Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXIII, Number 4, 26 January 1884 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

Paua e THOS. G. THRUM ma ka Halepai ka nupepa  "SATURDAY PRESS."  Keon@ Hooponopono, ma na kihi e Alanui Makuahine me Nuuanu.

          E hoouna muaia mai na Olelo Hoolaha @@ ke Keena Hooponopono manua ae o ka @@@ ia o ke awakea o na Peaha a pau.  Aole o hoopukaia na Olelo Hoolaha ke la @@ oia @@@ mahope o ka hora i hoikeia maluna.  E hool@ piha aku ana makou i keia @ula maluna.  O na hookaa dala ana a pau a na Luna Nupepa ma Honolulu nei, e hookaa ma ke Keena ma ka lima o KAHALEWAI, a ma @@@ la e loaa ai na palapala hookaa.  E hool@@ na Luna Nupepa a pau i keia a me ka @@@ a pau e hookaa dala ana ma ke Keena.

NUHOU KULOKO.

Konohi Pakoi i ka la apopo.

          Ke eli houia nei ke awa makai aku o na hale makeke.

          Ua lilo ae nei ia Frank Heustace na kaa Kikane a pau o Kapepee.

          Eia iloko nei o ke awa ka mokuahi Alameda ua ku mai oia i ke kakahiaka o ka Poalua nei.

          Nunui na leo haiolelo o ka poe holo balota mawaho iho o ke keena o ka Pae Aina.

          He lauwili makani ko keia mau ahiahi me kahi kualau ua he hooka-u paha no ka hopena o ka hooilo.

          Ua ku mai aua holo aku no Kapalakiko ka mokuahi Kulanakauhale o Kikane mai na Panalaau o ka Hema.

          He mau la hakoko nui keia o na luna hooikaika balota o na lunamakaainana, ke hele la a puu na maka a hanapi na leo.

          He pili ka mawaena o na wiliki o na mokuahi Kinau me Lilinoe pela ka wawaia o ke kaheawai ae no paha kahi a kanaka.

          Ke ike puia ku  nei kekahi o na lunamakaainana e hoonee okoa mai ana a "Hewa na maka la e ke hoa;" he mea ka hoi kau o ka okuu iki ae ka paha i ka noho la.

          Ua hala aku nei o Robata Lui me kana wahine, o ka hui kuai papa o Lui me Kuke i Kapalakiko, a me kekahi poe e iho ma ka mokuahi Kulanakauoale o Kikane.

          Ili a nohaha mawaho ae o Kona ma ma ka la 16 o keia mahina ka moku kuna Kulamanu o Kamu Alani ma.  He ukana ko kona ia wa.  Ua kudalaia a lilo no 65 dala.

          Nani no hoi na wahi kii pena a Lualii e kau nei ma ka ipuka o ke keena o Ko Hawaii Pae Aina ke awihi aku oe hanohaweo na pomaikai e loaa mai ana i ka lehulehu, o ke pao ka kekahi, o ke kulai ka i ala, o ka wala ka ianei o ke kimo hoi ka'u,--Fae--a!

          He moolelo o ka halawai makaainanana i malamaia ma Waikapu i aui ka i loaa mai ia makou, a no ka loihi loa o na manao i hooakakaia nolaila ua kauluaia e makou a keia pule ae alaila hoopukaia aku ma ke ano i hoopokoleia.

          Ma ka auina la Poaha nei i ku mai ai ka mokuahi Rio Janeiro me ka heluna nui o na pake.  Ua paholaia ae he lono e hoike ana ua hoea ae he mai maluna o keia moku a ke hoomalu ia nei Pake ma Kahakaaulana.  He lonolono wale no ia.

          Owai la ke Kiaaina hou o Hawaii?  Ua haiia mai ia makou ua manao waleia o Kimona Kaai, a i ole ia o Kamuela Paka a i ole no hoi ia o Apikaila wahine a Pilipo o Apua.  Mawaena o keia mau inoa aole he maopopo pono owai ana la o lakou ke lilo i Kiaina.

          Ma ke mele i puka malalo o ke poo "White as Snow," (aiai me ka hau) ma ka aoao eha o keia pepa i kela mau pule aku nei, ua haule a ua paa ole ma ke kope o ua mele la ka lalani hope o ka Hui, a penei ua lalani la:  "Ua aiai me ka hau.  E hoomanao ka poe heluhelu i keia lalani i haule."

          Ho! e na makamaka heluhelu o "Ke Kilohana Pookela o ka lahui Hawaii."  Ke hoea aku nei ka mahele mua a me ka mokuna mua o ka moolelo kaao o Ramana Hu ma ka aoao mua o ka pepa o keia la.  E heluhelu e na makamaka.  He kaao nani, pela ka hoikeia ma ia makou.

