Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 6, 9 February 1884 — Page 1
This text was transcribed by: | Arnold Hori |
This work is dedicated to: | Moiliili Hongwanji Mission |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXIII, HELU 6. HONOLULU, POAONO FEBERUARI 9, 1884. NA HELU A PAU, 1158.
NA HOOLAHA KUMAU.
MAIKAI KA HOI KA PAPA
----A ME----
KA LAAU O KOU HALE!
----NOHEA LA?----
KA I NO HOI NO KAHI O
WAILA MA !
@KU NO HOI IA LA, OHI KA IO O @AAU O MAKAWAO I KA UA MEA O KA @NA@
NA PAPA! NA PAPA!
----A ME----
NA PONO KUKULU HALE.
O na Ano no a Pau.
MA MA KE KIHI O NA ALANUI
Papa me Moiwahine,
HONOLULU.
@ila e loaa ai e like me ka makemake no ke
KUMUKUAI MAKEPONO LOA.
PAPA! PAPA! PAPA!
NA PAPA HULUHULU,
NA PAPA MANOANOA,
NA PAPA I KAHIIA,
NA PAPA KEPA,
PAPA HOLE KEOKEO,
PAPA HOLE ULAULA.
Na Laau, Na Laau,
NA KUA,
NA KAOLA,
NA AAHO,
NA MOLINA,
NA PEAPEA.
PINE HULUHULU,
PINE I KAHIIA.
NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA.
PILI ULAULA,
PILI KEOKEO,
PANI PUKA,
PUKA ANIANI,
PANI PUKA ANIANI,
PUKA OLEPELEPE.
P E N A
O NA ANO A PAU,
@ Pena mai ka liilii a ke nui,
Aila Pena,
Aila Hoomaloo,
Waniti, Pate,
NA LAKO O KELA A ME KEIA
ANO.
NA AMI PUKA HALE,
NA AMI PUKA PA,
ANIANI.
PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,
E loaa no malaila.
PAAKAI HELU I,
-O-
KAKAAKO ME PUULOA.
No ke Dala Kuike e loaa no na mea a pau i @iia ae la no ke Knmukuai Emi Loa. O na @eaoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no @ K@a hooko pololeila. E kipa ni ilaila i ike a@ aio 905 tf.
NA HOOLAHA KUMAU.
PAPA! PAPA!
--NO--
ALLEN & ROBINSON
Ua wehe ae ne maua
PA KUAI P APA,
----MA----
Ka Uwapo o Pakaka.
Na Papa Ulaula o na ano a pau,
Na Papa Paina o na ano a pau,
Na Pili Hale Ulaula,
Na Pili Hale Keokeo,
Na Pepa Molina,
Na Pepa Hoonani Hale.
Na Pena a me na Aila Pena!
Na kui o na ano a pau.
Na Pani Puka a me
Na Pani Puka Aniani,
Na Pani Puka a me
Na Olepelepe.
NA LAKO KUKULU HALE
O NA ANO A PAU!
E Kuaiia ma
KE KUMUKUAI HAAHAA LOA
O keia Makeke.
PAPA! PAPA!
AIA MA KAHI O
LEWERS & COOKE,
(O LUI MA)
ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi.
E loaa ai ua
PAPA NOU AIKI.
o kela a me keia ano.
Na Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe,
Na Pou, Na O-a, Na Papa Hele, Na Papu
Ku, A me na Papa Moe nui loa
Na Pili o na Hale o na Ano a Pau.
Na Pepa Hoonani, Na Pena o na Wai e pau,
Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami
Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami
o na ano a pau, Na Aila Pena, o
kela me keia ano Na Aila
Hoomaloo, he lehulehu wale,
Na Aila e ae o na
ano a pau.
NA WAI VANIKI
--A ME NA--
WAI HOOHINUHINU NANI !
O'NA ANO A PAU LOA.
NA BALAKI ANO NUI WALE.
A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka a
pau, ua makaukau keia mau Makamaka
o oukou e hoolawa aku ma
na mea a pau e pili ana
ma ka laua oihana
----NO KA----
UKU HAAHAA LOA.
