Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 22, 31 May 1884 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

Paiia e THOS. G. THRUM ma ka Halepai o ka nupepa "SATURDAY PRESS."  Keena Hooponopono, ma na kihi o Alanui Moiwahine me Nuuanu.  E hoouna muai mai na Olelo Hoolaha ma ke Keena Hooponopono mamua ae o ka hora 12 o ke awakea o na Poaha a pau.  Aole e hoopukaia na Olelo Hoolaha ke laweia mai mahope o ka hora i hoikeia maluna.  E hooko piha aku ana makou i keia rula maluna.  E hooili mai i na leta a pau a me na kauoha a me ka uku pepa ia KA NUPEPA KUOKOA ma Honolulu.  Ina e loaa pono ole aku keia pepa i kona poe lawe, e hai mai me ka hakalia a e i keia Keena.  O ka uku a keia pepa e haawi ai i kona poe luna, he umi keneta no ke dala, koe ka apana o Kona, Oahu, a me kekahi mau apana e ae kahi nui o ka luhi i ka halihali ana i ka pepa, ma ia mau apana, e hooiia ka uku luna.

 

NUHOU KULOKO.

 

            I keia la ka holo ana o ka mokuahi @@ no Kapalakiko.

            Hookahi no ipuka o na manao e manao ana e hoopuka ma na kolamu o keia pepa.

            Ihea la auanei kakou e paialewaia aku ai? A ihea la kakou e hoopaeia k@ ai?

            Ua poholo kekahi keiki Pake ma kekahi luawai o ka Mahiko o ka Ona ma@na ma Maui a ua make.

            Ma ka po la Sabati, Iune 8, e haawi leta o Rev. Z. S. K. Paaluhi i ka haiolelo makahiki, a ka Papa no na Oihana Kuwaho, ma ka luakini o Kaumakapili.

            Ma ka po o ka la apopo. ma ka luakini o Kawaiahao, e haawi ana o Rev. S. Kaili i ka haiolelo makahiki a ka Papa Hawaii no ka Oihana Misionari kuloko.

            E haiolelo ana o J W Kalua no na mea pili ana i ka oihana kula Sabati kuloko, maloko o ka Luakini Kaumakapili i ka hora 10:30 o kakahiaka apopo Sabati Iune 1, 1884. Ke kono ia aku nei ka lehulehu e nau nui ae.

            Ua hoolaha ae kekahi mau Hui Kalepa o ke kulanakauhale nei,  e hoopii ae ana lakou i ke kumukuai o ko lakou mau waiwai mamuli o ka pii loa o na palapala kikoo dala ma Kapalakiko, a me ka nele pu no hoi o ka aina i na dala gula ole.

            I ke au o ko Ailuene Buki wa e noho ana he Kuhina Kalaiaina, ua hookaeia keia pepa a me ka nupepa Paeaina ma o ka hoolahaia o na hoolaha Aupuni "Ma ke Kauoha," aole no hoi i kona au wale no aka, i ke au no kekahi o keia Kuhina Kalaiaina e noho nei.

            A hiki mai i ka pule elua iho nei o keia mahina, he mea haohao ia makou i ka hiki ana mai o na hoolaha Aupuni, mai ke keena Kalaiaina, a e kauoha mai ana e hoolaha ma ke akea. Heaha la keia? na lakou no i kii mai a kaili @@@ hou mai nei.

            Ma ka nana ana ma kekahi kolamu Olelo Hoolaha hou e puka aku nei i keia la, e ike ana ko makou poe heluhelu i ka hoolaha kuai kudala a R. A. Lyman, ka Lunahooponopono Kuikawa o ka Waiwai o R. P. Kuikahi, no kekahi mau bipi kauo kaa me na bipi hookawowo. He kudala maikai keia. E makaala e ko Hamakua poe.

            E hele wal a malamalama elike me na kukuna la ka hewa o kekahi luna aupuni, a e hele no hoi a aiai me he hau la na hoakaka ana e ku ai ka hewa i ua luna Aupuni la, eia nae kapaeia ae la ia a hoapono ia aku ia mau hana. He akaku keia i ikeia ma ka Poalua nei e pili ana no na hana apakee a kekahi luna Aupuni.

            He manao ke waiho nei me makou e kokua ana no kekahi mahele o kekahi manao o keia pepa o keia la malalo o ke poo, "Kela a me Keia," e pili ana no na hoomana lapaau hoopunipuni, a o keia manao e waiho nei me makou e kokua ana ia i ua mahele la i oleloia, a e hoikeike pu ana i na hana a kekahi Hui hoomana lapaau ma ke kulanakauhale nei. E hoopuka aku ana makou i keia manao i keia noa iho.

            Ke ole makou e hoolaha hewa, he rula kekahi i kauia e na poo o ka Oihana Makai, e papa ana i ka noho ana ma ke ano manuahi na makai ku huina o ke kulanakauhale nei, a o ka hoopai o ka makai e kue ana i ua rula la, he hoopauia mai ka Oihana ae. Ina he oiaio ke kaona o keia mea, alaila e mea pono i na poo o ka Oihana makai ke makaala a e hooko i ka mana o ua rula la, a ina aole pela, ua lilo ka rula i mea ole.

