Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 33, 17 ʻAukake 1883 — Page 1
This text was transcribed by: | Cynthia Marks |
This work is dedicated to: | Hinano |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXII, HELU 33. POAONO, AU@ATE 17, 1883. NA HELU A PAU 1133
NA HOOLAHA KUMAU.
MAIKAI KA HOI
KA PAPA,
-A ME-
KA LAAU O KOU HALE
NOHEA LA?
@ N ' H@ NO KAHI O
WAILA MA.
@ @ no hoi ia la ohi ka lo o ka laau o @, i ka ua mea hoi o ka nani.
NA PAPA! NA PAPA!
A ME
Na Pono Kukulu Hale
o na Ano no a Pau
@ MA KE KIHI O NA ALANUI
Papa me Moiwahine,
HONOLULU
@ e like me ka makemake no ke
KUMUKUAI MAKEPONO LOA.
PAPA! PAPA! PAPA!
@ PAPA HULUHULU,
NA PAPA MANOANOA,
NA PAPA I KAHIIA,
NA PAPA KEPA,
PAPA HOLE ULAULA.
Na Laau Na Laau,
NA KUA,
NA KAOLA,
NA AAHO,
NA MOLINA,
NA PEAPEA.
PINE HULUHULU,
PINE I KAHIIA.
NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA,
P@ ULAULA,
P@ KEOKEO,
PANI PUKA,
PUKA ANIANI,
PANI PUKA ANAIANI,
PUKA OLEPELEPE.
P E N A
O NA ANO A PAU.
H@ Pena mai ka liilii a ke nui,
Aila Pena,
Aila Hoomaloo,
Waniti, Pate,
Na Lako o kela a me keia Ano.
NA AMI PUKA HALE,
NA AMI PUKA PA,
ANIANI,
PEPA HALE A ME NA LIHILIHA,
E loaa no malaila.
PAAKAI HELU I,
-O-
KAKAAKO ME PUULOA.
No ke Dala Kuike e loaa no na mea a pau i @ ae la no ke Kumukuai Emi Loa. O na Kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no me ke @ooko pololeila. E kipa nui ilaila i ike ka @o. 905 tf.
NA HOOLAHA KUMAU.
PAPA! PAPA!
-NO-
ALLEN & ROBINSON
Ua wehe ae oe maua
PA KU AI PAPA,
-MA-
Ka Uwapo o Pakaka.
Na Papa Ulaula o na ano a pau,
Na Papa Paina o na ano a pau,
Na Pili Hale Ulaula,
Na Pili Hale Keokeo,
Na Pepa Molina,
Na Pepa Hoonani Hale.
Na Pena a me na Aila Pena!
Na kui o na ano a pau.
Na Pani Puka a me
Na Pani Puka Aniani,
Na Pani Puka a me
Na Olepelepe
NA LAKO KUKULU HALE
O NA ANO A PAU!
E kuaila ma
KE KUMUKUAI HAAHAA LOA
O keia Makeke.
PAPA! PAPA!
AIA MA KAHI O
LEWERS & COOKE
(O LUI MA)
ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi
E loaa ai na
PAPA NOU AIKI.
o kela a me keia ano.
Na Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe,
Na Pou, Na O-a, Na Papa Hele, Na Papu
Ku, A me na Papa Moe nui loa
Na Pili o na Hale o na Ano a Pau.
Na Pepa Hoonani, Na Pena o na Wai e pau,
Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami
Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Aini
o na ano a pau, Na Aila Pena, o
kela me keia ano Na Aila Hoo
maloo, he lehulehu wale,
Na Aila e ae o na
ano a pau.
NA WAI VANIKI
-A ME NA-
WAI HOOHINUHINU NANI!
O NA ANO A PAU LOA.
NA BALAKI ANO NUI WALE.
A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka a
pau, ua makaukau keia mau Makamaka
o oukou e hoolawa aku ma
na mea a pau e pili ana
ma ka laua oihana
-NO KA-
UKU HAAHAA LOA.
E like me ka mea e holo ana mawaena o
LAUA a me ka MEA KUAI.
E Hele mai! E na Makamaka!!
A e lawa no hoi ko oukou makemake
me ka oluolu a me ka maikai.