E like me ka mea e holo ana mawaena o
LAUA a me ka MEA KUAI.
E Hele mai! E na Makamaka !!
A e lawa no hoi ko oukou makemake
me ka oluolu a me ka maikai.
LOLE MAKEPONO
Ke Kuike e loaa no ia ina kahi o
Kakela me Kuke.
--E laa na--
AHINAHINA, KALAKOA, KEOKEO,
LEPONALO. PENA, AILA,
AILA HONUA, ANIANI.
NA MEA PIULA,
Kopa, Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pa
keke, Tabu Kaula, Noho Lio, Hulu
Palahi, na Palumi, ahe agena
no na mokupuni o
Hawaii neino na
Lainakini-nao
Lainakini Maoli, Ki-lika, Palule Kalakoa,
Alapia, Kelepa, Na Lole kupono i
ka Wawae, Palule Huluhulu,
Na Lole Huluhulu, Na
ka hoohelo ana, Li
Lole no pini,
Lihilihi, etc.
A ME NA
Mikini Humuhumu
MAKEPONO LOA.
A he mau
MEA AI KAHI:
KA PALAOA, KOPAA
RAIKI, PIA, HOOHU
PAAKAI, HUAALA,
PIA KULINA, KOPE,
--A HE--
Laau Lapaau Kaulana Loa
A DR. JAYNE,
LAAU HOOMAEMAE KOKO
LAAU HOOPAU NAIO,
PENIKILA, HUAALE,
LAAU KUNU
Me na Laau Hamo, a Pela 'ku.
840-tf.
KA MOOLELO O
Kihapiilani,
KA MEA NANA KIPAPA KANAHELE
O OOPULOA. A ME KE ALA PUPE
1 MOLOKAI.
[KAKAUIA NO KE KUOKOA.]
HELU 5.
I KEIA wa a ke kahuna e olelo nei me ke alii, ua hiki mai la nae ka mea nona keia moolelo mawaho o ka hale, a noho iho la no keia mawaho o ke kipaepae o ka puka o ka hale, a hilinai aku la keia ma na Lapauila o ka puka, a he kikiki kahi inoa o na ku o ka puka, ia Kihapiilani e noho nei mawaho, huli mai la ke kahuna a haawi mai la i kona aloha, a o ke alii Lonoapiilani, aole oia i aloha mai i kona pokii, nana wale mai no oia me ka pane leo ole mai, aia iloko o keia wa i olelo mai ai ke kahuna ia Kihapiilani he nani ia ua hiki like mai la olua e a'u mau alii, i keia wa e ike ai olua i ke akua o olua, a ke hai mua aku nei au ia olua, ianei ka makau la holo honua, oi ike ole i ke akua o olua, o noho auanei olua e na alii a ike maka i ke akua a holo olua, hai mua aku no au ia olua i ka wanana, he mea e olua e na alii ilihune ma keia mua aku, aka hoi, i holo kahi o olua a noho kahi, o ke alii e holo ana, oia no ke ilihune, a o ke alii e noho ana a ike maka i ke akua me ka maka'u ole, nana e noho ka moku o Maui nei. Ma keia mau olelo a ke kahuna, pane aku la o Lonoapiilani, i hele mai ka hoi e ike i ke akua heaha hoi auanei ka mea e holo ai, ho aku hoi paha a ike maka i ke akua o maua, ae mai la ke kahuna, a o Kihapiilani i kela manawa, aole ana huaolelo, aia nae, huli pono oia a nana pono imua o ke kahuna a hiki wale i ka manawa a ke kahuna i makaukau ai e hana, olelo hou mai laoia imua o na alii. E na alii, e hoolohe olua i kuu olelo i keia wa, nana ia ke akua o olua iluna o kaupoku o ka hale nei, a i ike olua i kahi mea e kolo ae ana a kau pono iluna o kaupoku, a i hookuu iho auanei i k a punawelewele la a kau pono iluna nei o ka piko o ka imu a ike olua i ka pio o ke anuenue, hai aku no au ia olua e na alii, o ke akua no ia o olua, a ilaila ka maka'u la holo, hoole mai la no hoi ke alii nona ka makemake heaha hoi auanei ka mea e holo ai, wahi a ke kahuna i pane aku ai i na 'lii, i ku au i ka pule a i haki ea, alaila ua hewa ka pule, aole olua e ike ana i ke akua o olua, aka hoi, i holo lea ka pule mai ka mua a i ka hope, aole hoi ana, e ike ana olua i ke akua.
