Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 52, 29 December 1883 — Page 3
This text was transcribed by: | Alika Olsen |
This work is dedicated to: | Pearl Harbor Hawaiian Civic Club |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUHOU KULOKO.
Ke hana hou ia nei ke alanui Kalepa i keia mau la.
Ua hala no Waimanalo ke 'lii ka Moi me kekahi poe e iho.
He mau hookalakupua ano e ka i ikeia ma Hilo i keia mau la.
He Hotele hou ko Henere Nolte ma Waikiki. I ka la Karikimaka iho nei ka hoau mua ia ana.
Eia i o makou nei he mau manao paipai lunamakaainana, no keia pule ae ia e hoea aku ai.
E makaala e na makamaka i na Olelo Hoakaka o ka Haku Nelesona e puka aku ana ma ka pepa o keia pule ae.
Ua hoolaha ae o Maunakea loio ua makemake oia i keiki kupono no ka lawelawe ana i kana mau hana. I keiki naauao kona makemake i maa ma na olelo Hawaii me Enelani.
O kela rumi i noho mua iho nei o keia haole hana uwati oia o Kraft ma ke kuea o ka nupepa Gazette, e lilo ae ana ia i keena humu lole no L. B. Kerr, a i ka Poakahi nei ka weheia ana.
Ua ku mai ka mokuahi Alameda i ka Poaono o kela pule. Mawaena o ko kakou mau ohua i huli hoi mai o Kauka Brodie, Kauka J. M. Wini a me kana wahine, J. Gay me kana wahine.
Ua haiia mai ia makou, o ka hana nui o ka Poka huakai aku nei i Kapalakiko oia kona holo ana aku nei e kauoha i kakahi pa kapili moku o laila e kapiliia i mokuahi hou no lakou i oi ae ka nui mamua o Lilinoe.
He aha mele manawalea nui ke haawiia ana ma ka luakini o Kaumakapili ma ke ahiahi o ka Poalua ka la Hape Nuia o keia pule ae. E hele nui ae kela me keia. Ua konoia mai makou e hoolaha aku i keia maluna ae.
E hoopukaia aku ana he moolelo Makai Kiu hou. He moolelo keia na ko makou mea unuhi i noii me ke akahele loa, a ua hiki hoi ia makou ke pu, ana ae, o ka oi keia mamua o na Makai Kiu i hoopuka mua ia ma na kolamu o ke Kuokoa nei.
E Ikaaka Kihe, ke kali nei makou o kou lawe mai i kela mau pooleta he 25 au i haawi makana ai no kau nane. Ua pololei ke kuailoia ana o ka haina, nolaila, o ka mea i koe o na pooleta. E hoihoi mai ia makou na pooleta, a na makou e haawi aku i ka mea i kuleana malaila. Mai hookaulua hou aku.
Ma ka make ana o Mr. H. A. Scott kekahi o na kakauolelo o ka hui o Waila ma i ke ahiahi o ka la Sabati o kela pule, na ia mea i hoohapa iho i na hae o na moku e ku ana ma ke awa i ka Poakahi nei. He rumatika kona mai, a me ia mai no ona i hoomanawanui pauaho ole ai i ka hana a kona mau haku a hiki wale i kona hoouolu ana akula.
Ua hoomaka hou iho nei o loio Hakuwela kekahi o na loio kamaaina o kakou, e lawelawe hou i kana oihana i maa mau ia, a ua wehe ae nei oia i kona keena loio ma ke keena mua iho nei o ke Kanikela Amerika ma ka hale Banako, a malaila oia e loaa ai i ka poe a pau i loohiaia i na mai o ke kanawai.
Ua ku mai i ka la Sabati nei ka mokuahi lawe leta Zaelandia o ka laina hooholo mokuahi Pakipika mai na Panalaau mai o ka hema, a ma ka auina la no o ia la i holo loa aku ai no Kapalakiko. Ua hoi aku maluna ona ke kamaaina Amerika Adee me kana wahine. A mawaena o ko kakou mau kamaaina i holo aku o G. W. Macfarlane, E. R. Foster me kana wahine.
Ua hoikeia mai ia makou e hooholo ia aku ana no na paeaina Kilibati he @@ kuna iloko ae nei o na la mua o ka mahina o Ianuari. A o na makamaka a pau e ake ana e hoolauna manao ma na leta i ko lakou mau makamaka ma ia mau paeaina, he pono ia lakou ke lawe ae i na leta ma ke keena o ka Papa Hawaii. E hoounaia no na leta ke laweia aku ilaila mai keia la aku a hiki i ka la 7 o Ianuari.
He nane kai loaa mai ia makou mai Kohala mai no ka hoolaha ana. Ma ka hapa hope o ua nane la ua oleloia he 12 pooleta makana ke loaa ka haina. Ma ko makou aoao iho, ke olelo nei makou e hoouna mua ia mai na pooleia makana i o makou nei, alaila, e hoopukaia aku no ka nane. Aole makou e ae e hoolaha wale aku i ka nane o like pu auanei ka ulolohi o na pooleta me ka Ikaaka Kine nane iho nei.
