Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 30, 28 July 1883 — Page 1
| This text was transcribed by: | Kate Motoyama |
| This work is dedicated to: | john shima |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXII, HELU 30. POAONO, IULAI 28, 1883. NA HELU A PAU 1130
NA HOOLAHA KUMAU
MAIKAI KA HOI
KA PAPA,
A ME--
KA LAAU O KOU HALE.
NOHEA LA?
@@@@ HOI NO KAHI O
WAILA MA.
--
@@@@@@@@@@ ia ohi ka io o ka laau o
@@@@@@@@ i ka ua mea hoi o ka nani.
NA PAPA! NA PAPA!
A MF.
Na Pono Kukulu Hale
@ ma Aue no a Pau.
@A KE KIHI O NA ALANUI
Papa me Moiwahine,
HONOLULU.
@@@@ a a@ e like me ka makemake no ke
KUMUKUIAI MAKEPONO LOA.
__
PAPA! PAPA! PAPA!
NA PAPA HULUHULU,
NA PAPA MANOANOA,
NA PAPA I KAHIIA,
NA PAPA KEPA,
PAPA HOLE KEOKEO,
PAPA HOLE ULAULA.
--
Na Laau, Na Laau,
KUA,
NA KAOLA,
NA AAOHO,
NA MOLINA,
NA PEAPEA.
PINE HULUHULU,
PINE I KAHILA.
NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA,
P@@@ ULAULA,
P@@@ KEOKEO,
PANI PUKA,
PUKA ANIANI,
PANI PUKA ANIANI,
PUKA OLEPELEPE.
--
PENA
O NA ANO A PAU,
@@@@ hema mai ka liilii a ke nui,
Aila Pena,
Aila Hoomaloo,
Wanui Pate,
Na Lako o kela a me keia
Ano.
NA AMI PUKA HALE,
NA AMI PUKA PA,
ANIANI
PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,
E loaa no malaila.
--
PAAKAI HELU I
-O-
KAKAAKO ME PUULOA.
--
N@ @@ @eala Kuike e loaa no na mea a pau i @@@@ @@ ia no ke Ka@@@ukuai Emi Loa. O na @@@ @@@ mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no @@ @@@ @@oko pololei@a. E kipa mai ilaila i ike @@ @@@@@. 905 tf.
NA HOOLAHA KUMAU.
PAPA! PAPA!
-NO-
ALLEN & ROBINSON
--
Ua wehe ae ne@ mana
PA KUAI PAPA,
-MA-
Ka Uwapo o Pakaka.
--
Na Papa Ulaula o na ano a pau,
Na Papa Paina o na ano a pau,
Na Pili Hale Ulaula,
Na Pili Hale Keokeo,
Na Pepa Molina,
Na Pepa Hoonani Hale.
Na pena a me na Aila Pena!
Na kui o na ano a pau.
Na Pani Puka a me
Na Pani Puka Aniani,
Na Pani Puka a me
Na Olepelepe.
__
NA LAKO KUKULU HALE
O NA ANO A PAU@
--
E kuaiia ma
KE KUMUKUAI HAAHAA LOA
O keia Makeke.
PAPA! PAPA!
AIA MA KAHI O
LEWERS & COOKE,
(O LUI MA)
ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me Moi.
E loaa ai no
PAPA NOU AIKI.
o kela a me keia ano.
--
NA Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe,
Na Pou, Na O@a, Na Papa Hele, Na Papu
Ku, A me na Papa Moe nui loa
Na Pili o na Hale o na Ano a Pau.
--
Na Pepa Hoonani, Na Pena o na Wai a pau,
Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na Ami
Puka, Na Ami Puka Aniani, Na Ami
o na ano a pau, Na AIla Pena, o
kela me keia ano Na Aila Hoe-
maloo me lehulehu wale,
Na Aila e ae o na
ano a pau.
NA WAI VANIKI
--A ME NA--
WAI HOOHINUHINU NANI!