NA WAIWAI HOU LOA
O NA ANO A PAU.
E LOAA NO MA NA HALEKUAI O
WALAKAHAUKI MA!
MA ALANUI
Papu, moi a me Moiwahine
OIA HOI:
Na Noho Lio hou
loa e na ano a pau,
Na Palule Keokeo,
Huluhulu, o na ano
a pau, Na Pio
Ahinahina Pele-
kane hou loa o na
ano a pau. Na
Pena Kukaepele.
Na Kopa Bulu. Na
Lole o na Wahine o
na ano a pau. Na
Pahu Aila Mahu
maikai loa. Na Si-
lika, Pahoehoe, o
na ano a pau. Ki-
hei o na ano a pau.
HAINAKA LAU NUNUI SILIKA O NA ANO
A PAU.
He nui aku no i kee, he piha pono na
Koluma o ka pepa, ina e kuai pau
ia aku nei.
Eia hou ae a hoea mai i keia mau la iho he Lako Wa@wai hou loa o na ano a pau, a he lako hou loa i wae pono ia e J. T. WATERHOUSE, JR., ma Enelani, a he mau waiwai hoi i kupono loa no ko kakou mau kaiaulu. No laila, e eleu mai e na makamaka a me na hoa'loha e hoonuu i keia mau lako waiwai hou loa. 1076 @
KA MOOLELO
PILIPO KEKOA!
Ka Makai Kiu Ilikini
AMERIKA HUIPUIA!
-A O KA-
NANE HUNA O KA 1776.
MOKUNA XIII.
(Mui ka peni a ka mea unuhi moolelo o " 'Onila Maka, ka Makai Kiu Kaulana o Enelani.")
KA HUAKAI MA KE AUMOE.
UA auhee e aku la na powa mamua o ko Lu Lavonia hiki ana mai me ka ipu kukui iloko o ka rumi.
Ia lakou i auhee aku ai, ua hoopakele aku la lakou i ko lakou hoa i kupeeia ai e ka Hikini.
I ka pohola loa ana ae o Beramile, aole e hiki iaia ke hoakaka pono ae i na mea a pau i hanaia mai maluna ona iloko o ka pouli.
Hookahi no ana mea i hoomaopopo ai, oia hoi kona hoi ana aku i kona rumi a hiamoe iho la iluna o kekahi noho me ka wehe ole i kona mau kapa komo.
Ua puiwa ae oia i ka wa i kalele iho ai kekahi lima ma kona mau poohiwi. A ia wa no i hoomaka ai ka haunaele, a pa mai la oia i kekahi mea oolea a waiho aku la oia ilalo.
Ua noho iki iho la ka Makai Kiu a lohe i na mea i hoakakaia ae la maluna e Beramile, a ia wa no oia i puka aku ai.
Mamua o kona haalele ana iho, hawanawana aku la oia ia Lu Lavonia i keia mau huaolelo.
Ke kau nei ko'u mau maka maluna ou no ke ola o keia elemaknle. Nolaila, e akahele oe.
Anehe ae la ua kaikamahine la e pane aku iaia, aka, ua nalo e aku la oia, elike me ke aka iluna o kekahi paia i pena keokeo ia.
Heaha kau ike no na mea i hanaia iho nei maluna o'u? Wahi a Beramile i ninau ae ai mahope iho o ke kaawale ana aku o ka Ilikini.
Eia wale iho no ka'u i ike e papa, oia hoi ko'u puiwa ana me ka hikilele nui mai ko'u hiamoe ae i ka lohe ana ae i ke kani o ka pu, a ia'u i komo mai nei iloko o keia rumi ike iho nei au i kela kanaka helehelena hauliuli e ku ana ma kou aoao me ka pu panapana iloko o kona lima.
Heaha kau i lohe i kou hiki ana mai ia?
He mau olelo ano e kana no'u.
Heaha ia mau olelo la?
Aole e hiki ia'u ke hoomaopopo loa i kana mau olelo ponoi i olelo mai ai, aka, o ke ano nae, oia keia, ua manao wale ia ua lawelawe au i keia hana.
Noho malie iki iho la o Beramile no kekahi wa, a mahope pane aku la:
O hoi e moe, apopo kamailio kaua no keia mea.