He mea makehewa ia makou ka hoolaha hou ana aku i ka haina o ka nane a Hawaii me ka Ikaaka Kihe; malalo o na kumu, ua hoolaha mua ia. Pehea, he nana ole anei kou e Nahalepainiu o Kona Akau, Kaleimamoo Kohala, Pinehasa o Kohala, Haulani o Haiku a me kekahi poe e iho i hoouna mai i na haina o ua @ nane la ma na inoa kapa@@ o mua ia ana o ua nane la e @@ kulanakauhale nei? Ua hoolahaia e makou na haina o ua mau nane la; a pehea, aole anei i lawa ia? Aole anei i ikeia ia kuailo ana mai kela pea a keia pea? Hookahi kuailo ana, hookahi hoolaha ana, ua lawa.
I ka Paokolu o keia pule ae e holo aku ai ka mokuahi Amameda no Kapalakiko.
Ua lawe aku ka mokuahi Zealandia i ka la Sabati o kela pule he 500 tona o ko kakou mau ukana Hawaii.
He aha mele ko keia po ma ka hale halawai o ka Ahahui Opiopio o ke kulanakauhale nei.
Ua hauoli o Mr. Berger a me kona mau keiki, oiai ua hiki mai nei na aahu hou o lakou, a he keu aku a ka pili pono i na oiwi.
O ka Poakahi ka la 31 o keia mahina oia ka la hanau o ka Moiwahine Kapiolani a o ka piha ana ia o kona mau makahiki he 49.
Ua paiia iho nei ka Alemanaka o ka Makahiki Hou a Mika Holo ma, a ua hoomanao mai lakou i kekahi o ia mau Alemanaka no ko makou pakaukau.
Maka Elele o kela Poakolu aku nei i ike iho ai makou i ka hookohuia ana o Paul Neumann, W. D. Alexander, J. Kaae, S. Parker, a me E. K. Lilikalani i mau lala no ka Ahakukamalu.
Ua hoopauia ko J. W. Girvin noho ana ma ke ano luna kula no ka apana o Wailuku, a ma kona wahi ua hookohu ia aku nei e ka Papa Hoonaauao o Mr. A. Barnes, a mai ka la 1 o Ianuari o ka makahiki hou e mana ai kona hookohu.
He mau Olelo Hoolaha kai hookauluaia i kela pule no ka piha loa o ka pepa me na manao heluhelu, a ma kahi e ae o ka pepa o keia la e ikeia ai ua mau olelo hoolaha la.
E makaala mai e ko makou poe heluhelu i ko kakou pepa ke hoea aku i o oukou la i ka makahiki hou. E hoea aku ana oia me na ohohia o kona aahu nani a maemae. E makaala mai.
Ua lohe mai makou e hoopukaia aku ana ka nupepa namu puka ahiahi ma ke kulanakauhale nei, a iloko ae nei paha o ka mahina o Feberuari a i ole o Maraki e puka ai. O Kaniela Laiana ka mea nana ua nupepa la.
O kau manao e Kaonohi o Kohala e pili ana no kela pauahi ma Halaula, ua kapaeia e makou. Ua lawa no na hoakaka ana no ia pauahi ma ko Kalohai manao e pili ana no ia mea hookahi a e puka aku nei malalo o keia poe.
Ua kapae makou i kau e Keaniani e pili ana no kela nanau helunaau; no ka mea, ua ike makou aole he nuhou o o ua manao la. O na manao nuhou ka makou i ake ai a aole o na hoakamai ninau helu.
Penei ka Iosepa o Hana Maui, i hoike mai nei ia makou: E hoike hui ana na kula Sabati mai Keanae a Kaupo ma Hana i ka la 1 ae nei o Ianuari. O S. W. Kaai, C. K. Kakani, S. K. Hanuna, me J. Gardner, ka poe e holo lunamakaainana ana no keia kau ae.
Aia ae la ke keena o ke Kanikela Amerika i keia wa ma kekahi rumi o luna o ka hale pohaku hou o Kimo Kamapela ma na kihi o alanui Kalepa me Papu. Ua haaleleia 'ku ke keena mua oia ke keena maluna ae o ka banako, a no Hakuwela ia i keia wa.
Huli pu ke kaa lawe ohua o Kamuela Kuula i ke ahiahi o ka Poakolu nei ma ke alanui Moi maluna mai o ka uwapo o Haaliliamanu. He ohua wahine ko luna ia wa i huli ai –ua loaa na eha kukonukonu iaia. Ua loaa pu no hoi he poino i ke kaa.
Ke wawaia nei ma na poai o ke kulanakauhale nei, o Juliana Walanika ka oi ma ka po himeni o ka Poalua nei. Oia anei? Pehea hoi ka Hau-hili-lani Kalabu? Ka! Ka i no hoi ia lakou ka nululu lelepuni anuu peki. U! A i ka nui kalabu iho ka ha-u.