          Mahea la e loaa ai ka hilinai ana ma ka aoao o na kanaka Hawaii.? mahea la e loaa ai ka hoapono ana ma ka aoao o ke kanaka Hawaii? mahea la e loaa ai ka hilinai ana ma ka aoao o ka Hawaii oiaio?  Aia la ihea ka naauao a me ka ike i loaa i ke kanaka Hawaii? mahea la oia e hookele ai?

          Ua hoolalaia a ua ku he hui hooholo mokuahi malalo o ka hae Hawaii, no ka hooholo ana i na mokuahi mawaena o Kapalakiko a me Kina, a o Honolulu nei ke awa hope e ku ai na mokuahi ma na alahele moana a elua.  Ua manao ia o ka mokuahi Bell Rock i ku ai i o kakou nei mamua aku nei, ka mokuahi mua o ua laina la

          Ua konoia mai makou e B K. Kapahau, kahu kula, Sabati o ka apana elima Honouliuli e hoike aku i keia penei:  E hoike ana ke kula Sabati Anetioka o Honouliuli, ke hiki aku i ka la 16 o keia mahina ae ma Honouliuli ke poloai ia aku nei na hoa kula Sabati na Ahahui Opiopio, na kini haipule o kaiahamauleo a me na wahi e ae, e lele like mai me na lau Oliwa a ke aloha.

          Eia ma ko kakou poai nei ka moho koele wawae o Auseteralia.

          Ua puni nui ae na hahalalu ina kamaaina o Kakaako hookahi waa i paha a oi a oi wale aku.

          Halo East!  Pehea oe?  Oe noho pau loa manawa ma kahi pouliuli aole ike pono ka hua nui poepeo!

          Ua ike iho makou maloko o ka Elele i ka Poakolu nei, ua olohani ae na keiulele hua o kahi nupepa Ke Ola o Hawaii.

          I ka Poaha iho nei ka hoaoia ana o ka mahu o ka halepai ka nupepa Papa Pai Poaono, a ua holo pono ua wahi mahu nei.

          Bulu no ka'u e kaena ae ka pukuniahi palalu o ka pahu lana Hawaii "E na hoahanau!"  A owala ae la ka hoki a hawana ana na lima o Keoni.  "Heaha ko ka po, e ke kiai?  He popilikia nui he kumakena, he poino ili wale, auamo koikoi, ina iho a hoea ae ke koho na makaainana me ka hawawa i na lunamakaainana; hookahi no pono, e kohoi na moho lunamakaainan o ka papa balota kuokoa.  E ao kanaka e ka lahui Hawaii @aia ilaila ke ola.

          "O makou na makaainana o Koolauloa" a pela aku, na kamailio ana a kekahi o na makaainana o Koolauloa e pane ana i na manao o kekahi o na pepa liilii a Kikila Baraunu.  Ua pane keia kanaka ma kona manao ino alili, a malalo o ua manao la ona ua kauia he hookahi no inoa.  Kanalua makou i keia.  Ua oleloia maluna o makou o na makaainana, aka, ma ka inoa malalo he hookahi no inoa i kauia.  Pehea la keia ano hana?  He opulepule paha?  Pela io paha, a i ole he ike ole no paha?  Pela io paha, a i ole he ike ole no paha o ka poe nana i hooponopono ua manao la mamua o ka hoolahaia ana.  Nawai no e ole ka ike ole he hanau hou ka lunahooponopono o ka nupepa Elele?

          NO NA EKALESIA.

          Ma Kawaiahao ua haiolelo o S. L. Desha ma  @ Samuela 12; 23, hapa hope.  "Owau ke hele aku i ona la" he elua manao.  1 O ka make ke kau nei kona mana maluna o na mea a pau, mai ke kiekie a ka haahaa.  2 Ko Davida manao ma keia olelo owau ke hele aku i ona la.

          Ma Kaumakapili ua malamaia ka ahaaina a ka Haku, a i ka po iho na Rev. S. Kaili ke kahu o Waikapu i haiolelo ma Amosa 4; 12, hapa hope.  "E hoomakaukau oe e halawai pu me me kou Akua e ka Iseraela."

          Ma Haiku ua haiolelo o Rev. Paaluhi ma Epeso, 2; 13.  "Aka, i neia manawa iloko o Kristo Iesu, o oukou ka poe i mamao aku mamua, ua hookokokeia mai ma ke koko o Kristo Iesu."  Kumuhana.  "O ke koko o Kristo he ume ia e hui ai ka poe manaoio iloko o ka lani."  Manao nui.  "E paulele loa na kanaka a pau ia Iesu ka mea nona ke koko gula mau loa e ola ai."

          Ua loheia mai, ua paa loa ka hale kahu o ka ekalesia o Waihee.

          He lono kaumaha ka i loheia mai ua haalele mai i keia ola ana ke kahu o ka ekalesia o Paauhau ma Hamakua a ke noho nei ia ekalesia me ke kahu ole.

