Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 12, 24 Malaki 1883 — PALAPALA HOIKE A REV. L. LAIANA, KE KAHU EKALESIA O WAIMEA, HAWAII, NO NA MAKAHIKI HE 50, MAI IUNE 1832, A IUNE 1882. [ARTICLE]

PALAPALA HOIKE A REV. L. LAIANA, KE KAHU EKALESIA O WAIMEA, HAWAII, NO NA MAKAHIKI HE 50, MAI IUNE 1832, A IUNE 1882.

Mahele VL I 1 Eia ka mea hou. Ka hoio ana oka Moi Kalakaua i Amenka e kokua ma ka loaa ana o ke Kuikahi Panailike. Ma Nov., kona holo ana. Akahi no a holo kekahi Moi Hawaij i Amerikx . t * ~ A o kekahi mea hou, ka* weheia ana o ke kula kaikaniahine ma Kohaia Akau ma Dek 1874, me na he 11. He kula oia ano mamua, raa Kau maiaio ae O. H» Gulikajpac Ua pau kahiko ia. Pehea la e hoomau ia i ke ola o keia Kula hou? He mp noonoo ix O kapiii anao kela Kula ia Waimea, no Waimea no ke kumu E. W. Laiana. Na'hana o ka mak. 74. ua iike no me koka mak. 73, na haiawai, na kula kumu, na hoike, m hana makahiki

———— —. ——— r Ka mak 1875. N"a mea hou, kou - iilo ana 1 Lunakula a Puuku waiwai kula | me ka Hoike luhile o na kula o W ai- j mea. Ua hoomaka ia ke kuia mua ma| Waimea. makahiki 1825 e kumu Ha-1 waii o Mauae ka inoa. Oia ka mea i ma- j ke ma ka moana ma ka nahaha ana o kahi moku e kii mai ana ia u me ko u ohana e iawe i Honoiulu. no ka Hala vrai makahiki o na misionan. Ua piha na mak. he 50 mai ka hoomaka ana i na kula i Haimea ma keia mak. 75 He Hoike keia ma ke ano o na hoike mua i ka wa e kaapuni ana o Bihopa ma e hoike. O na kanaka makua ka nui o na haumana. Ua hihiu na keiki. He hoike pualu. pela puaiu, pualu ma ka a e i o makap apa pepepi plahaha aha a h e he ahe a h q ho aho etc He hoike paanaau waie no. Aohe nui na buke ia wa. A peia na hana ma keia Hoike lubiie, me na kanaka makua ma ke ano kahiko; me na kamalii ma ke ano hou. Leaiea no keia poe T akahi no a ike i ka hana kahiko. Ma Aperila, 75 ka puka ana mai o ka Moi Kalakaua ma i Waimea. Ua hana e na kanaka i mau paiia wahie nui ma na puu e 8 paha o Waimea, a ua hoaaia ma ka po i mea e hoohanohano ai i ka Moi. Akoakoa na kanaka ma Imioia komo ka Moi me na ukaii ona, me na koa o Maunakea. Maikai na hana. Olioli no na kanaka i ka hui ana me ka Moi, ka halawai mua me ka halawai hope keia o ka Moi ma Imiola. Ka'u mau hana ma 75, ua halawai na kula kumu, na Hoike etc ua hoomauia no. Ka mak 1876. Ua hoomauia na hana mau. Na mea hou. Ka Hoike Hui 0 na kula o Kohala Hema me ka hookomoia o kekahi mau hana e piii "ana i na hana Keneturia o ke kuokoa ana o Amerika Hui, maka la 4 o lulai mak--1776. Maikai no na hana, na haiolelo, na mele a pela aku. Piha ka luakini, piha na kanaka i ka olioli. A o kekahi mea hou ua hooholoia ke Kuikahi Panailike mawaena o Amerika Hui me Hawaii neL Nui ka hauoli iwaena 0 na haole, me kekahi poe kanaka maoli. Ke mau nei no ia Kuikahi a hiki i keia la. Ua pomaikai paha keia lahui ia Kuikahi like, ua poino paha. Ka mak. 1877. Ua hoomauia na hana maa a hiki i lune. Ma Tune ke kuia ana me na kumu, ka pau ia 0 ia hana mai a'u a hiki i keia la, aole ia.i hoaia hou ia. Na hana e ae, ua hoomauia. Na