Eia na inoa o ka poe i kaa mua ka lakou mau dala no ka pepa nei no keia makahiki ae: W. E. Pii, A. Kahalione, J. K. Kamika, Ilihune, me Hon. D. Kahanu, a me Mrs H. R. Hikikoki. Ua kaa e ka hanohano i keia poe nona na inoa maluna ae.
E au e ko makou mau makamaka a pau! Ua hiki mai nei mau makamaka a pau! Ua hiki mai nei ke kii makana o keia makahiki ae oia ke kii nani a hanohano o ka Haku Visakauna Nelesona ma ko makou keena. Ua makaukau makou no ka hooko ana aku i na kauoha a pau ke hoolele mua ia mai ko kapuahi.
O ka nupepa Ke koo o Hawaii ua lilo ae nei i ka poe loio Hawaii o ke kulanakauhale nei ka poe i manao iho nei e hoala i nupepa e like me na lono i pahola mua iho nei. O keia inoa nae e kau ae la maluna e kapaeia ana ia, a o ka lakou inoa no i manao ai Ke Ola o Hawaii, oia ana no ka inoa.
Na J. H. Mahoe i hoike mai i keia malalo iho: Ua loaa mai nei he Alemanaka maikai a ano hou, na ke Kuokoa mai nei paha keia makana nani, a na ka Paeaina paha? He makana karikimaka paha? Make iho nei o Puhou o ka mahiko o Kilauea nei ma ka wanaao o ka la 13 o keia mahina. Ma ka la 12 ka pepe ana o ka wawae i ka nau o ka wiliko a ua okiia e ke kauka kona wawae pepe, aka, make aku la nae pau ka eha. He nui ka ua me ka makani o keia mau la me ke kaikoo pu.
Mamuli o ke ano hapauea elemakule a palokeloke o ka halekuai o Kale Kika (Chas. Dickey) ma Haiku i Maui, nolaila, ke hoolaha nei oia ma kekahi kolamu o keia pepa, e kuai kudala nui aku ana oia i na waiwai a pau o ke ano like ole o kona halekuai iloko ae nei o ka mahina o Ianuari. No na mea i koe a me na haokaka piha ana, e nana ma ka hoolaha.
He mau manao ka i loaa mai i o makou nei e pili ana i kela huakai aku nei a ka mokuahi Kinau ma, mai Kona Akau mai; ua manao makou aole he waiwai o ka hoolaha hou ana aku i ua mau manao la, no ka mea, ua hoolaha ia i kela pule aku nei he manao e pili ana no ia mea hookahi. Ua lawa na kamailio ana no ia mea e na makamaka nolaila, ke kapae loa ae nei makou i ko olua manao.
Na J. Nahalepainiu i hoike mai i keia malalo iho: Ma Kahaluu nei, ua komo ke kai ma ka hale o Kaaihue, ua naha ka waa o Kaomea i ke kai, a he ohana i haalele i ko lakou mau home no ka makau i ke kai. Me he la akahi no ino i ikeia ka loihi no na la eha. Ma Kahului nei no ua komoia ka hale o Kekualo e ka wai, he elua paha kapuai ka hohonu o ka wai i komo ai. Ma ke Sabati nei, aole pule ma na ekalesia hui o Helani no ka nui loa o ka ua me ka makani.
Owai la ia kanaka o Hilo ma ka inoa o J. W. K? He manao kona i hoouna mai ia makou no ka hoolaha ana, oiai aole oia i hoike piha mai i kona inoa, nolaila, aole makou e hoolaha ana i kona manao. Maanei, ke kauoha paa aku nei makou i ka poe a pau e hoouna mai ana i na manao like ole no ka hoolaha ana ma na kolamu o keia pepa, aole makou e ae iki e hoolaha i ua manao la ke ole e kakau ponoia ka inoa o ka mea nona ua manao la. E hoolohe i keia maluna ae e pono ai.
Na Kalohai o Kohala i hoike mai i keia malalo iho: He pauahi nui. He 45 minute i koe kani ae ka hora 2 o ka auina la o ka la 13 o keia mahina, ua a ia ae la e ke ahi nui na hale laina 4 o ka hui mahiko o Halaula me ka manaonao ke nana aku i na hana a ke ahi; ma keia ahi nui ua pau aku la 3 hale noho o na paahana. Ua loaa mai keia poino ma o ka lehu ahi i puka maluna o ka puka uwahi a loaa aku la ka laina maloo oiai e wili ana ke ko, a oiai ka makani Kona e pa ana ma kona alahele mau.
Na G. M. K Kalaikini i hoike mai i keia malalo iho: Ma Manana Ewa, ua loaa kekahi pilikia ulia wale ia Elikapeka Keone. Ma ka Poaono o keia mahina oia ka la 22, ua ku kona mau uha i ka lu o ka pu, iaia e nanea ana i ke kanu pua ma ke kua o ka hale. Ua hoi mai o Kuheleloa mai ka mauna mai a kukulu iho la i kana pu me ka piha no i ka lu ma ke alapii o ka lanai o ka hale, a ia wa i oili mai ai kekahi ilio a pa ma ka pu a hina a kani aku la lele aku la na lu a ku aku la ma ka uha. Ke lawelaweia nei kona ehaeha e kauka Pika.