O NA ANO A PAU LOA.
NA BALAKI ANO NUI WALE.
A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka a
pau, ua makaukau keia mau Makamaka
o oukou e hoolawa aku ma
na mea a pau e pili ana
ma ka laua oihana
--NO KA--
UKU HAAHAA LOA.
E like me ka mea e holo ana mawaena o
LAUA a me ka MEA KUAI.
E Hele mai! E na Makamaka!!
A e lawa no hoi ko oukou makemake
me ka oluolu a me ka maikai.
NA WAIWAI HOU LOA
O NA ANO A PAU.
--
E LOAA NO MA NA HALEKUAI O
EALAKAHAUKI MA!
MA ALANUI
Papu, Moi a me Moiwahine
OIA HOI:
Na Noho Lio hou
loa o na ano a pau,
Na Palulu Keokeo,
Huluhulu, o na ano
a pau, Na Pio
Ahinahina Pele-
kane hou loa o na
ano a pau. Na
Puna Kukaepele.
Na Kopa Bulu. Na
Lole o na Wahine o
na ano a pau. Na
Puhu Aila Mahu
maikai loa. Na Si-
lika, Pahoehoe, o
na ano a pau. Ki-
hei o na ano a pau.
WAINAKA LAU NUNUI SILIKA O NA ANO
A PAU.
--
He nui aku no i koe, he piha poo na
Koi@@a a ke papa, ina @ huai pau
ia aku nei.
Eia ho@ ae a hoea mai i keia mau la
iho he Lako Wafwai hou loa o na ano
a pau, a he lako hou loa i wae poo
ia e J. T. WATERHOUSE, JR., ma
Enelani, a he mau waiwai hoi i kupo-
no loa no ko kakou mau kaiaulu. No-
laila, e eleu mai e na makamaka a
me na hoa'loha e hoonuu i keia mau
lako waiwai hou loa. 1076-@m
KA MOOLELO O NA LA
-O NA-
ADIMARALA BERITANIA
OIA HOI MA KAHI OLELO ANA
Na Liona Au-moana
O ENELANI.
KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA
BERITANIA,--A ME KO ENELANI
MAU PAPU LAAU, &c., &c.,
----
Kahi Rula maikai kahiko,
Nana i loolawa mai na kuhikuhi,
Na ka mea OI O KA IKAIKA,--
Nana e Noho Alii ka Moana,
A owai la ka mea hiki ke aa mai?
OWAI LA?
--Makia o na A@@@@ku Beritania
--
KA HAKU KOKERANA
--
O ka makahiki 1818, o ka makahiki ia i hoomanaoia Enelani no kona lanakila hiwahiwa ana maluna o na aumoko a ke aupuni o Sepania i olelo ai, o kona mau aumoku e holoholo ana ma ka moana Pakipika, oia ka Ipuka Pani nana e pale aku na enemi no ka hoopilikia ana i kona mau waiwai kalepa e hoahu ana ma na mokuaina hema o Amerika Hema. O ka hana a keia mau aumoku Paniolo ma keia mau kai, oia ka powa ana i na moku kelapa waiwai Pelekane a me na manuwa uuku e hiki ai ke hoopioia me ka hikiwawe. Iloko o na mahina ekolu o keia powa ana a keia mau aumoku, hiki aku la ka lono i Enelani, ua powaia ma na kahakai e kokoke ana i ka Lae o Kepohoni iloko o na pule wale no elua, he eono mau moku kalepa waiwai nui e holo ana no Livapulu, a he ekolu manuwa liilii i puhiia i ke ahi e na aumoku Sepania, aia i ke awa o Kalio ma Peru ke awa hoolulu o keia mau aumoku i keia manawa.
