Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 12, 24 Malaki 1883 — Page 2
| This text was transcribed by: | L. A. Marchildon |
| This work is dedicated to: | Any Canadians calling Hawaii home...I'm so envious !! |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA NUPEPA
KUOKOA ME KE AU OKOA.
[I HUIIA.]
POAONO, MARAKI 24, 1883.
NA KAPU KAHIKO.
UA ike mua iho nei ko makou poe heluhelu ma na kolamu o keia pepa, he mau kalai manao ana maluna o na "Kapu o na Alii Hawaii." O ka waiwai o keia mau manao, oia ka ike o keia hanauna hou i na moolelo kahiko e pili ana i na alii kahiko o Hawaii nei, a o ia wale no. Aole makou i manao ua pili ia mau kapu i na alii o keia wa o kakou, no ka mea ua hala kahiko ka wa o na kapu.
Aola kapu i keia wa, ua pau loa. Aole no hoi e hanohano ke alii a me na alii o keia wa mamuli o na kapu, elike me ko lakou poe kupuna. O ka hanohano a me ka ihiiihi i keia wa, mai ke kanaka kiekie a hiki i ka haahaa, oia ke akamai i hui puia me ka hana pono. A o na uhiuhi ana me na nani o waho, a me na inoa he lehulehu wale, he maikai no ia ke loaa ka mua, oia hoi ke akamai a me ka hana pono; aka ke loaa ole ia mau mea, ua like ka hanohano i hanaia e na lima o kanaka me ka ole. O ka Hookanaka me ka Hoopono, he mau momi ia i oi aku ka hulali mamua o na daimana hoonani o ka leialii o Vitoria, a o ka Emepera o Rusia.
Ua pono ko kakou ike ana i na hana kahiko o na 'lii a me na makaaieana o Hawaii nei, aole me ka manao e hoomahui ma na hana o ia mau kau pouli, aka, i mea e kokua ai ia kakou i ka hoomaopopo ana, he oi loa aku na pomaikai o na hana o ke kau malamalama. A o ka ke KUOKOA e kalokalo nei no kona poe heluhelu a pau, e hele lakou imua, aole i hope. Mai hoao e panai i ka apana hou me ka apana kahiko, o nohae auanei a oi aku ka poino. Pele, aole hiki ia kakou ke lawe mai i na hana o ke au pouli a panai iho me ko ke au malamalama mau hana. Aole hui pu ka aila me ka wai; aole noho pu ka malamalama me ka pouli.
HOOPILIMEAAI.
ME he mea la, ua hiki mai kakou iloko o kekahi au kupaianaha loa o ko kakou noho'na aupuni, he au hanau nui o na mamo o Hooopilimeaai ma. O ka poe kuokoa mamuli o ko lakou noonoo pono, me ka manao e hana pololei, a e hapai mamuli o ka oiaio, he poe lakou i hoowahawahaia.
Nui na a me na hoino i hooiliia maluna o ko Hawaii nei poe makaainana noonoo kuokoa e like me ko lakou ano kanaka maoli, a kaawa kuapaa ole. I hoike no ka oiaio o keia, e nana i na hooma @ ana i ho@iliia @ maluna o ka Ona o ka nupepa Ko Hawaii Pae Aina iloko o keia mau la, mamuli o kona hoopuka ana i kekahi mea liilii. Ina paha i paneia aku ua Ona la nona ka nupepa, "ua hewa kau hoolaha ana," aole no paha e nele kona nana pono ana ia mea, a ina he hewa io, he mea hiki no iaia ke hoopololei hou ae.
I keia wa, ua piha loa ka Elele me na olelo hoino maluna oia hoa kanaka. He hana hilahila loa keia. Ina i hoole ae o Kawainui i kona kulana kanaka noonoo, hoopau i kana mau manao ponoi, a hoopili wale malalo o ka poe e hele makapo nei, ina ua lilo oia i mea maikai loa imua o na maka o ka Elele.