Minamina makou i ka ike ana iho i na apana pepa o ka puhi ohe hui ma ka Ema kuea i ka auina la Poalua nei, no ka nui o na hewa o na himeni Hawaii haku i paiia; me he la aole i heluhelu ponoia a hoopololeiia na hua a me ko lakou mau wahi kupono pakahi. Ma ka hopunaolelo "ia'u" ua ike makou ua hoonoho hewa ia ma kahi e loa ke komaluna, penei: "i'au," a me ka hopunaolelo "aloha" ua komohewa he "a" ma kahi o ka "o," a he mau hopunaolelo e iho kekahi i huikau aku a lilo i hookahi hopuna. He hoike keia i ka holona maopopo o ka mea nana i hooponopono ua mau himeni la.
He manao ka i loaa mai ia makou mai kekahi mai o Napoopoo Kona Hema e hoike mai ana oia i kona manao hoohalahala no ka ike ole o ka lakou mau keiki e hoouna la i kekahi o na kula haole malaila, ma o na ao lalau a ano pupule a ke kumu. Ua manao makou, aole he mea ano nui o ka hoolaha ana o na manao piha o ua palapala la. Ina he hoohalahala ko na makua mea keiki o Kona Hema no ka ike ole o ka lakou mau keiki e hoouna la ma ua kula nei, alaila, o lakou no na kauka nana e lapaau iho i na poino; a ina aole e hiki ia lakou, alaila, hoouna mai na manao hoohalahala i ke Keena Hoonaauao ma Honolulu nei, alaila, pokole na hana aole he hou i o a ianei na hana hooponopono ana.
Mawaena o na hana hoopoino a ka makani Kona i ulupa iho ma Makawao i Maui, oia no ka hiolo ana o kekahi aoao o kaupaku o ka halepule kahiko o Pokela. Ua kamaaina makou i na hiohiona o keia luakini kahiko a he haohao ko makou pehea la i kupaa ai oia imua o ka ikaika o ua makani la, no ka mea ua hapauea a palokeloke oia. O kekahi poino i hanaia oia ka hapaiia ana ae o kekahi lanai o ka halekula kaikamahine o Maunaolu a lele liilii na hawai i o a ianei, a kapakahi ae la ka pili'na o ua lanai la, a ma kekahi mau wahi e ae o ia wahi no, e ikeia no na poino i hanaia penei: O ka mekini eli lua wai e ku la ma Kahului ua palaha ia ilalo. O ke kaupaku o ka halewili o Haiku, ua uwehe hapaia. He heluna nui o na laau Evergreen e ulu pupupu ana ma ka puu o Kapalei i pau i ka ulupaia a pau nui i ka momoe ilalo a uhi pu ia na alanui; aole malaila wale no, aka, ma kekahi mau wahi e ae o na laau Pale Piva kekahi i halawai pu me ia haawina hookahi.
NO NA EKALESIA.
Ma Kawaiahao, ua haiolelo o Paleka ma Isa. 9:6, penei: No ka mea, ua hanauia mai he keiki no kakou, no kakou i haawiia mai ai, he keikikane maluna o kona poohiwi ke aupuni, a e kapaia kona inoa o Kupaianaha, o Kakaolelo, o Keakuamana, o Kamakuamauloa, o Kealiiokamalu. O ke kumuhana: No ka hanau ana o Iesu.
Ma Kaumakapili, ua haiolelo o Kauka Hai ma Mat. 18:4, penei: O ka mea hoohaahaa iaia iho elike me keia keiki, oia kan nui loa iloko o ke aupuni o ka Lani.
Ma ka po iho, ua haiolelo o Polepe ma Luk. 2: 14, penei: E hoonaniia ke Akua ma na lani kiekie loa, he malu ma ka honua, he aloha no i kanaka. He haiolelo keia i mahalo nuiia e pili ana keia no ka hanau ana no o Iesu.
Ma Kawa, ua haiolelo o Kiwini ma Luk. 2: 10, hapa hope penei: Ke hai aku nei au ia oukou i ka mea maikai, e olioli nui ai, e lilo ana no na kanaka a pau. He elua manao nui. Ka mua, ka hanau kupanaha ana o Iesu, ka lua, ka pomaikai o ka honua ma ka hanau ana o Iesu.
He anaina hoonani Karikimaka ko Kaukeano i ke kakahiaka a me ke ahiahi Sabati nei.
Ma Haiku, ua haiolelo o G. W. Pilipo ma Daniela 5: 27, penei: Tekela, ua kaupaonaia oe ma ka mea kaupaona; a ua ikeia kou mama ana. Ekolu manao, Ka mua, heaha ka mea kaupaona? Haina, ka olelo a ke Akua. Ka lua, Owai ke kaupaonaia ana? Haina, ka lahui kanaka Hawaii. Ke kolu, heaha ka helu o na paona?