O keia mau lono i hiki mai ai i ke keena kaua o Enelani, ua lawe ae o Sepania i kekahi kulana kipi ma ka moana Pakipika, ua wae koke ae la ka Adimarala keikie i kekahi mau moku eono ua like ko lakou ikaika, a e lawe ana i ka heluna like o na kanaka, hoonohoia aku la ka Haku Kokerana ma ke poo o keia mau aumoku, nana ke alakai ia lakou imua o na aumoku Sepania a me na papu o Kalio.
O ka moku kaua Eselena, oia ka moku o ka Haku Kokerana e kau aku ai o kona have, ma ka la 20 Maraki, 1818, huki ae la na aumoku eono i ko lakou mau heleuma ma ke awa hoolulu moku o Portsmouth, a hooiho pololei mai la lakou i ka moana Atelanika no ka kahakai o Barazila ma Amerika Hema. O keia mau la loihi a na aumoku e holo nei, aole loa lakou nei i hui iki me kekahi moku ma ka moana, a hiki wale i ka la 27 o Aperila, ma ka auwina la o ua la nei, kalewa ae la na aumoku Beritania iwaho o na kahakai o Barezila, a hoouna akula ka Haku Kokerana i kona waapa e holo iuka, e lawe i kana palapala i ike Kanikela Beritania e noho ana ilaila, no kekahi mau ninau ana no na mea e pili ana i na enemi.
Ma ka hora 8 o ka po, ua huli hoi mai la ka waapa me ka leta o ke Kanikela Beritania, a e hai mai ana oia, ua kokua aku ke aupuni o Peru i na aumoku Sepania ma na kahakai o ka moana Pakipika. Ua lohe mai oia, he mau papu ikaika ko Kalio e nohoia nei e na koa Sepania, a ua makaukau hoi lakou i na manawa a pau no ke kaua aku i na moku Beritania e holoholo ana ma ka moana Pakipika.
O keia mau lono i hai ia mai la e ke Kanikela, he mau nuhou maikai loa ia no lakou nei, ka hai ana mai i ke kulana o na enemi. Nolaila, ma ka wanaao o ka la 28 ae, haalele aku la na aumoku Beritania ia Berezila no ka Lae o Kepohoni.
Iloko o na la holo he 12 mai keia wahi aku, ua ano ikaika mai la ka makani mamua pono mai o na aumoku, ua pii ae la ka ale a uhi pu iluna o lakou, e luli ino ana ka moku ma kona mau aoao, me he mea la, e iho loa aku ana ma kekahi aoao. No keia ano kupikipikio o ke kai, ua hookauluna iki ka hooiho ana aku o na aumoku no kekahi mau la ehiku, a i ke ano malie ana ae, ua hoopuka loa aku la na aumoku ma kamoana Pakipika me ka maalahi.
E hoopokole iki kakou ma keia wahi e na poe heluhelu, a e kamailio kakou no ka wa i hiki aku ai o ka Haku Kokerana ma na kahakai o Peru.
Kalewa ae la na aumoku Beritania iwaho o Kalio, ma ka la 2 o Iulai, nona hoi ke kaawale he 20 a he 30 mile iwaho o ka aina. Ma ka hora 6 ahiahi o ua la ala, hookokoke iki mai la na aumoku ma na kahakai, a kau aku la ka Haku Kokerana maluna o kona waapa holo, a holo maikaikai aku la oia ia loko o ke kaikuono o Kalio. O ke awa o loko, e ku loihi ana kekahi pa pohaku me kona mau pukuniahi e kau iho ana, a ua kapaia lakou e keia poe, na Kakela o Kalio. O na moku kaua Paniolo a me na moku kalepa, e ku an alakou ma ke ano hapa poepoe e hoopio ana i ke Kakela. He awa pohihihi i ka nana aku, no ka hookele ana i na moku i ka po. He hapaha mile mai kahi mai o na aumoku Paniolo e ku ana, e lana ana kekahi wahi moku kialua pailata, a oia ke kiai nana e malama ka maluhia o keia awa. Ina oia e ike ana i na enemi e hele mai ana, alaila, holo aku oia e hai i na moku Paniolo, a i ole, ki ae i elua mau pukuniahi hoailona in a ua hiki mai na enemi.
