Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 14, 7 April 1883 — Page 2
| This text was transcribed by: | Arnold Hori |
| This work is dedicated to: | Moiliili Hongwanji Mission |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA NUPEPA
KUOKOA ME KE AU OKOA.
[I Huiia.]
No ka Makahiki . . . . . . . . . . . . $4 00
Eono Mahina . . . . . . . . . . . . . . . 1 0
Dala Kuike ka Rula.
POAONO, APERILA 7, 1883.
HE HANA KUPONO.
UA ike mua ko makou poe makamaka heluhelu i ka moolelo o ka halawai makaainana ma Wailuku, Maui, i hoopukaia e makou i ka la 24 o Maraki. O ka halawai pu ana o na makaainana e kuka pu no na mea e pili ana i ka noho ana o ke aupuni, na hana aupuni, a me na hana a na luna aupuni, a me ko lakou hooholo ana i ko lakou manao ma ia mau mea, he mau hana i maa mau i na lahui kanaka malamalama. O na lahui hupo wale no ka i noonoo ole no ko lakou kulana Aupuni. O na lahui naaupo wale no ka i ae wale aku i na hana pakaha wale a me ke kolohe, me ka noonoo ole a me ka ekemu ole. A ina no ua pololei na hana i lawelawe ia e ko lakou poe luna aupuni, aka nae ua maopopo he poe kanaka no lakou, aohe i hemolele, a e loaa ana no na hoaiai ana a me na kokua ana ma na aoao e pono ai ke aupuni, mamuli o na kuka akea ana o na makaainana ma ko lakou mau apana iho, a me ka hoopuka ana i ko lakou mau manao ma ke akea, ma ke ano he huina o na makaainana.
Ua akaka loa ke kupono o keia mau hana iwaena o na makaainana o kekahi aupuni, ke hoomanao iho kakou i ke ano o ka pili mawaena o na makaainana a me ke aupuni. No ka maluhia a me ke ola o na makaainana as pau o ke aupuni. Na na makaainana i hoopaa ke aupuni ma ka lakou mau hana maikai. Ma o na auhau i hookaaia e na makaainana i loaa ai na dala e hiki ai na hana o ke aupuni. Ina aole lahui makaainana, alaila, aole aupuni. Aia maluna o na makaainana ke aupuni kahi i ku ai. Ua akaka loa ke kuleana nui o na makaainana iloko o ke aupnni a me na hana aupuni.
Nolaila o ka huipu ana o na makaainana o ko na Waieha, e puka iloko o ko lakou halawai, a hoopuka i ko lakou manao, he hoike ana ia no ka noonoo naauao o ia apana o ko kakou aupuni. He hoike ana ia, aole lakou i noho palaka ma na mea pili aupuni. He hoike ana ia, ua ike lakou he kuleana maopoopo ko lakou, malalo o ke Kumukanawai, iloko o na hana o ke aupuni. A me he mea la, ua ike maopopo lakou he mau ao poluluhi e kau mai ana mamua o ko kakou wahi aupuni, pela ke ano o ka lakou mau olelo hooholo, a mamuli o ia ike i hoopii ai lakou i ko lakou uwalo imua o ka Moi.
Ua ike iho makou ma na kolamu o Ko Hawaii Paeaina o ka Poaono nei, he manao e paipai ana i na apana e ae a puni ke aupuni, e hapai i mau halawai makaainana no ke kuka pu ana ma na mea e pono ai ke aupuni i keia wa. Ke kokua nei ke KUOKOA i keia manao o ka Paeaina.
He alakai naauao keia, aohe pono ke hakalia. "Iluna no ka ua, wehe e ke pulu o lalo," wahi a kahiko. Kupono ke hoomahui na apana a pau o ka aina i keia hana hoomalamalama o na makaainana aloha aina o ka Malu Hekuawa. A e puana hou ae makou maanei, elike me ka makou i pane iho nei maluna, o ko na aina hupo wale no kenoonoo ole a pane ole no na hana a ko lakou mau aupuni iho. Ua oleloia ua malamala ma o Hawaii.
KO KAMEHAMEHA IKE.
UA oleloia he kanaka akamai o Kamehameha, he makaukau ma ka hoomalu ana i kona aupuni, a ua ike pono i na mea e poino ai, a me na mea e pomaikai ai kona lahui kanaka. He akamai io kela kanaka kaulana. Eia no hoi kekahi mea e hoike ana i kona manao no ka waiona. Mamua aku o ka hiki ana mai o ka malamalama Karistiano i Hawaii nei, he mau makahiki, hiki mai la kekahi haole Rusia, a ua ae ia oia e noho me Kamehameha, nolaila, mamuli o ka makemake o ua haole nei, ua haaleleia oia i keia aina e ka moku nana ia i lawe mai; a noho iho la oia me Kamehameha, a ai pu no hoi meia. Na ia haole i hoike mai iloko o kona moolelo penei: ua maa o Kamehameha i kona wa e paina ai a pau ka ai ana. e inu mau ana oia i ka hapalua o ke kiaha rama, aole nae ae ia na hoa ai o ae e inu, o Kamehameha wale no, o ka hoihoi koke ia no ia o ka omole i kahi e ke pau kona inu ana i ka hapalua kiaha. A ua kapua loa nae keia mea i ka poe e ae e noho pu ana me ia. Ua ike no o Kamehameha he mea hoopoino ka rama i kona lahui. Aole ona makemake i ka inu rama.
PEHEA KEIA?