I ka pau ana o keia mau olelo a ke kahuna, o kona hoomaka koke aku la no ia e pule, aia i keia manawa i nana pono aku ai ua mau alii nei iluna o kaupoko o ka hale, a ike aku la laua i kekahi nananana e holo ae ana maluna o kaupoku, aole i liuliu iho, hookuu iho la ua nananana nei i kona opu keokeo me ka punawelewele, a pio iho la na anuenue ehiku i kela manawa iho pono iho la ka punawelewele me na anuenue a kau pono iho la iluna o ka piko o ua imu nei.
I ka amama ana o ka pule a ke kahuna, ninau mai la oia i na alii, heaha ka olua mea i ike? pane aku la no o Lonoapiilani, elike no me kau mea i hai mai nei, pela no ka maua mea i ike aku nei, eia la iluna o ka imu kahi i kau ai, olelo hou mai la ke kahuna, nana hou ia, o ke kino mua ia o ke akua o olua e na alii, hoomaka hou aku la no hoi ua kahuna nei e pule, o ka lua ia o kamanawa, aole i liuliu iho, o ka nalowale honua iho la no ia o ua nananana nei, a nalowale iho la iloko o ka imu, oia ka hoomaka ana o ua moo nei o Kihawahine e ai i na mea a pau i kaluaia iloko o ka imu, oia ka hoomaka ana o na mea ai e pau, a pau ka pule alua auna a ke kahuna, ninau hou mai la i ua mau alii nei, pehea ka olua ike no keia wa ? hai aku la o Lonoapiilani, ua nalowale iho la iloko o ka imu nei, a hoomaka hou iho la ke kahuna o pule, o keia ka manawa ekolu, aia nae iloko o keia wa, pii ae la ka imu iluna a hoomaka ae la e oni malie, a lilo mai la na pohaku nui ala i mea ole, oia iho la ka wa a Lonoapiilani i nana pono loa ai me ke kunahihi o kona poo.
I ka pau ana o ka pule a ke kahuna, lalau iho la kekahi lima ona i ke kihi o ke kuina kapa Paiula i uhiia maluna o ka imu, a olelo hou mai la oia i na alii, o ka'u olelo hope keia ia olua e na alii, o noho auanei olua a ike maka i ke akua a holo olua, eia la he akua ino, me e olua o na alii ilihune o keia noho ana aku, hoole no o Lonoapiilani, i hele mai ka hoi e ike maka i ke akua, pane hou ke kahuna, o ka pau keia o ka'u olelo ia olua.
(Ma keia wahi o keia moolelo e ike oe e ka mea heluhelu, ua makau o Lonoapiilani i ke akua--a holo, aole oia i hooko i kona makemake i kauoha ai i ke kahuna, a oia ka hooko mua ia ana o na olelo mua a ke kahuna iaia, a o na hiona mua keia o na ouli o ko Kihapiilani kua na i ka moku ia Maui, a pela oia i nee inalie aku ai a hiki i ka hookoia ana o kona makemake a ku kana makaia i kona kaikuaana.)
Aia i keia wa a ke kahuna e paa nei i ke kihi o ke kapa, ke nana pono nei o Lonoapiilani i ka pii malie o ka imu iluna a pa i kaupaku, a ke hoolewaia nei na kuina kapa io ianei, a ike aku la ua alii nei i keia mea eleele hinuhiuu iloko o ka imu me he ili la no ka puhi uha la ke ano ke nana aku.
