 o IUNE M. H. 1884, ma ka hora 10 kakahiaka ma ka Rumi Hookolokolo o ia Aha, ma Aliiolani Hale ma Honolulu, oia ka la me ka hora, e hooiaio ia’i ia Palapala Kauoha, a e hoolohe ia ai hoi no ia noi ana mai, a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala Kauoha, a me ka hoopuka ana i ka Palapala Luna Hooponopono Waiwai.
A ua Kauoha houia, e hoolaha no ia mea no na pule ekolu iloko o ke KUOKOA he rupeoa i paiia a i hoolahaia ma Honolulu.
Kakauia ma Honolulu , ko Hawaii Pae Aina Iune 5, 1884.
LAWRENCE MC. CULLY
Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
Ikea: HENRY SMITH,
Hope Kakauolelo.
1175 3t.
OLELO HOOLAHA: - E ike auanei na kanaka a pau, o ka mea nona ka inoa malalao ua hoonohoia mai e Ka mea Hanohano A. Fornander Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina, i Lunahooponopono ma ka waiwai o Kaaihue w no Waialua Molokai i make, a i Kahu hoi no na kino a me ka Waiwai o na Keiki oo ole a Kaaihue, a ua Kauoha ia na kanaka apau e hoolohe ikeia. O ka poe a pau he kuleana ko lakou iloko o ka Waiwai a me ka poe a Kaainue i aie ai, e hele koke mai lakou mamua ae o na malama Eono mai ka la e puka ai keia hoolaha o hoole mau ia aku lakou. REV. S. PAULO
Lunahooponopono Waiwai.
Waialua, Molokai, Mei 28, 1884.
1175-3t.
OLELO HOOLAHA: - E ike auanei na kanaka a pau ke nana mai i keia olelo hoolaha, aole loa au e ae e hookaa i kekahi aie i hoaieia ma kuu inoa ke ole e loaa aku na hoapono ana mai ia’u aku. A no ka oiaio o keia, ke kau nei au i ko’u inoa i keia la 16 o Mei, 1884.
JOSE ESPINDA.
Lahaina, Maui 1173-4t
AHA KAAPUNI Apana Eha o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Hooponopono Waiwai. Mokupuni o Kauai ss. Ma ka Waiwai o KEONI k. o Waimea, Kauai, i make Olelo Kauoha e koho ana i la e hooiaio ai ka Palapala Kauoha a no ka hoolaha ana.
No ka mea, ma ka la 16 o Mei A. D. 1884, ua waihoia imua o ka Aha kekahi Palapala i oleloia oia no’ke Kauoha Hope Loa o Keoni k. i make aku la, a me ka Palapala Hoopii e noi ana e hooiaioia kela Palapala Kauoha a e hoopuka ka Palapala Luna Hooko no S. Aukai, ua waihoia mai e W. G. Kealawele.
Nolaila ua Kauohaia, o ka POAKOLU oia ka la 23 o IUNE M. H. 1884, ma ka hora 10 kakaihaka, ma ka Rumi Hookolokolo o ia Aha ma Koloa, Kauai, oia ka la a me ka hora e hooiaioia ai ia Palapala Kauoha, a e hoolehe hoi no ia noi ana mai, a me ka poe a pau i pili e kue ana ia Palapala Kauoha, a me ka hoopuka ana i ka Palapala Luna Hooko.
A ua kauoha hou ia e hoolahaia no na pule ekola iloko o ke KUOKOA he nupepa i pai a hoolahaia ma Honolulu.
Kakauia ma Koloa Mei 21 1884.
J. HARDY
Lunakanawai Kaapuni Apana Eha.
1174-3t.
AHA HookolokoloApana Eha o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Hooponopono Waiwai. Ma ka Waiwai o KAUAKAHI k. o Waipouli, Kauai, i make kauoha ole. Imua o ka Lunakanawai Kaapani ma ke Keena.
Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ko Palapala Noi a Kela w. o Wailua, Kauai, e hoike mai ana o Kauakahi k. no Waipouli, Kauai, ua make kauoha ole ma Waipouli i oleloia ma ka la 1 o Aperila M. H. 1867, a e noi ana e haawiia ka Palapala Luna Hooponopono Waiwai ia A. K. Mika.
