Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 37, 15 Kepakemapa 1883 — Page 1
| This text was transcribed by: | Presley Ah Mook Sang |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Buke XXII, HELU 37. POAONO, SEPATEMABA 15, 1883. NA HELU A PAU 1137
----
NA HOOLAHA KUMAU.
MAIKAI KA HOI
KA PAPA
-A ME-
KA LAAU O KOU HALE.
NOHEA LA?
@@ HOI NO KAHI O
WAILA MA.
----
@@@ no hoi ia la ohi ka io o ka laau o Makawao i ka ua mea hoi o ka nani.
NA PAPA! NA PAPA!
A ME
Na Pono Kukulu Hale
O na Ano no a Pau.
A MA KE KIHI O NA ALANUI
Papa me Moiwahine,
HONOLULU.
@@@@ like me ka makemake no ke
KUMUKUAI MAKEPONO LOA.
----
PAPA! PAPA! PAPA!
NA PAPA HULUHULU,
NA PAPA MANOANOA,
NA PAPA I KAHIIA,
NA PAPA KEPA,
PAPA HOLE KEOKEO,
PAPA HOLE ULAULA.
----
Na Laau, Na Laau,
NA KUA.
NA KAOLA,
NA AAHO,
NA MOLINA,
NA PEAPEA.
PINE HULUHULU,
PINE I KAHIIA.
NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA.
PILI ULAULA,
PILI KEOKEO,
PANI PUKA,
PUKA ANIANI,
PANI PUKA ANIANI,
PUKA OLEPELEPE.
----
PENA
O NA ANO A PAU,
Hulo Pena mai ka liilii a ke nui,
Aila Pena,
Aila Hoomaloo,
Waniti, Pate,
Na Lako o kela a me keia Ano.
NA AMI PUKA HALE,
NA AMI PUKA PA,
ANIANI.
PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,
E loaa no malaila.
----
PAAKAI HELU I,
-O-
KAKAAKO ME PUULOA.
---
No ke Dala Kuike e loaa no na mea a pau i haiia oe la no ke Kumukuai Emi Loa. O no Kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ame ka hooko pololeiia. E kipa nui ilaila i ike ka oiaio. 905 tf.
----
NA HOOLAHA KUMAU.
----
PAPA! PAPA!
-NO-
ALLEN & ROBINSON
----
Ua wehe ae nei mana
PA KUAI PAPA,
-MA-
Ka Uwapo o Pakaka.
----
Na Papa Ulaula o na ano a pau,
Na Papa Paina o na ano a pau,
Na Pili Hale Ulaula,
Na Pili Hale Keokeo,
Na Pepa Molina,
Na Pepa Hoonani Hale.
Na Pena a me na Aila Pena!
Na kui o na ano a pau.
Na Pani Puka a me
Na Pani Puka Aniani,
Na Pani Puka a me
Na Olepelepe.
----
NA LAKO KUKULU HALE
O NA ANO A PAU!
----
E kuaaiia ma
KE KUMUKUAI HAAHAA LOA
O keia Makeke.
----
PAPA! PAPA!
AIA MA KAHI O
LEWERS & COOKE,
(O LUI MA)
ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi.
E loaa ai na
PAPA NOU A IKI.
o kela a me keia ano.
----
Na Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe, Na Pou, Na Ola, Na Papa Hele, Na Papu Ku, A me na Papa Moe nui loa
Na Pili o na Hale o na Ano a Pau.
----
Na Pepa Hoonani, Na Pena o na Wai e pau, Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami Paka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami o na ano a pau, Na Aila Pena, o kela me keia ano Na Aila Hoomaloo, he lehulehu wale, Na Aila @@@@ ano a pau.
NA WAI VANIKI
-A ME NA-
WAI HOOHINUHINU NANI!
O NA ANO A PAU LOA.
NA BALAKI ANO NUI WALE.
A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka a pau, ua makaukau keia mau Makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
-NO KA-
UKU HAAHAA LOA.
E like me ka mea e holo ana mawaena o
LAUA a me ka MEA KUAI.
E Hele mai! E na Makamaka!!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu a me ka maikai.
----
NA WAIWAI HOU LOA
O NA ANO A PAU.
----
E LOAA NO MA NA HALEKUAI O
WALAKAHAUKI MA!