O ka waapa makaikai o ka Haku Kokerana e lawe nei, aia oia maloko o keia moku kialua kiai, oia hoi, aia mawaena o ka moku kiai awa a me na aumoku Paniolo malalo iho o ke Kakela. Mahope iho o ka hala ana o kekahi mau hora ia lakou nei, a maopopo hoi i ka Haku Kokerana kana mea e hana aku ai ia lakou, ua hoopuka ae la lakou ma ka aoao malalo o ua moku kiai nei me kona ike ola mai, a hoi aku la no ko lakou nei mau aumoku e kalewa mai la.
I ka manawa i hiki aku ai iluna o ko lakou mau aumoku iho, hoopuka hou aku la lakou nei iwaho o ka moana e kalewa ai, i kumu e ike ole mai ai na enemi ia lakou nei. O ka hana i hanaia e keia mau moku no keia po aku, oia hoi ka hooma kaukau ana i na waapa kaua imua o na enemi.
Houluulu ae la ka Haku Kokerana i kona mau koa mai luna mai o na moku eono, a ua hiki aku ka heluna ikaika o na koa i ka ekolu haneri me kanahiku, a ua lawa hoi lakou no na waapa kaua nunui he umi, malalo o ke alakai ponoi ana a ka Haku Koerana.
Ma ka hora 9 ponoi o ka po ana iho o ua la nei, ua akoakoa ae la na waapa kaua o kela a me keia moku, a maloko o kekahi o le hoailona, ua iho like aku la na koa a kau iluna, a hoe aku la lakou no ka nuku o ke awa, oiai na aumoku e ku laina ana mawaho ae o na kahakai, no ke kali ana i ko lakou mau waapa.
Ua oleloia kela moku kialua pailata e ku nei ma ke kaikuono, he moku kiai ia no na enemi e komo malu mai ana i ka po, alaila haawi aku oia i ka hoailona no ke Kakela o Kalio. O ka Haku Kokerana, ua ike mua oia iaia i ka po mamua iho, nolaila, aole oia e komo ana iloko o ke kaikuono a hiki i kona wa e lawe pio ia ai in a e hiki ana.
Ua papaluaia ka laina holo o keia mau waapa kaua, a e hahai ana kela a me keia waapa mahope aku o kekahi, a e hoe ana hoi lakou me ka hoomau, me ke kiani wale ana no o na mapuna hoe iluna o ka ilikai me ka nakeke ole. O ka waapa mua loa, aia iluna o laila ka Haku Koerana e ku ana mamua o ka ihu o ka waapa, no ka mea, ua lilo iho la no oia ke pailata nana ke alakai ana i na waapa kaua ma na kuaau papau, ma ko lakou alahele e hiki aku ai imua o ke kialua kiai awa e lana ana i ka nuku o ke kaikuono.
(Aole i pau.)
--HE MEA MAKE KA RAMA.
--
I ko'u mau hoa makainana aloha o na waihooluu like ole, ka haawi hou aku nei au i kou welina aloha.
Eia hou no au la ke hoea hou aku nei i o oukou la. Ua ike paha ka lahui i ka'u mau ninau hope loa e pili ana i ke kumumanao, no ka hopena awaawa o ka inu rama; a ua kali au, a aole i pane ia mai no haina o ia mau ninau, a ua manao no au aole he kanaka naauao nana e pane i ua mau ninau la, nolaila, e wehewehe hou ana au i kekahi mau hopena awaawa o ka inu rama.