E nana hou kakou i na hoa kakaikahi o ke Kau Ahaolelo o ka makahiki i hala, i kupana ma ko lakou noonoo kuokoa, me ka hoole aku i kekahi mau hana apiki i hanaia iloko o ia kau. Ua hewa anei ia poe i ka hoike maopopo ana i ko lakou ike a me ko lakou noonoo imua o ka hale? Aole i hewa, no ka mea, o ka lakou ike ia ma ia mau ninau. No ka makee kue anei ko lakou mea i ku kaawale ai i kahi mau hana a ka hapa nui o ia hale? Aole pela ko makou manao; ua ike no paha lakou o ka pono ia no ka lahui, a no ka aina, nolaila, aole hiki ia lakou ke ae aku i kekahi mau mea i hanaia e ka hapa nui. O ka hanohano o ke kanaka, oia kona kupaa naauao maluna o kana i ike ai he pono a he oiaio. O ka lapuwale o na lapuwale loa a pau, oia ke kuai ana aku o ke kanaka i kona noonoo kanaka, a lilo no ka ai a me ka ia, a no ka oihana paha, a no ka puu dala paha, ua like ia me ka holoholona, ua paumaele kona inoa kanaka. Aka, o kela hapa uuku i kupaa wiwo ole mamuli o ko lakou ike maopopo a me ko lakou noonoo pono, e like me ke ano o na kanaka makua, ua nui loa na hoahewa ana o ka Elele ia poe, a ua nui loa ka pai a me ka hoomalimali ana i ka poe hoopilimeaai. I hoike no ka oiaio o keia hoopilimeaai o ka hapa nui o ia hale, e nana ina olelo i kukalaia mai ma ke akea, ma na la hope oia kau, na kekahi o na Luna o ka apana o Honolulu nei ia mau olelo hilahila, mamua ponoi o ke koho ana ma kekahi ninau ano nui, penei kana mau olelo: "E hoomanao iho oukou e na hoa, mamua o ka ninau ana, i kahi i loaa ai ka kakou ai a me ka ia, mai poina oukou i kuhi ai kakou e ai nei." Oia ka olelo a kou Lunamakaainana e ka apana o Honolulu iloko o ke kau i hala. Aohe oia i puana ae, "E hoomanao kakou i na apana nana kakou i koho, aole pela Aohe oia i puana iho, "E hoomanao kakou i ka lahui a me ko kakou aina hanau," aohe i loaa ia aloha iaia. Eia wale no kana, "E hoomanao i ka ai a me ke ia a kakou i ai ai." O kona opu kona haku, a no ka opu kona lawelawe ana iloko o ka Ahaolelo.
A pela hou aku anei? Aia no i ka noonoo ana a me ka hana ana o na makaainana Hawaii. Ina no na manao ka lehulehu, ua hiki no pela, oia iho la no. Aka, aole pohihi ka hopena. E pono e noonoo mua ka lehulehu mamua o ka hala ana o ka wa pono, o noho auanei a hala ke kau e pono ai alaila mihi iho iloko o ka alpuwale.
KAI MIMIKI.
UA hoikeia mai ia makou kekahi lono mai kekahi mau makamaka o makou o Waialua a me Waianae, no ka pii ana mai o ke kai ma ko lakou mau kahakai ma ke ano kai mimiki, a ua nui no ka poino i hanaia; penei ka moolelo i hoikeia mai ia makou:
Ma ka hora 3 a oi o ka Poakahi ka la 12 o keia mahina, ua ikeia aku kekahi ale nui me he la he emikumamalima kapuai kona kiekie, e hai mai ana i kula me ke ikaika nui, a komo loa aku iloko o ka muliwai a hiki loa aku la i ka halekula o Haleiwa, me ka hoopuehu liiliiia o na paila poou e waiho ana malaila a me na papa, a waiho mokaki ma kahakai. Ma ka Poakahi mai, ma ka hora 11, ua pii hou mai la no he nalu nui i like no me ka mua, a ua oi ae ka ikaika i ko ka mua, i pakui pu ia mai me kekahi mau nalu liilii iho, a he nui no ka poino i hanaia e keia mau nalu.
Ma ka hoomaopapoia, me he la mai ke kukulu akau a akau komohana mai ua mau nalu la, a he mau hiohiona ia e hoike mai ana, he ino nui a 1 ole he hoonaueue ana o ka olai ma na kapakai o Asia.
Ma Waianae, ua ikeia no keia hiohiona hookahi. Ma ka Poaono ka la 17 o kela pule aku nei, ua ikeia ka pii ana mai o na nalu me ka ikaika nui a pii loa no iuka o ka aina, a ia hoi hou ana aku, ua ahuwale kahi o na kuuna i-a, kahi a ko laila poe kamaaina e hele mau ai i ka lawaia. Ma keia kai mimiki hookahi no i olepeia ai ka moku kiakahi Hae Hawaii oiai oia e ku ana ma kona awa ma Makua.