MA ALANUI
Papu, Moe a me Moiwahine
OIA HOI:
Na Noho Lio hou
loa o na ano a pau
Na Palule Keokeo,
Huluhulu, o na ano
a pau, Na Pio
Ahinahina Pele-
kane hou loa o na
ano a pau. Na
Pena Kukaepele.
Na Kopa Bulu. Na
Lole o na Wahine o
na ano a pau. Na
Pahu Aila Mahu
maikai loa. Na Si-
lika Pahoehoe, o
na ano a pau. Ki-
hei o na ano a pau.
HAINAKA LAU NUNUI SILIKA O NA ANO A PAU.
----
He nui aku no i koe, ho piha pono na Koluma o ka pepa, ina e huai pau ia aku nei.
Eia hou ae a hoea mai i keia mau la iho he Lako Waiwai hou loa o na ano a pau, a he lako hou loa i wae pono ia e J. T. WATERHOUSE, JR. ma Enelani, a he mau waiwai hoi i kupono loa no ko kakou mau kaiaulu. Nolaila, e eleu mai e na makamaka a me na hoa'loha e hoonuu i keia mau lako waiwai hou loa. 1076 3m
----
PEHEA E IKE IA AI KE KUOKOA O KA KANAKA?
O ke kuokoa o ke kanaka, oia kona hana mamuli o kona ike iho, aole e ae wale aku i ka manao o kekahi me kona ike pono ole; e hooko ana hoi ma ka aoao pono; aole hoi e ae wale aku i na manao pono ole ana i ike ai, aole hoi e huli aku kona manao mamuli o na kipehi pohaku ana i mea e pa ai kou maka, oia ke ano kuokoa o ke kanaka, a nui aku. I na he kauwa hana e noho ana malalo o ka haku hookahi, ua manao anei kakou e kuokoa ana kela kauwa? aole, aole ana hana kuokoa e hana ai; o kana hana e hana ai he hoopili i ka hana, i ka makemake o ko na haku, i na kauoha a kona haku iaia e hana. Pono anei kakou ke kapa aku i kela kauwa he kuokoa? Aole, no ka mea, aole i ike ia ka mea e kuokoa ai, aole he mau hoao ana e maopopo ai kona kuokoa ana.
Ma ka helu 33 o ka Paeaina ma ka aoao 4 malalo o ke poo "ka poe holo balota kokua kuhina." UA kamailio ia o ka poe he mau oihana aupuni ka lakou, he poe kokua kuhina lakou, oia hoi he hoopilimeaai, a he kuokoa ole.
Ka manao o ka mea kakau, oiai oia kahi e manao ana e holo balota, aole pela, aka penei: I na o ka mea e puka ana i (L. M.) a aole ana oihana; oia kanaka, he hoopili makaaianana ia, aole i loaa iaia ke kuokoa. Pehea e ike ia ai ke kuokoa o ke kanaka? Penei, i elua ona haku. O ke kanaka elua ona haku, he pono iaia ke makaukau i na wa a pau, no na kauoha mai kona mau haku mai.
I na paha o A a me I na haku a o E ke kauwa, pehea la kakou e ike ai i ke kuokoa o E? Penei, kauoha aku o A ia E, e hele oe e pepehi ia I, a ma ko E noonoo ana, ua loaa iaia keia mea; ka, he hana ino kela o ka pepehi i kela haku o 'u, nolaila, hooholo o E, aole oia e pepehi ia I, alaila, he hana kuokoa kela a E i hana ai, no ka mea, aole i hooko i ka manao ino o kela haku ona.
Aka, ina hookahi no haku aole ia e hoole i ka olelo i kauoha ia iaia, kona hele no ia a hana i kela hea. Pela no, o ka (L. M.) he oihana aupuni kana, (i hookahi no oihana) e hele ana oia e noonoo no ka pono kaulike mawaena o na mokupuni a me na alii, aole pono o (L. M.) oihana ke hele a hooikaika oia ma ka aoao pili kuhina, a aole hoi maikai oia e hele e kamailio ma ka aoao makaainana wale no, aka o ke kauwa maikai, e noonoo mua oia i ka hana mamua o kana hana ana, i na paha ua kaulike ka pomaikai maluna o na haku elua. Ma keia mea, ua hiki ia kakou ke manao o ke kanaka e hana ana i ka pololei, oia ke kuokoa.