            E hoomanao e ka poe e hele nei e makaikai i na hana o ka Ahaolelo, aole ia he hale kahi e hookohukohu ai na hoonipo ana a ka hiamoe. He hale ia kahi o na hana pili i ke aupuni e hanaia ana ka hana o loko o ia hale. E hoomanao e ka poe e hele nei iloko o ka Hale Ahaolelo i keia maluna a mai hiamoe hou. Aole makou e kapa aku ana i ka poe a pau e hele nei ia hale o lakou a pau ka mea i manaoia ma keia kamailio ana, aole pela aka, pili keia i ka poe e hele nei iloko o ia hale a hookohu i ka hiamoe.

            Iloko o na Kau Ahaolelo i hala, he mea ua maa mau ia mawaena o na lunamakaainana hoopili Kuhina ka hoopilimeaai i na wa a pau mahope o ka lakou mau alakai ana, ina he alakai ana o ka pololei a me ka maemae, a ina he alakai ana o ke kekee me ka lapuwale. Aole he wa a lakou e luli ae ia. Ina e hele a kukonukonu na hana apiki a kolohe i hanaia e kekahi o na luna aupuni, a ina no e malamalama me he kukuna la na hoike a me na hoakaka ana e pili maoli ai ka hewa a me na hoahewa ana i ua luna aupuni la, lilo ae la ia i mea ole, aole he nanaia aku a koho nui aku la no ma ka aoao e kokua a hoapono i ka hana a ka luna aupuni. He mea ia ua kuluma i na Kau i hala a hiki mai no i keia Kau. Oia ano hana ke hanaia nei no i keia Kau; aole maokou i manao e kamailio wale me ke ano noonoo ole maluna o keia kumuhana, aole pela, a na ka moolelo o ka Ahaolelo o ka Poalua nei e hooia mai i keia.

            O ka huaolelo "Puhikole" me "Makilo" i hoopukaia ma ka Poe Aina puka La, ua lilo he mea keeo loa ia Palohau, Kaulukou, Baker, Nakaleka, Kupihea, Kaulia, Kamakele, a me kekahi poe e ae, a ua lawe ae o Palohau he olelo hooholo i ka Poakolu nei, e kauoha ana i ka Ona o ka nupepa i oleloia, e hele ae imua o ka Ahaolelo e ao ia ai. Oia olelo hooio nae ua hoopanee loa ia. He mea kanalua ole ia makou ke olelo ae, ua ike na lunamakaainana e hele mau nei e ai i kahi o Kipikona i kela a me keia la, aole i pili ka huaolelo "Puhikole," "makilo," ia lakou, a me ia ike no nae hoohuakeeo nui iho la a waiho ae la he olelo hooholo imua o ka hale; he mau hana kamalii wale no ia aole he kohu. He mea oiaio no e kapili ana ka nupepa i ua mau olelo la i oleloia i na lunamakaainana, a ma ka aoao hoi o na lunamakaainana he mea pono ia lakou ke noonoo iho aole i pili maoli ia mau huaolelo no lakou a me ko lakou kulana. E aho ke kuekaa ua ia na noonoo kanaka makua mamua o ka hoao ana e lawelawe i ka hana a kamalii. Pehea hewa anei ia?

            He keu aku a ko makou nukuia i keia wa e kekahi poe heluhelu o keia pepa, no na manao i hoolahaia ma na kolamu o keia pepa. Ma kekahi mahele o kekahi manao o keia pepa o ka Poaono ka 17 o keia mahina, ua hoopukaia ma ia mahele ka inoa o ke Kula Sabati o ka apana o Kakaako a me ka lakou hana e hana nei i keia wa, oia hoi na hoomakaukau ana no ia hana o ka hoike hapaha e hiki mai ana o na Kula Sabati ma Kawaiahao, a me ka inoa o na mea nana e hoolaha nei ia hana maikai oia na keiki a P. Naone, a ma kekahi itamu o ka Poaono i hala ua hoopuka hou makou he manao e pili ana no na hana e ao ia nei i na haumana o ia Kula Sabati. Ma keia mau hoike ana a makou ma ke akea, ua lilo iho la ia he mea e inoino ai ka manao o ua poe nei, a ua nuku mai la keia ma ko makou noonoo ana.  Ina e hoolaha makou ma ke akea i kekahi hana maikai i hanaia e kekahi mea a mau mea paha, alaila he maikai ole iho la paha ia ma ka noonoo ana o ia poe? He mea makehewa loa ia mau olelo nuku ana, aole o keia poe ko makou lunakanawai, aole ia lakou ka papa mai hana pela a mai hana hoi me keia. O ka makou mea i ike ai he pono a maemae ke hoolahaia ma ke akea, e hana makou me ka hauoli. O ka makou hana ia a o ko makou kuleana ia.

 

Na Buke hou.

            Ua hiki mai na Baibala hou, a me na Kauoha Hou Halelu, a me na Kauoha Hou hapahaole, eia no ma ke Keena Buke o ka Papa Hawaii, a e kuaiia e like me mamua. O na Baibala $2, o na Kauoha Hou .50, a o na Kauhoa Hou hapahaole .75.

            Ua makaukau no hoi ka Buke Elua o na Himeni Euanelio, he mau himeni hou ke kanaono i unuhiia e Laiana, no loko mai o ke "Gospel Hymns," a ua hoopukaia e ka Papa Hawaii. Ua like no ke kumukuai me ko na Himnei Euanelio mua iho nei, he 15 keneta no ka buke hookahi, elua buke no kahapaha, a pela aku. Eia no hoi na buke "Gospel Hymns" ma ka olel haole me na leo pu, $1 ke kumukuai.