Ua hai pu ia mai no hoi ia makou, i ka wa i hulihia ai keia moku kiakahi, ua kau iho la ke kapena a me na luina iluna o ka waapa a hoe aku la iuka, aka, aole lakou i pae iuka, ua pae e akn la ua moku kiakahi nei i kula iluna o na pohaku.
He nui aku no paha na mea i koe e pili ana no keia kai mimiki a me kana m@oino, i koe aole i hoikeia m@ e hoike mai e ko makou @ no keia lono ina aia ma na mokupuni o @ ua @keia keia hiohiona hookahi, e hoike mai a ua hauoli makou no ka huai pau aku.
I KO MAKOU MAU MAKAMAKA.
MA kekahi wahi e ae o ko kakou Hiwahiwa Pookela o keia la, e ike ai ko makou mau makamaka i ko lakou mau manao malalo o ke poo "Na Leta a na Makamaka" i hoopokoleia a i hooponoponoia, a i laweia e makou ma na mea io a o ka iwi a me ka opala ka makou i kapae, a malalo o kekahi poo "Na Leta a na Makamaka e waiho nei ma ko makou Pakaukau" e ike hou ai ko makou mau makamaka i ko makou manao e pili ana no ia mau leta elike me ka makou hoike o kela pule aku nei, oia no na leta i waiho loihi ma ko makou pakaukau. O ke kumu o ko makou lawe ana mai a hoolaha aku ma ia ano, oia no ke kakau loloiahiliia ana o na manao me ke kua nui, he iki wale iho no ka io eia nae o ka iwi a me ka opala ka mea hoonuiia. Nolaila e ko makou mau makamaka, e hoomanao i keia mau hoakaka pokole maluna a he mea pono e moniia i mau ai ka pumehana o ka hoomanao ana, e hoouna mai i na manao ma na mea io aole hoi o ka hui pu mai me ka iwi. Aole makou i manao ma keia kamailio ana e pale loa aku a e keakeaia aku ana na manao a pau e manaoia ana e hoouna mai i ko makou Keena nei no ka hoolaha ana, aole pela, aka, o ko makou iini nui e hoopololeiia na haku manao ana maluna o ke kumuhana i manaoia, a aole no hoi makou e paupauaho ana ma ka hooponopono ana i na no o ka iwi ka opala a me ka io ke hoouna pu mai.
Ke hooikaika nui nei makou e hoolaha pau aku i ko oukou mau manao a pau elike me ka mea i kakauia ke loaa ke kowa kaawale o ka pepa. Aole e hoohalike ke KUOKOA me ka Elele ma ka hoopiha wale iho he kolamu okoa i na manao hakukole wahakole, aole oia ka ai kupono o kekahi nupepa ae hanai aku ai i kona poe heluhelu, aka, o ka hanai me ka ai kupono o ka malamalama a me ka hooholomua ana, oia ka hana maikai, a pela ke KUOKOA e ana nei a e hanai nei i kona mau makamaka e noho kauliilii nei a puni ka paemoku. E ko makou mau makamaka, e ai iho a e hiipoi i ka makou e hanai mau aku nei i ka ai o ka malamalama holomua, i ka ai o ka wehewehe naauao, i ka ai hoi o kela a me keia nuhou aiwaiwa, e ai pono iho a aole no anei e nele ka maona kupono a me ka hoohialaai.
UA MUUMUU ANEI KE KANAWAI MA NA LIMA O NA MAKAI!