Ke hoala nei ka ekalesia o Hana i hale no ko lakou kahu.
Ke holopono la na hana o ka ekalesia o Waialua.
He hoike hapaha ko na Kula Sabati o Kawaiahao me Kaumakapili i ka la apopo.
PAPA KUMUHANA NO KA HEBEDOMA HAIPULE, IANUARI 6-12, 1884
Hoomakaukauia no ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Paeaina, no na Ekalesia o ua Ahahui nei.
SABATI IAN. 6, Haioelo no ka Heading hana o ka Uhane Hemolele.
POAKAHI IAN. 7, Hoonani a Hoomaikai no ko ke Akua malama lokomaikai ana; no ko Karisto Aloha Hoola, a no ka hana o ka Uhane Hemolele. Hal. 116; Pilipi 4:4-20.
POALUA IAN. 8, Hoohaahaa a me ka Mihi, no na hewa a kanaka; no na hewa iwaena o ka noho ana o ka lehulehu; no ke ano puni lealea iloko o ka Ekalesia; no ke ano palaka ma na mea o ka uhane, a nee wale aku i ka hoomaloka.
POAKOLU IAN. 9, Pule no na Ohana a no na Kula; i ulu ae ka hoomalu maikai ana o na ohana; i mahuahua ae ka ikaika ma ke kaohi ana i na opio mai na aoao e iho ana ilalo; i imi nuiia ka hoohuliia ana a me ke alakai karisetiano ana o na opio iloko o na Kula Sabati, a o na opio a pau. Isaia 45; 1-19. 1 Ioane 3; 1-18.
POAHA IAN. 10, Pule no ka Ekalesia o Karisto; i ikaika na kahu ekalesia a haipule nui hoi lakou; no na hoahanau, i lokahi like lakou ma na hana haipule oiaio; no ko ke Akua hoomaikai ana i na hana a pau no ka hoohuli ana i kanaka i hoolaia lakou mai ka hewa ae, Isaia 64; 1 Korineto 3.
POALIMA IAN. 11, Pule no na Aupuni a me na Lahuikanaka. I hooholoia na kanawai naauao a kupono, me ka pili no hoi i ke kuai ana i na waiona; i hooko ia na oihana aupuni me ka maemae a me ka pololei; i imi mau ia na ano maluhia ma ka laweelawe aupuni ana; a i hooko ia me ka hoopopono na hana i pili i na makaainana a i na luna aupuni. Ieremia, 7; Rom. 13.
POAONO, IAN. 12, Pule no na Misionari Kuwaho a Kuloko; no na misionari, i lilo loa lakou i ko lakou hana me ka ikaika, me ka lokahi o ka manao, me ka hoopono oiaio, a me ka noiau; no ka poe a pau e noho ana iloko o ka naaupo, a me na mea a pau e hoowahawaha ana i ka Euanelio o Kristo. Isaia 32; Ioane 17; 1-21.
OLELO HOOHOLO A KA PAPA HAWAII NO KA MAKE ANA O HON E. O. HOLO.
No ka mea, mamuli o ka manao o ke Akua, ua kaili aku ka make i kekahi mea o kakou, he lala koikoi no keia Papa, a o ka Puuku no hoi ia, mai ka hookumu ana, koe wale no ka wa pokole mamua o kona make ana; nolaila, he kupono e hoomanao kakou i ka moolelo o na makahiki i hala, a e kakau no hoi ma ka buke moolelo o keia Papa, i na olelo no ko kakou mahalo i keia kaikuaana, ka manao nui i kona lawelawe loihi ana, a me ka ehaeha o ka naau no kona lawe ia aku.
O ka mea Hanohano o Edwin Oscar Hall, (Mika Holo) he mea ano Misionari okoa, he mea hoi ia mau kona manao nui i ka holo imua o ke aupuni o Kristo, he pule hooki ole hoi kona no ka hiki mai o ia aupuni. Mamuli o kona haawi lilo mua iaia iho i ka hana misionari, ua pae mai ia ma keia paeaina i ka la 6 o Iune 1835, elua makahiki mamua iho o ka ninini nui ia mai o ka Uhane Hemolele. O kona poe hoahele ma ka moku, oia o Koana ma, o Daimana ma, o Miss. Lilia Barauna, a me Miss. Hikikoki. Ua hele mai o Mika Holo e kokua e hoolakolako i na lima o kanaka Hawaii i na palapala i paiia. Ma kana oihana luna nui o ka Papa pai Misiona, ua lilo iaia ka pomaikai nui e hooponopono i pai ka hoopuka mua ana o ka Baibala Hawaii, he 10,000 na kope. Ua paiia ka aoao hope maka la 10 o Mei, 1839. A o ka lua o ka pai ana ua paa pono he 10,000 kope hou mamua iho o ka la hope o ka makahiki 1840.