ILOKO o kela pule aku nei i hala ua imiia kekahi kanaka mai lepera ma Kauai, me ka manao e hoihoi ae iaia i kahi e hoakoakoa nei ia poe. O Kahalekumano ka inoa o ua kanaka la, a o Alapai a me Kumeheula na makai nana ia i kii. Ua holo o Kahalekumano no kona makau i ka hoihoiia i Kalawao. Ua kiia oia i ka pu mahope aku e na makai, a ua ku oia mahope o ka ai. Ua weheia ka poka e ke kauka, a ua ikeia aohe poino nui o kona eha, a ua lawe loa ia mai nei ua o Kumano i Honolulu nei. Eia ko makou kahaha, heaha la keia ano hana e kiia nei ka poe mai i ka pu e na makai. Ina he powa, a he pepehi kanaka paha o Kumano, a holo mai na makai aku a kiia i ka pu, aole ia he mea kahaha nui. He kanaka poino kela, ua loaa i ka mai lepera, ua makau loa oia no ka hoihoiia i Kalawao, a ua holo, a ua kipu Aloha wale.
Ua pono loa ka hooikaika ana o ke aupuni e hookaawale i na mai lepera mai waena ae o ka poe ola; ua hewa loa ke aupuni i na kau pokole i hala ae nei no ko lakou hoopalaleha ana ma keia mea. Aka, aole loa he pono ke hanaia keia hana, me ka hoomaka'uka'u a hooweliweli no hoi i ka poe mai a me ka lehulehu. Aole na mai lepera he poe lawehala no ko lakou mai ana, a he hana hewa loa ka hoeha wale ana ia lakou, a me ka hooweliweli ana i keia poe poino. He poe keiki na mai lepera na ke aupuni, aole he poe lawehala. O ka hookaawale ana ia lakou, he pono ke hanaia me ka oluolu, me ke aloha. Ke manao nei ke KUOKOA ua lokahi ka lehulehu o kona poe heluhelu me keia manao, a e kokua ana ko lakou aloha mamuli o ka poe poino i na wa a pau.
KA PANE IA ELELE
POAKOKU
(Kakauia no ke Kuokoa.)
E ka Elele, Aloha oe: Ua ike au i kau wahi aloha ana mai ia'u, a oia hoi ka'u e panai aku la.
Ua aloha au i ko uwe ana iho i ka ninau Wohi. "O ka Elele anei ka Wohi? Wohi ma owai la? He oki loa oe, a he ole loa maoli." Ke haule mai la ou waimaka, hokai ua hoa kamalii, he uwe wale. Uwe 1. Aole kakou e paio ana no kakou iho." Uwe 2. "Ua maopopo no ia oe, aole o Elele he alii." Uwe 3. "Aole no au he alii e kohu ai ia mau ninau."
O ka ike, a me ke koho a ka mea kakau, aole no nau e kahi Elele, aole no na ko wahi keiki, aole na kahi hunona, aole no na ke kahu hipa hoomeamea, aka, ei aku no ua mea la ma ko kua e ku mai la; a he wahi kanaka iki iho hoi, he wahi lawe leta paha ia. O ka mea maa nae ma na kamailio nupepa, o na manao i kakau inoa ole ia iloko o kekahi nupepa, no ka pepa ia mau manao a pau. A me ia ano i haule aku ai ia mau hauna newa oolea a keia aoao i ko hokua e ka Elele, a nau hoi ia e hoihoi aku i kahi au i manao ai.
Eia keia mea hoohuoi a keia aoao, o ke koi ana mai "Ina nae hoi oe e hoike pono mai ana oe ia oe iho, e hoike aku no au ia'u." Owai hou hoi keia? Maluna koke ae, o ka Elele ka mea pane, alaila, ua ikeia no kona kino, he wahi keiki hapahaole, a i ole ia, o kahi hunona paha ; a heaha aku la ka mea i koe? Ua kakau noonoo ole; a he naaupo no.
O kona kahua hooikaika loa. o ke pale Wohi ia Keliimaikai a me Kekuaokalani. He mea kana e makau nei. a i ulu mai loko mai o ka makou haina, no kana ninau, "Nowai ia kapu i keia wa?" No na moopuna a Keliimaikai, wahi a makou. Ma keia haina, ua hooikaika loa e huna iho ia Keliima ikai a nalowale; e huna iho a nele i ka Wohi, e hapala aku a nele o Kekuaokalani i ka Wohi ole, a i ka nele hoi o Kekuaokalani i ka moopuna ole. Nolaila, ke hoololiloli mai nei ka Elele, o Kepookalani oia ka o Keliimaikai. O Kepookalani hea keia au e kapa mai nei? O Kepookalani nele anei i ka Wohi?
Eia mai keia Kepookalani, aohe wahi pili mai ia Keliimaikai.
Lonoiikahaupu k. noho ia Kalanikauleleiaiwi w., loaa o Keawepoepoe k'; a o Keawepoepoe k. noho ia Kanoena w.
hanau o Kameeiamoku k; a o Kameeiamoku k. noho ia Kamakaheikuli w., hanau o Kepookalani k.; a o Kepookalani k. noho ia Keohohiwa w., hanau o Aikanaka k.; a o Aikanaka k. noho ia Kamae w., hanau o Keohokalole w.; a nana mai ka Ohana Alii e noho nei.
E ka paa Buke a Malo, aia la, aole he hui o keia Kepookalani me Keliimaikai.
E nana hou iho. O Umi k. noho ia Piikea w., hanau o Kumalae k.; a o Kumalae k. noho ia Kunuunuipuawalu w., hanau o Makua k; a o Makua k. noho ia Kapohelemai w., hanau o I k; a o I k. noho ia Kawalu w. hanau o Ahu k.: a o Ahu k. noho ia Kaoui w., hanau o Kapihi k; a o Kapihi k. noho ia Umiulaikaahamanu w., hanau o Heulu k.; a o Heulu k. noho ia Ikuaana w., hanau o Keaweheulu k.; a o Keaweheulu k. noho ia Ululani w., hanau o Keohohiwa w.; a o Kepookalani k. noho ia Keohohiwa w., hanau o Aikanaka k.; a o Aikanaka k. noho ia Kamae w. hanau o Keohokalole w.; ka makua hine o ka Ohana Alii e noho nei.