He elima mile mai ka hale mai o Beramile e ku ana he hale inu rama no Marita Aletona.
A ma na lono lauahea hoi, ua olelo ia he hale pepehi kanaka ua hale la.
He oiaio, no ka mea, he lehulehu wale o ka poe i komo aku ilaila e hoaumoe ai, aka, aole nae lakou i hoea hou aku mai ua hale la.
Aka, no ka lawa ole o na hoike nana e hoiaio mai i kona hewa, nolaila, ua pakele no oia, me ka hoopai ole ia no ka nui o kana mau hana hewa.
I ka Ilikini i haalele aku ai i kahi o Beramile, huli ae la oia a hele aku la ma ke ala e holo ana i ka hale inu rama o Marita Aletona i kapaia ke Poopueo.
Ua maopopo no hoi iaia, oiai oia e hele ana no ia wahi, ua lawe pu oia i kona ola iho iloko o ka poho o kona lima. Aka, aole nae oia i hopo iki i na poino a pau e ili mai ana, no ka imi ana i kekahi o na hana pohihihi weliweli launa ole nana i hoohoka mua iaia ma ke ano he loea no ka puali o na Makai Kiu o Nu Ioka.
No ka mea, ua komo mau oia iloko o na poino kuhohonu loa no kekahi mau makahiki lehulehu, me ka lanakila mau, nolaila, ua manaopaa oia i keia wa, he ola kamahao no kona iloko o keia noho ana ma keia ao.
I ua Ilikini la i kokoke aku ai i ua wahi la, ike aku @ i kekahi mea kupanaha.
I ka wa a ua I@ @alele aku ai i ka hale o Beramile @ele mua aku la oia a kekahi mau @aau e ulu ana a unuhi mai la i ke@ @ke ili, a me ia mea hoi oia i lawe @ ai i ka hale inu rama.
Iaia i kok@ @ ma Poopueo, @u iho la oia malaila a unuhi ae la mailoko @ai o kana eke, i kekahi paa lole mai@ a iloko o ka wa pokole loa, ua kahiko iho la oia iaia iho me ua paa lole la, a loli ae la kona aahu mai ka paa lole mua, a me he mea la i ka nana aku iaia i keia wa he keonimana oia no ka papa ekahi o ko Nu Ioka mau kanaka hanohano.
A pela pu no me kona hiona hauliuli, ua loli pu ae la ia i keia wa, a he opio ui nohenohea oia ia sekona no ka wekiu iluna lilo.
Ma ka loli ana o kona aahu a me kona mau hiona, aol@ loa e hiki i kekahi ke i ae o Pilipo Kekoa no ia, ka Makai Kiu Ilikini kaulana.
Mahope iho o kona kahiko ana iaia iho me keia mau aahu, hookomo iho la oia i kona mau aahu kahiko iloko o kana eke a lawe pu ae la mailoko ae o ua eke la he mau pu panapana a me kekahi mau mea e ae i hunaia maloko o ua aahu nani la ona.
Iloko o kona wa i hoano e ae ai i kona mau helehelena, ua omau iho la oia ma kona lehelehe luna o kona waha i kekahi umiumi, a iaia i kilohi iho ai iaia iho, ua hoomaopopo iho oia he kanaka Italia oia, a i ole he kupa Paniolo ma ka hanau ana.
Mahope o ka pau ana o keia mau mea, ua hele aku la oia no ka hale inu rama.
Eia keia i ka hora aumoe o ka po, aka, e poliuliu iki ana no nae ka malamalama o ke kukui ma ka puka aniani o ka rumi inu rama.
Hele aku la ua Ilikini la a ka puka komo o ka hale waena, oiai ka rumi inu rama ma ka aoao o ua hale la.
E paa ana ma ka puka he mea kikeke, me ia mea i kikeke aku ai ua Ilikini la.
No kekahi mau sekona aole i pane ia mai kana kikeke, aka, ike aku la nae oia i ka pio ana iho o ka malamalama ana i ike mua ai.
Ia wa kikeke hou aku la no keia.
He mau minute mahope iho lohe aku la keia i ka nakeke o na kapuai wawae, a owaka ana he malamalama kukui iwaena o ka hale.