          Ke hoomakaukau nei ka ekalesia o Waikapu e kukulu i hale no ko lakou kahu.

          He maikai na hana e Rev. W. N. Lono ma Kona, o ka hemahema wale no o kona ae ole e noho loa i kahu nolaila.

 

NUHOU O NA AINA E.

          I keia wa ma ke aupuni o Farani, ke hanaia la na huila o ke kaaahi he mau huila ili pipi bukalo malalo o ka noii a imi ana a kekahi haole ma ka inoa o Roche.  Ua okioki maoli loloaia ka ili o ka pipi bukalo i ka wa aole i hooluuia, alaila, hoohuiia a owili peopoeia ma ke ano o ka huila, a hookomoia iloko o kekahi mikini kaomi, alaila umiiia o waho loa me kekahi mau apo hao.  Ua oleloia o ka huila o keia ano, aole he nakeke a he paa no hoi i ka wa e hookui ai me kekahi mea, a aole no hoi e opa ke kaa ke holo ma kana huakai loihi.

          Ua kauoha ka Aha Kuhina o Aikupita i ke aupuni o Enelani, ina he ake kona e hoohui ia Aikupita i Panalaau nona, alaila e hana oia pela, a ina aole he ake kona e hana ma ia ano, alaila e ku oia a hele pela.  A ua olelo ae no hoi ke alii Kui, a ua i hou oia aole oia e ae e waiho aku ia hanohano i loaa iaia aia wale no a ma na hana lima ikaika.

          O ke ala hou ana mai a laulaha akea na hana hoala kipi a ka hui Nihila ma Rusia i keia wa, ne ia mea i hookomo aku na manao kupilikii hopohopo i ka Emepera.  Ua paholaia ae no hoi he lono ano malu mai ke keena mai o ka Emepera e i ana ua ano olalau na noonoo ana o ka Emepera mamuli o na lono i paholaia no na hana a ka hui Nihila, a mamuli no ia lono hookahi, ua hooi pakoluia ae ka nui o na koa kiai maloko a mawaho o ka pa alii.  Ua hoike houia ae no hoi ke hoohalua la ka poino a ka make maluna o ke ola o kana keiki hanau mua.

          Ua hoike houia ma ko nupepa Bulokina puka pule o Kapalakiko, mamuli o na lono i paholaia, o ke kumu i loaa ka poino eha maluna o ke kino o ka Emepera o Rusia, i ki maoliia no oia i ka pu e kakahi mea i ike oleia, a na ke kani ana o ka pu i hoopuiwaia i na lio e kauo ana i ke kaa o ka Emepera e kau ana ia wa a oia ke kumu o kona haule ana mailuna iho o ke kaa.

          Ua olelo houia, ina e hoole ana o Enelani ma o ka pahola ana aku i na kokua ma ka aoao o Aikupita elike me ka Aikupita noi, alaila, e ae ana o Aikupita e komo mai na mana o Tureke a lawe ae nona ka palena hikina o ka mokuaina o Soudana a e hoemi  mai i kona mau palena hema a i kekahi wahi i manaoia.  Ke noi ikaika aku nei ke aupuni o Aikupita ia Enelani e haawi aku i kekahi hapa o kona kokua, a ma ko Enelani aoao, ke ku nana maka wale aku nei no ia.

          He hopena manaonao ka i ili iho maluna o kekahi keiki Kaukau alii no Enelani ma ka inoa o Satafoda i hoea ma ke kulanakauhale o Nu Ioka mai Enelani ma na la hope o ka mahina o Novemaba o kela makahiki.  Ua noho oia ma kekahi hotele o ia kulanakauhale o ma ia hotele i halawai ai oia me kekahi poe haole hahai holoholona ano lealea wale no.  No lakou i kono iaia e hele lakou ma kekahi huakai hahai holoholona me lawaia ma ka mokuaina o Maine; ua ae oia a ua hele nui.  Ma ke kulanakauhale o Banakoka o ia mokuaina no, ua halawai keia keiki e oleloia nei me kekahi kaikamahine opio.  He halawai a he launa wale ana no, komohia iho la na manao hoohihi mawaena o laua, a i ka wa i hoomaka ai ka huakai hahai holohoona a lakou, aelike mua iho la laua e lilo laua a elua i hookahi ma ia mua iho.  Ma ia huakai hahai holoholona nae a lakou halawai iho la keia keiki me kekahi ulia poino oia kona make ana maloko o na umii paa loa a kekahe bea.  Ua hoi koke na hoa hele o keia keiki a hahai i ka lono weliweli i ke kaikamahine a na ia lono i hoano e ae i kona noonoo a ano pupule a i keia wa mai nei he pupule maopopo oia o ke ano inoino.

 

Eia ke Kau holo balota o 1884.