Ma keia Papa, nele hou no ua Kepookalani nei ka hookaki ole ana me Keliimaikai. Aia ko Ialau e ka Elele, a manao mei oe, aia lido o Keliimaikai ia Kepookalani, alaila, nele o Keliimaikai i ke kapu Wohi ole? Aole ia e nele he laau nui, ua ike'a ka poe kahiko, ua ulu, ua hihi, ua mole. He kapu Wohi ko Keliimaikai, ua ike ka poe Hawaii kahiko a me Maui, a me Oahu.
He oiaio he inoa hou o Keliimaikai, a o kona inoa maoli, o Kalaninuimalokuloku: a na ko Maui poe i kapa i keia inoa hou o ua Alii la no kana mau hana maikai e pilikia ole ai ke kanaka, nolaila, mahalo nui na kanaka a kapa aku la i keia inoa o Keliimaikai. O kana wahi e auau ai, ua laa ia, kana wahi e noho ai, ua laa ia, a pela na wahi a pau loa i pili i ua Alii la, ua laa ia mau mea. O ke kumu i laa ai, a i kapu ai na mea a pau i pili ai iaia, no kona kapu; oia no ke kapu Wohi i ili iaia mai kona makua mai, a mai ke kumu ia mai kona makua mai, a mai ke kumu mai. E noke wale no ka Elele i ka hoole aole loa e hemo ia kapu mai iaia aku.
Ke palepale hou ae la no ka Elele ia Kekuaokalani, "Aole no ona kapu Wohi, he kahuna ka na Liholiho, he kahu akua, Ia Kekuaokalani ka paa o ke akua oia o Kaili.:" Aohe oiaio, e hoole loa ana makou, aole loa he kahuna o Kekuaokalani, aka, he mau mahele ana ia o ka waiwai. O ke aupuni ko Liholiho, o ke akua ko Kekuaokalani; a e like no hoi me ka Kaleiopuu i hana ai, haawi oia i ke aupuni i kana keiki ia Kiwalao, haawi hoi oia i ke akua oia o Kaili ia Kamehameha i ke keiki a ke kaikaina. He mau mea nui ia, o ke aupuni a me ke akua, aole loa e waiho ia ke akua i ka lima o hai, aia no o mua a o muli, no laua ia waiwai. He okoa loa no na kahuna, he Papa okoa ko lakou.
Ke paa nei ko makou manao, he kapu ko Keliimaikai mai kona kumu mai a hiki iaia, nana ia waiwai a me kana mamo. E like me ka makou hoike mua ana: O ka Papa Alii, ua pili ia i ke koko, a o ke kapu, ua pili ia i na Papa mua, a o na Papa hope o ka Papa o na 'Lii, he mau Papa ia i nele i ke kapu ole.
Ua pane makou i kau ninau ma ka makou palapala mua, aka, aole nae oe i ana; aka, he hoomau aku nei makou i ka makou haina mua. O na moopuna a Keliimaikai ka mea nona he kapu Wohi." A ke ninau hou mai nei, "Owai nei mau moopuna nona ka Wohi?" O ka makou hele no a pili, pili no a paa, paa no a hiki i keia wa. 1 Ka Moiwahine Emma Kaleleonalani. 2 Ke Keiki Alii A. K. Kunuiakea Kukailimoku.
Pane mai la o Elele, "No Ole Kukahi ka po, ihea kahi i hooili ia ai keia kapu Wohi?" A pane ka oiaio, he io, he iwi, he koko oiaio no Keliimaikai, na Alii nona ke kapu Wohi.
Pene hou o Elele, "No Ole Kulua ka po, aia ia wai ko malo o ka Wohi, a owai ka inoa o ia malo?" A pane ka oiaio, hilahila ke pane ae no ka malo, ua hiki no i ka oiaio ole ke olelo ae, eia ka malo o ka Wohi. E like auanei me ka malo o Aikanaka i hilinai ole ia e ka Aha Hookolokolo, e lilo ai o Moehonua he keiki na Aikanaka.
Pane hou o Elele, "No Ole Kukolu ka po, nawai la i hooili aku i keia kapu Wohi?" A pane ke oiaio aohe me kuleana e ae e hooili mai, na ia mau moopuna no e lawe no laua iho i ko laua waiwai ponoi. No ka mea, mai loko ponoi mai laua o Keliimaikai, he io, a he koko.
A o na ninau hou i koe a ka Elele, he ano like no ke ano me na ninau mua. He mau mea keia i hoomakaukau ia i wahi kumu pale. Hookahi mea nui loa i pili i keia mau ninau Wohi, o na mea pili a pau i ke kulana kapu Alii, ua hoopau ia a ua waiho na 'Lii hope la nona he kapu, oia o Keopuolani a me Liholiho, a o Kekuaokalani ke Alii hope loa i ku ma ka aoao o ka aua kapu, oia kela kaua ainoa i Kuamoo. A ua waiho makou ma ko makou mau manao kumu mua e palepale ana i ka poe i kuleana ole ia mau kapu, a pela no ko makou hoikeike ana aku i ka Papa o na Alii nona he kapu.
Aole loa makou i noonoo inua, he mau mea ka makou e kamailio ai no na kapu a me na Papa Alii, aka, na na hana i ka la Poni Moi; i kona kahea ana mai i kekahi mau mea o ke au kahiko, e like me keia mau huaolele; "Keliikapu Hoano. Ka Wela. Ka Moe. Wohi. Kuakahili. Kapakuokaohiaku. Kuapalaoapae. Kukuiaikeawakea."
Aole i imi ia ka Noho Alii e noho aimoku ia nei, ma keia mau ano. Ua hala i hope keia mau mea, a ina e hoala ia ana ia mea, a e hooku ia ma na Papa Alii a me na kapu, alaila, e hoole ia mai auanei ka aoao Poni Moi, ua nele ia mau inoa. Eia malalo o ke Kumukanawai ke kuleana o ka Moi, a o ka malama pono ia o ko loko, oia wale no.