Ua kauohaia, o ka POAKOLU ka la 25 o IUNE M. H. 1884 I ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i kohoia ka hoolohe ana i ua noi la, imua o ua Lunakanawai la, ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha ma Koloa, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu ina he kumu io ko lakou e ae oleia ai ua noi la. A o keia olelo kauoha e hoolahaia ma ka olelo Hawaii i eloku pule ma ke KUOKOA nupepa ma Honolulu.
Kakauia ma Koloa, Mei 21, 1884.
JACOB HARDY,
Lunakanawai Kaapuni Apana Eha.
1174-3t.
HOOLAHA: - E kuai kudalaia ana ma ka la 13 o IUNE 1884, na bipi kauo kaa a me kekahi mau bipi e ae o ka waiwai o R. P. Kuikahi, ma ka pa holoholona o Mr. S. Parker makai o ke alanui aupuni maluna o ka aina o Kawela. E hoomaka ana ke kudala ma ka hora 10 kakahiaka. He kuai kupono loa keia no ka loaa ana o na bipi kauo kaa a me na bipi hookawowo, a mawaena o hookahi me ehia haneri Bipi e kudalaia ana. I ka wa kudala e hoakakaia wi ke ano o ke kuai ana.
R. A. LYMAN
Lunahooponopono Kuikawa o R. P. Kuikahi.
Paauhau, Hamakua, Mei 23, 1884.
1174-3t.
MA KE KAUOHA.
UA hookohuia I keia @ Lihue, mokupuni o Kauai
SOLOMON NAAU@
Hope Kiaaina o Kauai
Keena Kiaaina o Kauai
Lihue, Kauai, Mei 10, 1884
UA hookohuia o JAS. H. K. K@ no ka apana o Kawaihau, mokupuni o Kauai
SOLOMON NAAU
Hope Kiaaina o Kauai
Keena Kiaaina o Kauai
Lihue, Kauai, Mei 12, 1884
MA KE KAUHOA: - O ka Poakolu ka la 11 o Iune ka la hanau o Kamehameha I, e malamaia ana @
CHAS. T. GULICK
Kuhina Kalaiaina
Keena Kalaiaina, Mei 12, 1884
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO WAIWAI: @ nona ka inoa malalo i Lunahooponopono Waiwai no ka waiwai o W.C. Jones @
W.A. KINNEY
Lunahooponopono o ka Waiwai o W.c. Jones i make
Honolulu, Mei 24, 1884
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO WAIWAI: Ua hokohuia @ nona ka inoa malalo i Lunahooponopono Waiwai Kuikawa no ka Waiwai o @ Kuikahi o Kukuihaele, Hamakua, Hawaii.
R.A. LYMAN
Lunahooponopono Waiwai Kuikawa o ka
Waiwai o R.P. Kuikahi i make
Paauhau, Hamakua, Mei 22, 1884
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE Ko Hawaii Pae Aina. Ma ka hooponopono waiwai. Ma ka hana o ka waiwai o GEORGE WOOD o Honolulu Oahu i make. Imua o ka Lunakanawai Nui A. F. JUDD.
Ma ka heluhelu a me ka waihoia ana ma ka Palapala Noi a me Papa Hoike Chas T. Gulick, Lunahooponopono Waiwai me Palapala Kauoha, i pakuiia o ka @@@ George Wood no Honolulu, i make, @@@ e apono ia na hoolilo he $13,267.16, a e @@@ ana o na mea i loaa mai iaia $12,845.11 @@ e noi ana a e apono ia kela mau mea e kauoha ia e hookuu iaia a me kona @@@ ma ko lakou noho ana ma ia ano.
Ua kauohaia o ka POALUA ka la @@ IUNE M. H. 1884 ma ka hora 10 o kakahiaka @ imua o ua Lunakanawai Nui la, ma ke Keea ma ka Hale Hookolokolo, ma Honolulu @@ ka hi a me ka manawa i kohoia no ka hookea aua i ua Noi la, a me na Papa Hoike @@@@ a o ka poe a pau i pili malalia e hele mai @@ hoike i ke kumu, ina he kumu io ko @@@ ae ole ia ua noi la. A o keia kauoha @@@ olelo Hawaii me Beritania, e pai ia ma @@@ KUOKOA a me Hawaiian Gazette he nau a pepa i pai a i hoolahaia ma Honolulu.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina i keia la 19 o Mei 1884.