I na paha e manao ia ana e auhau papalua ia ana na makaainana, a ma ko'u ano he oihana ka'u mai ke aupuni mai, he pono anei ia'u e kokua aku i kela hana hookaumaha? aole, aole au ilaila, i na ua kauoha na kuhina ia'u e kokua au ma ia aoao, ma ko'u noonoo ana, i na au e ae aku, alaila, ua pilikia na makaainana, kekahi o ko'u mau haku, a ma ia mea, ua hoole aku ai ia lakou, alaila, ua manao maopopo au pela e ike ia ai ke kuokoa, oia no ka iini i ka pono kaulike, a oia ke kuokoa.
Aka, i na aole hana a ke aupuni ma ka lima o kekahi (L. M.) alaila, aole oia e hana i kekahi mea e pono ai kahi aoao, i na he (L. M.) hoolohe oia, koe ka poe hoopili oihana.
Nolaila i na makaainana aloha o ka apana koho'o Kona Hema, Hawaii, mai ka akau a ka hema, mamuli o ko oukou hilinai ana ia'u a me ka'u mau hana me oukou, ke noi aku nei au ia oukou a pau mai nana oukou i kela manao i hoopuka ia ma ka Paeaina e pili ana no'u, oia hoi ua kauoha ia oukou aole e koho ia'u oiai he Lunakanawai apana au no Kona Hema Hawaii.
Ma ko'u manao pono; ua manao au oia oihana a'u e malama nei, oia ko oukou wa e ike ai i ko'u kuokoa ana, nolaila, he mea maikai no oukou ke hoao. Ma kekahi wahi oia pepa, ua manao ia, ke kono ia mai nei na Lunakanawai apana e holo balota mai na poo aupuni mai.
E Kona Hema e, no kou Lunakawai, aole ia i manao e holo balota no ke kono ia mai e na poo aupuni, a aole loa no he kauoha ma o'u nei mai na kuhina mai a kiaaina hoi, e holo balota. Ua hana ai i keia hana mamuli o ko'u manao ponoi iho, no ka pono kaulike o na mea a pau.
Nolaila, e kupaa e like me ka oukou i hana ai i ke kau i hala a oi wale aku.
Kau kauwa hoolohe e Kona Hema.
C. W. P. KAEO.
Kona Hema, Hawaii, Sept. 1, 1883.
----
KA HALE A KAKOU E NOHO NEI.
Kona kulana i keia wa. Ua aui ae ia mai kona hookahua ponoi ana maluna o ke kahua iliwai o na makahiki loihi he kanakolu i hala aku la. A heaha ke kumu o keia hio ana?
Ae, eia ke kumu, ma kekahi manawa mamua aku nei, ua hio kekahi mau pou koo elua malalo ae o ke kua paepae o ke kahua papahele o ka hale a koe ihola he elua mau pou ano popopo e kamai hookamani ana. Laweia kela mau pou elua, mahope kiiia he mau apana aaho e pakui ae a ma kahi o na pou i laweia, aka mahope iho, pa lauwili mai la ka makani i ua hale nei, haule mai la kekahi pou. Kiiia he apana papa e pakui ae ma kona wahi, a nolaila ke kau nei ka hale maluna o ke kahua hio i kooia e na wawae kulanalana ekolu. Aia a pa lauwili hou ka makani e ike auanei kakou e okupe hou ana kekahi pou, a i ole e haule pu ana ke kahua holookoa ilalo. Eha pou ke ikaika o ke kahea iliwai e kukuluia ai ka hale a loaa ka mana kaulike paa pono. Aka, ekolu pou nawaliwali e ku nei me ke ano opaipai malalo ae o ke kahua o ko kakou hale, a heaha la kona hopena?
Na noho hale. Nui ka pihoihoi a me ka makau o na makua a me na keiki, no ka hio o ka hale, ua hio na pou koo olalo, nolaila ua hio pu na papahele o na rumi moe, kapakahi na moe; a makau na keiki liilii o Kakaai a haule ilalo, puiwa na makua o haule auanei na kamalei ma na kowa nakakaka o na papahele: nui na waimaka helelei.
Ke poo o ka Ohana! Kahea na keiki: e Papa! e Papa! E kiola kela mau pou popopo malalo ae o ke kahua o kakou! E hookomo i mau pou hou paa a maikai eha, i hooiliwaiia ke kahua o ko kakou hale, i ole makou e poino.