Ua makemake ka poe inu laula i ka rama no ke lealea o ko lakou puuwai, no ka mea, penei ka olelo ana o kekahi poe: "O ka poe haole wale no ke inu mai, me ka hoooioi mai, noho aku kanaka nana me he ilio la." Nolaila, e pono no e inu like ke kanaka Hawaii a me ka haole i ka rama, i like pu ai ka hanohano; a he nui hoi na makahiki i hoao ia ai e noa ka rama; a i ke au o ka makahiki 1882, hooholo ia iho la ke kanawai inu laula o ka rama, a ke inu nei a ke hoonuu a puaa nei kekahi poe, pepehi i ka wahine; nolaila, ma keia hana o ka hookuu laula ia ana o ka rama iwaena o na kanaka Hawaii, ua like ia me ka hookuu ana i kekahi waikahe nui e holo aku ana maluna o kekahi aina maikai kupono i ke kanu ko a he nui na pomaikai e loaa ana malaila, pela no ka rama, ke hoao nei lakou e inu rama; a no ka maa ole o kekahi poe: nolaila, ua pono ole ke ola kino, a e lilo ana paha i mea pilikia a make.
Eia hou keia; e wehewehe hou ana au ma kani e olelo ana he mea make ka rama. Aole i pau ko'u manao hoakaka aku i ke akea, no keia mea he mea make ka rama.
Pehea hou e maopopo ai he mea make ka rama?
Ma ka makahiki 1872, ua hoala na haole o Wailuku i kekahi hale nui, a ua kapa ia ua hale la ma ka olelo Hawaii he Hale Hoole Waiona. A i ka paa ana o ua hale la, ua komo nui kekahi poe iloko o ia hui, oia hoi ka hui i kapaia ka hui hoole waiona. Ia manawa ua hai mai kela a me keia imua o ke anaina no ke ino o ka rama. Penei ka olelo a kekahi haole: Ke ku nei au ma ka aoao hoole waiona, a ua hai mai kela i ka hope waiona, a ua hai mai kela i ka hope weliweli o ka inu rama, a he nui ka poe i make iloko o ia hana, a no kona ike he hopena make ko ka rama, nolaila ke kumu o kona hoole ana aole inu rama hou; wahi a ua haole la, aole on a manao i ka ilihune, no ka mea, i kekahi wa, loaa no ke dala ke pau ae ka on a rama: aka, o ka hopena weliweli wahi ana, o ka make; a wahi hou hoi ana, mai hookomo hou i ko kakou mau poo iloko o ia ipuka pilikia, me ko kakou ike ana he mea make loa ia.
Pau kana, ku mai o J. Crowell a hai piha mai i kona manao he mea make ka rama, a penei kekahi o kana mau hoakaka ana. Ma Amerika a me Beritania, a me na wahi a ae o ka honua nei, ua like no ka luku ana o ka make i ka poe inu rama, me ka luku ana o kekahi mau mai e laha nei, nolaila o kekahi poe e noho ana ma ia mau wahi, ua minamina nui ia ke ola o ia lahui, a ua kukulu ia kekahi mau hale i mea e hoopale aku ai i ka holomoku ana o na pilikia maluna o ia mau aina, nolaila, i ko kakou kukulu ana i keia hana ma Wailuku nei, e pono ia kakou e hooikaika e pale aku i neia mea ino e laha nei ma keia aina maikai kahi hoi a ko kakou naau e makaleho nei, i ole ai e pokole ke ola o ka lahui Hawaii, a me na 'lii o ka aina, no ka mea, e nana ia Haalilio, ua make hikiwawe oia no ka inu rama, a pela no kekahi mau alii e ae, oia ke kumu o ka holo moku ana o na 'lii a me na makaainana iloko o ka pilikia nui loa, a ma keia kukulu ana o kakou i keia puuhonua maikai ma keia kulanakauhale (Hale Hoole Waiona), malia e lilo ana paha ia i mea e kaohi mai ai i ke ola o keia lahui; a he nui aku na mea i koe, aole pau loa ia'u i ka hoike aku, aka, o keia kekahi o na haiollo hole ma Wailuku a'u i hoomanao ai.