          E na makamaka keonimana, a me na hoaaloha oiaio o na apana koho mai Hawaii o Keawe a Kauai o Kanoa, papale mai o Niihau o Manoopupaipai.

          Eia ka manao a me ka leo heahea ia oukou, e hoohui ae ia kakou me na puuwai lokahi i kukulu i ko kakou mau manao maluna iho o ke kahua o ko kakou mau noonooo kanaka io, e wehe ae i na alualu o na ike poaeae o ko oukou mau lunaikehala, i ole ai kakou e hopu hewa i ka loli, ka i-a maka ole, a hapuku wale mai i na Uluaaiole i helelei i ka makani, pela i piha unu ai ka Hale Ahaolelo me na kanaka ino, me na hiohiona ano holoholona uhane ole o na kau i hala.

          E koho i ke kanaka puuwai aloha aina, aloha lahui, aloha ohana.  Aole i ke kanaka puuwai awaawa popo auhuhu, puuwai eleele.  E koho i ke kanaka hookuliu, lae oo, ihuoo o ke kai hohonu, aole i ke kanaka ihu papohue o ke kai papau, maanei haano-u, haaliki kanikani waha alamihi ka wa kai a malo, mao nui ke kai paa ka waha.

          E koho i ke kanaka puuwai laelae kalai olelo naauao, he ike i na mea pohihihi, e wehe ana i na mea huna, he ulu ia mawaho loa, he lou kona mea e loaa ai, o ka ulu ia pehia mai no ke kahua mokomoko.  Aole o ke kanaka puni hanohano naau kamalii hawawa, ike ole me ka hemahema, makemake holo balota, kipe papaaina, kipe io bipi io puaa, kipe omole rama kiaha rama, puka kela maanei, mao muheehololua, punipuni malimali oihana.

          E koho i ke kanaka puuwai liona, i koa wiwo ole.  Aole i na Gilipati poo hupo hapa ike, noonoo uuku a hoopau koalaala no ka Hale Ahaolelo.  Aole ia wahi no ke pauhala a me ka hokahoka, a i wahi paani hoi no na popoki a me na iole.  No ka mea, o ka Hale Ahaolelo, aia ilaila ko kakou pukaihu, a me ko kakou kania-i, kahi o ko kakou kuonoono e ku ai o na home, e kau ai o na poo i ka uluna, a kaka na wawae i ka nani o bipo.

          E koho i ke kanaka kuokoa, kumamao, a kukaawale.; elike me ko kakou mau kanaka kupaa me ka naue ole, i ke kau o 1882; aia ko lakou mau inoa ma ka puuwai o ka lahui, aole i hapalaia me na kiko eleele o ka Leopaki: ke waiho molaelae mai la imua o ke kahua mokomoko o na kau ahaolelo.  E hewa ia la ea, ko kakou koho i ke kanaka kupono, i lawelaweia ko kakou mau pono, iloko o ka Hale Ahaolelo, i hoohokaia na manao kuko ino o ka poe hoomakaulii ana a me na iini lapuwale o na poe aeahaukae; nolaila, e kapae loa kakou i na kanaka opu kamalii, i ole e papaluia ka moeuhane a Waawaaikinaaupo laua me Kuhikee; nolaila eia ka wa kupono e awiawi kakou e kuka e koho i na Davida koa wiwo ole, na Daniela kuokoa, i na Iosepa hoopono, a pela aku.  Ua lawa ka aina no na kanaka maikai, a ma o kakou iho no ka hewa, no ko kakou koho i na kanaka ino, elike me na kakalaioa, a me na puakala, elike me ke ino o ko laua kino, pela no ka awaawa o ko laua hua; pela no na kanaka kolohe, aia a hiki aku lakou i ka hale Ahaolelo, aole lakou e lawelawe ana i ka makemake o ko lakou mau Haku, ko lakou mea nana i painuu aku a noho ana i ka hale Ahaolelo, aole no hoi i imi i ka pono o ka lahui.

          Ina kakou e hoomau aku ana e koho i na kanaka awaawa, palaualelo, alaila na kakou no i koho i na kaula kipuka e hookomo ai i ko kakou pua-i a nana pono aku iluna o ka amana li kanaka.  Elike me ko Wailuku poe, na lakou no i eli i ka lua a poopoo a haule no lakou iloko o ia auwaha a lakou i hana ai, oia hoi ko lakou koho ana i ke kookoo o Kaneiahuea ia Kawalakii.  A o kakou kekahi elike ana me ia, he pono hapuku mai kakou i na kanaka inoino.  Alaila o ka lahui holookoa a pau e hoi ana lakou i ka mokupuni o Kaululaau.  Na oukou e puana mai ka mamala olelo i koe, a loaa pono na haina.  Hulo like ae kakou,  Ke hooki nei au i ka haukawewe ana o ka'u makakila, me oukou ko'u aloha.  Ko oukou hoaaloha oiaio.