Pane iho la kela: O! e na kamalii, aole oukou i hooha@au mai ia'u, aka, he punahele ka'u i aloha ai i oi aku mamua o ke aloha no oukou a pau, e noho hamau oukou a pau, a ike i ko'u wa e hiki aku ai maluna'e o na kukuna olinolino o ka la, no ka mea aole o'u oluolu e noho mau maluna i keia mahina opulepule: Ua makemake nui ay e hoonalowale aku i keia K. H. I a hoonoho ia E. P. I.
Na Keiki. Auew! Auwe! Pehea kakou? Ua huhu loa paha o Papa? E kii kakou i ko kakou makuahine, e hiipoi ae iaia, ae.
Kuu aina hanau e,
Kuu aina makamae,
ALOHA AU NOU.
----
NA MEA HOU O KOOLAUPOKO.
Ua komo aihueia ka hale o kekahi wahinekanemake o Keoahu kona inoa ma Hakipuu, a laweia aku he $95.00 ke huli nei i ka pule i kini ai Kailua Mano ai Kaneohe.
Ma Waikane, ua amu ia e ka wai kekahi aoao o ka Uwapo o Koholalele a kapakahi Manuia ka lani o ke Okoi ka Moku.
Ma Kualoa, ke a nei ke ahi a ka ona rama, ma ka Poaono no Honolulu loaa na omole Gini, ma ka la Sabati inu na kane, wahine, hakaka no ka ona, nana mai la ka poe inu rama a hala kahi kaiko i ka pule i Waikane inu lakou la. Nuhou la! IKEPONO.
----
KEKAHI MAU MEA HOU O KOHALA.
Ua ulu nui ae ka pepa pili waiwai iwaena o na paahana, na kane me na wahine, a me na opiopio, ka poe i hoolilo ia he mau Karistiano oiaio no ka Ekalesia makuahine o Kohala, a me ka poe auwana, hui aku hoi ma ia hui kale a ka Nawao. I keia wa, ua poha ke au awaawa a ua poe hookano nei, imua o ko lakou luna Nui C. A. Chapin, ua oki oe e hou hewa ana i o ia nei. He mau leo hauoli me na huaolelo kaena, me he mea la, ua lanakila imua o ka enemi ma ke kahua kaua, e olelo ana, ua ae ia ka pepa pili waiwai ma keia pa hana, kai no he oiaio, eia ka he mau hana hookiekie a hookano maoli no. I keia wa ua hookapuia ka pepa pili waiwai ana o na paahana e ka luna Nui.
He elua Aha pepa pili waiwai malalo o ke alakai ana a keia poe no lakou na inoa Hanakahi a me Aku, no kekahi aha pepa, Kaauaina a me Ioane na alakai o kekahi ahapepa o Kaniau K, ka luna paipai o kekahi aha pepa, a o Manamana w, ke koa wahine nana e paipai me na manao hoolana i na kane a me na wahine.
O kekahi lono i loheia, oia no ka lilo ana o ka hale noho o John Ii i kahua no ua poe la e ike ai a hooi e kolo ai a e moe wale ai.
Ke hoolala nei kekahi mau Luna makaainana e holo balota ana no keia kau ae, i ka lakou mau Kumahinu; e o'u hoa makaainana o ua aina haaheo nei, nana pono ia ke kanakakipi, i na iho no imua o ko oukou alo kahi lapee ai me na huihui niu (Aie nui) a ka papa Kuhina a Kipikona. K.G. W.
Kohala, Hawaii.
----
HE WAHI HOOMANA HOU.
Eia ma Kohala nei he wahi hoomanao hou, ua kukuleia ma keia wahi hoomanao hou e Halawale elua paha makahiki i hala ae nei. A i keia mau mahine ua kukulu ae nei kekahi o na keiki o Makapala o ua hoomana la, a ke hele nei imua o ka poe auwana.
Eia ke kahua ano nui o ua hoomana la. E hoohikiia kela kanaka keia kanaka, kela wahine keia wahine maluna o ka Baibala ma ka inoa o ke Akua Kiekie loa, e haawi i ka naau i ke Akua a me ka Uhane a me ka ikaika a pau, e haalele i na hewa a pau o keia ao nei. Aole e ae i ka laau Hawaii a me ka laau haole e ai, hookahi no laau, hookahi no kauka o ke Akua, a ola ka mai.
Owai ka inoa o keia hoomana? o uhaki kanawai paha. Owai keia hupo? I ehia la hoohiki ana loaa he kanaka no ke Akua. IKE PONO.
N. Kohala, Hawaii.
----
E MALIU MAI, EIA HE LEO.