mea hou. Ua kukuluia ke kula Kahuna ma Honolulu, o Kauka Haida "ke poo. Ma ia kula paha e loaa ai kuu pani hakahaka. Ua make o Kiīauea. • Nuike kanikau nona. Poha nae ka hauoli i ka hoea ana mai 0 Likelike kona pani. Pau ko Waimea i ka iho ana i Kawaihae, e makaikai i ka mokumahu. He aha hou ka i kukuluia ma Waimea e ka Moiwahine Kapiolani, a kapaia ka "Aha Hoola" i keia lahui. He aha maikai no. Eia nae ka hewa aole i hoomauia. Ma keia mak. ua waiho aku o Mika Wini i ka noho hoooonopono ana i ka nupepa Kuokoa, ka nupepa ana i kukulu ai, a hoopuka no na makahiki he 16 paha, e hoonaauao ana me ka hoohauoii ana i ka lēhulehu o ka poe heluhelu. E mahaioia a nui o Mika Wini e hooloihiia kona ola a kau i ka puaaneane. Ua kau kona koioka maluna o Rev. H. H. Paleka, oia ka luna hookele a lunahooponopono naauao o ke KuOK.OA iloko o keia mau makahiki. E hoomauia kona hookele ana. Ma Dek. la 4, make ma ka mauna, ma kahi mehameha, o Rev. S. Pokuea ! ke kakau leta o ka Papa Hawaii, ka mea i aloha nuiia e na kanaka Hawaii. Ua lohe ko Waimea poe i kona leo winiwini a kiekie iloko o Imiola, e paipai j ikaika ana ia lakou e malama i ka pono. j Nuikahauoii. I Ka mak. rB7B. Ua hoomauia na hana. Na mea hou. He nupepa hou, ka liupepa Paeaina ka inoa, he kanaka Hawaii ka iunahooponopono, o J. U. Kawainui kona inoa. Akahi no a loaa ka lunahooponopono Hawaii iwaena o na kanaka maoli. He mau haole wale no mamua. Nui ko Waimea nei poe 1 lawe ia nupepa a hauoli no i ka heluhelu ana. E kuiike iaua me ke Kuokoa, e noho kuikahi, mai kue kekahi i kekahi. Ma lanuari, make o Mika Gelina ka misionari i aloha i na kaikamahine Hawaii, a nana i kukulu ke kula hanai kaikamahine mua ma keia Paeaina. He kuia kaulana ia. He mau misionari wahine kekahi mau haumana. Ua hahai ke kaikamahine Mere Gelina ma na kapuai o kona makua ma ke aloha i na kaikamahine Hawaii, a kukulu i kula hanai no lakou, a oia ke poa E hoopohaiaia oia i hiki iaia ke hanai i hou i na kaikamahine Hawail O kekahi hana hou, he halawai Keneturia e hoomanao ai ia Kapena KuI ke, ka mea nana i hookaulana aku i kej ia Paea»»«s i ke ano naaupo, a iohe o Ameiika poe ekale»»* a mahope hele mai lakou e hoonaauao. Aia ma Waipio ka nui o na hana e pili i ana ia halawai Keneturia, ka haioleio, ka mele anā i na himeni i hakuia no ia hana, me ka hookani ana i ka bele, i ; hookahi haneri pa akaheie ana o ka haku beie, mekahoike ana i kekahi mau hana kahiko i ka wa ia Kapena Kuke. Iloko o keia makahiki ka lohe ana, ua make o Oulika makua ma lapana, Mika Kalaka ma Amerika Hui, a o Mika Doia ma Maui, a o ka Pope Pio Nona ma Roma. Kaulana Gulika no ka haawi ana i mau keiki ano like me ha makua. He mau keiki Hawaii ma ka hanau ana. Ua iilo iakou a pau, koe hookahi, i mau misionari no Maikonisia, no Ki'na, no lapana, no lialia, a no $efk&ia. Ka makahiki 1879. Ua hoomau ia na hana niaa. Na hana hou. - Ua holaia ia kekahi kula himeni malalo ae o keia hooponopono ana. \Ja hoohoio ta e ka Aha Kula Sabati HaYraii, e hoike like na Kuia Sabait Hawaiiapau roa ka la i o lanuan iSSa He Hoike keia ma ka Baibala okoa, mai Kinohi a Hoikeana. Ua huli ka Baibala iioko o na makahiki ehiku, mamuli o ka hooponopono ana o ke Komite Ameiika i kohoia no ia hana. Owau ka mea i kakau i na Haa«ina Kula Sabati Hawaii no ia mau