Hookani hou ae la no keia i ka mea kikeke, a ia wa no i hemo mai ai ka puka, a ike aku la keia i kekahi mea hou.
No ka mea, i ka wa i hemo mai ai o ka puka, ua kau koke ia mai la imua o ko ianei alo kekahi pu wahalua, e kekahi kanaka pupuka ino loa.
Mahope aku hoi o ka mea e paa ana i ka pu ka lua ona kanaka i like na helehelena me ko ka mua.
Heaha kou makemake? wahi a ka ninau.
He mau makahiki lehulehu i kaa hope aku, ua noho a kamaaina ua Ilikini la me ka lahui Paniolo o Mesiko a me Amerika Hema, a ua @ke a kamaaina ma ka lakou olelo.
Ia wa pane aku la oia me ke ano hemahema ma ka olelo Beritania.
Ua nalowale ko'u ala, a no ko'u ike ana ae nei he hotele keia, nolaila, manao ae nei au e hoaumoe ianei a kakahiaka hele aku ma ka'u huakai.
He hiki no nae ia oe ke uku no kou moe ana ia nei?
He hiki no.
Hoike ia ae ana au mau wahi apana omilumilu.
Ua homakaukau mua ua Ilikini la iaia iho no keia apana hana, nolaila, unuhi ae la oia he mau apana dala gula he lehulehu wale a hoikeike aku la.
Nana mai la o Marita Aletona i kona malihini, a pane mai la me ka leo kakana.
E komo mai hoi ha oe.
(Aole i pau.)
NA MEA HOU O WAIALUA
E ke Kuokoa: Aloha oe:
E oluolu oe e hookomo iho i keia mau mea hou i ike mai ai na makamaka puni mea hou.
Pomaikai ko ka Ehukai nei i ka loaa ana o ko makou Kauka haole; eia oia ke lawelawe nei i kana apana hana, a ua loaa ka oluolu i ka poe mai ana i lapaau ai. He Kauka oluolu keia, eia hoi ka apiki, aohe ike i ka olelo Hawaii, i pono iki nae i na wahi apulu namu o anei.
I anei iho nei ke kaikamahine a ke Kuhina Waiwai J. M. Kapena kahi i luakaha ai, a ua huli hoi aku oia i ke @aona me ke ohaha maikai o kona hiona; oia no oe i ka wailiula o Mana la, @ @nou ia iho @ na kai, oki pau kela.
O ka la 4 iho nei o keia mahina i malamaia ai kona la hanau e kona mau kupuna. Ua haawiia he paina i piha i na mea momona.
Eia pu no i anei nei na kaikamahine hanai a ka Ilamuku W. C. Parke. He mau helehelena onawaliwali i ka nana aku, aka, ke hala iho he mau la e honi mau ai i ke ala o ka lipoa o Kauwanui, alaila e mohala ae auanei ka pua "hau lama i Hauola."
Ma ka la 26 o keia mahina iho nei, i hoike ai ke kula haole o Waialua nei, ma ko lakou hale kula, malalo o ka la welawe ana a Ienekini he wahi haole Bihopa mai Honolulu mai; oia ke kumu nui, a o S. Meheula ke kokua ekahi, a me Miss. Esther N. Kaiaikawaha ke kokua elua. Ma na hana i hoikeia ma ia la, aole i ku i ka mahaloia, no ka mea, o kahi haole aole i ike i ke alakai ana, a malalo oia kumu hemahema i mahalo ole ia ai e na makua mea keiki a me ka lehulehu a pau i naue ae.
Ma ka nana aku a ka mea e kakau nei a me ka lehulehu, he wahi haole oki loa keia, aole hiki ke hana i na mea helu kiekie, a he lolo maoli no i ka nana aku, a he ano kupono ole e hana i ka hana. O ka paikau ka mea nui a keia wahi haole e ao ai ina keiki, a i ke puhi baka iloko o ka rumi pule o lakou. Ina ka e puhi mai, po oloko i ka uwahi o ka baka, ku ka hohono. Nolaila, ke manao nei na makua e hoopii i ke Kahu Kula Nui e hoopau i keia wahi haole, a e hoonoho mai i mea kupono.