            A. O. POLEPE.

 

He laina mokuahi hou.

            Iloko o keia mau la kokoke iho, e hooholoia ana he laina mokuahi hou mawaena o Ladana, Kapalakiko, a me Honolulu nei. O ka mokuahi mua o keia laina mokuahi, oia no ka mokuahi Kulanakauhale o Parisa, oia hoi ka mokuahi i hoolahaia mamua aku nei e ku mai ana i o kakou nei me kekahi heluna paahana Pukiki. O ka agena o keia hui hou oia no o A. Hoffnung & Co. Ma na hoike i loaa mai ia makou ua oleloia, ua manao ua hui la e noi i ke aupuni Hawaii e haawi aku i haawina hoomau, a ma ka aoao o ka hui, ua ae lakou e lawe i na eke leta o ke aupuni Hawali elike me ka maa mau, a ina he mea pono, e hookomoia no keia mokuahi malalo o ke aupuni Hawaii a me ka hae Hawaii.

            O ka loihi o keia mokuahi he 397 kapuai, 40 kapuai me 55 iniha kona akea, 26 kapuai me 2 iniha ka hohonu o kona lua waiho ukana, a o kona mau tona holookoa he 3,086. He mokuahi hou no keia wahi a ka hoike, a o kona mau lako a pau ua hoolakoia me na nu paiki o keia au. A hiki i ka la 14 o Iune ae nei alaila e paa ana ka ipuka no na hookomo mahele ana no keia mokuahi.

 

He pane i ka Elele Poakolu.

            Ma ka helu 22 o ka Elele, a o ka pepa hoi o keia la. Ua ike iho au i na olelo pane a kona mea kakau no ka'u haiolelo ma ka po Sabati ma Kaumakapili, Mei 16 o keia makahiki a no kekahi mau olelo a'u no na Kuhina, no na dala a lakou i kolohe ai.

            E ka Elele, a me ka hunona a Kipikona, a o olua pu hoi me Kahikina, ka mea nona ia manao-a o ka Luna Hoopuka hoi, ua komo pu oukou iloko o keia pane hookahi ana. O ka'u ole o no na Kuhina no ko lakou kolohe, ua lawa ia na'u e kamailio ai, a e hana 'ku, no ka mea, oiai au iloko o kahi e hiki ai ia'u ke @ ia lakou iloko o kuu poholima, aohe mana nupepa, aohe mana Kuhina, aohe mana e ae o loko o ia Hale e keakea mai ia'u ke olelo au e hana e like me ka ike i maopopo ia'u. E kuhi ana au a me ka wai hoaa e hiki ai ke puhiia a hoopauia ka poe kolohe mai na Keena aupuni aku. Aia a hoopauia keia poe ino a lapuwale, alaila ola ka aina, a maha ka lahui. He mea maopopo ma ko'u nana aku, ke hana nei lakou i na hana popopo wale mawaho o kela hale i na aina awakea a pau. He mau hana e hewa ai ka waha o na L. M. e hiki ai ke noonoo iho, o ka apono wale aku i ko lakou kalohe ka uku o ia wahi ai.

            He hana hoohilahila maoli keia, i ike ole ia i ke au o na noho Kuhina ana o ka poe mamua. He hoike ana mai keia i ko lakou nawaliwali ma ke kulana pale ia lakou mai na poino e uahi ana ia lakou no na hana kolohe a lakou i hana ai. He kuhihewa nae ia manao, no ka mea, o kekahi poe e hele pu la, he poe noonoo, naauao lakou e koho ana i ka mea pono, a ina e hiki mai ana ka wa oi manao, e ike iho no auanei ua poe la i ko lakou kuhihewa.

            I ka Elele a me kou mau mea kakau. O kau no ka'u o ka Ekalesia o Kaumakapili, ua pau loa no ia i ka paneia e a'u no na olelo o keia ano ma ko u mau hoopuka ana o na helu i popopo kahiko. Aohe a'u olelo hou no ia mea. Aole o'u kuleana e olelo ai pela. O ka Aha Kahu Waiwai oia Ekalesia ka mea kuleana e hana mai ai ia'u, a me ka'u mea i hana mua ai, a i hana aku nei, a e hana aku ana no. He poe hooponopono, a naauao no Kahu Waiwai o ua Ekalesia la.

            No na mea pili i ka Ekalesia o Kailua. Ua hala ole au i hookahi keneta mailoko mai o laila. Ua maemae ko'u lima a hiki i keia la. Owau ka mea hooponopono i ka hanaia ana o ka luakini Mokuaikaua ma Kailua. No ka hoomaemae ana, owau ma aoao o ka Ekalesia, a o Kimo Pelekane ma ka aoao o ka hana. Ua paa ka aelike i ka oi aku kona mau lilo mamua o na hana, a ua manao o Kimo Pelekane, e uku aku au ma ka aoao o ka Ekalesia ia poho ona ma ke ano he mau hana ia aole iloko o ka aelike a hiki i kuu kaawale ana mai. O ko'u ike ka'u i hoolilo aku ai no ka pono o ia ekalesia, aole a lakou mea hookahi a'u i lawe mai ai a hiki i keia la. He hoike ke Kahu o Kaumakapili e noho nei i ike i na koi ana a Kimo Pelekane, a me na olelo hooweliweli no ke pani i ka puka o ka luakini, aka, na'u i hoole a na'u no i hoikeike aku l ka Ekalesai-a imua o kekahi poe naauao Kanawai.