                             D. N. Kaponookalani.

 

Eia ka Oiaio.

          I keia mau la e hele nei ke olelo pinepine nei ka Elele ua hoao o Keo Kaaka e kuai ia Puuloa.  I hoike no ka oiaio ole o ia olelo eia iho malalo kekahi palapala a Keo Kaaka i hoopuka ai iloko o ke Kuokoa o ka makahiki 1873, maluna o kona inoa ponoi.  E oluolu oe e ke Kuokoa e hoo puka aku, a e ike auanei na mea apau i ka hakuepa a ua Elele nei:

Kue i ka haawi ana i ke awa o Ewa i kumu e loaa ai ke Kuikahi Panailike.

          E ka Lunahooponopono:  "Oiai ua kuu akeaia kou mau kolamu no ka noonoo ana no ke Kuikahi Panailike, nolaila ke makemake nei au e hoike i ko'u mau manao kue no ke Kuikahi Panailike i kukuluia maluna o ke kahua e koi ana e haawiia aku ke awa o Ewa, no ka mea ua kuhihewaia e kahi poe na'u ia mau manao.  Mawaena o kekahi mau kumu i laweia mai imua e ka mea haiolelo hope iho nei, ua hoikeikeia mai e ka poe ake Kuikahi na kumu wale no e hoapono ana ma ko lakou aoao, aole nae o na apuupuu kekahi.

          "Ua hoaiaiia mai nei ko Sadinia haawi ana ia Villa Franea no Rusia, ko Farani paa ana ia Poneciere ma Inia hikina, ko Potugala lawe ana ia Makao a me Beritania nui ia Honokaona mai a Kina.  Aole nae i hoikeike mai nei i ko Beritania lawe ana i ka mokupuni o Helekolani (Heligoland) ma ka nuku o ka muliwai Elba, a me ka aina o Giba raleta ma Sepania, o ka mua mai ke aupuni mai o Denemaka a o ka hope mai a Sepania mai.

          "Ke noi aku nei au i ka poe heluhelu e nana kakou i ka moolelo e waiho nei, no ka haawi ana i keia mau aina, a e hookahua iho i ke kaulike o na kumu i akeia e ka poe ake Kuikahi e huli kanaka Hawaii ma ko lakou manao e haawi i ke awa o Ewa.

          "Akahi--Ua minamina au i ka loaa ole ia'u o kekahi moolelo no ka haawi ia ana o Villa Faranea e Sadinia ia Rusia no ka mea aole he buke i loaa ia'u o keia hope mai nei, e hoike ana la i ke ano o ka'u mea i makemake ai e loaa.  O ka mea aku mahope o keia, oia ka aina o Ponedicere, o keia wahi aia no ma na kapakai o Inia, i ka M. H. 1672 a i ole ia'i ka 1683 paha, (no ka mea he like ole ka manawa i hoikeia ma ka moolelo) ua lilo mai keia aina i kekahi kanaka Farani ma ke kuai mai kekahi alii o ka aina.  Ua manaoia e lilo ana ua wahi la i wahi waiwai loa, aka i ka 1693, ua lilo aku ia wahi i ke aupuni Farani.  I ka 1761 laweia e Beritania ma ke kaua ana mai a Farani aku.  Mawaena o na makahiki 1761 a me 1815, he elua hoihoiia ana o keia wahi ia Farani, a he elua lilo ana mai ia Beritania ma ke kaua.  Nolaila ma keia ke ike nei kakou ua like ke aina o Ponedicere me ka iwi pipi a na ilio elua e aumeume ana no ka manawa he kanalima makahiki a oi.

          "He mea moakaka loa, o na okana aina e kokoke ana malaila i ka wa a Farani a me Beritania e kaua ana, o lakou ka oi aku o ka poino, ina he kuikawa kekahi mau aina mawaena o na moho hakaka, he pono e ike e aku kakou i na hoao a me na poino o kela poe nona ka aina iloko o kela wa kaua loihi no ke ake i aina ma ka ikaika.  O Makao ma Kina i lilo ia Potugala oia ka hope aku ma keia hoomakaulii aina, ua haawiia o Makao ia Potugala, mamuli o ke kue ana aku o na moku manuwa o Potugala i na moku powa e hao wale ana ma na kapakai o Kina.  O ka uku panai nae ia Kina mai a Potgala mai no keia lokomaikai nui, oia ke kukuluia ana o Makao i kahua no na Pukiki e kue mai ai ia Kina.  He mau tausani o na Pake e hopuhopu waleia nei e Potugala i kela a me keia makahiki, a kuaiia aku no ka hookauwa kuapaa i oi loa aku ke ino i ke kalepa nika o Aferika.  O ke awa aku o Honokaona, oia aku mahope o keia.  Ua haawi waleia o Honokaona ia Beritania mahope o ke kaua opiuma.  He wahi nana hoopohihi keia, ka hookomoia ana mai mahope o ke kaua opiuma.  Ua ikeia e ka poe heluhelu moolelo a pau, o keia kaua oia ke ino o na kaua a pau ma na moolelo a pau o ke ao nei, o keia wahi olelo "Ua haawi waleia," a mahope o ke kaua kona ano maoli, ua haawi pio waleia e ka lahui i hoehaehaia, no ka mea, aole hiki ke kaua aku.  Mai hoholaia o Kina i keia la e ke gula palena ole ina i hoemu muaia aku o Beritania a me Potugla mai kona mau kapakai aku.