Ma ka po iho o ka la i oleloia malu na, he hoike po maloko o ka luakini Hoolepope, malalo o ka hookele ana a na hope kumu S. Meheula me Esther Kaiaikawaha. Ua piha pono i na makua mea keiki, a me ka poe makaikai. He mau haiolelo a me na himeni. Akahi no a ike ia aku ka eleu o na haumana. Kupono o laua nei na kumu o keia kula.
Maikai na himeni i meleia mai, a he ku maoli no i ka iini a loko. Mai ka lele puni kiekie loa iluna, a i ka nanahe kohu hanehane ilalo loa. Ua piha hauoli ke anaina a hiki i ka pau ana o na hana o ia po. Ua mahalo nui ia na alakai. O kahi haole kumu hoi nei, he lapee wale mai no ma ka paia.
Ina o ke kono a ko Wailuku i ka poe himeni o Waianae, a ia lakou nei, makepono na kenikeni. Aohe hoi e hiki o ke kaa ana o ka wai o ka niu haohao ia lakou la. Ua hiki no ia, aia i ka manao.
Ma ke Sabati la 29 o kela mahina aku nei maloko o ka luakini hoole Pope o Waialua nei, ua heluheluia mai e J. N. Kaiaikawaha imua o ka Ekalesia holookoa he palapala kahea na ko Kohala poe i ko makou Kahu Rev. S. Timoteo e hoi e noho i kahunapule no lakou. Ua ninauia ka manao o na hoahanau, a ua kue loa ia kela palapala me ke noi pu ia mai e kiola mawaho o ka puka aniani i ua palapala la. He keu aku no ko Kohala poe; aia ka o ka mea ua paa i ka hana, ilaila mai la e kahea ai me ko makou hanai pono no i ko makou kahu. He nui ae no hoi kahunapule e noho wale mai nei kii ae ilaila. Ma keia hooleia ana o ka palapala kahea a ko Kohala poe, pela no oia i ae oluolu mai ai. Nolaila, ua nele oukou e ko Kohala. Imi hou ia aku no.
Aohe ona nui o keia ma@ la e naue nei, aka, koe aku nae paha ka poe o ka pili kuahiwi. Ma ka hoike mai a ka mea malama i na hale ukana o ka moku ma ke awa, aohe nui o na pahu rama i pae mai, he kakaikahi wale no, no na Pake.
Ia nei iho nei ka lunahooponopono waiwai o ke 'lii Pauahi, me ka haole ana aina pu. E ana ana i na aina a pau o ke 'lii, a mahope aku hoolimalima me na kanaka.
He ma-u wahi mea hou iho la ia o ka Ehukai nei. Ke ikuwa mai nei ka nalu o Kauwanui ua ahiahi. E Adieu auanei. S. H. Makanikupa.
Waialua, Oahu
HE OPUU.
I ka nupepa KUOKOA; Aloha oe:-
Ua hanau mai la mai na malihini mai he wahi kamaiki kane i ka la @ o Augate, o keia makahiki, na Mrs. Rebeka Akina a me J. W. H. Kukapu ma Makapala, Kohala Akau.
No ke Kula Kahunapule mai laua, no ka hoohala @ ma Kohala nei no ke ola kino.
E mahaloia ko ke Akua lokomaikai.
J. H. NAHOLOA.
Makapala, Kohala Akau, Hawaii.
LALAU IO ANEI!
E ka mea haku manao o ka Elele, ka puaa kupele a Kipikona, heaha ka huhewa o ka makaula o ke KUOKOA wahi au? a i ka pepeiao ka lohe wahi au? no ko makou pane ana anei i ka hookaniia o ka pu i ka ole, a me ke puhi o ka Bana puhi ohe o ke aupuni i ka makani, he puahiohio ka waiwai loaa mai.
No ko makou olelo ana anei, i hookani ia na pu he @ ma ka la i ku mai ai ka mokuahi o ka Moi Kui o Hawaii no kona lawe ana mai i na miliona dala elua o ke aupuni i kuni ia me ke kii o ka Moi Kalakaua wahi a ko makou lohe mai, he huhewa ia, a i na ua huhewa ka makaula o ke KUOKOA mai ia lohe mai, e aa anei oe e ka mea kakau manao o ka Elele e hai mai i keia mau ninau, oia keia?