            O ka aelike no ka hoomaemae ana ia loko o ka puna, na'u no ia i hana, a ua pomaikai ka Ekalesai ma ka'u hana, aole ohi a lakou mea a'u i lawe mai, he ole loa no.

            No na mea e pili ana i ko'u kuai i ka omole palani no ka'u Hapuu, ke nonoi aku nei au, e hoopau oe e ka Elele, a o kou mau mea kakau i ka hoopili ana i kahi mea no ka wahine. Aole a kakou mea e olelo ai a hoopili i ko oukou huhu i ka wahine, he mea hala ole oia a kuleana ole, ke kunu o ko oukou huhu ana ia'u.

            A ke nonoi hou nei au, e hoihoi aku ka Elele i na hoolaha o keia ano e pili ana no ka'u keiki, a e hoopukaia ma kou aoao ahonui e ka Elele ia manao hoihoi hou. A ke ole oe e ka Elele e lawe aku ia mea, he mea a mau mea ka'u e panai aku ai, ma ka aoao o ka'u keiki.

            O na pane ana, na kue ana, a me na lili ana no'u, ua pono ia me a'u wale no, a na'u iho e pale no'u, aole hoi e owili puia me ka'u wahine a me ka'u keiki pu.

            Aloha ka Elele, kona Luna Hoopuka, kona Luna Hooponopono. A no Kikaha laua me Kahikina hoi, na kakau manao o keia pane. Owau iho no,

            G. W. PILIPO.

Honolulu, Mei 18, 1884.

 

He haiolelo.

Koena o ka haiao a G. W. Pilipo mai kela pule mai.

 

            E nana ae i ko kakou Aha Kuhina e noho nei, nui na hana pono ole a lakou i hana ai, aole i emi iho malalo o $200000. Ke hookomo nei lakou ia kakou iloko o na alakai e hoohihia ai i ko kakou no ana e loaa ai he mau hookue ia mai e ko waho poe, ke hoolilo i mea hooluhua i ka manao o ka poe kuonoono o ka aina a me ka lahui pu. Ke ahu wale nei imua o ko kakou Hale Kau Kanawai ka lakou mau hana pono ole. Poino ke aupuni a poino pu ka lahui i ka noho pu o ka poe maikai ole ma na hana e hookoia ai i ke kanawai.

            Nolaila ua lilo o Hawaii i keia wa i mea kamailio nuiia ai no ka pono ole o kona poe hookele, a oia ka mea e nele ai o Hawaii i ka hanohano.

            3 O ka hewa o ka poe kau kanawai a me ka hewa pu o na kanawai, he mea akaka ia; a o keia wale no ka mea nana i kono ikaika i ko'u manao e hele kaahele ma na apana o ko kakou aupuni, no ka hui pu ana me ka lahui e kohoia mai i poe kupono no keia kau. Ua haalele iho i ka ohana, e hele ana mao a maanei e halawai me ka lehulehu. Ua lilo ka'u komisina i mea e hoinoino ia e na enemi o ka pono. Ua kuamuamu mai lakou ia'u ma na olelo waha a ma ka nupepa, aka aole loa au i nana ae ia mau mea, ua pau ka hapanui o ko'u manawa no ka hele ana ma keia hana no ka manao maikai e ake ana e hoopihaia ko Hawaii mau Hoa Kau Kanawai i poe maikai wale no, ua kaulana ae ko'u haule ana no keia kau, a ua ikaika ka aoao o ka poe kue mai, a ua kokoke mai ka wa no ke koho balota ana, a ua hoi a hapai no me ke alohaia mai e ko'u apana, a eia ke noho nei he hoa no keia kau.

            He hoa au no kekahi mau kau kanawai ae nei i hala, a ke hoomanao nei au, i ke kau o 1860 i hooholoia ai ke kanawaihookamakama, he kanawai keia e kue ana i na kanawai o ka pono io a ke Akua i haawi mai ai a o na hoa a pau o ia kau, ua pau loa lakou; a i ko'u hoomanao ana ae, he 3 wale no e ola nei a e noho nei iloko o ka ahaolelo. A me he mea la na keia kanawai a ia kau ahaolelo i kau mai i keia poino nui maluna o keia lahui me keia mai aai e laha nei, he hoopai mai ke Akua mai. Nui ka poino o ka lahui.

            He hoa au o ka ahaolelo i keia wa, a ua ike au ua komo mai iloko o keia kau kekahi mau bila kanawai, he kanawai e hoomau ia aku ai ka waiona, he kanawai laikini opiuma, a he kanawai e hooponopono hou ai ke Sabati.