maieahikī ehiku. A o ia kekahi hanaj au. hoomakaukao e i ka Haawina hookahi no na mak. ehiku, niai Kinohi a Hoikeana. E poiia ana keia Hoike, : Ka Hoike Kuk Sabati lubiie. A ua hooholo e ka Aha Kula Sabati Hawan ;e niakana na KuiaSabati nia ia la i wahi mabna no ka mea nana i kakau i na | Haawīna Kula Sabati o na eeiak. ehiku ' a i hana ho» i buke Hinieni no lakou, | oia hoi ka Lei Alii A o kekahi hana f a'u ka hoomakaukau ana e hana i buke Himeni hou. He hananuiia ka imi ana i ka poe nana e pai ma ka uku haahaa. Ka makahiki iSSo. Ka hana mua oia ka Hoike Kula Sabati lubiie. Ua akaka ia oukou na hana ma ia la. Nolaila, aole au e hoike hou aku ana. Na hana mua ua hoopiauia. M.v hope iho o ka Hoike lubue. Ua hoomaika ka emi ana o na hana niaīkaL Emi \ ka poe himeni, emi ka poe hele i na halawai, a i na Kula Sabati Mahua- J hua ke kuai rama, inu rama, ona rama. Haunaele Waimea. Ma ka 7 u mnau ana i ka Aha Kula Sabati Hawaii no kuu manao e hana i Buke Himeni hou me na leo no na Kula Sabati, a no ke kumu e loaa ai ke dala e paa ai, hooholo lakou, e hana au i buke hou, a e kokua na Kula Sabati i ko lakou hapa dala no ke pai ana. Ua ae au e kokua i elima hanen dala no ke pai ana. , Ua hooholo ka Aha Kula Sabati Hawaii e lulu dala na Kula Sabati ma ka pule mua o lanuan 81 no ke pai ana i ka buke hou. Nolaila, ua lilo kekahi hapa "o ko'u manawa i ke kakau ana i na himeni no ka buke hou. A ua hoomauia ka'u kakau ana i na Haawina Kula Sabati ma ke noi ana mai o ia Aha Kula Sabati. Na mea hou. Ma lune 80 no ka piha ana o na makahiki hookahi hanen mai ka inanawa i hoomaka ai o Robeka Raike i na kula Sabati, nolaila, ua lilo ka Hoike Kula Sabati ma ka pau ana o lune i Hoike Kula Sabati Ceneturia. Maikai no ia Hoike. Ma lulai. Puka mai Generala Limaikaika ka mea i aloha i na negero a haiolelo iloko o Imiola ma ka la pule, e hai ana i ke ano o kana Kula no na negero, me na IlikinL Nui na hana ma ia la. Piha ka luakini. Pau na hana noho na kanaka e hoolohe i kekahi mau mele Negero a Limaikaika i ae e himeni me ka Ogana pu. Piha loa kanaka i ka olioli i ka lohe ana i na mele Negero. He halawai nui hoi ma ka luakini ma Okatoba 17. Ilaila ka misionari Kanoho no Maikonisia, me kekahi mau haole no Honolulu; piha ka luakini, maikai na hana. Ma Novemaba la 6, poha ka pele ma Maunaloa, weliweli ke ahi; ka pele keia i hooweliweli e'hoopau iaHilo, pakele nae Hilo ma ko ke Akua hoopio ana i ke ahi; aka, ke mau la no ka hewa o Hilo. Mamuli paha e poha hou o Pele, a hoopau io no ia kulanakauhale maikai i ane hoopauia mamua iki aku e ke kai mimiki. Ma Novemaba, hoea mai ka lono kaumaha, ua make Polepe kekahi hoa holo o'u, ka makua o A. O. Pnlppe, ke Kakauleta o ka Papa Hawaii. Ma Amerika ka make e hoi mai ana oia e make ma Hawaii nei, make e no nae. Aloha ino, ua maha nae