Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 4, 26 January 1884 — Eia ka Oiaio. [ARTICLE]

Eia ka Oiaio.

I keia mau la e heie nei ke oleio pinepme nei ka £Me ua hoao o Keo Kaaka e kuai ia Puuloa. I hoike no ka oiaio ole o ia olelo eia iho maliilo kekahi palapala a Keo Kaaka i hoopuka ai iloko o ke Kuokoa o ka makahiki 1873, maluna o kona inoa ponoi. E oluolu oe eke Kuokoa e hoo puka aku, a e ike auanei na mea apau i ka hakuepa a ua EMe nei: Kue i ka hauiei ana i ke awa o Eiea i kumu eloaa ai ke Kuikahi Panailike. E ka Lunahooponopo : " Oiai ua kuu akeaia kou mau kolamu no ka noonoo ana no ke Kuikahi Panailike, nolaila ke makemake nei au e hoike i ko'u mau manao kue no ke Kuikahi Panailike i kukuluia maluna o ke kahua e koi ana e haawiia aku ke awa 0 Ewa, no ka mea ua kuhihewaia e kahi poe na'u ia mau manao. Mawaena o kekahi mau kumu i laweia mai imua e ka mea haiolelo hope iho nei, ua hoikeikeia mai e ka poe ake Kuikahi na kumu wale no e hoapono ana ma ko lakou aoao, aole nae o na apuupuu kekahi.

"Ua hoaiaiia mai nei ko Saclinia haawi ana ia Yilla Franea no Rusia, ko Farani paa ana ia Poneciere ma Inia hikina, ko Potugala lawe ana ia Makao a me Beritania nui ia Honokaona mai a Aole nae i hoikeike mai nei 1 ko Beritania lawe ana i ka mokupuni o Helekolani (Heligoland) ma ka nuku o ka muliwai Elba, a me ka aina o Giba raleta ma Sepania, o ka mua mai ke aupuni mai o Denemaka ao ka hope mai a Sepania mai.

"Ke noi fjjcu nei au i ka poe heluhelu e nana kakou i ka moolelo e waiho nei, no ka haawi ana i keia mau aina, a e hookahua iho i ke kaulike o na kumu i akeia e ka poe ake Kuikahi e huli kanaka Hawaii ma ko lakou manao e haawi i ke awa o Ewa.

"Akahi —Ua minamina au i ka loaa ole ia'u o kekahi moolelo no ka haawi ia ana o Villa Faranea e Sadinia ia Rusia, no ka mea aole he buke i loaa ia'u o keia hope mai nei, e hoike ana la i ke ano o ka'u mea i makemake ai e loaa. O ka mea aku mahope o keia, oia ka aina o Ponedicere, o keia wahi aia no ma na kapakai o Inia, i ka m. h. 1672 a i ole ia'i ka 1683 paha, (no ka mea he like ole ka manawa i hoikeia ma ka moolelo) ua lilo mai keia aina i kekahi kanaka Farani ma ke kuai mai kekahi alii 0 ka aina. Ua manaoia e lilo ana ua wahi la i wahi waiwai loa, aka i ka 1693. ua lilo aku ia wahi i ke aupuni Farani. I ka 1761 laweia e Beritania ma ke kaua ana mai a Farani aku. Mawaena o na makahiki 1761 a me 1815, he elua hoihoiia ana o keia wahi ia Farani, a he elua lilo ana mai ia Beritania ma ke kaua. Nolaila ma keia ke ike nei kakou ua , like ka aina o Ponedicere me ka iwi pipi a na ilio elua e aumeume ana no | ka manawa he kanalima makahiki a oL ! "He mea moakaka loa, o na okana aina e kokoke ana malaila i ka wa a Farani a me Beritania e kaua ana, o lakou ka oi aku o ka poino, ina he kuikawa kekahi mau aina na moho hakaka, he pono e ike e aku kakou i na hoao a me na poino o kela poe nona ka aina iloko o kela wa kaua loihi no ke ake i aina ma ka ikaika. 0 Makao ma Kina i lilo ia Potugala oia ka hope aku ma keia hoomakaulii aina, ua haawiia o Makao t ia Potugab i ka 1586 e ka Emepera o Kina : ma ke ano he makana ia Potugala, mamuli o ke kue ana aku o na moku nianuwa o Potugala i na moku powa e hao wale ana ma na kapakai o Kina. O ka uku panai nae ia Kina mai a Potuigala mai no keia lokomaikai nui, oia ke kukuluia ana o Makao i kahua no na Pukiki e: kue mai ai ia Kina. He mau tausani o na Pake e hopuhopu waleia nei e Potugala i kela a me keia makahiki, a kuaiia aku no ka hookauwa kuapaa i oi loa aku Ke ino i ke kalepa nika o Aferika. O ke awa aku o Honokaona, oia aku mahope o Ua haawi waleia 0 Honokaona ia Beritania mahope o ke kaua opiuma. He wahi nana hoopohihi keia, ka hookomoia ana mai roa~ hope o fce kaua opiuma. Ua ikeia e ka poe heiuhelu moolelo a |>au, o keia kaua oia ke ino o na kaua a pau ma na moolek) a pau o ke ao nei, o keia wahi oklo " Ua haawi wakia*" a mahope o