            O ka lunamakaainana o Koolaupoko ka mea nana i lawe mai i ke kanawai e pili ana i ka waiona; a o ka manao nui ma ia bila kanawai a ua lunamakaainana la, oia no ka hoomau ana aku i ua kanawai la, a e hoomauia me ke kau palena ole ia. Ua kokua nui ko laila lunakanawai i keia bila, ua komo ae na olelo mai ka poe hooikaika ae no ua bila la, no ka hanohano a me ke keonimana ana o ka poe e inu ana i ka waiona. O ka poe i inu nui a oi aku i ka mea kupono, e haule loa aku ana keia malalo loa aku o ka hanohano a me ke keonimana, aia ka oia ilalo iho kahi i oni ai i ka lepo me ka haahaa loa. O kela me keia mea i inu, a i like kona haule ana pela, oia no ka i ike ia mau ino a pau loa @

wai Kiekie i ka Hale Ahaolelo, he elua tausani a me kanawalu kumamalima ka nui o ka poe inu waiona i hoopaiia imua o na aha hookolokolo iloko o ka makahiki i hala ae nei a he oi loa aku keia i ko na makahiki palua i hala aku. O keia mau hoopai mahuahuaia ana, o ka poe Hawaii wale no ka hapanui, a ua loaa keia hopena poino i keia poe mai ka wa i hookoia ai keia kanawai.

            Nui no na ohana i poino ma keia hana poino na wahine, poina na keiki, a poino pu i na mea e ola ai.

            No ke kanawai laikini opiuma, he mea no ia e poino ai ka poe i aeia ia lakou ka opiuma e noa ai. O na Pake ka hapanui o na limahana o na hana nana e hoopomaikai mai i ko kakou aina, a ina e noa ia lakou, puhi nui mai mai, hiamoe, molowa i ka hana, a o ka pilikia no ia  o na hana mikiala o ko kakou aina. Aole oia wale no, aka, o ka lahui kekahi. Ua noho nui na Pake iwaena o ka poe Hawaii a pau, a elike me ko lakou lehulehu ana, pela no ko ka lehulehu Hawaii komo pu ana, a e oi loa aku auanei ka hoopoino ana o ka opiuma i ka poe Hawaii e ai ana ia mea mamu ae o ka poino o ka waiona.

            O ka hana kupono wale no ia ko kakou poe kau kanawai, o ke pale loa aku i keia ano kanawai. Aole ma ke dala e maano nui ai, aka, ma ke la o ka lahui, no ka mea, he mea nui ia. O ka hooholoia o ke kanawai o keia ano, aole ia he mea e hanohano ai o Hawaii, aka, he mea e haulehia ai, a e nele ai o ko kakou aina i ka hanohano. O ke kanawai e hooponopono ai i ke Sabati. O ka manao o keia, e hooemiia na hora o ka la Sabati. Ma ko kakou mau kanawai e noho nei, ua lilo o Hawaii i pookela loa maluna ae o na aupuni a pau o ka honua. O keia mea i kaulana loa, oia ka mea e makemake ia nei, e hoemi mai i na hora a e hoopau loa i ke kanawai e noho nei. Ke hoao hou aku nei kakou e paio pu i ka mea nona ke kanawai Sabati. Ke makemakeia nei ma keia kanawai e hoihope hou o Hawaii. A ke hookoia ka makemake o keia kanawai, he mea ia e hoopaumaele ai i ko Hawaii Hanohano. O kakou o ka poe e makee nei i ka pono, ke kue nui i keia mau ano kanawai.

            O ka Hewa o ka Poe Hooko Kanawai ua komo iloko o keia mana Hookolokolo, ka mana Hoomalu, a me na mea e ae a pau i kauohaia e kekahi kanawai. Ina he ino, a he lapuwale ka hana a me ka lawelawe ana o na Aha Hookolokolo apana a me na Aha Hoomalu; a pela hoi na Aha Kaapuni, ua nui ka poino a me ka lapuwale o na hookoia ana o ke kanawai a pela no hoi ke ano o ka hooko ana o ka poe lala ka hoomalu ana, he lapuwale, he kolohe, e loaa ana no ke mau poino nui no ka lehulehu. Ma keia mea, e lilo ana ke ano o ke aupuni i mea hoolapuwale loa ina lilo pu hoi ka poe lala ka malama o ka Mana o na Aha Hookolokolo i mea no@ano@a a ano ole. Auhea aku ka nani a me ka hanohano o ka noho oihana ana i mea ole.

            He mea e kahaha ai ka manao, i ka lawe ana ae o ka Luna Makai a Lunamakaainana o Koolaupoko, i kanawai e hoomau loa ia aku ka inu wai ona ana me ke kau palena ole ia; a o ko laila Lunakanawai apana, a Luna Makaainana hoi o Honolulu nei e kokua nui mai ana ua Bila Kanawai la. A ua manao ia la hoi, e ku ana laua ma ka hana kupono la hoi, o ka waiho malie pela o ke kanawai a hiki i kona pau ana. A o laua a elua, a me ko laua ikaika a pau e kokua nui ana i ka hoomau loa ia aku o ua kanawai la. Ua oleloia e ka poe e e kokua ana, he mea e hanohano ai, a e keonimana ai ke kanaka Hawaii, he kuhihewa ia mau haiolelo a lakou. Poino ka aina a poino ka lehulehu, ke nui na Luna Hooko Kanawai o keia ano. He mea na'u e kahaha nui ai i ka ike ana, a me an lono he nui i hana ia, a i lawelawe ia no ke kau holo balota, i hala ae nei. Ua ike au ma ko'u apana i holo balota ai, ua nui loa ka waiona i hoounaia ae mai ka poe pili aupuni ae o Honolulu, a i ka poe pili no a e lawelawe oihana aupuni ana, i mea hoolaha aku i ka poe koho balota e kokua ana i ko lakou mau balota, a ua lilo na Lunakanawai, a me na Luna Makai i mau mea kokua ia mea.