MAWAENA o ka hora 10 me 11 o ka po Poaono nei, ua ulu ae la he hoopaapaa a haunaele mawaena o kekahi makua a me kana keiki ma Kakaako. Mawaena o na manawa i hoikeia maluna, ua hoi aku keia keiki, he kanaka makua paha ka inoa kupono e kapa aku ai iaia, no ka mea, he wahine kana, me kona mau hiohiona ano ona ma ka hale, a hooulu ae la i na kumu kuee a hoohaunaele mawaena o kona ohana. Hoopuka oia i na huaolelo hooweliweli i kana wahine a me ka ohana, e i ana "e oki i ke koi." Ua papa aku ka makuakane, aole he lohe, palua a pakolu kana papa ana, aole no he lohe, (I keia wa e papaia nei, ke noke nei oia i ka wawahi i ka puka o kekahi rumi kahi e hooluolu ana o kekahi ohana o ka hale me ka laua keiki bebe) a no ka manawa hope, ua kii okoa oia i ka makai. Hiki mai ka makai, kuloha, aole oia i hooko aku i ka mana o ke kanawai i waihoia aku ma kona lima, aka, oaka ae la kona waha a i aku la, noho mailie, noho malie, a he mau olelo okoa iho no kekahi ana. Aka, nui hou na leo hoopaapaa, puka iwaho a ke alanui, nunui na leo, muimuia mai na kanaka o na hale e pili kokoke mai ana; ku no keia makai, oaka hou kona waha "e noho malie, ua pau." Aohe nae he holoheia mai, noke no, a o ke ku aku no a ka makai nana i ka laua la hahana mai. A mahope loa iho iwaena no o keia mau leo hoopaapaa haunaele, huli ae la ua makai la a hoi aku la.
Ua hawanawanaia mai ia makou, he hunona ka ua mea la e noke nei i ka hoohaunaele na ua makai la, a oia ka ke kumu i hopu ole ia ai a hoopaa iloko o kahi paa. Ea, e na poo o ka oihana makai a me na hope iho—Ke Kapena o na makai a me kona mau hope Kapena iho, he poe keeo wale oukou ke hoopukaia kekahi mau hana pono ole a na makai, a puni ko oukou holo hele e ninaninau pono. Keeo nui iho i keia, ninau pono iho i ka makai pihi hulali helu 15.
Haalele keia makai i ke kahua o ka haunaele, a aole i pau ka hamumu o na leo hoopaapaa hoohaunaele a hiki i ka hora 3 o ka wanaao Sabati, a mamuli o keia hana pono ole a keia makai, ua ili iho na palapu o ka ehaeha ma ke kino o ka wahine a keia kanaka ma o kona paluku ana iaia, a me ia mau palapu keia wahine e waiho ehaeha nei maluna o kahi moe a hiki i keia la a makou e hoolaha nei i keia hana pono ole ma ke akea.
Aole makou i kahihi wale aku i keia kamailio ana maluna o kekahi mau makai hana pololei e iho; aka, maluna o ka mea i ike i ka newa i hanaia a hooko ole aku i ka mana i haawiia iaia, iaia ka hoahewa nui loa a ko makou lunaikehala.
N@ HANA HEHI SABATI MA KOHALA.
MA KE KUOKOA o kela puke aku nei, ua hoolahaia e makou he manao no kekahi o ko makou makamaka o Kohala' e pili ana no ka nui o na hana hehi Sabati ma ka apana o Halaula, Kohala. Ua hoikeia ma ua manao la, ua akoakoa nui na kane na wahine na keiki ma Keaweeli no ka auau kai a heenalu ma ka la Sabati; o kekahi hana keia a ua poe la ma kahakai, a o kekahi mau hana oia no ka lawaia, a kuiopihi, luu wana, me ka luu limu, ke hiki i na la Sabati, iho no na keiki i kahakai me na makoi i hakiiia ma ko lakou mau wawae no ka lawaia; na hana hoi a kekahi poe ma na hale, oia no ka inu uala, ka ona a me ka holoi lole. Ua hoike pu ia no hoi, maloko o ua manao la, aole he lapaauia o ua mau hana hehi Sabati la e na makai o ia apana, a aole no hoi he hoikeia imua o na luna nui o ka oihana Makai. Ina he oiaio keia, a ke manao nei makou he oiaio no, alaila na ka oi o ka makou peni e hoike ae imua o ke akea a imua o na poo ma ka oihana makai, he mea pono e hoopau koke ia keia mau hana hehi Sabatima ka apana o Halaula, Kohala, Hawaii. E hoopau kokeia keia hana e hooko piha aku na poo ma ka oihana i ka mana piha o ke Kanawai o ka aina, e paa nei ma ko lakou lima, i maluhia ka apana, a i maikai ai hoi ka noho'na.
KE AUPUNI.
(Kakau ia no ke Kuokoa.)