Aole o ka mai ke ano ke ike aku, a o keia ka hoomaka mua ana o ka makau o Lonoapiilani, a pau ka pule ana a ke kahuna, a o ke kolu ia o ka manawa, wehe ae la oia i na kuina kapa Paiula i uhiia ai maluna o ka imu, a waiho wale iho la ke kino moo o ua Kihawahine nei, ua wili ae la kona kino a poepoe, me he pokaa kaula la ke ano, a huli pono mai la kona poo me kona mau maka e haka pono ana imua o Lonoapiilani, ia ike ana o ua alii nei i ke kino moo o ke akua o laua puana ae la oia me ka leo nui haalulu. Auwe ! Kai noa paha he akua maikai keia, aole ka, eia ka he akua ino loa, a o ke ku ae la no ia iluna a puka aku la i waho o ka hale me ka makau nui i hiki ole iaia ke hoomanawanui iho, a o ka holo no ia a au ana iloko o ka wai a pae aku la ma kapa o ka Loko o Mokuhinia. Pela no oia i hoomau ai i ka holo a hiki wale i kona hale noho, a he mea ano e keia o ke alii i ka ike ana mai a na alii malalo aku ona a pela no hoi me na kanaka, me ke akaaka ole o keia hana a ke alii, heaha la ke ano, aia nae i ka ninau ana mai o na alii heaha mai nei keia ou e ke alii ? aole e hiki iaia ke olelo ae ia wa, ua ano e kona manao a lele ka hauli me ka li-o o kona mau maka ke ike aku.
A liuliu loa, hai aku la oia imua o na alii a me kona mau kana ponoi elike no me na mea i hai mua ia ae nei no na hana a ke kahuna a me ka ike maka ana i ke kino moo o ke akua o laua o Kihawahine, a hai iho la ua Lonoapiilani nei i kana olelo paa, aole au e manao hou ana i keia akua a hiki i kuu la hope loa, no ka mea, he akua ino a ua pau ko'u kuhihewaiuaakua nei. (Ma keia wahi o keia moolelo, e waiho ka mea heluhelu i ka olelo ana nona, a e kamailio hou kakou no ke alii Kihapiilani e noho la me ke kahunaiike aikakou i na olelo a ke kahuna imua o ka mea nona keia moolelo, a me na kuhikuhi i kahi i lilo ai ka noho Moi o Maui iaia, a me na moku e kokoke ana i Maui.
Ia Lonoapiilani i holo aku ai mai ka hale aku o ke kahuna, olelo koke aku la ke kahuna ia Kihapiilani, e hoomanawanui ka makau, nana pono ia ke akua o olua i na aole oe e makau, alaila, hai e aku no au ia oe mamua, ku no hoi kau makaia i ko kaikuaana i holo aku la, he alii ilihune oia ma keia mua aku, nolaila, e komo mai oe maloko nei i ike pono i ka hana a ke akua maluna ou, ae koke aku la o Kihapiilani i keia mau olelo.
I loa no iaia nei a noho iho, o ka hoomaka koke mai la no ia o ua moo nei e pii i luna o Kihapiilani e lalama'i, o keia ka pane elua ana a ke kahuna e hoomanawanui oe, ae aku la no keia, aka, o Kihapiilani, ua piha no oia i ka mako'u ; aole hoi e hihi, o na olelo a ke kahuna i kahi e pono ai, malia he oiaio keia mau hana a e ko io ana na olelo i kahi e ku ai i ka moku o Maui.
A pau keia hana a ua moo nei, hehee malie aku la ua moo nei mai luna aku o Kihapiilani a puka aku la i waho, a ku-ho ana iloko o ka wai o ka Loko o Mokuhinia ; oiai, ua piha aku la kona opu i na mea ai a pau i kaluaia i ka imu, aole kahi mea ai i koe iho, o ka pohaku a me ka nanahu ka mea i koe iho; aole no hoi liuliu iho, ua hoea hou mai la ka moo kaula a me ka moo kalaau, aole o kana mai ka nui. na pani paa ia na kapa olena i kau ia ma loko o ka hale, aole he wahi kaawale, a ke lele mai nei i luna o Kihapiilani e hoholo ai a puni keia.