No Keopulolani. Aole he hoole a keia aoao, oia no o Kalanikauikaalaneo; aka, o ka makou mea kue nui i ka ka Elele, o kona hoole kalohe mai i ka Niaupio o keia Alii a me kana keiki. Aole makou e ae aku i kau lauwili wale, aole hoi e nana aku i kau mau hoike wahahee.
Ke palepale mai nei no ko ke KUOKOA waiho ole aku i ka Papa kahuna. A i mea aha no ia a makou e hoike ai. Heaha ka pili oia mea me ka ninau o keia wa? He ole loa. Nolaila, aole a makou wahi noonoo ilaila, a ina i manao oe e hoike ae i ka Papa kahuna, aia no ia ia oe.
NA LETA A NAKA MAKAMAKA.
Penei ka J. H. Mahoe:
O ka halekula haole o nei, e kukulu ia ana mawaena o Kealia a me Kapaa ma ka lae kahakai, he wahi maikai ole no na keiki, he makani, he pali a puni, a ma keia wahi kupono ole e kukuluia ai ka halekula nona na hoolilo ana he tausani dala a oi aku, a ina he ulia e hoea ana, e nui ana ke poho; heaha la ka mea i hoomaopopo pono ole ai ka Papa Hoonaauao a Kipikona i kahi kupono i ke ola o na keiki kula? Ke hoomaka nei ke kukulu ana o ka papaku o lalo--Penei ka Z. S. K. Paaluhi:
Ua mareia e a'u ma ka la 7 o Feberuari o Kaaihue k. me Moku w., no Hamakualoa laua; ma ka la 20 o ia mahina no, ua mareia o D. S. Kamalu k. o Honolulu, Oahu, me Makaau w, o Kuiha, Hamakualoa.--Penei ka D. W. Alawa:
He oluolu maikai ke ola o ka Mea Kiekie R. Keelikolani, ua ikeia oia e holo kaa ana ma na kapakai. Ma ka Iwalani huakai i kea pule aku nei, ua kipa ae, oia ma Kawaihae no ke kii ana i ka Luna Leta Nui o ke aupuni. He mau la welawela keia o Kona nei. He elua mahina i koe, hiki mai ke kau ha-la-kahiki o ua mau Kona nei. Ua lohe wahe makou, e kahea ana ka ekalesia o Kealakekua ia Keoni Kalama i kahu no lakou.--Penei ka J. Haulani:
Ke kukuluia nei he halekula haole hou ma Kukuihaele, Hamakua, Hawaii, a o ka huina nui o na halekula e ekolu'; hookahi ma Paauilo hookahi ma Pauwela, a hookahi ma Kukuihaele. Ke nee nei no na hana a ka Haku me ka pauaho ole o ke kahu Bikanele.--Penei ka C. W. P. Kaeo:
He mau pule i hala, ua loaa aku ke kino make o kekahi Pukiki o Daniela kona inoa, ma Onouli, Kona Hema nei a o ke kumu o kona make ana, aole i maopopo, he pupule nae kona mai. Ma keia loheia ana, ua hiki kino aku au i ua wahi la me kekahi poe e iho, ma ke ano koronero i ke kino make, a ua hooholo makou, ua make oia no kona loaa ana i ka mai pupule, a no ia pupule, ua auwana aku oia a make.--Penei ka Moses Kekalohe:
Ma ka la 21 o Maraki, ua make ma Waihee nei o Kahaulepa k., a ma ka la 25 mai, ua make o Haaheo w.--Ua hoike mai o N. Kalawaia i ka make ana o kana wahine mare i ka la 8 o ka mahina o Ianuari i hala hope loa aku la, mamuli o kona hanau ana i ke keiki. He wahi hunahuna mea hou keia i kupono no ka mahina no o Ianuari, aka, aole i hoike mua ia mai, aole nae makou i ike i ke kahiko o keia wahi nuhou a hookae iho ma ke kapae loa ana, aka. ua nui ko makou aloha i na manao o ko makou mau makamaka a pau, a nolaila, ua lawe ae no makou i ka io o kana nuhou a ke hoolaha nei ma ke akea.--Penei hoi ka D. Keaweamahi:
Ua maikai no na mea i hanaia ma ko makou Aha Mele, maikai a maluhia na hana, a o na loaa ma ia po, he 355 dala me 5 keneta, a ke pau loa mai na dala ma ka lima o na komite, alaila, e piha ana ka huina i ka 385 dala. He maikai no na hana ma ko'u kihapai, paa mau na hana a ikaila no opio ma ka hana a ka Haku.--he maluhia ka hapanui o na manawa ma Wailuku nei.--Penei ka J. N, Huli:
Ma ka la 4 o kela mahina aku nei, ua kii mai na lima menemene ole o ka make ia S. W. Kawai a lawe palanehe aku la; ua loaa iaia kekahi mai hoomailo i kona kino a hiki i kona hele wale ana. Ua haalele iho oia ia makou ka ohana e paiauma aku nona. He kanaka hoopono oia, a ua ikeia kana mau hana maikai a pololei e ka lehulehu. Aloha wale oia.--Penei ka S. Kamai:
Ma Waihee nei ma ka la 29 o kela mahina aku nei, ua hanau mai na Kini Maihoopii me kana wahin he keiki kane maikai a mohaha.--Penei ka S. K. Kauakahi:
Ma ka la Sabati Maraki 25, ua malama ia he lulu dala nui ma ka luakini o Kaneohe, Kaolaupoko, Oahu, ma o na komite la, a ua loaa ka huina dala nui mahuahua he 526.75. O keia huina dala i hoikeia ae la maluna, oia no na dala i luluia ma ka lima o na komite wahine, no ka hoomaemae ana i ko lakou luakini; ua maikai na hana, a ua piha hauoli kela a me keia. Ua hoohui ia e Manuela ma ka berita maemae o ka mare o Kumalae k. me Kamaka w., a o Ahakuelo k. me Malia w.--Penei ka G. W. Keaweamahi:
Ma ke KUOKOA o kela pule aku nei i ike iho ai au i ka hoolaha a kuu hoa'loha J. Nalua no maua no kanaka kino nunui me ko maua mau hiona ana. Ua ike ka oia ia maua e walaau ana, a he ano hoohaunaele, a e u-ke ia ana ka na puka o na hale. Heaha la ka mea i hopu ole ia ai ua mau kanaka la i lilo ai ka hoolaha ana i mea oiaio? Nolaila ua manao ka maa kakau, ua moeuhane o Nalua. Ke hoole nei au aole maua i hele aku ma ke ano hoohaunaele i ka maluhia o ka noho'na o ka ohana, he ole loa no.