Ke kokoke mai nei e ha-lo a kiei ke kamahele ma na paepae puka o ka M. H. 1884, a hiki aku i ka la kau malie o ka nani, ka Poakolu mua o Feberuari ka la hooili kaua hahana o ka poe heihei holo balota mai Hawaii a Kauai.
O ka poe e lanakila ana ma ia la, a lilo ka hanohano ia lakou ma ka inoa lunamakaainana, a he mau kenela hoi no ka pono o ka lehulehu, no ia poe keia leo
"E maliu mai eia he leo."
E hooikaika e kaohi i ka aina ke one oiwi i eha ai na ili o na kupuna kahiko o kakou, e hoopau a e kipaku loa i ka kanawai haawi aina a ke kau ahaolelo o 1882 i hooholo ai.
E hooikaika a e kaiehu i na o-a popopo (kuhina) a kupono ole o ka hale. Ma ka imi ikaika ana iloko o ko lakou keena oihana.
E hooikaika me ka lokahi nui e pakiko mai i na uhauha dala ana i nokeia ai e kau o 1882.
E hooikaika e imi nui i na mea e holomua ai ka waiwai a me na pomaikai iloko nei o ka aina.
E hooikaika e kukulu i kula loio a na ke aupuni e malama i holomua ia lala o ka ike.
E hooikaika e hoopio i ka moanawai o ka rama i hookaheia ai e ke kau lokoino ka 1882.
I na lokahi ka puali lunamakaainana o ke kau o 1884 mai ka oili a ka la kau, alaila ua hiki ke kapaia ua ao kanaka o Hawaii. C. H. PULAA.
N. Kohala, Hawaii.
----
I NA APANA KOHO BALOTA.
Ia oukou e na apana koho nalota lunamakaainana o ka M. H. 1884, mai Hawaii a i ka uhi pahee i Niihau, e huli mai, i hookahi ke kaunu ana, i hookahi ka lia ana, i loaa ke aloha pili paa e lai ai ke kaunu ana puhene i ka wai huihui.
Oiai he mau la helu wale no koe a hooheno mai ke kakahiaka poniponi o ka la e koho balota lunamakaainana ai no ke ola a me ka make o ka lahui, no ka mau a me ka ole. Nolaila, he au, he manawa, he aoali, eia me kakou i keia mau la, e nana e wae no kakou iho, oiai na ao opua kaalelewa e kulou mai nei e ake ana e loaa kana mea e ale ai.
Ia oukou e na apana koho, e liuliu, e lawelawe, e wae a ka ulu i paki kepau, e imi no a ke kanaka hoopono, a e huli hoi a ke kanaka aloha aina a makee lahui. Mai pinana iluna o ka ohe luli i ka makani, a mai makaleho i ke kaaoka i kahikoia me na olelo pahee o ka wahahee, no ka mea ua like ia kanaka me kekahi omole piha hapa ka olaola.
A pehea oe e ka apana koho o Kohala? I lunamakaainana hoopono kou no keia kau ae. L.S. KEANIANI.
----
Ua kohoia o Mr. H. Smith i kakauolelo no ka oihana kinai ahi ma ka makalua o Kale Kulika i waiho aku.
NA KUMUHANA A KA ELELE
I Kakauia no ke K@@@@@@
Ke ku ka liki mau nei ka Elele me na wahi kumuhana ana i manao ai oia na kumuhana e pomaikai ai ka lahui a me ka aina, ina ka e loaa keia mau kumuhana i ka mea e manao ana e holo balota lunamakaainana, oia ke kanaka kupono loa wahi ana.
Ua hoike mai oia i keia mau kumuhana mamuli o kona ukiuki i ka Paeaina mamuli o kona hoike ana i na inoa o na lunamakaainana hoopili kuhina a ake oihana, a malia ana i na waiwai kipe hoopoino lahui.
O ka hoike ana a ia pepa no ua poe inoa la, he mea oiaio ia ana i kamailio leo nui ai, no ka mea, oia kekahi mea kamaaina i ka ike ana ia poe inoa ma loko o ka hale ahaolelo i na makahiki he nui i hala, o keia mau inoa he poe kumakaia i ka lahui a nana ole iho i ka pono o ka lahui ka poe nana lakou i koho aku i wahaolelo.