O keia na kino lau o na moo nei o Kiawahine, a pela no hoi me ka Ilio. moa, anae, a me ka nananana i olelo mua ia ae nei e kakou, a pau keia hoike ana o ua mau kino lau nei o Kihawahine, ua nalowale aku la lakou a pau loa, a koe wale iho la no keia me ke kahuna. Ia manawa i olelo hou mai la ke kahuna iaia nei: E ke alii e, He nani ia, ua ike maka iho la oe i na kino lau o ke akua o olua, a hookahi mea i koe a'u e hai aku ai ia oe, oia ko ike ana i ke kino kanaka maoli o ua akua nei la o olua, he kino kaapahu keia, he hapalua i ke kanaka, a he hapa i ke kino moo ; nolaila, e hoounauna aku ana au ia oe i keia wa mama mai oe i keia puawa no ko akua, a hoka mai no oe a pau a ku iloko o ka apu nei la, a hoainu ae no i ko akua ; alaila, hanai aku no oe i ka poi piialii nei la, a mahope iho o ka pau ana o ka ai a ko akua, alaila, oia kuu manawa e hoonoa aku ai ia oe e ke alii i na kapu oia nei a Kihawahine, a e ai oe i ka moa a me ka anae, a me na kapu e ae he nui wale, a ma ia hope iho e hai aku ai uau ia oe i na wahi e ku ai oe i ka moku o Maui nei, ae mai la no hoi o Kihapiilani i keia mau olelo a pau a ke kahuna.
I keia wa no i kau ae ai ke kahuna i kekahi kapa olena e paku mawaena o ka hale, a hoomaka aku la o Kihapiilani e lawelawe i na mea a pau me ka hooko pololei mai ka mua a ka hope, a pane aku la oia i ke kahuna, ua pau ka awa i ka hoka la eia iloko o ka apu kahi i ku ai, olelo mai la hoi ke kahuna lawe ia mai a hoainu ae i ko akua.
Ia Kihapiilani i nee malie aku ai me ka apu awa e paa ana ma kona lima, pale ae la ke kahuna i ka paku i nana aku ka hana o Kihapulani, e noho mai ana keia wahine ua launa ole mai, a ia wa i holo aku ai na manao maka'u a pau loa iloko ona, a haawi aku la no hoi keia i ka apu awa a me ka ai, a noho aku la keia me ka nana pono ana oiai ua uhi aku la ka lauoho iluna o ka moena (ua olelo o Kihapiilani iloko ona, aole ana wahine i ike maka elike me ke kino kanaka o ke akua o launa;) a he oiaio na mea a pau a ke kahuna i olelo ai imua ona. A pau ka ai ana a ua Kihawahine nei, huli ae la oia a olelo pu me ke kahuna, a pau ka olelo ana, hai mai la ke kahuna ia Kihapiilani i na olelo mai a Kihawahine mai, oia hoi keia: E ke alii--e, ke hai mai nei ke akua ia'u e ku ana oe i ka moku a e hoonoa mua aku au ia oe mamua i na mea e pili ana iaia nei, alaila kuhikihi aku au ia oe i kahi ou e noho mua ai a e nana pono oe iaia nei pau kuu hana ana, hoomaka koke ke kahu na e pule a me na mea a pau e pili ana i kana hana no ka hoonoa ana, apau ko ke kahuna manawa no keia mea a hoopau mai la oia i na mea ana i hoolko ai ia Kihapiilani, a ma ia hope iho, hoomaka mai la ke kahuna e hai pololei me ka oiaio ia Kihapiilani. Nolaila, e nana oe e ka mea heluhulu ma na kuhikuhi a pau a ke kahuna i i kahi a ke alii nona keia moolelo i hele ai imua o na kahuna o Maui, a hiki wale i ka halewai pu ana ona me kona kaikoeke alii me Umi a Liloa me Hawaii.