He nui loa na kumu i hoakaka akea ia no ka ino o ka rama.
Eia kekahi. Ua hui ae na haole kuonoono a hanohano hoi, oia na on a o na mahiko o ko Hawaii Pae Aina mai Hawaii a Kauai, a hana lakou i kekahi olelo hooholo penei: E hookapu loa ia ka rama aole e kuai ia, aole hoi e inu laula ia iwaena o na haole a me na kanaka; aole oia wale, ua kakau ino a na kanaka naauao a pau malalo o kekahi palapala e olelo ana, mai hooholo ka ahaolelo e inu laula ia ka rama. Ea; heaha la ke kumu i hana ai ka lehulehu pela? Eia, ua maopopo he hopena ino kona, he awaawa, a he mea make no hoi.
Eia kekahi, me he mea la he 20 makahiki a oi ae ke kaulana o keia mea he mea make; a in a he mea make ia, alaila, o ko ke kanaka enemi nui no ia; aole o ke kanaka wale, aka, o ka lahui a me ke aupuni pu.
A hea hou la wau e kamailio ai, o ko'u manao ano nui i ike ole ia e ka lahui, oia no ka ae ia ana mamuli o ka hooikaika nui o na lunamakaainana e hoonoa loa ana i ka rama: a ua like no ia me ka laau make e pepehi ana i keia lahui. Me ka ike no o ua poe la he mea make ka rama, ae aku la no nae e inu akea ia. Ke manao nei au he karaima kiekie kela i hanaia me ka manao haaheo e na poe nana i kau i na kanawai ino e like me keia ke ano. Hookahi wale no manao iloko o ka poe nana i hana i keia karaima. i mhuahua ka heluna dala e waiho ai iloko o ka waihona aupuni, a no ia manao nui i ke dala, nolaila, ua manao ole ia ke ola o ka lahui. Ea, no ka manao nui o Iuda i ke dala, ua manao nui ole oia i ke ola o kana kumu aloha. Aka, eia ka Petero i olelo ai; no kou manao manao e loaa ia oe ka makana o ke Akua me ke dala, nolaila, e lilo pu ana oe me kau dala i ka make; aka, ua ike o Iuda ua hewa loa oia mai kana kumu aku, nolaila, make iho la oia; no ka mea, ua oleloia ua hu kona naau iwaho. No ke aha keia? Eia, ua hiki mai ka hopena o kana karaima i hana ai i kana kumu aloha. A pela no keia, no ka manao nui o ka poe kau kanawai o ka makahiki 1882 i ke dala e nakeke ana iloko o ko lakou mau pakeke aole lakou i ike iki i ka hopena awaawa o keia karaima e haawe nei ma ko lakou mau hokua a e hiki ana no ka lakou hopena.
E hoomaopopo kakou i keia, aole i lokahi like na makaainana mai Hawaii a Kauai e kauoha ana i ka ahaolelo e hoonoa i ka rama: aka, ua hana wale lakou i keia mamuli o ko lakou manao e hoopoino i ka lahui. Ua hana ia keia kanawai me ke ano o ke kanaka powa: i ka wa e loaa aku ai kekahi kanaka ma kahi mehameha i kekahi poe powa, hooholo iho lakou e pepehi i ua kakaka la, a i ko lakou hoomaka ana e kui aku, a i ole e hahu aku paha iaia i ka laau, aka, uwe ae la ua, wahi kanaka nei me ka noi ae e ola wau, mamuli make wau ia oukou, aka, aole lakou i aloha i ka leo o ua kanaka la, a pepehi no lakou iaia a make.
I ka wa i hoopaapaaia ai keia kanawai hoonoa rama, uwe leo nui mai na makaainana me na leo aloha, mai hana oukou ia mea, he mea make ia, aka, aole he hoolohe ia mai.