,l ke kaua kona ,iso maoli, ua haawi pio j wakia eka hhui i hoehaehaia, no ka r; mea, aole hiki ke kaua aku. Mai ho- . j holaia o Kina ī keia la e ke gub palena j ole ina i hoemu muaii aku q Berisaiiia | a me Po<ugala mai kena mau kapakai |aku. I Oke kuianakauhak o (iiberaJeta j ua lawe maluia e Beritania mai a Sepa-1 I nia mai i ka 1704, a roa h mana*ra mai |ahiki i ka 1713 ua hoaa wale o sepanīa | e hoi mai ahe o*e ka !oax Ika 1727 ! ua hoao houia e hoihoi hou niai a nele fno. A mai ka 1779 a hiki īka 1783 ua hui ae o Seponia me Fanmi e hele aku e kaua me ka manao e hoihoik mai r aka, ua hoka na Ke ku nei o Giberalesa he awa no na waiwai e komo dute ole ai i manaoia no ko Sej>ania makeke. Ua nui loa ke poho o Sepania ma keia. "O HeiikoLini hoi, he wahi moku* puni uuku ia ma ka nuku o ka muliwai Elba e komo aku ai iloko o Geremania no Beritania ia wahi i keia wa i kauaia nae me I)enemaka i ka 1807 a mahope haawi waleia mai ika 1814. I keia la ke noi mai nei o Bisimaka kela kuhikuhi puuone kaulana o keia au e waiho mai 0 Beritania no Geremania ia wahl

"Nolaila, ma na hoohalike ana a pau a ka poe a ke kuikahi e kukulu mai nei ma ka haawiia aku 0 ka Ewa, ke ike nei kakou o na aina a pau i lilo i na aina e, ua laweia me ka ikaika o i ka pahikaua, a i ole ia, ua hanaia me ka peni kakau ma kahi lima, a he pahikaua ma kahi lima. Ma keia ano ke noiia mai nei kakou e haawi wale aku ia Ewa, no ka pomaikai i kanaluaia, a na aupuni hoi e aku i komo ai iloko 0 na kaua e pale aku, a i hookelakela hoi i na puali kaua nui me na lilo oi kelakela, a i ole īa no na hooponopono aupuni ano maiilea. Ma ka malamalama i loaa ia'u i keia mea, ke kue nei au 1 ka haawi ana i ke awa o Ewa, i kekahi mana eno ke kuikahi. Ina aole e hiki i ka poe ake kuikahi panailike ( ke lawe hou mai i nau kumu maikai e ae maluna ona e ai, he pono i na kanaka Hawaii a pau ke i)aa loa, aole e haawi i hookahi kapuai o ko kakou aina. Elike me ka loihi oko kakou aua ana i ko kakou aina, pela auanei ka loihi o ka noho kuokoa ana, aka. ina aole e hiki ia kakou ke paa, alaila, ua heluia ko kakou mau la ma ke kulana lahui. "Keo Kaaka u Maraki, 25 1873." Ma keia e nnopopo ai ika poe he. luhelu o ke KuoKoa ka epa o ka Elele me kona manao hapa o kona hoopuka ana i na mea oiaio ole,* he mea ia e hoowahawahaia ai o Keo Kaaka ka mea i ikeia a i maopopo kana hana no Hawaii, e hoaa wale no oe e ka nupepa i piha ika epa, aole e manaoia kau, no ka mea, ua lawa makou i na oiaio e hiki ole ai i ka hoopunipuni ke lanakila. S. L. Kiwini.