1 I kani na pu he 12 i ke aha? a no ke kumu hea i kaui ai?
2 Owai ka Moi i hoi mai mai Kaleponi ia la i puhi ai ka Bana?
3 I hookani ia na bele ma ia la i keaha? a wai ka Moi i make i kani ai na bele ma ke ano kanikau?
No ka mea, ua hnhewa io ae la ko makou lohe, ke manao nei la makou, i kani io na mea kani ia la no ia mau dala i kuni ia me ke kii o Kalakaua, eia ka aole, a ua pono ae la.
Ma keia mau ninau ekolu, e ike ai kakou e ka lahui i ka hoike mai o ka Elele i ke kumu o ke kani ana o na na me kani ma ia la, a i na e hoike ole mai ka Elele i ka makou mau ninau, alaila, aole i lawa ka ike o ka Elele e pane mai ia makou no ia mea, a i ole pela, alaila, ua maka'u o hilahila ia ke hoike mai, no ka mea, ua oiaio na mea a pau a makou i hoike ai ma ia pepa, e pili ana i ka Moi Kui o Hawaii, a me na Miliona Dala Elua.
E hunahuna wale no oukou e na haku manao o ka Elele aole e nalo, e imi wale no i laau no ko oukou mai o ka hilahila, aole e loaa, hookahi no laau lapaau o ka hilahila o ka noho malie: pane mai auanei oe, hilahila, ku ae no oe iluna, hilahila, noho ilalo, hilahila, moe ma kahi moe, hilahila, make oe, oia ka oi ioa aku o kou hilahila.
Mai kinohi mai o ko makou kalai manao ana, aole makou i huhewa iki ma na mea a pau, aole hoi i lalau, a aole hoi i kuhihewa, no ka mea, o ka makou kalai manao ana, oia ko ka lahui kalai ana. Mai mai manao oe e ka Elele e hopo ana ka makou mau maka peni, e hoomau ana makou e kalai manao ma ke akea a hiki i kou mau liawa hope loa ana.
He mea ku i ka hilahila ke aupuni o Hawaii nei ke kamahao o na mea kani ma ka la i ku mai ai o Mariposa, he mea i maa ole mai na moi kahiko mai o Hawaii nei, a i ke au wale no o ka Moi Kalakaua keia mau hana maa ole.
Ka makou nae i hilinai nui ai, i kani ia mau mea kani i ka Ona Miliona a me kona ohana, a me kona moku pu, i hoike no ka oiaio o keia mea, e nana ae e ka Elele Poakolu ma kekahi o kou mau aoao pepa, nau no i hoike pono mai me ke kanalua ole, a penei ua mau olelo la au.
"Aloha Mariposa.
Nani maikai ke kino o ka wahine,
Kohu lau ama'u ka piko o na Oiwi,
Na wai no la e ole ka hoohihi,
Ua panai ia he ipo na Hawaii."
Ma keia mau lalani mele au e ka Elele, kou hoike pono ana mai i ka poni pono ia ana o ka ona miliona a me kona moku i Moi Kui no Hawaii, aka, hoonalo wale iho no oe i ke kaona o kau olelo, i panai ia he ipo na Hawaii. O ka pololei loa, i panai ia i Moi Kui o Hawaii.
ELUA.
"Mariposa ka moku i poni ia,
Na ke au holomua o Kalani,
Nana i hoike i ke ao,
Ka huila aukai ana ole.
Ke @ la oe e ka E@ ka @ ia o ka moku a me kona @ i moi kui no Hawaii, no ke au holomua o Kalani.
EKOLU
"Mariposa! Lawea me ka nanahe,
Me ka maalahi hiipoi ia,
A hoihoi hou mai me ka maalahi,
He makana nui kau e ia ianei."
E ka Elele! heaha ia makana o anei e haawi @ ai? heaha ko mea i hai ole ae ai i ko makana? O ke kuokoa, a o ka noh@ Moi anei ka makana @ e ka Elele man@a nei e haawi aku a o ka ea anei o ka aina? KANAKA HAWAII.