AOLE loa he wa e ae o ko Hawaii noho 'na aupuni Kumukanawai ana, i piha ai i na hoohalahala nui ia, o na hooponopono aupuni ana. Ua ikea keia mailoko ae o na hana e hanaia nei e na Kuhina o ka Moi. A me he mea la, ua uhi paapu ia aku he ao pouli, e alai aku ai i ko ka Moi mau noonoo ana no ka pono, a me ka lahui, mai na olelo apuki aku a Kipikona, e hanai mau aku nei iaia no kela wa a i keia wa ai ona. He mea nui loa ka leo o kekahi lahui i ko lakou mau Moi aloha lahui. Ua olelo ia no hoi, "o ka leo o ka lahui, oia ka leo o ke Akua." I keia wa ke ikea nei keia mau mea elua.
1. He makemake loa ia ke kanaka hana i ka ino i kahi hapa nui o keia lahui.
2. He hoowahawaha loa ia ka mea hana i ka pololei.
I ko makou helu ana i ka nui o ko Kipakona mau ino-i hana mai ai i keia aina, a me kana hana i keia wa, ua ku maoli no he mauna nui o kana mau hana lapuwale; aka, he oi loa aku nae kona makemake loa ia. Akahi wale no wa a makou i ike ai, he mea aala ka pilau, o ka mea haumia he maemae ia, a o ka pono he hewa. O ka hana i ka ino, ua hana ia i ka maikai, o ka hana lokoino, he hana aloha ia.
Ma na hoonohonoho ana i kekahi mau luna aupuni; aia wale no a i poe hoopilimeaai wale aku, alaila, oia iho la ka pono. A me he mea la, ua maalo aku mai ke alo aku o ko kakou noho na aupuni, kela mau huaolelo Gula. "Ua mau ke ea o ka aina i ka pono"—a o ko ka Buke nui hoi, ua kapae ia. "O ka pono ka mea e hookiekieia ai ka lahuikanaka."
Ua lohe mai makou, ua hoopauia ka ke Kakanolelo mua o ke Keena Waiwai, no kona ae ole aku, e haawi e i ka uku o na poo aupuni, o na malama ekolu a eha e hiki@ mai ana. He hewa anei keia? Aole anei oia ka mea pololei loa, mamua ka hana, mahope ka uku?
He mea minamina nui loa ia ka poe maikai o keia ano ke kipakuia e like me ka mea ua hana i ke Karaima.
E ke Aku@ e malama ia Hawaii.
KA LILO ANA O KEKAHI ALII LOKOINO I ALII LOKOMAIKAI
Aia ma na aina ma ka hikina, e noho ana kekahi alii lokoino i kona mau makaainana, a ua oi aku ka makau o kona mau makaainana iaia, mamua o ko lakou aloha iaia.
I kekahi la, mahope iho o kona hoi ana mai mai ka hahai holoholona, ua kauoha aku la oia i kekahi luna aupuni ona, e hoolaha aku ma ke akea, ua noonoo oia i kona mau kuhihewa a me kona lokoino i kona mau makaainana, a ua manao oia e hoao ma ia mua aku e hana kaulike ma ka pono a me ka lokomaikai i kona mau makaainana.
Ua hooko io no oia i keia mea ana i hoolaha ai, a ua nui ke aloha o kona mau makaainana iaia, a ua kapa aku lakou i kona inoa o "Hoopono."
I ka hala ana o kekahi mau makahiki, ua ninau aku kekahi Kuhina ona iaia i ke kumu i loli ai kona ano mai ka lokoino a i ka lokomaikai. Ua pane mai la oia me kaleo oluolu. Ke hoomanao nei no paha oe, ua hele au i ka hahai holoholona mamua o ko'u ano hou ana.
O kekahi Ilio ua alualu aku la oia i kekahi Alopeka, a mamua o ke komo ana o ua alopeka nei i kona lua, ua na hu ia aku la kona wawae e ka ilio a hai ae la , a i ka ilio hoi e holo ana ua nou aku la kekahi o ko'u mau kanaka i ka pohaku a pa ma ka wawae o ka ilio, a hai ae la kona wawae, homomai la kekahi lio puiwa a kuhi mai la paha ka lio e hopu aku ana ua kanaka nei iaia, peku mai la oia a hai @ae la kona lima, a holo pukaka aku la ua lio nei, a i kona kokoke ana e komo iloko o ka ululaau, ua komo iho la kona wawae iloko o kekahi mawae a haki ae la. A i kuu ike ana i keia mau mea a pau, ua hoopoino ka ilio i ka alo@ a ua poino hio ka ilio a ua poino hoi ke kanaka i hoopoino aku i ka ilio, a pela hoi ka lio nana i peku i ke kanaka ua uku pakahi ia kela mea keia mea o lakou e like me kana hana ana.