I Kihapiilani e n@ho nei, ua hoolei pau aku la kona mau nanaina maluna o Kihawahine, olelo mai la ke kahuna: E, auhea oe e ke alii, ke hai aku nei au la oe, aia no ko wahi e ku koke ai la i ka moku o Maui nei, o ko holo no i Hawaii la i ke kaikuaana Haku o olua i o Umi la, a nana e hai mai ia oe i ko wahi e ku ai ka moku o Maui nei, no ka mea, ua waiho iho oia i kana huaolelo kauoha ia oe a me ko kaikuana mamua ae o kona hoi ana i Hawaii me kaikuahine o olua me Piikeapiilani, a penei na huaolelo a Umi i hai iho ai ia olua e na 'lii a ua nui ka poe i lohe ia olelo ana a ke kaikoeke haku o olua penei: E ke hoi nei maua ia Hawaii, a e noho olua me ka nana aku a nana mai--a mai kue ko olua noho ana o olna no maluna, malalo aku na 'lii a me na makaainana.
E noho olua me ke kue ole, a e ma lama i ke kanaka nui a kanaka ike, oia no ka mea e make ai o ka hoa paio, a e malama i ke Akua o oukou a me ke Kahuna a ia iaia ka ike mai ke Akua mai, a @na e hai mai ka pono a me ka hewa. no ke kahana ka olelo ana "He ala iki ko kahuna: " o olua no hoi ma Maui, i o mana mai no hoi ma Hawaii, aka. i hoi maaa a hiki i Hawaii--a hoolohe mai ua hewa ko olua noho ana, alaila, imi ae no ia'u a loaa i ko'u aina. a na'u no e kuhikuhi mai i kokahi o olua i kahi e noho Moi ai. Oia iho la ka olelo a Umi la i hai iho ai. he huaolelo keia i hai ia i ke akea, aole ma kahi malu. ma keia olelo a ke kahuna e hai nei, akahi no o Kihapiilani a hoomanao ae i keia olelo kauoha a Umi ia laua. a pauhai ana a ke kahuna, pane hou mai la oia; e kuhikuhi aku au ia oe i ko wahi e pono ai e ke alii.
E hele ae me kau wahine, aole he kanaka hele pu me olua o hewa auanei; apopo ea, ala ae la kakahiaka nui, paina a maona a pau alaila, o ka liuliu no ia no ka hele. haawi iho i ke aloha i ka poe o ka hale, mai nana ia lakou a me ou makuahonowai, aia a ku a makaia alaila huli mai nana ia hope nei, a manao ae he lehulehu. Nolaila, e hele oe, aia ke kahuna la i Waiehu kahi i noho ai, nana e hai mai i ko wahi e ku ai ka moku. A i hiki oe ilaila, a i pono kana kuhikuhi mai ia oe, alaila, kii mai i ko kaikuaana e kaua, a ina hoi aole e pono iaia, nana no e kuhikuhi mai ia oe i ke kahuna i ko wahi e ku ai i ka Moku o Maui nei, a mai poina nae oe e ke alii i ka hoomanao ana iaia nei, (Kihawahine) a i pono hoi kau huakai--a ku kamakaia--a noho i ka noho i ka noho Moi o Maui nei, e hilinai maluna oia nei ke akua o oukou e na alii, a pela hoi me ka mea e kamailio pu nei me oe. A hele oe i ka la apopo ea, o ka hele pu no ia me ko akua, a hiki wale i ka hooko ia ana o ko makemake, a o ka pau keia o ka'u olelo ana ia oe; ae aku la no oi o Kihapiilani.