Eia kekahi kumuhana a ua wahi Elele nei i hoike ai: O ka mea noonoo kulike me ka hoopili ole mamuli o na alakai hewa ana a kekahi mea @ ahaha! eha e, eha la! Eha oe la i ka makani kui a Kaulumani, i ka ua o ka mea he wikiwiki i ka ai i ka pulehu i ka wela oia ka hope la o ka hele ino a noonoo ole, a nana ole i ka pohaku e kuia ai ko wawae.
Oia ka ka Paeaina i hoike aku ai i neia poe inoa mamua o ka hiki ana mai o ka wa holo balota, he poe hilinai ole maluna o ko lakou noonoo kulike a he poe puni wale i ka hai alakai hewa, aka ina ua ike ka Elele i ke kanaka kupono i waha no ka lehulehu, he mea pono ke hoike ae imua o ka lehulehu, he ole loa ka paikano i ko aloha i ka aina, ka lahui, ka moi; o kou aloha ka hoike aku i ka mea pono, i ole lakou e hoouna mai i ke kanaka au e olelo nei ma oa mau kumuhana.
O ke ake o ke KUOKOA a me ka Paeaina e loaa ona kanaka kupono e hiki ana iaia ke noho me kona manao kuokoa nona iho a puni ole hoi i na alakai hewa a kahi mea a mau mea paha, ina he nui na kanaka o ia ano e komo mai ana i ka ahaolelo e hiki mai ana, alaila ua hiki mai ka Iubile, e ola na Pio, a e noho alii mau auanei ka maluhia maluna o ka lahui Hawaii, a e mau ka holo ana o na kanawai maemae i na hanauna a pau o Hawaii, ola ka aina, ka lahui, ka moi, mau ka noho alii aole e naueue. E hoomanao i keia mau lalani mele:
E oli a hauoli e,
Aia la ke awa e;
He lama ke alohi mai,
Aia la ke awa e,
Kaa ma ke kai, iini no,
Ku a pae maikai eia o,
Ma kahi home paa a mae,
Aia la ke awa e,
E mele, a mele e, a oli, a oli ae,
Aia la ke awa e.
He mea e hauoli nui ai ka lahui ke loaa na o lima he iloko o ka ahaolelo e hooholo ana i na kanawai maikai e hue ole ana i na pono o kela a me keia ano a e hookaumaha ole ana i ka lahui, a e hoilihune ole ai hoi i ke aupuni.
No ka mea ma ka ahaolelo o 1882 i hoomakaia ai ke kaili ana aku i kekahi pono o ka noho alii, a ua lilo ia mea i mea kamailio nuiia iwaena o ka lahui, no ka mea aole i hookaulua na lima haawi pomaikai o ka noho alii i ke kaohi mai i ko lakou mau lima, aka haawi no elike me ka wai kahe e holomoku ana, pela na lima aloha ole i haawi ai ia Wailuku. Ke makemake nei ke KUOKOA me Paeaina i na apana koho ke koho hou ole mai i keia poe no ka mea ke hoolala hou ia nei kekahi ano hana o ia ano i keia wa elike me iaia Wailuku - he mea pono ke kau e ia ona hae, a eia ua wahi hae la:
He hae ka hae ia eia kahakai,
Aia la ke awa e,
Malaila no na hoa;
Aia la ke awa e,
Peahiia i alakai,
A nana no e hoopae ae,
Iuka kahi e maha'i,
Aia la ke awa e.
E hoomanao i ko makou manao nui e ka Elelei ka poe hooponoa me ka poe kuokoa no ka pono o ka aina.
----
Ma ke ahiahi o ka la Sabati ka la 2 o keia mahina, ua hakaka iho la o Kahikina k. me Kahuna w., nana aku nonoke lua, maluna a malalo, ku i ka hilahila ka laua mau hana. No ka ona ke kumu o ko laua hakaka. Na S. D. Helela o Hakalau Hilo i hoike mai i keia lono maluna ae.
----
E KA@@@KA INA @@.
Malalo iho na haina o ko mau ninau e Katelika.
Ninau 1. No ka hemahema anei, a ike ole paha a hawawa hoi o keia Epikopo (Augutino) i olelo ai oia "aole aa e manaoio i ka euanelio, ke ao ole mai ka ekalesia ia'u?"
Haina. Ae ua hemahema no.
Ninau 2. O ka ekalesia no ana i manao iho ai, he pono, me na mea ana i makemake ai e hana maloko o na ekalesia la.
I pane aku aa i keia mau haina no ko'u ninauia ana mai e hai aku.