He nui no na makahiki i kaawale ai kona pili me ka misiona Amerika, a ma ka Papa pai Misiona. He mau nae ma keia hapaha Keneturia i hala ae nei kona makemake emi ole no ke pai ana i ka Palapala Hemolele. Ma na olelo o na paemoku Maikonisia, kekahi ake nui ona e paiia keia buke.
Me ka makemake nui ko kakou hoomanao ana i kona eleu e kokua e pai koke i na mahele i loaa mua o ke Kauoha Hou Kilibati me ke kali ole a unuhiia na mahele i koe. He maopopo kona iini e hoolako koke i na lahui naaupo i ka ke Akua olelo.
He ike lea kakou a pau i ko Mika Holo malama minamina loa i ka puu dala o keia Papa. Me ka pololei hemahema ole kona lawelawe hooki ole, a ua hilinai okoa aku na ekalesia Hawaii iaia.
O na hoa noho me ko kakou hao ma ka oihana koikoi o ka hoolilo pono i na dala i hoano e ia, o lakou wale no ka i ike lea i kona hooikaika malama loa e hoolilo akahele, a me kona mau manao kupono a noiau hoi ma ia mea. No ka makaala kekahi kumu nui i kaawale mau ai ka Ahahui Euanelio i ka aie.
He oiaio maoli, he makamaka io o Mika Holo i na Misionari Hawaii, aohe mea oi i kona akahele ma ka hooholo ahewa aku, a ma ka hoihoi mai paha i kekahi mea no ke kihapai o waho mai, no na kumu kupono. Nui kona minamina ia lakou.
Pono ole ke hoike iho i keia olelo me ka noonoo ole aku i kona makaala e hele mau mai me ka hoololohi ole i na halawai mau, a me na halawai kuikawa o keia Papa, a me na halawai komite hoi. Me ka mekemake nui ko kakou olelo i keia mea, no ka noonoo i ka emi o kona ikaika, ma ka mahuahua o na makahiki. I keia makahiki wale no i kaohiia e ka nawaliwali e hookuu i kana oihana Puuku ana i malama loihi ai.
E ike ole ia ma keia hope aku kona helehelena ma na ahakuka malu o kakou. E lohe ole ia kana mau olelo noiau. Aole e waiwai hou ana kakou ma kona walea laula ma na hana misionari. E mau ana nae ko kakou hoomanao i ke kaikuaana' i mau no hoi ia kakou keia oleloao no kona lawelawe maikai ana. E malama pono!
Na Komite: H. Binamu. S. E. Bishop, J. Waiamau.
HOOPOLOLEI MOOLELO O HIKU.
Aia ma ka helu 48 me 49 o ka Elele i ikeia ai ka hu lalau ana o ka mea kakau moolelo o Hikuikanahele, a ma ia wahi ka makemake o keia mea kakau e hoopololei aku.
Ua hoikeia o Kaumalumalu kahi i noho ai o Kawelu a ilaila i loaa aku ai ia Hiku. Aohe ia o ka pololei; aohe no Kaumalumalu kahi i noho ai o Kawelu. Oia ka'u e hoopololei aku nei i kahi i noho ai.
O Hanakaumalu kahi i hoho ai o Kawelu, he pahu kapu ia wahi i ka wa kahiko; aia ia wahi o Kawelu i noho ai i Holualoa ekolu, e pili pu la me Holualoa Palaueka mauka pono aku o Puuohilo, aia no ia wahi ke waiho nei a hiki i keia wa, he wahi makaikai nuiia no hoi ia e na 'lii a me kekahi poe makaikai e ae.
A o Hikapaia, oia kahi i noho ai o na makua o Kawelu; aia no ia wahi ke waiho nei makai iki mai o Hanakaumalu oia kahi i noho ai na makua o Kawelu.
O Waikalai, oia ka wai a Hiku i hele ai i ka heenalu i ka nalu o Kamoa, a hoi mai oia aohe wai e auau ai nolaila, kalai iho la o Hiku ma kahakai a puka mai la ka wai a auau iho la o Hiku, a ke waiho nei ia wahi wai a Hiku i kalai ai a hiki i keia wa. Aia makai o ua wahi wai nei ka pohaku i kaulai ai i ka malo mahope o kona hoi ana mai ka heenalu mai, a i keia wa, ua hooneeia e ke kai a kaawale mai kahi i waiho mua ai.
Eia keia wahi ewaewa. O kahi a Hiku i iho ai e imi ka uhane o Kawelu, ua hoikeia aia makai pono aku o ka ulu niu o Keolonahihio, ua pololei no ia; aka, eia ka'u wahi hoohewahewa o ka hohonu i hoikeia ma ka helu 49 o ua pepa la. Oia hoi he 80 ana na o ia wahi, aohe pololei o ia hoike ana a ka mea kakau o ka moolelo o Hiku. O kela kipuka one i oleloia ma keia moolelo, aole i hala loa iwaho, oiai he ikeia no olalo i ka wa malie, aole i hiki i ke 80 anana. I hoike no keia, he kanaka Hawaii au a he kanaka lawaia, aole au i ike ia lalo o kahi he 40 anana, oki loa aku keia hoopunipuni he ikeia kela kipuka one he 80 anana.