I ka pau ana o na olelo a ke kahuna na emoole ua nalowale aku la ua Kihawahine nei a nalowale pu me na pono kapa a pau maloko o ua hale nei a ma keia wa i haawi aku ai o Kihapiilani i ke aloha i ke kahuna, me ka i aku heaha la auanei ka'u uku ia oe ? Pane mai la ke kahuna, hookahi no uku o ka noho ae i alii, a o ko'u wahi no hoi ko ke kahuna e mau no hoi au malaila. Ae wahi a Kihapiilani, a o ka pau no hoi ia aole he olelo ana i koe no ke kahuna ma keia wahi aia a hiki i ka lilo ana o Maui ia Kihapiilani, a hiki hou ka moolelo i Lahaina, alaila e kamailio pokole nona a e hele kakou imua. Mahope iho o na kukai olelo pokole ana o ke alii me ke kahuna, ua hoi aku ia o Kihapiilani a hiki i kona hale, a ike mai la kana wahine a me na ohana.
Ia Kihapiilani a me kana wahine e noho nei malaila, hui pono aku la kona alo a nana aku la iuka o Hanaula a ike aku la keia aohe he wahi kau ao iki, olelo ae la oia i kana wahine. He mea e keia o ka la makani. Pehea oe i ike ai he la makani keia ? E huli ae oe a nana aku iuka o ke kuahiwi, aole he wahi kau ao.
Ia laua nei no e olelo ana, o ka halulu mai la no ia o ka makani mauka o ke kuahiwi, aole i liuliu iho o ka hiki koke mai la no ia o ka makani aole o kana mai, ku ka ea o ka lepo, wili ka puahiohio, ke hao la i na opala me na lau laau, mokaki aku la i na lae o Papawai a me Anehenehe, ku ka imu puhi a ka ale i ka moana; he Kaumuku ka inoa o keia makani, aia maloko o keia mele e loaa hou ai ua pohaku la i oleloia ai o Umulau, he mau mele hoala keia no ke alii aimoku, a eia maluna o ka Moi Kalakaua i keia wa. A penei ua mele la:
"E ala ae e Kalani ua ao ua malamalama
Aia o Kapea ma la iluna,
Ua hiki mai na maka o Ululau,
Ka hoolale mai la ke kupa holowa o Ukumehame,
Na lae makani kaohi waa o Papawai,
Na lae makani o Anehenehe la e--e ala oe."
Ma keia wahi e waiho i ka olelo ana no Kihapiilani, a e olelo kakou no ke kahuna o Waiehu, a me kona ike ano kahuna a kilikilo.
I ke kakahiaka nui o ua la nei, ala ae la kahuna nei a hele aku la i ka mahiai Lo-i a iaia e kalu ana i ka nahelehele o ka Lo-i, ua hoomau oia i ka hana ana a hiki wale i ke awakea, hoi ae la keia a noho ma ke kuauna, huli ae la keia nana pono iluna, a ike mai la keia i ke kau a keia mau ao opua e kau pono ana iluna ae o Aalaloloa, a i k@a hoomaopopo ana, ua pili keia maa ao opua i na alii nui.
Pane mai la ka wahine me ka leo nahenahe. ke e a no hoi ua hele ana au i keia la? hamau ae la na lima o Kihapiilani i kona waha, a ma ia mea i noonoo ai kana wahine a ninau hou ole mai i kana kane alii a liulia iki, olelo aku la o Kihapiilani i kana wahine e hoi iloko o ka hale. A ia laua i hoi aku a@ iloko o ka hale, hai aku la ke aliikane i kana wahine mai ka mua a ka hope elike me na olelo a pau a ke kahuna. a olelo hou aku la oia: Pehea iho la la kou manao ia mau olelo la? Pane mai la ka wahine, aole a'u olelo no ia mea, ma kau wale no au e hoolohe aku ai, o ka pono e loaa mai ana ia oe, oia no ko'u pono, a o oe i ka pilikia o kaua pu no, aole a'u mea e hoole aku ai i kau olelo e kuu haku alii; he mau iwi make keia mamuli ou e ke alii. Ma keia mau olelo a kana wahine, ua lilo ia i mea makai i ko Kihapiilani