          "O ke kulanakauhale o Giberaleta ua lawe maluia e Beritania mai a Sepania mai i ka 1704, a ma ia manawa mai a hiki i ka 1713 ua hoaa wale o Sepania e hoi mai a he ole ka loaa.  I ka 1727 ua hoao houia e hoihoi hou mai a nele no.  A mai ka 1779 a hiki i ka 1783 ua hui ae o Sepania me Farani e hele aku e kaua me ka manao e hoihoiia mai, aka, ua hoka no.  Ke ku nei o Giberaleta he awa no na waiwai e komo dute ole ai i manaoia no ko Sepania mekeke.  Ua nui loa ke poho o Sepania ma keia.

          "O Helikolani hoi, he wahi mokupuni uuku ia ma ka nuku o ka muliwai Elba e komo aku ai iloko o Geremania no Beritania ia wahi i keia wa i kauaia nae me Denemaka i ka 1807 a mahope haawi waleia mai i ka 1814.  I keia la ke noi mai nei o Bisimaka kela kuhikuhi puuone kaulana o keia au e waiho mai o Bertania no Geremania ia wahi.

          "Nolaila, ma na hoohalike ana a pau a ka poe a ke kuikahi e kukulu mai nei ma ka haawiia aku o ka Ewa, ke ike nei kakou o na aina a pau i lilo i na aina e, ua laweia me ka ikaika o ka pahikaua, a i ole ia, ua hanaia me ka peni kakau ma kahi lima, a he pahikaua ma kahi lima.  Ma keia ano ke noiia mai nei kakou e haawi wale aku ia Ewa, no ka pomaikai i kanaluaia, a na aupuni hoi e aku i komo ai iloko o na kaua e pale aku, a i hookelakela hoi i na puali kaua nui me na lilo oi kelakela, a i ole ia no na hooponopono aupuni ano maalea.  Ma ka malamalama i loaa ia'u i keia mea, ke kue nei au i ka haawi ana i ke awa o Ewa, i kekahi mana e no ke kuikahi.  Ina aole e hiki i ka poe ake kuikahi panailike ke lawe hou mai mau kumu maikai e ae maluna ona e K@@uluia ai, he pono i na kanaka Hawaii a pau ke paa loa, aole e haawi i hookahi kapuai o ko kakou aina.  Elike me ka loihi o ko kakou aua ana i ko kakou aina, pela auanei ka loihi o ka noho kuokoa ana, aka, ina aole e hiki ia kakou ke paa, alaila, ua heluia ko kakou mau la ma ke kulana lahui.  "Keo Kaaka "Maraki, 25, 1873."

          Ma keia e maopopo ai i ka poe heluhelu o ke Kuokoa ka epa o ka Elele me kona manao hapa o kona hoopuka ana i na mea oiaio ole, he mea ia e hoowahawaha ia ai o Keo Kaaka ka mea i ikeia a i maopopo kana hana no Hawai, e hoaa wale no oe e ka nupepa i piha i ka epa, aole e manaoia kau, no ka mea, ua lawa makou i na oiaio e hiki ole ai i ka hoopunipuni ke lanakila.                                              S. L. Kiwini.

 

          No ka la holo Balota.

          Iloko o ka pule i hala ae nei, aohe i aui ae ke kulana o na paa balota elua o Honolulu nei mai na kahua mua i hookakaia e makou i kela Poaono aku nei, koe wale no keia, ua pii loa ae ka ilaika o ka balota o na makaainana.  Me he la, ma ka nana ana, e ala lokahi ana ka hapa nui o na makaainana o keia apau a hoike ia lakou iho he poe ua ike pono i ke ano o na pono koho balota, a e hooko pololei ana i ko lakou kuleana i ka la koho ma ke ano he lahui kanaka makua, a aohe ma ke ano kamalii.  Na ka la eono nae o Feberuari e hoike mai i ka oiaio maoli o keia.  He nui no na hana maalea i hapaiia e ka paa balota a Kipikona a me kona poe kokua, i mea e wawahi ai na pakaua ikaika o ka manao lokahi o na makaainana e ku poai nei i ka lakou paa balota.  Aka nae, a hiki i keia la aole makou i lohe ua nawaliwali ka manao o na makaainana no ko lakou aoao, a no na noa hoi a lakou i wae ai.  Ua hoopuka iho nei o Kipikona iloko o kona nupepa haole i kona manao e lawe i ka inoa o J. O. Kaaka a e hoopaa ma ko lakou balota, a e waiho aku ia keoni Beka; aka, aole nae i hiki ia hana.  Ua lohe mai makou ua olelo o J. O. Kaaka, me na makaainana no oia a haule a lanakila.  O na ouli nae o ka lanakila ka mea e kau mai nei maluna o ka hana a na makaainana i keia wa.