E ka lahui, e makee nui i ke ola o ka lahui. Ua manao au ua hana ia keia kanawai me ka manao ino e mamua e hoopau, a e hoonalowale, me ka hoomake i keia lahui, aole no hoi i hanaia me ka manao kuhihewa, aka, me ka ike maopopo no.
O kekahi mea kahaha o ko'u naau oia no ka hui pu ana o kekahi kahunapule o ka ekalesia o Keokea ma Kula, Maui, me kekahi hoahanau o ka ekalesia hoole Pope o Wailuku kahi a'u e noho nei oia o J. Nakookoo, a e hana pu i keia karaima awaawa e hana ia iwaena o ka lahui kanaka i aloha nui ia e na aupuni o ka honua nei; nolaila, ma keia hana, ua kue ia na kanawai o ka aina, a ua kue pu ia no hoi ka poe nana i kau keia kanawai a lakou no i hana ai, a ua kue pu ia na kanawai o ke Akua e olelo ana, mai pepehi kanaka oe, nolaila, in a e helu pono ia keia mau mea a pau a'u e hana nei mai mua mai a hiki i keia wa a'u e olelo nei, ua ike ia, ua piha loa ke kiaha o ko ke Akua huhu i ka poe nona ka hoolohe ole ana i ka leo o Iehova ma o ka lahui kanaka la i uwalo aku ai ia oukou, nolaila e noonoo nui ka lahui i keia mea, a imi aku i mea e hoopale aku ai i keia holo moku ana o ka make iwaena o keia lahui: e hoopau koke ia keia kanawai i keia manawa me ke kali ole.
Eia kekahi mea kupanaha loa a'u i ike ai. Ua hoonoa ia ke kapo o ka rama i ke kanaka Hawaii, a mahope olelo aku la e hopu ia ka poe on a rama, a ua hana ia no i kanawai pela, nolaila, heaha la ke ano o ka hana ia ana o keia kanawai pela, ua like keia hana me ka hoowalewale e hana hewa ka lahui kanaka. Ua ike no ka poe nana i ae keia kanawai i ka hewa o ka rama, ae aku o nae e inu laula ia; a mahope iho hana hou i kanawai e hoopaa ia ka mea ona rama. Ua like keia hana me ke kanaka ahele manu, ua ike no ka manu i ka puka o ke kaula e waiho ana ma kona wawae; a pela no keia kanawai o ka makahiki 1882, me ka ike no he mea ona ka rama, hana no nae i kanawai no ka on a, nolaila he kolohe nui keia, a wa pili ke karaima ilaila, nolaila, i ko'u kamailio ana i keia mea mua o ka halui Hawaii, e pono e noonoo nui ka poe maikai a me ka poe pono a aloha lahui i keia mea nui loa, aia hiki mai ke kau o ka makahiki 1884, mai nana ke kau o ka makahiki 1884, mai nana maka me ka olelo ana e waiho no paha na lakou e koho e like me ko lakou makemake, oia ko kakou naaupo, e pono e hana like i loaa ka mea kuokoa nana e ki aku i na pok@ pahu o ka lanakila, a pomaikai ae o Hawaii.
Eia keia, e aho nui ka lahui mai haawi i kou pono kuokoa no ke dala, me ka olelo iho, he wahi pepa wale iho no ia, e aho no ka lawe ana i kahi dala hookahi loaa kahi io bipi, a omoke @a ma paha. Ea; o ua wahi pepa la au i hoowahawaha ai, aia ilaila kau ai, kau ia, kou kapa a me ka pono o kou ohana a me kou aina paa; nolaila, mai hana hou pela e ko Wailuku nei. No ko oukou koho ole ana ia'u a koho i kahi mea okoa, he poe hoi aole i ku na wawae i Wailuku e like me a'u, nolaila, ua haawiia o Wailuku a lilo. Eia ka manao o ka poe nana i haawi. O ua hiki no, a lilo ia aina ia hai pilikia kakou, aole, o ka poe kuleana aina no ke pilikia ana, na lakou ia e hookeke mai i na palena o ko lakou mau aina me ka haole a me ka lawe ana i ka wai o na haole a me ka lawe ana i ka wai o na kahawai, maloo iho na wahi loi a lakou, a pela no kakou e hana ai i keia ohumu lapuwale. Nolaila, ma keia kamailio ana imua o ka lahui, elua mea e eha ai ka naau o ka lahui.