LETA NA KAUKA HYDE
Ua hoouna mai nei ko kakou makamaka Rev. Z. S. K. Paaluhi i ka leta malalo iho a Kauka Hyde, me ke @ pu mai ia makou e unuhi a h@puka aku i ike na haumana a pau o ke kula Kahunapule, a oia ka makou e hana nei me ka oluolu.
Ware, July. 13. 1883
Rev. Z. S. Paaluhi; Aloha Oe:-
Ua hala iho nei he ekolu mahina mahope o ko'u haalele ana i ka home, aole no hoi i loaa lono mai ia oukou mai a hiki i keia wa. Ua lana ko'u manao he maikai ka halawai iloko o Iune nei, a ke paipai nei na haumana i ka hana maikai iloko o na ekalesia. Ma ka akau mai ka makani ia makou i holo mai ai i Kapalakiko, @ @ @hia no hoi au me ka mai @ ka mai poluea o ka moku, aole nae nui loa. Ekolu la a makou i noho ai iloko o ke kulanakauhale o Kapalakiko a hookahi la ma Kikako, hookahi auwina la ma Obalina, a hookahi la ma ka muliwai o Niagara. Ma Obalina ua hele au i ka luakini o ke kula nui, (college) a h@lo he aku la au i kekahi o na kumu e kamailio ana imua o na haumana he umikumamalua haneri, no ke koho ana i ka oihana, oia ke kumuhana i kamailioia. Ma Troy ua hele au e hoolohe i ka haiolelo a kekahi misionari e pili ana no kana hana ma Assam. Aole au oluolu ke noho ma ka aina ano like me ia, kahi e loaa ana he elima haneri iniha o ka ua i ka makahiki hookahi. He ilihune loa na kamaaina o ia wahi, a aole no hoi i unuhi nui ia na buke no lakou. Ma Williamstown, ua hele au i ka halawai pule @ina la S@ ma kahi a na kanaka opio mua loa o Amerika i haawi lilo ai ia lakou no Karisto e lilo i poe misionari no ko na aina e. Elua mau mea e ae malaila me a'u he mau misionari no na aina e, a ua komailio makou no na hana a ka Haku ma na aina mamao mahope o ko makou haalele ana i ke kula nui. (Williams College.) Ua komo ka'u keiki o Hanale iloko o ia kula, he rumi kona iloko o kekahi o na hale hou, i kukuluia iloko o ka makahiki i hala ae nei, nona na lilo he $85,000, a o ka lilo o laua me kona hoa noho no ka rumi he ekolu dala o ka pule. Ua mahalo au i na mea a'u i ike ai a i lohe ai no na haumana o keia kula. Me he mea la, ina ko lakou noonoo ana, o ke ano kanaka Karistiano, oia ke ano kanaka kupono. Ua hiki mai au i keia wahi i ka Poaono i hala, maanei kuu makuakane (uncle) e noho nei. Ua kamailio aku au imua o koonei poe no na mea e pili ana i ka lahui Hawaii i ka la Saba i hala ae nei, a ua oluolu loa lakou i ka lohe ana. A keia pule ae hele au i Bosetona. Me ke aloha. C. M. HYDE
Na Haka me Haleakala kana wahine i ke kakahiaka o ka Poaono o kela pule aku nei, he keiki kana.
He paina la hanau ka @ malamaia ma Waikahalulu i ka Poakahi nei.
He mau hiona o ka u@a ko ke awa i ke kakahiaka la Sabati o kela pule. He nui na waapaa i ikeia.
Ua lilo ka uwapo hou i hanaia iho nei ma Ewa, pela ka loheia mai
He kuaua nui ka i haule iho ma ke kulanakauhale nei. Hele uluulu ua mea o ka nui o ka wai o na kahawai a me na alanui.
Maanei wale no o kakou ka haule ana o na pakaua koikoi o ka Poalua nei, a aole ma Maui ma.
Ua wawahiia ka pahu o kekahi paahana o ka mahiko o Kamaomao a ua lilo he 300 dala a oi.
A kulana la! A imua a i hope, ma ka hema a ma ka akau. Heaha nei! O mea ua hiamoeia.