            He mau hana ino a lapuwale loa keia i hana ia ai i kanaka, a ua ikeia kekahi poe, ua loohia me ka ona ia la. Ua pahola no keia ano hana ma na wahi e ae o keia aina. He mea keia a ke aupuni e onoonou maoli aku nei e hanaia keia mau mea ino; a ua lapuwale maoli na Mana Hooko Kanawai o kakou.

            Ina ua hui a pau na Mana Kanawai kuaaina a hiki loa mai i ko kakou Aha Kiekie, ina ua lilo o Hawaii a pau i lapuwale loa. A ina o na Mana Hoomalu Kuaaina, a ua hana like aku pela na Mana Hoomalu Kiekie, ina no ua holo okoa kakou i ka poino a e ohi ana kakou i ka hopena o Belehazara a me kona aupuni, ua pau a ua nalowale a hiki i keia wa.

            O ko kakou Mana Hookolokolo o ka Aha Kiekie, o lakou wale no i ku kohana ma ka aoao o ka pono e kooana i ka maluhia ia Hawaii i ka wa i @ iho nei na Mana nui e ae o kakou iloko o ka uhauha a me ka lealea. Ke olelo nei au, he poino nui no ke aupuni Hawaii ke komo kona mau lima lawelawe kanawai ma ka pono ole a he mea ia e hoi hohpe ai o Hawaii.

            5 O ka hewa o ka lahui, ua hoikeia mai e ka Buke nui. "A i hana hewa oukou a me ko oukou alii, e hoopauia." O ka hewa o na 'lii a me ka lahui ka mea e poino ai kekahi aupuni. Ua maopopo keia ma na mea i hoike mua ia no kela mau alii, a ua maopopo pu no ohi me na lahui kahiko i auhulihia pu.

            Ina ua komo pu ka lahui Hawaii iloko o na hana pono ole a pau a pela ko lakou mau luna a me ko lakou mau alii, he mea maopopo lea keia, he hopena poino ke kau mai ana maluna o keia lahui a me keia aina.

            Ina ua huli ae o Hawaii mai ka aoao ae o ka pono, a hana aku oia i na mea e kue ana i kona Akua, he mea maopopo ua hiki mai no maluna o keia aina na poino koikoi elike me na au kahiko.

            Ina ua hui pu keia lahui ma na alakai hewa ana a kona mau alii, a me kona mau luna, a ua apono paha i ka lakou mau hana kolohe a pau, he mea akaka, e hiki mai ana na poino nui maluna o keia aina.

            Ma keia mau mahele ae la he mau mea e poino maopopo ai, a nele ai o Hawaii i ka noho ana o ka hanohano. A maanei au e kau leo nui aku ia oukou a pau, o ka hewa hookahi ka mea e nele ai o Hawaii i ka hanohano; a o ka pono hookahi wale no ka mea e noho alii iho ai ka hanohano ia Hawaii.

            E na haipule a pau o Kaumakapili, ke noi aku nei au ia oukou, e pepelu i ko oukou mau kuli, a e nonoi aku i ka Mana Lani, e hoohuli i ka manao o ko kakou Moi, mai ka hewa ae a i ka pono e loaa iaia ka naau hoohaahaa, a e loaa iaia ka noho'na haipule io, elike me Davida ke alii o ka Iseraela, a me na alii haipule e ae. I loaa ai Iaia ke koho ana ma ka pono, a i hiki ai Iaia ke pale aku i na alakai pono ole a kona mau Luna aupuni, a e hookaawale ai i ka poe kolohe mai na hana aupuni aku. E nonoi pu kakou i ke Akua i loaa ia Hawaii he mau Lima Hooko aupuni maikai elike me Daniela ma, Iosepa ma hoi. E hoopau loa ia mai na noho oihana aupuni ana ka poe kolohe a pau, a na ke Akua iloko o kona lokomaikai e alakai i ka Moi e wae nona i poe kupono, a e kapae loa i keia poe i kanaluaia ko lakou hoopono. E nonoi pu hoi i ko kakou Akua e kokua a e alakai i ka ahaolelo kau kanawai i komo iloko o lakou ke ano hoopono, a i hana lakou i na kanawai kupono, a e hoole loa hoi i na kanawai pono ole a pau e poino ai ka aina a me ka lehulehu.

            E nonoi pu aku no hoi kakou Iaia e alakai i ka poe e noho nei ma na oihana aupuni, e komo iloko o lakou ka hoopono a me ka noho hanohano ana i ka oihana, a i hoomalu pono ia ka lahui a pau me ka oluolu a me ka lokahi.

            A i ka poe e noho ana ma na oihana me ka hoopono, e hoomau loa ia aku ia haawina maikai a pau ia lakou @ noi aku hoi e na haipule no ko kakou lahui ponoi a me na hoa lahui e noho nei me kakaou, i hanaia na mea kupono a pau e malama ia ai ka noho oluolu ana me ka lokahi. A no oukou e ke anaina maikai, ke waiho aku nei au na oukou i keia mau mea a pau, e lawe no oukou iho.

 

KA MOOLELO KAAO O

Kahanuopaineki,

-----

Ke keiki alii o ke aupuni o Italia.

Ka Olali o na Waoakua o Arabia.

Ka Naita nana i kuekaa na lua huna o na Powa.