          Ua hoao no hoi kekahi o na hoa o ka paa balota o Kipikona e hookomo iaia iho iloko o ka balota a na makaainana, aka aole no i hiki.  A o ka hoouka hope loa o ua Kuhina nei i loheia, i mea e hiolo ai ka pono o na makaainana, oia ka onou ana mai i paa balota hou, me ka manao na ia balota e wawahi ka manao o ka lehulehu a pela hoi e haule ai ka pono o ka lehulehu.

          Heaha la auanei na hope o keia?  Ma ka manao o keia pepo, aole no e puni ana ka poe koho balota o keia apana i kela mau hana.

          Ma ka hoomaopopo ana i na noonoo o ka hapa nui o ka poe koho o keia apana, mamuli o na lono i loaa mai, me he mea la ua ku kanaka makua lakou, a e koho ana i ka poe a lakou i wai ai no lakou iho, he mau inoa i kupee oleia a paa me na oihana aupuni, aka, ua kaawale loa no ka pono a na makaainana Hawaii a me ke kuokoa o ke aupuni Hawaii.  A ina pela na apana kua o kakou a puni ka aina, alaila e  ko auanei kekahi olelo i hoopukaia e   keia pepa he mau pule i hala ae nei e olelo ana, ina ua ili mai ka pilikia maluna o ka aina mamuli o na hana hemahema o na luna aupuni, alaila o na makaainana no ka puuhonua e ola ai o Hawaii.

 

NA HANAU.

          Jan. 7,--hanau ma Kekaha he keikikane na Kilouano me Lilia.

          Dek. 5 1883, hanau ma Kainalu Molokai he keikikane na Akau me kana wahine.  He hookahi pule ke ola ana a make.  Ma ka la 8 o ia mahina no ma ia wahi hookahi no, hanau mai na Kekahuna me kana wahine he keiki kane, he eono wale no la o kona ola ana a make koke no.

 

NA MAKE.

          Oct. 30 1883 ma Honomuni, make o Pila Puu, he opulepule kona mai i make ai.

          Ian. 5 1884, ma ia wahi hookahi no make o Keoni he fiva kona mai i make ai.

          Ian. 14 1884, ma ia wahi hookahi no make o Hiikaalani (w) he nahu kona mai i make ai.

          Ma Kawaipapa, Hana, make o Mrs. Kunewa Kaipo ma ka la 13 o keia ma hina.

          Nov. 10 1882, make o Kaahiki (w) he lolo kona mai i make ai.

          Ma Kaneohe Ian. 18, make o Tamara Kaumeheopu iloko o ke kanaiwa a oi o kona mau makahiki.

          Ian. 6,--Ma Kekaha, make o Keo (w) a ma ka la 12 me 13 o ia mahina no make o Maheiwi (k) no Pokii a me Pueheihei no Mana.

          Ma ka la 22 o keia mahina o Keohokaapia (k) ma Kapalama-uka.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

 

J M DAVIDSON.

LOIO!    LOIO!!

Keena Hana: Helu 13 Alanui Kaahumanu

1147-3ms.

 

AONA [PAKE.]

Halekuai Upena ma Alanui Maunakea

Helu 8, Honolulu.

          Malaila e loaa ai na upena o na ano a pau, mai ka maka kahi a hiki i ka maka ha.  A malaila e loaa ai na aho o na ano a pau.  Ke kono aku nei au i ka poe a pau mai Hawaii a Kauai e hele mai ma ko'u hhalekuai a e kuai makepono aku no au.

1152-3ms.

 

HALEPAI O THOS. G. THRUM;

O KA NUPEPA

SATURDAY PRESS me KUOKOA

 

ALANUI KAAHUMANU, HONOLULU.

Malaila e paiia ai na ano a pau o na

Buke, Hoike o na Kula, Hoike a na Komite, Na Haawina Kula Sabati, Papa Kuhikuhi o na ano a pau, Hoolaha Nunui a Liilii, Balota, Lipine Papale, Tiketa, Wahi Leta, Bila Pai Hakaiika Hoolaha Kudala,

&c., &c. &c.

Iloko o ka wa pokole a me ka auhau haahaa.