[Aole makou i lawe mai a hoolaha i keia manao maluna me he mea la ua lawe mai makou ma ke ano he oiaio, a he pololei, aole pela. Aka ua lawe mai makou i keia a hoolaha e hoike ana i ka hoopunipuni o na manao o keia kanaka Keaweamahi. O ka mua o kona hoopunipuni i komo mua mai i ko makou noonoo, oia no kona hoololi ana i ke kaona oiaio o kana kalai ana, me he mea okoa loa la;l penei kekahi o kana mau kamailio ana: "Owau kekahi i ike ia laua ma ia po, aole au i ike he mau hiona ona ko laua, a ua hele la hoi ma ke ano hoohaunaole, he ole loa no." O keia mau kanaka e oleloia nei, oia no o Keaweamahi ka mea nana i kakau i keia manao hoopunipuni, a me Makanui; a ma keia e ike no ko makou mau makakama, he manao hoopunipuni keia maluna, a ke kono aku nei makou, mai lawe a hooiaio i keia, aka, e nana pono iho i ka hoopunipuni maoli o na manao o keia kanaka.]--Penei hoi ka J. Nalua:
E omu'o ka maka o ka wauke oi opiopia, oiai ua hana ino ia iho nei ke dala o ka waihona o ka lehulehu e Kipikona ma a ua pau, eia hou no ke pinana hou aku nei maluna o ka waihona o ka Papa Hoonaauao a ke hehi-ku ia nei ia waihona dala. Ua kaena ae ua Kipikona la, e hoonaueueia ana eia ke dala o ka Papa Hoonaauao ma ka hoopuipui hou ana i ka ike mawaena o ka lahui. Pela io paha, he oiaio paha keia mau kamailio ana, aaka, ua ikeia no he olelo hoopuninni ka Kipikona, a o na olelo e puka mai ana he oiaio ole, a oia ka'u e olelo nei, e omu'o ka maka o ka wauke oi opiopio, a he mea pono e hoopauia kona noho ana ma ia kulana, o lilo auanei ka waihona he hakahaka maopopo. Penei hou ia manao ona:
Ua holo aku ne i ka ke Kuhina Ka laiaina i Hawaii no ka nana ana i na hana o ke aupuni. Auwe! Eia koke ae no ka pali o Nuuanu la ! Aohe nana ia iho, hao nni iho nei i kona haawina a hoolilo no ka la Poni Alii, a aole he nana nui iho i keia, eia ka i kuaaina aku nei e hoopuka ai i ka ike hana alanui. Apiki maoli. Penei hou ia manao ona:
Ke puapua mai nei ka wai hauna maea o na wahi apana hana paipaiole a ke Kuhina Kalaiaina i hoohana aku nei ma na kuaaina, no na wahi holopapa uwapo a me na wahi pauku alanui, a imua a i hope na hoike a na paalalo, a i pau iho la hoi ia wai ke dala? Ia lakou iho no ka pau nui ana; alaila ina pela, e noi aku kakou i ka Moi e hoopau ae ia lakou, na ka Moi lakou i kepa a na kakou ke dala a lakou nei e uhauha nei, ka luhi o ko kakou lae; nolaila, eia ka manawa, e ku kakou iluna, e koukoa na manao, a e hana koke i ka hana nui e waiho nei imua o kakou.--Penei ka Iakoba:
Ua hala i ke ala hoi ole mai o Kapela Kahalehili, a ua haalele iho oia he lehulehu a he mau kini; he hokii ka mai i make ai, i ka la 3 o keia malama.
UA KAUPAONA IA, A UA IKE
IA KA MAMA ANA.
Ua ike ia ma ka nupepa Paeaina, he kalai manao a kekahi hoa, malalo o ke poo " Na makou e kaupaona."
Aia malalo o keia kalai manao ana--ua ike au i ka pololei a ka launa ole, a ua hoomanao au, aole ia he kalai manao ino, aka, he hoike ana ia i ka oiaio o na mea i hana ia e Kahikina Kelekona, a i na he kanaka naauao o Kahikina, e pono oia e ae i ka oiaio o na olelo a pau i hai ia, aka, ua maa nae oia i ke apakee, oia ke kumu o kona ae ole ia mau olelo.
Ke manao nei au, o ka lua iho la keia o na kanaka o ka honua nei i kaupaonaia a ike ia kona ma ma ana.
O Belehakala i kona manawa, a na ke Akua ia i kaupaona, a o Kahikina Kelekona i kona manawa, a na ka poe i ike i kana mau hana i kaupaona iaia.
Oia ka ka Buke Nui i hai mai ai, o ka hana a kela kanaka keia kanaka ka mea nana e hoike nona iho, ina no ma ka malu e hoike ia no ma ke akea, aka, o keia hoi, imua o ke akea, aka, e huhu ana paha o Kahikina Kelekona i ko'u kokua i keia manao, aka, eia ka'u ia oe, mai huhu oe, o lilo loa oe i mea "ole, e ekemu ole oe e pono ai oia kou naauao loa ana, a ina hoomaka oe e pale no keia mau kumu, alaila, e huna ana oe i ka malamalama a lilo i po pouli ma na mauna o Aitioba.
Aka, me he la, e puka mai ana na alelo pale ma lalo o ka hilahila, a me ka Haakei.