-----

E hele ana kau huakai mahea? E hele aku ana au ma keia wahi aku nei i ka makaikai. Pane mai la kahi keiki kamaaina: Ina hoi ha pela o kaua pu hoi ke hele ma kau huakai, ia manawa, ae aku la ka kakou hiwahiwa; olelo hou mai la kahi kamaaina: E kali hoi ha kaua a hala na la ewalu, no ka mea, e noho ana au e hoomana i ke akua o kuu mau kupuna, a hiki mai i ko'u mau makua; a pau aku nei hoi lakou i ka make, koe au hookahi, nolaila, e noho kaua a hala na la ewalu, haele kaua. Auhea oukou e o'u poe puni moolelo, e kamailio iki ae au i ka moolelo o keia wahi keiki.

            O keia wahi keiki, he keiki oia na kekahi mau kilokilo nui o ke aupuni o Italia; a o keia mau kilokilo, na ka Moi Puluka no ia.

            I ka make ana o ka Moi Puluka, o ka wa no ia i make ai o ua mau kilokilo la. Mamua nae o ko laua make ana, ua kauoha laua i ka laua keiki e malama i ka laua oihana, oia hoi ka hoomana i ko laua akua he pueo. I ko ka Moi Puluka haalele ana ia Italia, o ko laua wa no hoi ia i haalele ai ia Ialia. I ka make ana o ua mau kilokilo nei, ua hooili mai la i ka mana a pau maluna o ka laua keiki, me ke kauoha pu aku iaia, ina e hoiki mai kekahi keiki malihini ianei  nei, mai hoohewahewa oe iaia, o kou haku no ia, o ke keiki a ka Moi Puluka, ko maua Moi aloha; o kona inoa o Kahanuapoineki. Mai hoohewahewa oe iaia o make oe.

            E huli hou ae kakaou i ka mea nona keia moolelo. I ko ianei noho ana a hala na la ewalu, ua pau ae la ka hoomalu ana o ka hoomana o ua wahi keiki nei, a hoi mai la laua a moe pu iho la i ka hale. I ka iwa o ka la ua hoomaka laua nei e hele ma ke ala kuahiwi no, a hala na la elua, ua hiki aku la laua nei i ke kumu o ke kuahiwi, o ka wa ano-ahiahi ia. Huli hele aku la laua nei i wahi no laua nei e moe ai, a loaa kahi kipapali maikai loa, ua hoomaka laua nei e hooponopono i wahi no laua nei e moe ai ia po; aka, nee mai la ke anu, uhi mai la ka uhiwai o ke kuahiwi, halii mai la ka ohu, nui ke anu, aka, o laua nei uhi mai ia ko laua koloka moe po, hao mai la na huluhulu manoanoa, uhi iho la na kapa ili holoholona mawaho iho. Hala ae la ia anu mawaho; nolaila i hoomanao ae ai ka mea kakaou i keia mau wahi lalani mele.

            I ka piko au o Maunakea,

            Uhi ana ka ohu i ka nahele;

            O ka hele a nei mau eueu,

            Mea ole ke anu o ka mauna.

            I ka makaukau pono ana, ua hoomaka iho la laua nei e hoa i ahi, a a ke ahi, ua hoomaka iho la laua nei e paina, a pau ko laua paina ahiahi, no ka nui o ko laua maluhiluhi ua haule aku la laua nei e moe.

            I ko laua nei moe ana a hiki i ka wanaao, ua puoho ae la ka mea nona keia moolelo, lalau aku la oia i kana pila gita a hookani iho la; i ko ianei hookani ana, ua holo aku la ke kani a lohe aku la ke alii Powa o na mauna o Arabia, ka mea i kapaia, ka weli o na kuahiwi. I kona lohe ana i keia mea kani, ua ala ae la oia a hoolohe pono i keia mea e kani mai la, a liuliu kani hou aku la no, no ka mea ua iho aku ke kehau wanaao, a na ia mea i lawe aku i ka leo o ua kae'ae'a nei, me ke kokua pu ia e ka leo o kana wahi pila gita, he mea ano e loa ia i ka manao o ke alii Powa, aole e hiki iaia ke moe hou aku, no ka mea ua piha loa kona puuwai i ka hauoli a me ka makemake, nolaila, ala ae la oia a kauoha aku la i kona lio kaua, e hauhoa a paa, a kau pu i na mea kaua a pau maluna o kona lio kaua. A makaukau kona lio kaua, ua komo aku la oia iloko o kona rumi komo kapa, a paa ke kapa, ua kaei ae la oia i kana pahikaua ma kona puhaka, uhi mai la kona koloka hele kuahiwi, a kau ae la maluna o kona lio, a pii pololei aku la no kahi a ka pila gita e kani mai la, i kona pii ana aku a hiki i ka wehena kaiao, hiki pono aku la oia i luna o ke kualapa, i nana aku ka hana oia nei, ike aku la oia he mau wahi keiki e moe mai ana iloko o ke kipapali ana. Puka mai la ka la o ke kakahiaka nui a pono aku la kona mau kukuna iloko o ua kipapali nei, a pa pono aku la ma na papalina o ka mea nona keia moolelo. Ua kuhihewa ua alii powa la ua pau la ke kiponali i ke ahi, eia ka o ka nani no ia o na papalina o Kahanuopaineki.