 

A ma ka halekuai o THOS. G. THRUM

ma Alanui Papu, e loaa ai na

          Kalana kakau o na ano a pau,

          Wahi Leta           "        "         "

          Inika                    "        "         "

          Penikala              "        "         "

                   Mea Hoopilili, buke hoomanao,

                   Peni gula a me kumu gula,

                   Kii, a me na laau,

                   Buke kii o ka ohana,

                   Buke kii a na keiki,

                   Na mea paani a na keiki,

                   Kaa a na keiki,

                   Kaa huila lua a na opio.

     A he Agena: no ke ana lole pepa o na Keiki a me na wahine

No ka hoailona ana i na lole me na inoa ponoi e hookoia na kauoha a pau no na papa inoa ke waihoia me keia halekuai me ka uku pu o ka papa inoa i makemakeia.  Uku no ka inoa hookahi me ka inika a me ka hulu, $1.50 ina ma ka papa inoa keleawe, a ina ma ka papa inoa dala, $2.

          O na kauoha ioau mai na mokupuni e hookoia ina e hoouna pu ia mai me ke dala a me ka moakaka pono o na hoakaka ana.

THOS. G. THRUM.

 

NA HOOLAHA KUMAU.

          J. T. WATERHOUSE.

                                                (Waiakahaoi.)

HALEKUAI KUKAA NUI ME LIILII.

Ua piha pono me na waiwai makamae hewa ai na maka i ka nui o ka lehua.

Heaha no la hoi ia:

MALAILA

Na Apa Kilika o na ano a pau.

Pahoehoe o na ano a pau.

Alapia o na ano a pau.

Huluhipa o na ano a pau,

Na Huluhulu holoku,

Na Keokeo Paina,

Lilina lau puu.

We@@@.

Lepon@lo.

Lainakini.

Ahina pelekane.

Na Kihei o na ano a pau.

Na Koloka o na wahine.

Na Kihei Huluhulu,

Na Kalakoa o na ano a pau,

Na Kihei uhi moe.

Na Koloka o na wahine.

Na uhi Kilika.

Na uhi Alapia.

Na Hainaka nunui a laia

Eia hou.

HE HELUNA NUI ONA PAA LOLE O NA KANE A ME NA KAM@@@

Na Apa paina maika loa.

          Polu manoanoa a lahilahi.

          Huluhulu manoanoa a lahilahi.

          Na Apa huluhulu a pahee.

          Na paa lole huluhulu, kane, me kamalu.

          Na Pililakeke loloa a pokopoko.

          Na Palule kaula o na ano a pau,

          Na Palule keokeo,

          Na Palule kalakoa,

          Na Paleili.

Na Papale wahine i kinohinohiia me na pua me na hulu nani, a he heluna nui o na kane a me na kamalii o na ano a pau

 

          HE HELUNA NUI O NA KAMAA.

          Na Kamaa buti,

          Na Kamaa pihi,

          Na Kamaa huka,

          Na Kamaa laholio,

          Na Kamaa weleweka.

He heluna nui o na Noho Lio maikai

                   Na Noho Italia,

                   Noho pulu mamua

                   a mahope o kela a me keia ano.

Na Aila o kela a me keia ano.

Na Aila honua helu i he aiai me he wa@@.

Aila pena, aila hoomaloe, aila Oliva.

Aila inu, Aila lauohe,

Waiala maikai.

Na Pena waihooluu like ole.

Keokeo, Eleele, Polu Melemele,

&c., &c., &c. &c.

 

Ina iho Ina iho.

Na ipuhao, ua ipu ti, Na koi nui a liilii, Na pahi Nuila liilii, Na pahi ole, pakahi Na pahi olo paha

Na tabu nui a liilii, Pakeke nui a liilii, Na lako kamana, Na lako amala, Na kamaa lio, Na moe hao, Na pela uwea.

Na lako hao, ma ka aina a me ka wai

          Na lako pa,

          Pa nui a liilii,

          Na bola,

          Na kiaha aniani,

          Na aniani kilohi,

          N ipukukui o na ano a pau.

He heluna o na mea ai.

          Palena peopoe,

          Palena poepoe palupalu.

          Palena huinaha,

          Palaoa o na ano a pau.

 

          Na kamano maikai loa ma ka pahu,

          Na kamano tini,

          Paakai o Livapulu,

          Paakai inu,

          Paakai hu,

          Mauu Kaleponi,

          Palani ai a ka lio.

 

He heluna nui o kei mauwaiwai aiwaiwa@ ko'u mau halekuai aole i pau i ka haaiia aku na oukou no e hele mai a kilohi no oukou Ua waeia keia mau waiwai me ka maiau, ma Pelekane, Farani, a me Amerika, no ka pono a me ka pomaikai o na kana Hawaii, na kauoha mai na mokupuni e hookoia me ka eleu loa.

J. T. WATERHOUSE.

(Walakahauki.)