A. A. F. JUDD.
Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie.
Ikea: HENRY SMITH,
Hope Kakauolelo. 1173-@@
HOOLAHA A KE KAHU MALAMA Waiwai. Ua hookohuia mai ka ma nona ka inoa malalo e ka Mea Hanihano A. Fornandr, Lunakanawai Kaapuni Apana @@ o ko Hawaii Pae Aina, i Kahu no ka @@@ na keiki oo ole a Nahia (k) me Kaonaona @@ i make, no Honokohau, Kaanapali, Maui ma ka la 17 o Aperila 1884, a he waiwai i @@@ ia e Nahia i kona wa e ole ana malalo @@ moraki imua o W. R. Kakela no ekolu @@ hiki, e hoomaka ana ma ka la 19 o Feberuary, 1884.
Kw kauohaia aku nei na kanaka a pau @@ ana i na waiwai Paa a me na waiwai Lewaa Nahia a me Kaonaona, e hoike koke mai @@ hoihoi iloko o ko’u lima keia la aku.
J. W. M. POOHEA,
Kahu Malama Waiwai o na keiki @@ Nahia me Keonaona.
Wawaia, Molokai, Mei 13, 1884. 1173-3t
OLELO HOOLAHA: - E ike auanei kanaka a pau. O ka mea nona ka ma malalo, ua hoonohoia mai e ka Mea Hanohano A. Fornander, Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina, i Lunaponopono ma ka waiwai o Kahuliaikaua (k) ke kauohaia aku nei ke poe a pau e paa ana i ka waiwai o ka mea i make, e hoihoi koke mai lakou iloko o kuu lima iloko o na malama @ mai keia l 7 AKU O Aperila 1884, a ke hoomalu aku nei au i na kanaka a pau o kela a me keia ano, aole e kii wale i na hua o na mea kanu e ulu ana maluna o ka aina o hoopiila lakou w a’u ma ke kanawai.
J. W. M. POOHEA,
Lunahooponopono Waiwai o Kahuliaikaua
Wawaia, Molokai, Mei, 13, 1884.
@@@
OLELO HOOLAHA: - E ike auanei ma kanaka a pau, ke papa a hookapa ke aku nei au i kuu aina kuleana e waiho la ma Kalaupapa Molokai, nona ka inoa Palawai kuleanaia ma ka inoa o Haaea k. i hoikeia ma kona Palapala Sila Nui 4151 kuleana helu 8946. Aole o’u makemake kekahi alanui maluna o ia aina ke ole au e ike a me na mea a pau e hele ana maluna o ia apuna aina, aole mana ke aupuni e hoohana maluna o kuu aina, ua kapu loa ke hooholo pu ole ka ae me a’u. Owau no me ka oiaio i na aha a ma ko’u mau hope. MELEANA (w.)
Mana, Honolulu, Mei, 1884.
1174-3t.
MA ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apena Elua o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka waiwai o J. KAHINU k. no Lahaina Maui i make.
Ua heluhelu a ua waihoia ka palapala noi a A Pali a me Kaiwa k. e noi ana e hoonohora iaua mau Lunahooponopono o ka waiwai o Kahinu k. no Lahaina Maui i make.
Nolaila ke kauohaia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka POAKAHI oia ka la 10 o IUNE 1884, ma ka hora 10 kakahiaka, ma ka Hale Hookolokolo ma Lahaina, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua nonoi la a me na mea kue ke hoikeia.
ABR. FORNANDER,
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua H. P. A.
Lahaina, Mei 20, 1884.
OLELO KAUOHA: - Ma keia palapala, ua kauohaia na kanaka a pau e paa nei i na Hookohu Makai, no ka mokupuni o Hawaii, aole nae i ukuia ma ka mahina no ka hana Makai, e hoihoi koke mai i ko iakou mau Hookohu Makai i ke Keena Kiaaina ma Hilo, a ua hoopauia ko lakou noho ana i Makai, ke ole e koho houia e ke Kiaaina Aole no hoi e hiki i kekahi kanaka ke hana i ka Oihana Makai ke loaa ole iaia ka hookohu a ke Kiaaina. [INOA] POOMAIKALANI,
Kiaaina o Hawaii.
Keena Kiaaina, Hilo Hawaii, Mei 28, ’84.
1175-4t.