oia. A o ka hana hope o ka mak. '80 eia, ka hookiekie ana i ko ? u mau hale noho mai ke ano hapa-haole a i ke ano haole loa. He pili maoli ko luna mamua, aohe o'u dala e paa ai i ke pili haole. Mai loko ae o ka makana Kula Sabati i ioaa ai ka puu dala e lilo ai kuu mau hale noho i mau hale haole loa, mai lalo a luna; a noho hanohano ka Haku Mele Hawaii a kakau i na Haawina Kula Sabati. Thanks to the Sabbath Schools. Ka makahiki 1881. Ma lanuari, ua pihoihoi loa na kanaka no ka lohe ana aia ka mai hepera ma Honolulu. Maka'u kanaka o Waimea, emi ka'ona rami He makani nui ikaika me ka ua nui ma Waimea, uahana ino ia ka hale bele o Imiola. He pule halawai haipule kekahi, ua hiki mai ka Uhane Hemolele ma ka nana'ku. Ua huli mai kekahi poe, ua komo kekahi iloko o ka ekalesia, nui ka hauoli. Mahope iho ma Feb., Ia 10, ua loohia au i ka eha nui, ua mahuahua kuu eha mau, a ua hui me ia he eha hou. A hooikaika laua e hoohoopau i ka*u hana ma Waimea, a mai lanakila no laua, aka, ua lohe ke Akua i na pule a na haipale, a ua pale aku i ka make. Ua waiho au i ka haiolelo ma ka luakini no na Sabati he 21. Ia S. H. Mahuka ka na halawai me na Kula Sat>ati, kokua. Hookahi Sabati i lilo ia Bikanele, he Sabati ahaaina ia. A oia wale no ka ahaaina a ka Haku i haule ia'u iloko o keia mau makahiki he 50. Na halawai ka'u i waiho ai; aka, ua hoomauia kuu kakau ana i na himeni me na haawina Kuia Sabati, &c Kuu makemake nui e hooloihiia kuu ola kino a paa ka'u Buke Himeni hou. , r r "" ,a ao 1 ke kakauhma ana. Ua hoomaka hou au i lea haiolelo ma luiiola ma lulai, a ua mau no a hiki i keia wa. Ma Augate, ua paa ka Buke Himeni hou, a ua hoounaia'ku i Nu loka e pai ia. I ka hoi anamai o\o Moi Kalakaua mai kana kaapuni ana i ka honua, a ua holo mai oiai Hawaii nei, a i Waimea nei e halawai pu me im kamaaina, aka, he wa ua nui taa ia, aole e hiki ke halawai Ua hele n«i nae oia me ka Moiwahine e ike ia'u me ko'u ohana, a okanalo aku no iaolaua, aole ike hou ia. , Ka makahiki iSSi. Mai lanuan a lune, ua hoomauia na hana maa. £ia noiamau hana. Na hana e pOi anai ke Kahu Ekaiesia, i ke Kub Sabati, i ka Lunakula me ka Puuku Waiwai Kub, i ka Luna Leta, (Post Master) i ka j lapaau ana, i ka Haku Mele ana, Haku | Haawina Kula Saoati ana, me ke ka- ] , kau leta, kakau manao no na nupepa. ] Ka mea hou. o kuu ike maka ana i i ka Buke Mele hou, o Hoku Ao Nani l £ ikeauanei oukou ia Buke, Ua hoike pokole aa i kekahi mau hana a'u iloko o keia mau makahiki he | » $0. Nui na mea i haule ; ua akaka ia! oukou na buke Kula Sabari, me na bu-l ke himeni a'u i hana'i, me na mea i paij ! ia ma na nupēpa. Aohe nui ka'u mau

hana. aohe nui ka'u mau buke, hilahila a kaumaha au no ka hapo. Ke hoomaikai aku nei au i ke Akua no kona hooloihi ana i ko'u ola kino, a no kona kokua ana ia'u i ka hana ana i keia maa hana uuku. Ake noi aku nei au iaia e kala mai ia u no na mea i haule aole i hanaia. A no ke Akua, aoie no'u ka nani. ina ua lilo ka'u mau hana i mea e pomaikai iki ai ka lahui Hawaii Me ka mahalo, L. Lyons. Waimea, H. lune 1, 1882.