Ua noiia mai ka haina, a eia mai, a o ka wehewehe ana eia no ia'u, e huai pau aku no au akeia.
L. S. K. PAALUHI.
----
NUHOU O NA AINA E.
He 35,800 hale ma ke kulanakauhale o Glassgow he hookahi rumi o kela a me keia hale, 52,600 hale o elua nimi pakahi. 17,200 hale o ekolu rumi o, 600 hale o eha rumi a me 6,200 hale o elima rumi pakahi.
Iloko o kekahi pule o kela mahina aku nei, ua weheia he kanahiku, koina malua aha mele ma ke kulanakauhale o Ladana, a mai keia huina, he umikumamawalu aha mele i weheia i ke ahiahi hookahi.
Ua oleloia ke ulu nui la ka pulu ana o na kaikamahine opiopio o ke kulanakauhale o Nu Ioka i ke kika a me kikilika, a e pua ana ka uwahi kika a i ole o ke kikilika.
O ka huina nui o na hale hou i kukuleia ma ke kulanakauhale o Nu Ioka iloko o kela mahina aku nei he 256, a he heluna oi ae keia i ka heluna 252 o ia mahina no o kela makahiki aku nei.
He kanaiwakumamalua hihia oki mare ke i waihoia imua o ka aha hookolokolo o ke kulanakauhale o Piladelepia, a he heluna nui keia i oi ae i kona makahiki he lehulehu i hala ae nei.
Ua hana mua ia ka pahu leta ma na alanui o na kulanakauhale o Amerika Hui ma Bostona iloko o ka makahiki 1858.
Ua haawi kekahi oahan o ka mokua ina o lowa. Amerika Hui he ai a he ia i kekahi aha@@@@ pololi, a ma ka @@ ao o ua aeahaukae ia, ua panai oia ma ka hoolaha ana i ka mai k@uno@a poki maluna o ka ohana holookoa.
He 1,900 hale ma rama ka i pani iana paka mamuli o ka kaumaha loa kekahi kanawai e kau la ma ka mokuaina o Ohio.
Ua haulehia mai nei ka moho hoehoe waapa pukahi kaulana o Amerika Hui ma ka hookuku heihei waapa ana ma kekahi muliwai ma ka mokuaina o Masakuseta. Ua eo ia Teemeo.
Ua haawi o Bisimaka he elua a ekolu hora hana ma na hana aupuni i kela a me keia la.
Ma Rioksdo@ff e kokoke ana ma Betelina Geremania, ua hana iho la kekahi wahine i kekahi mea ku i ka mainoino loa. Oia hoi ka wahine mamake kahi wahi kanaka kuai kamaa moloko o kekahi wahi hale kuai uuku. Ua oki oia i ke poo o kana mau wahi keiki aaku a make loa. A mahope oohi iho la i kona puu iho a pau pu iho la oia me kana mau wahi keiki i ke kanu pu ia. O ke kaona o keia hana weliweli no ka hune mai.
Ma Adjikawa, Iapana, ua pepehi iho la kekahi kanaka i kana wahine me ka laua mau keiki he elua a make loa me ka pahi a mahope iho o keia ua nakii aku la oia i kekahi wahi luahine me ka kaula a paa i ke kumulaau no kona keakea ana mai i keia hana mainoino.
Ma Honokaona, Kina, ua kiola aku ia kekahi wahine kepani a kekahi kanaka Fatani i kana mau keiki iloko o ka muliwai a lele pu aku la oia me ka paa pu ana i kekahi wahi bepe uuku iloko o na muliwai la. Aka ua ike koke ia a hoopakele ia ae la ua wahine la me ka bebe a o na keiki i kiola ia ua piholo loa laua. Weliweli no na hana a kekahi poe.
----
HEHUA KA MALU.
Ma ka la 2 o keia mahine ma kahi o Hailana, Kaa@au, ma Honomakau, Kohala, ua hehi wale ia ka maluhia o ke Sabati.
Nui ka hau@@ele ma kela hale oia hoi e hakaka ana, kui aku a kui mai ke kaikoeke me ke kaikoeke, a nui wale aku e haulii ana kela mea keia mea i kana puupuuu; he mau haole kekahi elua. Nohea mai la kela haunaele ana?
No ka ona mai. Ua like loa ko Kaailau hale me he hale ua loaa ka laikini hooinu rama. IKEMAKA.