HE KAMAAINA.
HOOLAHA HOU.
OLELO HOOLAHA.
Aole loa wau e ae ana i kekahi mea e aie ma ku'u inoa, ke ole e loaa aku kekahi palapala mai a'u aku, mai ka la e puka ai keia hoolaha a mau aku. JOHN. A. AWAI.
Waialua Maraki 29, 1883.
1114 3ts.*
HOOLAHA PA AUPUNI.
E kuai Kudala ia ana 2 Lio ke hiki aku i ka la 14 o Aperila hora 12 awakea Poaono, ma ka Pa Aupuni o Koholaloa, o Honolulu. Lio k. eleele ak. hao ano e, lio k ulaula ak. hao ano e, hem. HV powehiwehi keia mau hao kuni. 2 Lio e Kudala ia ana ma ka Poakahi la 16 o Aperla lio k eleele Kikane aole ike pono ia o ke kuni, lio k hulupala Kikane laekea 2 wawae keokeo 2 keokeo maluna o ke kua aole ike pono ia ke kunni. Mau lio hou mai no kahi, lio k hulupala maikai i makapaa laekea i wawae keokeo ak. hao ano e, lio k ulaula ano elemakule ak hao ano e uha mua ak. A
" A. B. KAAUKUU."
Luna Pa Anpuni.
Koholaloa, Aperila 5, 1883.
1114 @t.*
HOOLAHA HOU.
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO
WAIWAI
E ike auanei na kanaka a puu ma keia, owau o John. Kapena, ua kohoia au i Lunahooponopono Waiwai, no Josia Makaai k, o Kahakuloa, a i make ma Waihee, Maui. Ma keia, ke hoolaha aku nei i ka poe a pau loa he mau koina ko lakou i ka waiwai o ka mea i make, e waiho koke mai i na Bila kupono iloko o na malama eono, ma ka la 24 o Ianuari, A. D. 1883, a i ka piha ana o na mahina eono, a i ole oukou e waiho mai i ka oukou Bila ia 'u maloko o na mahina eono, e hoole mau loa ia lakou. O ka poe hoi he mau aie ko lakou i ka mea i make, e hookaa awiwi mai lakou ma ko'u wahi noho ma Honokohau, apana o Kaanapali.
JOHN. KAPENA.
Lunahooponopono Waiwai o Josia Makaai.
Honokohau, Kaanapali, Maui. Mar. 29, 1883.
1114 4ts,*
KU KILAKILAKE KEIKI HAWAII.
Ua wehe ae nei au he hale hana no'u ma ke alanui Nuuanu, ma ka rumi malalo o ka hale o Hailaina Kalaiwa kaa i noho mua iho nei, a malaila au e lawelawe nei i ka'u hana, oia hoi ka hana komo, hana uwati. kula pepeiao, pihi pulima, pine omau, a pela wale aku. no na auhau haahaa loa. He hiki loa ia'u ke hana i keia a pau maluna me ka eleu a me ka maiau. E kipa mai e na makamaka a e ike pono no oukou iho, ma ka hale helu 27. Alanui Nuuanu.
J. MAILOU.
Honolulu, Mar. 20, 1883.
1112 4ts.*
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO
WAIWAI.
E ike auanei na kanaka a pau ma keia, o wau ka mea nona ka inoa malalo nei, ua kohoia no wau i Lunahooponopono Waiwai, no ka waiwai o Kaaimanu k no Koolauloa, Oahu i make. Ma keia ke hoolahaia aku nei i ka poe a pau loa he mau koina ko lakou i ka waiwai o ka mea i make, e waiho koke mai i na bila kupono iloko o na malama eono mai keia la aku, a i ole e hoole mau ia lakou. O ka poe hoi he mau aie ko lakou i ka mea i make, e hookaa awiwi mai lakou.
KAUAHIKAUA.
Lunahooponopono Waiwai o Kaaimanu.
Honolulu, April 4, 1883.
1114 4ts.
OLELO HOOLAHA
Ua makemake o KAUKA ROKEKE e hoike aku imua o kona mau mea maia me na makamaka pu, ua hoololi ae nei oia i kona wahi noho a me kona hale lapaau, a aia ma ke kihi o na ALANUI BERITANIA a me RIKEKE.
1111 3ms.
HOOLAHA@ HUI
Ma keia ke hoolahaia aku nei, o ka inoa hui o ka "Albion Sugar Co," i noho ona ia e T. J. Hayselden a me Lee Ahio, ua hoololiia: a o T. J. Hayselden & Co ka inoa i keia wa. A o na Palapala Kikoo a pau o ka Hui e kakau inoa ia no e T. J. Hayselden, a e ukuia hoi mamuli o ke kauoha a Lee Ahlo; a e kakau kua ia hoi e L. Ahlo mamua o ka ukuia ana.
T. J. HAYSELDEN.
LEE AHLO.
Honolulu, Ian. 17, 1883.
1113 2ts.
HOOLAHA HUI
Ma keia ke hoolahaia aku nei, o ka poe no lakou na inoa malalo iho e noho ana ma Ahuimanu, Koolaupoko, Oahu, ua hui lakou ma ke ano mahiko, &c. malalo o ka inoa Hui "Ahuimanu Sugar Company," a o kahi e lawelawe ai i ka oihana ma Ahuimanu i oleloia.
Hanaia, Honolulu, Maraki 22, 1883.
WILLIAM. A. MC KAY
ARTHUR. R. GOSDEN
JOHN. P. CAMERON.
1113 2ts.
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO
WAIWAI.
Oiai, ua hookoho ponoia ka mea nona ka inoa malalo, i Lunahooponopono ma ka Waiwai o J. P. R. Parter i make, ma Hilo, Hawaii.
O ka poe a pau he kuleana ko lakou i ka waiwai o ka mea i make, e hoike koke mai lakou imua o'u, me Bila i hooiaio ia, iloko o na malama eono, mai keia la aku, o hoole mau loa ia; a o ka poe a pau i aie i ka mea make,, e hookaa koke mai ia'u ma Waimea.