Eia kekahi, aohe pukoa iwaena o ua one la, he kipuka one wale no. He kaawale loa mai no ka pukoa mai ke kipuka one mai, aia no ka pukoa makai o kulana nalu o ka Moa, oia ka palena o ka hai ana o ka nalu o ka Moa ke kaikoo.
O keia mau hoike a pau aia i Holualoa. J. Kaelemakule.
Kona Akau, Hawaii.
NA MEA HOU O WAIALUA.
Ma ka la 13 o keia mahina i pa ikaika ai ka makani ma Waialua nei, he "Waiula" ka inoa, me he mea la e kulai ia ana ke kanaka no ka ikaika launa ole keia makani; a ua hina pahu aku la ka halelaau o Wana. He halelaau hou loa keia, aohe i pau pono na hemahema a o ka wala e no nei i ka makani.
Na keia makani no i hoonaue aku i ke Uki o Uko'a, ka hale noho hoi a ka i-a (Amaama me ke Aholehole) pau nui mai la i ka puka iwaho o na makaha, ohi kela ohi keia loloa na ka-li hoi ana i kauhale loaa kahi paina.
Ma ka po iho o ka la 14 i hiolo ai ka halelaau o Solomona i keia makani no. He wahi hale nalowale ole keia i ka poe i hele mai i Waialua nei; oia no kahi hale e ku ana ma kahi i kapaia o Puaena, he wahi halelaau kiowea, a ina e hoomaopopo iho ka poe i ike ia Waialua nei, alaila e ike no lakou, he wahi hale kahiko keia, aole oia i hina iki i na kau makani mamua loa aku nei, i ka manawa no e ukulii ana o ka mea e kakau nei; a i keia wahi makani hoi, walawala ana ilalo.
He haole hoowaiwai nui o Mr. Dickson i na opio o Waialua nei, no ka mea ke lu nei oia he mau tausani dala i na keiki o Waialua nei no ka hoomaemae ana i kona aina hanai holoholona, mai ka wai o Waimea a ka wai o Opaeula i Waialua nei.
Ke puapuai mai nei no na hoohilala o mauka aku nei o makou, aka, elike me ka liona e hoohalua ana i kana mea e ale ai, pela no na popoki aupuni i poi aku ai, a noho ana i ke puhi.
E malamaia ana he halawai nui e na Lunamakaainana ke hiki aku i ka la Hape Nuia ae nei no ka hoikeike ana i ka lakou mau kumuhana i keia kau Ahaolelo ae, ma ka Hale Hookolokolo. E hoomaka ana ma ka hora 1 o ka la i hoikeia ae la. J. H. Kalamakee.
Waialua, Oahu.
HAPE NUIA PU KAKOU E KO EWA NEI
Oiai he au holo mua keia o ke aupuni ma nei mea he hoolaha nupepa, no ia mea, ua ae oluolu au, ke hoike aku ia oukou e ko ua "Onekuilimalaula o Ewa" nei, eia na nupepa e lilo ai au i luna e like me ke kono ia, Nupepa Kuokoa, Ko Hawaii Pae Aina, Ka Hoku o ke Kai, a me Ke Ola o Hawaii oia ka nupepa hou loa e puka ana i ka makahiki 1884 ae nei.
E ala! E ala!! E ala e ua I-aha-mauleo nei!!! E hopu like kakou i mau ipu kukui Uila no ko kakou mau home, a i mau mea hoonanea hoi no ka wa kupoeo.
O na nupepa oia no na ipu makani a Laamaomao, kahi i hoakoakoa ia ai na ono a ka puu, a ku ka paila hana ke kipapa. Nolaila, eia ka'u kanaenae, ae himeni hui kakou i ka Hape Nuia.
1 E ala e Honouliuli, kui lima e Hoaeae, Waikele a me Waipio, e uleu e uleu like mai. 2 Ia oe mai e Waiawa, Manana, Waiau, Waimalu, hosana olioli kakou a he makahiki Hou keia. 3 E aha ana o Kamaluakeao, Aiea a me Halawa, eia ka ono o na puu, moni ia iho no a pau. 4 Hape Nuia pu kakou, e lawe i ke Kuokoa Ko Hawaii Pae Aina, Hoku o ke Kai, me Ke Ola o Hawaii.
Nolaila, o ka poe a pau e makemake ana e lawe nupepa e hele mai ma Waipio, e kuka pu me a'u no ia mea.
Nolaila, e ala e o'u mau hoa, a'u mau keiki, e o'u mau haku, a e pupukahi ae kakou, e'u halu iho la ko Halaulani kaikamahine, ua noho i ka olu nohea o ka malu lau Kiawe a he olu wale no.