manao. Ma ia po iho, ho omakaukau iho la laua no ka hele ana, aole i loaa ia la@a ka hiamoe ana a hiki wale i e kaui ana o ka moa-kuakahi, ala ae la laua nei, a hoala aku la i ko laua mau kanaka; ala mai la na kanaka a ho a ae la i ke kukui, a hai aku la o Kihapiilani i kana olelo hope loa. Auhea oukou e ko maua mau ohana, ke hai aku nei au ia oukou, eia maua ke hele nei e imi i kahi e pono ai kakou ke noho ma keia mua aku, a e lawelawe aku no na lima i na mea e pono ai ko oukou noho ana, a e hoolohe aku no hoi i ka olelo a ke alii, a e noho nui me ia a i lohe ae oukou aia maua i Hawaii, alaila ea, pau ko kakou pilikia. A iloko o keia wa a Kihapiilani e olelo nei, aole he mau waimaka paa o kona ohua a no ka manawa hope a ke alii e olelo ana, pane hou iho la oia imua o lakou : E hoomanawanui pela ka ilihune a ku au i ka moku o Maui nei, alaila, pau ka pilikia ; o ka pau no ia ka ke alii mau olelo ana, a haawi aku la i ka olelo hope loa, aloha oukou ; eia maua ke hele nei, a mai hai aku i kekahi poe ke ninau mai ia oukou ; a pau na olelo ana me ko ka hale poe, o ko laua nei puka aku la no ia a hele, oiai ke pualu nei ke kani ana a ka moa a ke moku mai la ke alaula o ke ao, ke awiwi la laua nei i ka hele a hala o Makila a me Launiupoko, hiki aku la laua nei i Kulanaokalai ohi kai o ke ao ; hele no laua nei a hiki i Olowal, ke hele mai la e maamaama loa ; hele aku laua nei o ke one a hiki i Ukumehame, o ka malamalama loa mai la no ia ; ilaila laua nei i ike aku ai i ka poe lawaia nehu, e kuu mai ana i ka upena ma kahakai. Olelo aku la o Kihapiilani i kana wahine, mai hele aku kaua ma kahi o ka poe lawaia, e ike mai auanei ia kaua, nolaila, he pono e hele loa ae kaua ma ke alialia ; ae mai la ka wahine a e ko laua nei hele aku la no ia a hiki i Palaau, ike aku la laua nei i na kukuna o ka la e halaoa mai ana maluna o ke kuahiwi o Haleakala, au aku la laua nei a pii ana i na pali o Aalaloloa, hele aku la a hiki i ke kahawai o Manawainui, pii ma kela aoao o ua kahawai nei, hoomau aku la ka hele ana a hala mai la he mau wahi alu, a kiei ana ma kela aoao e nana iho ai ia Kapoli a me Kamaalaea, malaila laua nei i hoomaha iho ai, huli aku la nana i ko waiho mai o ke kula o Kamaomao, o ka moe kokolo mai a ka uwahi o Kula i ka lawe a ke ahe kehau, aia ma keia wahi a laua e hoomaha nei, aia malaila kekahi pohaku nui palahalaha o Umulau ka inoa, aia keia pohaku mauka o ke alanui.
Ma keia wahi o keia moolelo : E ae mai ia'u e ka mea heluneu, e hooakaka ike aku au no keia pohaku, malia o hahalawai me ia pohaku malaila ma keia mua aku. He pohaku kanaenae mau ia keia e ka huakai malihini i ka wa kahiko a wa keia pohaku i pakele ai kekahi kanaka i ka make i ka wa kaua.
(Aole i pau.)
Ka Five i laha nui ae mawaena o na makaainana a me ka poe kiekie i keia mau la iho nei--ka Five Holo Balota Lunamakaainana.
Mamuli o ka paa loa o ka mea kakau moolelo o Raiana Hu oia o Kukahiko i ke ko--ke hele no ka hooikaika ana i ka aoao Kuhina, nolaila aole i loaa mai ia makou ke kope o ka moolelo no ke pai ana i keia pule. E loaa mai ana paha ke kope o ka moolelo i keia pule ae, aole paha, na ia pule no e hoike no kana hana iho.