MRS. A. LAISA. LUIKI.
Lunahooponopono Waiwai o J. P. R. Parker i make.
Waimea, Hawaii, March 23, 1883.
1113 3t.*
HOOLAHA HOOKO MORAKI ME
KE KUAI.
Mamuli o kekahi mana kuai i hoikeia maloko o kekahi palapala moraki i hanaia mawaena o William Wilson a me Esetera Wilson o ka aoao mua, a me George. C. Williams o ka aoao elua, ma ka la 5 o Maraki 1883 i kakau kope ia ma ka buke 63 aoao 347 a ua hooliloia i ka Hui Mahiko o Kohala, a mamuli o ka uhaiia ana o na kumu aelike o kela moraki, nolaila, ke hoolahaia aku nei e ka mea nona ka aoao elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai, a ma ia hooko ana, e kudala akea ana ia i ka aina i hoikeia ma ia moraki, ma ka Poakahi la 30 o Aperila, 1883, ma ke Keena Kudala o E. P. Adams, ma Honolulu, ma ka hora 12 o ia la.
Aia ma kahi o W. R. Kakela na olelo hoakaka no keia mea.
Hanaia i keia la 26 o Maraki 1883.
KOHALA SUGAR COMPANY
Hope o ka Mea Moraki mai.
Penei na aina e kudalaia ana:
O ke kuleana a pau loa o William Wilson ma kela apana aina e waiho la ma Apuakehau Kohala, Hawaii, he 14 eka a me 634 anana; ua hoakakaia ma ka Palapala Sila Nui Helu 5938 ia Kailihao w; aia no elua hale maluna o ka aina, a me kekahi mau hale e ae.
1113 4t6
HOOLAHA HOOKAPU AINA.
O maua na mea nona na inoa malalo, ke papa a ke hookapu loa aku nei maua i ka poe a pau e kii wale ana i na wahie, a me na mea ulu, a me na holoholona e hele ana maluna o ke Ahupuaa o Naune, Hilo Paliku, Hawaii, a ina he poe kekahi e noho ana maluna, e pono lakou e hele mai e halawai pu me maua, a e loaa no maua ma Punaluu Koolauloa Oahu, a o maua wale no na hooilina o Kiaaina i make, aole mea e ae, o ka poe a pau e kue ana i keia e hoopii ia no lakou ma ke Kanawai, no ko lakou hookuli. O maua no.
MRS. KEAWE KIAAINA.
MRS. JURIA APANA.
Punaluu Koolauloa Oahu, March 13, 1883.
1111 4ts.*
OLELO HOOLAHA HOOKAPU AINA.
E ike auanei na kanaka a pau ma keia Palapala,. Ke hookapu a ke papa loa ia aku nei, na aina Kula o Wahikuli; Hahakea, Kahunakea, Maunahoomaha, Puweu, na Pali, a me Mahinahina, ma Kaanapali, mai lawe wale i na mea e ulu ana maluna iho o keia mau aina, a holoholona paha, me kuu ike ole, aole hoi e hookuu wale i na holoholona ma keia mau aina, i na e loaa aku ana ia'u ka Bipi, a lio paha e uku no, he .50 keneta o ke poo, no ka hele hewa ana, a i na e loaa aku ana kekahi kanaka, e hele pu ana me ka ilio, maluna iho o keia mau aina a pau, E uku no ia Elima dala. $5.00.
JOSE. ESPINDA.
Lahaina, Mar. 10, 1883. 1111 4ts
HOOLAHA HOOKO MORAKI.
Ke hoike ia aku nei ma keia hoolaha, mamuli o ka mana kuai o kekahi Moraki i hoikeia, i kakauia i ka la 8 o Nov. 1882 mawaena o JOSIA O. KAIHUMUA o kekahi aoao, a me S. K. KAILIULI o kekahi aoao, a i hooiaio ia maloko o ka Buke 76 ma na aoao 465 a me 466 maloko o ke Keena Hoona Aina ma Honolulu. Ua manao o S. K. Kailiuli e hooko i ka moraki i oleloia, mahope iho o ka hala ana o ka manawa i ae ia e ke Kanawai no ua moraki la, elike me ka mea i hoikeia ma ka moraki; e kuai ia aku no ma ke Kudala akea ma Honolulu no ka uhai ia ana o na olelo i aelike ia maloko o ka moraki.
O keia aina, aia ke waiho la i Waihee Mokupuni o Maui.
S. K. KAILIULI.
SAM. L. KAWELO Loio o ka moraki.
Kakauia ma Honolulu Mar. 1883. 1111 4ts
Mu ke Kuuoha.
KUAI O NA AINA AUEUN@
Ma ka Poakahi, Mei @, 1883. @ o Aliiolani Hale, i ka hora 12 @ no ke Aupuni Hawaii. e waiho @a@ pea, Kaupo, Maui, ma ka a@a@ Alanui, e pili pu la me ka aina W@ nona ka ili 24 61-100 Eka.
Na kumu--Dala Kuike. Hawaii @ ana mai ka $100 pu aku. @
@ E @
K@mu K@
1@44@
KUAIO NA HOOLIMALIMA NA@
AUPUNI.
Keena Kalaiaina. K@ A
Honolulu, Marak@ 2@ 1@
Ma ka Poakahi, Aperila @ iho o Aliiolani Hale i ka H@ kuai ia aku no ma ke Kudala @ malima o na Aina Aupuni mala@
1--Kela mau Apana Aina Wa@ e waiho la makua o ke Alan@ A Kohala-loko aku a i Mahul@. akahi a me elua mile. ma ka a @Wiliko a Hind, nona ka n@i he @
Na kumu.--He Umi makan@ limalima. E hoomaka ana ke @ ke $50, a pii aku, no ka makahiki na elua, e uku mua ia i keia m@ hina. (Ap. 670)
2--He Elima Apana Aina @ Kipahulu, mokupuni o Maui, @
Apana A--Maaleiki, nana ka @ Eka.