Nolaila, e au! E wiki!! E holo mai!!! o pau e auanei ka nupepa a pau loa i Hilo, kahi nona ka makani kolonahe he Puulena.
Owau no o ko oukou hoaaloha.
Sam. P. K. Nawaa.
Waipio, Dek. 2, 1883.
NA HANAU.
Ma Kohala, Akau, Hawaii, ma ka la 29 o Novemaba, na Naihe me kana wahine he kaikamahine. Malaila no, na Kopala (w.) he keikikane. Ma Kahaluu, Kona Akau, Hawaii, na Kuenaku me kana wahine, he mau keiki mahoe; hookahi i make, a hookahi e ola nei. Ma Puapuaaiki, Kona Akau, i ka la 12 o keia mahina, na J. E. Akamu me kana wahine he kaikamahine. Ma ke kulanakauhale nai, i ka la 16 o keia mahina, na Umi (w.) he keikikane (kamehai,) a ua make no. Ma Kaholoakeahole, Honolulu, i ka la 24 o Novemaba, na Maika me kana wahine he kaikamahine. Ma Honuakaha, Honolulu, na Keoni Hale me kana wahine he kaikamahine. Ma keia kulanakauhale, i ka la 14 o keia mahina, na Aberahama Fernandez me kana wahine he kaikikane.
NA MARE.
Ma ka la 18 o keia mahina, na Paleka, o Waihinano Opio (k.) me Kahiamoe (w.) Ma ka la 24, e Paleka no, o G. W. Keaweamahi me Caroline Oellaffin. Ma ka la 9 o keia mahina, ma Honuaula, Maui, o Kekua (k.) me Koreka (w.) Malaila no, ma ka la 14 o Okatoba, Kumakau (k.) me Puleoia (w.) Na Rev. L. Kaiwi lakou i mare.
NA MAKE
Ma Puuhue, Kohala Akau, Hawaii, i ka la 9 o keia mahina, o Mr. James Wood iloko o ke 38 o kona mau makahiki. Malaila no, ma ka la 13, o Kakai (k.) Ma ka la 7, ma Papaikou, Hilo, o Maulili (w.) Ma ka la 10, ma Pueopaku; a Jos. Kea (k.) He haumana oia no ke Kula Kahunapule. Ma ka la 15, ma Honokohau, Maui, o Kamakele Kekua (w.) iloko o elima ma; kahiki o kona kaa ana i ka mau. Ma ke kulanakauhale nei i ka la 23, o H. A. Scott, he kakauolelo no ka hui o Waila ma. Ma ka la 17, ma Waialua, Oahu, he bebe na J. Keahipuka me kana wahine. Ma Koolau, Oahu, ma ka la 20 o Novemaba, o Koelenui (w.) Malaila no, a ma ka la 21 mai, o Hana (w.) Malaila no, a ma ka la 24 mai, o Kaui (k.) Malaila no, ma ka la 25 mai, o Naohe Kailiwai.
NUPEPA KUOKOA
No ka m. h.
1884
BUKE XXIII.
"ILUNA NO KA UA WEHE E KE PILI O LALO"
E puka aku ana ka NUPEPA KUOKOA iloko o ka pule mua o Ianuari, 1884, a e hoomaka ana kona Buke XXIII iloko o ia makahiki,
Elike me na hana o na kau i hala ae nei, pela no oia e ku aku ai imua o kona mau makamaka heluhelu, no ka pono o ka lahui a me ka mau o ke kuokoa o ka aina.
He kau Ahaolelo ano nui keia a hoea mai o ka makahiki 1884, a maloko o na kolamu o keia pepa e ikeia ai na hana a pau o ia Ahaolelo.
No na mea a pau na pili ana no na hoaiai ana i na Home Hawaii, ko maluhia, ka holomua, a me ka mahuahua ana o ia mau Home, oia kekahi o na kumuhana pili paa loa ma na kalai ana a keia pepa iloko o na manawa i hala, a e hoomauia aku ana no ia mau kalai ana iloko o na wa e hiki mai ana, a me na hoomalamalama ana ma na mea hou o na Aina e.
Ua makemake pu ia no hoi e loaa na Kaao a me na Moolelo kahiko o Hawaii nei no ka hoolaha ana ma na kolamu o keia pepa. A ua makemake pu ia ka poe kahiko i ike maopopo i kekahi o ia mau moolelo a me kekahi poe e ae, e hele mai ma kona Keena a e kuka pu no na mea e pili ana no ka pai ana, a pela aku, ae loaa no ka uku o ka luhi.
O na manao a pau a ko makou mau makamaka e hoolahaia aku no. O ka iwi a me na opala e kiola aku a o ka io ka mea i makemakeia.
E makana ana ka Nupepa Kuokoa i kona poe heluhelu a pau no keia makahiki ae i ke kii hanohano a kaulana o ka Haku Nelekona, no ka poe a pau e hookaa mua mai ana i na dala elua o ke ola o ka pepa.
E hoili mai na makamaka a pau i na palapala ma ka inoa o ka
NUPEPA KUOKOA.