1 Ka hana ia ana i kanawai e pepe hi ai i keia lanui ma ka hoonoa ia o ka rama.
2 O ka imi ana e hana apuka i ke ola o keia lahui ma ka hopu ana i ka mea on a rama mamuli o ka hoonoa ia ana o ka rama, nolaila, ke manao nei au he karaima kiekie keia, a ua hana ia me ka manao ino e mamua e lumai iho i keia lahui iloko o ka make, nolaila, ma ko'u ano makaainana, aole au e pono e pani i ko'u waha a me ka oi o ka'u makakila e haukawewe ana maluna o keia kalana keokeo, a me ka hoakea loa ae i ka ino, ka pilikia, a me ka ma ke o ka lahui malalo o ka hana naaupo ana. E aho no ka waiho pela e like me ka kanawai mua, a in a e hana na aupo ke kanaka, maluna no ia hewa on a; aka aole pela keia, o ka hana i kanawai e hoonoa ai, a e kokua ai i ka naaupo a me na hana ino, a e hoolilo ana i ka mea Mana Loa i mea haahaa ma o ka nana pono ole ia o kekahi o na kanawai o ke Akua. Ua hoolilo ia na mea maikai i mea ole malalo o na koi ana a me na hookikina ana a na poe aloha lalhui ole, a e aloha ana nae i ka eke a Hakai i olelo ai he eke pukapuka, e moni ana i ke koko hala ole o@ e Hawaii, ka mea i kaupaona ia a ua ike ia kona kaumaha.
Auwe! Aloha wale no ka hoi. E ike ia kakou hookanaka, a mai ae aku e kipa hewa ke aloha i ka ilio. Owau iho no o ka mea hookawa na oukou.
J. HAOLE.
Wailuku, Iulai, 19, 1883.
--
KA HANU AHI.
--
Ua hoike ae kekahi kauka o Woodman kona inoa ma kekahi nupepa o Misigana, no kana mea i ike ai ma o kekahi keiki haole opiopio nona na makahiki he iwakalua kumamahiku, o kona hanu ana he ahi, o Underwuda konoa inoa. He hiki iaia ke lawe i ka hainaka o kekahi mea e loa, a noke i ka anaanai mawaena o kona mau lima alaila ha iho i kona hanu, e a ia auanei ua hainaka la e ke ahi. E hooiaio no oia imua o kekahi mea i mea e maopopo ai aole he mau hana akeakamai kana a hana ma kekahi ano e ae paha, alaila, e lawe o noia i kekahi apana pepa a wa hi leta paha a ha i kona hanu maluna o ia mea, a aole no auanei e nele ka a ana. He hiki iaia ke hoopuupuu i kekahi paila opala, a ho-a ma o ka ha ana i kona hanu. He hiki iaia ke inu i ka wai a puhi hou mai maluna o kekahi mea huluhulu a lilina paha, a e a ia no ia mea. I na manawa a pau e makemakeia ai oia e hana i keia mau hana i hoikeia maluna, ma kela a ma keia wahi e manaoia ai, he hiki loa iaia ke hana a hooko i ka makemake o ka mea e ake ana e ike i kana mau hana kupaianaha. Kupaianaha maoli na hana a keia keiki opio.
--
He ona a he hakaka a pepehi wahine i ka po Poaono nei ko ka hale o Hoino ma Kakaako, nunui na leo huhu. Moe ole ka po o na hale e pili koke ana. Ea, i makai nana e hoomalu ka maluhia o ko Kakaako poe a i loaa ka moe o ka po.