            Ku iho la ua alii powa nei a nalu iho la iloko ona no kana mea e hana aku ai maluna o na keiki, no ka mea he kanawai paa kana i kau ai maluna o kona aupuni powa, a oia keia: Ina e komo wale kekahi mea ma kona aupuni a loaa iaia a me kona mau kanaka, he make wale no aole e ola. I keia manawa hoi a ianei e nana i keia mau keiki, ua hakukoi mai la kona aloha no laua nei, no ka mea aole he wahi e pakele ae ai mai kona lima aku no ka make, o kona manao mua no o ka pepehi i keia mau keiki, aka ua hooheheeia ae la ia mau manao lokoino ono a kolo malie mai la ka manao aloha a minamina no laua. Nolaila hooholo koke iho ia ia e lilo o Kahanuopaineki i keiki nana, no ka mea, aole ana keiki, ke ae mai nae i kona manao, a ina e hoole mai ana laua o ka manawa no ia e make ai. Ia manawa hooholo iho la oia iloko ona e huna i keia mau keiki maloko o kona halealii; a iloko o ia wa, elike me ka mapu ana a ka uwila a pahola koke ae kona malamalama, pela oi i hoolele aku ai i kona lio kaua me ka eleu loa a ku ana ma kahi a na keiki e moe ana.

            Ia wa pane'aku la oia me ka leo nui kalakala: E na keiki! heaha ka olua o ka a'e hewa ana mai ma na palena o kuu aupuni? aole anei olua i lohe he kapu loa keia wahi no'u, a he make no ke kanawai paa no ka poe hele wale e ake me olua? Nolaila e ku koke olua e a'u mau pio, a e hele mai imua o'u i keia wa.

            I ko laua lohe ana i keia mau huaolelo welema, ua eu ae la laua a hele aku la imua o ke alii powa, kauoha ae la oia ia Kahanuopaineki e kau ae mamua ona, a i kahi aikane hoi mahope ona, a ia holo aku la lakou nei, he manawa ole komo ana lakou nei iloko o ka ululaau, a aole no i liuliu hiki aku la lakou nei i ka halealii o ua powa nei me ka ike ole o na mea a pau, komo aku la lakou a hali loaia aku la laua nei i ka hale iluna loa a hunaia iho la.

            Kauoha aku la oia i kona poe kamaina e wawahi i na rumi a pau loa o luna me ka hoomaemae ana, ua hooko koke ia kauoha me ka hakalia ole.

            Ia wa kuahaua aku la oia i kona mau alii malalo iho ona e hele mai imua ona me kona mau kuhina, ka poe hanohano ua naita a me ka lehulehu. Emoole ua ikeia aku la kekahi huakai kanaka nui e kai mai ana ma ke ala e hiki mai ai i ka halealii. I ka akoakoa ana mai o na mea a pau, ua ku mai la ua alii powa nei a pane mai la: e a'u mau keiki aloha, ka mea a'u i kapa ai he mau liona no kuu aupuni nei, ke aupuni hoi i kaulana a puni ke ao holookoa, ka mea a na aupuni nui e kau mai nei ka weli, a ia oukou hoi ka poe nana i ulupa na aupuni o Europa nei, aloha oukou. He wahi manao ko'u e hoike aku ai oukou a oia keia: Ke papa a ke hookapu loa aku nei au ia oukou aole e hele mai ma ko'u halealii no, aole ko'u puuku, aole hoi ko'u mau kuhina a me na naita, aole hoi ka'u mau keiki hanai, na mea e nohoalii ana maluna o na laau ihe, ke kakaka, ka pahikaua, a me ke koi kaua, a nolaila ke kau aku nei au i ke kanawa paa mawaho o kuu halealii a me na paia anoano, e kapu loa lakou, aole he mea e maalo ma kona mau palena, - a o ka mea e kue ana i keia, e li ia no oia a make, a e mau keia kanawai no 12 mahina mai keia la aku. A ina e loaa kekahi pilikia iwaena o oukou, alaila na ko'u mau kuhina e hooponopono mawaena iho no o oukou, eia nae e hele no oukou e iini i pomaikai no kakou ma na aupuni e

(Aole i pau.)

 

Ka buke Kuhikuhi Hawaii.

            Ua makaukau i keia wa ka buke kuhikuhi Hawaii hou malalo o na hooponopono ana a Mr. Bagot; he mau mahina ae nei ka hooponopono a keia haole i keia buke, oia hoi kona hele ana ma ke kulanakauhale nei a ma na mokupuni nohoi, e ninaninau ai i ka inoa, kahinoho a me ka oihana o na kanaka. He buke keia i ano like me ka buke kuhikuhi hoolala a hoolaha ia e Mr. Bowser i ka makahiki 1880 paha, aka aole i hoapono loa na hooponopono ana oia kake elike me keia. He mea pono e @ keia buke i ko makou poe heluhelu.

-----

            Ke laulaha la na lono ma Kapalakiko, e hoololiia ana kekahi o na mokuahi o ka laina hooholo mokuahi Ocianica a e hoololiia aku ana mawaena o Kapalakiko me Kina.

            Minamina makou no ka puka ana o kekahi mau itamu ma na kolamu o ka pepa ma ka pule i hala, e kamailio pili kino ana no kekahi makamaka a hoa'loha o makou, Aole makou i ike mua i keia mau itamu e olelo no, oia, ua hoounaia aku i ka halepai no ka hoonohoia me ka ui mua ole ia mai ia makou. Ina i ike mua makou i keia mea, ina aole e puka ma ke akea. E hoomaemaeia mai makou no keia mea.