Apana A A--Ma Papaulul@ na he 11 1/2 Eka.
Apana B--Ma Wailama, @ 38.100 Eka.
Apana C.--Ma Haleman@ he 10 9-10 Eka.
Apana D--Ma Kalana, @ 53 Eka.
Apana E--Ma Kikoo, n@a k@ Eka.
Na kumu.--He umi maka@ limalima. E hoomaka ana @ ka $250 a pii aku no ka mak@ na aina eono, e uku mua ia @ eono mahina. (Ap 671)
3--Kela Ahupuaa a pau @ w@ Apana o Hilo, Hawaii, oia o M@ ka huina o na eka he 305 a @ paha.
Na kumu.--He Umi makah@l@ limalima. E hoomaka ana ke @ ka $100 a pii aku no ka makahiki. ia i kela a me keia eono mahina.
No na mea a pau e pili a@ o keia mau aina a me na mea @ ma ke Keena Aina, a i ole ma k@ K@ iaina.
JNO. F. M@
Kahu@a Ka@
1114
HOOLAHA NO NA KULA
E hoomaha ana na Kula Aupuna @ o a o, hookahi pule mai ka Poalima @ ki i ka Poakahi, la 23 o Aperila. @ e hoomaka hou ai ke kula ana.
W. JAN LAMI@
K. P. H.
Oihana Hoonaauao Maraki 28, 188@
1113 3@
Aha Kiekie o ko Hawaii Pae. A@ hooponopono waiwai. Ma k@ CHARLES TITCOMB i make. @ oha e koho ana i la e hooiaio ai @ Kauoha, a no ka hoolaha ana.
No ka mea, ma ka la 23 o M@a@ 1883, ua waihoia mai imua o ka A@ Palapala, i olelo ia, oia no ke ka@a lo@ o CHARLES TITCOMB imake a@ ka Palapala Hoopii e noi ana e @ la Palapala Kauoha a e hoopaka @ pala Luna Hooko no Alfred S. H@ Wiiliam O. Smith ua waiheia @ Hartwell a me William o. Smith @
Nolaila, ua kauoha ia o ka POA@ la 17 o APERILA M. H. 188@ 10 A. M. ma ka Rumi Hookolok@ ma Honolulu ma Oahu oia ka la @ e hooiaio ia'i ia Palapala Kauoha@ hoi no ia noi ana mai, a me ka @ e kue ana ia Palapala Kauoha. @ puka ana i ka Palapala Luna H@
A ua kauoha hou ia, e hoolai@ no na pule ekolu iloko o ka @ Gazette" me KUOKOA he mau @ i ka wa i oleloia.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii@
Maraki 24, 1883. A. FRANCIS @
Lunakanawaii Nui o ka Aha K@
Ikea; JNO. E. BARNARD Ka@
111@
Aha Kiekie o ko Hawaii Pae A@ kupuni o Hawaii Pae Aina. @ m@ nopono waiwai. Ma ka waiwai @ K@ (w) i make. Olelo Kauoha e k @ hooiaio ai ka Palapala Kauoha. a @ ha ana.
No ka mea, ma ka la 20 o M@ 1883, ua waihoia mai imua o ka A@ o KEANUI w i make aku laia @ la Hoopii e noi ana e hooiaioia h@ Kauoha a e hoopuka hoika Pal@ oponopono me ka Palapala Kau @ ia A. J. Cartwright.
Nolaila ua kauoha ia o ka POA@A@ la 27 o APERILA, M. H. 188@ umi A. M. ma ka Rumi Hooko@ ma Honolulu ma ka Mokupuni @ la me ka hora, e hooiaio ia i ia i@ poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala k@ a me ka hoopuki ana i ka Palapala @ oko.
A ua kauoha hou ia, e hoolaha @ na pule ekolu iloko o ke KUOKOA he @ pa i pai a i hoolaha ia ma Honolulu.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii @ae@
Aperila 2, 1883. A. FRANCIS JUD@
Lunakanawai Nui o ka Aha K@
Ikea: JNO. E. BARNARD Kaka@
1113 @
HOOLAHA KOMIINA PALENA A@
No ka mea, ua nonoi ia mai ka mea @ ka inoa malalo iho nei, e Hon. E. O. H@ me S. B. Dole Exq. na Kahu o ka Wi@ Lunalilo, e hoomaopopoia a e @ na palena o kekahi mau apana aina ma i e @ e waiho la ma Wailuku, Mokupuni Maui
Nolaila, ke hoikeia nei, o ka POAKO@ oia ka la 11 o APERILA, M. H. 1@ ka hora 11 o ke kakahiaka, ma ka Hale @ kolokolo ma Wailuku, Maui. kahi e ho@ ai i keia nonoi.
E hele ae malaila ka poe kue @ ko@
L. AHOLO@
Komisina o na Palena Aina ma Ma@lokai, a me Lanai.
Lahaina, Maui, Mar. 9, 1883.
1112 @
HOOLAHA KOMISINA PALENA A@
No ka mea, ua nonoia mai ka mea n@ inoa malalo iho nei, e Hon. Chas. H @ kekahi o na Komisina a Agena h@ Lei Alii; e hoomaopopoia, a e hoo@ palena o ke Ahupuaa o Ukumeham@ Apana o Lahaina, Maui.
O na aina e pili ana me keia Ahu@ Waikapu, o Wailuku, Olowalu a me ke @
Nolaila, ke hoikeia nei, o ka POAKO@ oia ka la 11 o APERILA, M. H. 1883. @ hora 10 o ke kakahiaka, ma ka Hale H@ kolo ma Wailuku, Maui, kahi e hooloh@ keia nonoi.
L. AHOL@
Komisina o na Palena Aina ma Maui, Molokai, a me Lanai.
Lahaina, Maui, Mar. 9, 1883.
1112 3t@