A mamuli o keia o keia mea, ua hoomanao ae la au, he nui ka'u mau hana lokoino e hana nei, a i kekahi manawa aku, e uku ia mai ana au e like me ka'u hana ana.
A mamuli o keia kumu a me ke kokua ana mai o ke Akua, oia ke kumu o ko'u loli ana mai ko'u ano lokoino a paakiki a i ka lokomaikai a me ke aloha.
Pela no ko kakou ola ana mai na Moi a i na makaainana, o kela mea keia mea a hana lokoino ana, aole auanei e nele kona uku ia mai e like me kana i hana ai, i na e lulu oe i ka anoano puakala, aole auanei @ nelekona ulu mai he puakala. A i ka wa @ ulu ai, e hoeha mai ana no ia ia oe mahope ke hoopa aku oe. N. P. M. I.
KE ALELO HOOPUNIPUNI O KIPI—KONA.
I ka wa i holo balota iho nei o ke Kahuna Moremona kahiko o ka hoomana "o ka la hope," ua hoopuka mai kona waha i na huaolelo hoakaaka pakika hoopunipuni ma ke ano lealea, a he lealea no hoi ka pepeiao o ka mea e hoolohe ana i kana mau kamailio ana, a ua nui no hoi ka poe i puni i kana mau olelo, me kona olelo ana, "maanei au i noho ai a kua moopuna, aloha mau i ke kanaka Hawaii," a he nui aku kana mau olelo apuhi, a i kau ae nei ka hana i ke kulana o ke Kuhina, kahi kupono hoi e hookahua iho ai i ke aloha i ke kanaka Hawaii, puka hou mai nei he alelo manamana hoopunipuni i piha i ka wai mulea o ka lokoino, a i keia mau la, aole he wahi leo i puai mai kona waha mai, e i ana, he aloha au i ke kanaka Hawaii a pela wale aku. Ea, pehea la kakou e na Hawaii Ponoi, aole anei he mea pono e ku kakou iluna a e kiola ae i ko kakou koloka mua, oia ka "puni wale," a e aahu hoi i ka mahiole o ke kupaa a me ke kuokoa o ko kakou mau pono kivila iho? O ka hana pono loa ia a he mea pono ia kakou e hooko aku. I ehia manawa o kakou e noho ano kuapaa ai malalo o na manao "puni wale." E hookanaka kakou oia wale no ka mea pono. Hewa keia la? J. N.
MAHALO PIHA.
Samuela K. Kaeo. Aloha oe:--Ua hiki hope ko makou haawi ana i ko makou hoomaikai ana ia oe. No ka moolelo o Onila Maka, au i hoopuka iho nei ma ka NUPEPA KUOKOA kekahi hoi o na moolelo kaulana o ka imi ana i na mea huna. Nolaila, ua nui ko makou mahalo ana ia oe no keia moolelo. Nolaila, ke lana nei ko makou manao e apo mai ana oe i ko makou hoomaikai ana, a e lilo keia moolelo i kia hoomanao na ko makou mau puuwai.
Na kau mau kauwa haahaa na keiki hana o ka hale hana hao o Honolulu, ma ko makou kakauolelo'la.
H. L. IAKOPA.
HEWA KA HONUA I KA LELE MUA ANA.
HE HOPE KA WAI?
Ma keia ninau, ke waiho ia aku nei na ka lehulehu e koho mai e like me ka hiki, a i hiki ole i na opu he lehulehu ke pane no keia ninau, alaila, na'u ponoi e pane ma kahi noonoo uuku i loaa ma ka imi ana, no ka mea, he nui ka poe akamai a noonoo iwaena o keia aupuni i hiki ke pane. Owau no D. K.
NALOWALE! NALOWALE!
Mai ka Ona aku he Lio wahine Ba*unu, ua kokoke e hanau, aole i kuaiia, ua kapukahi ka uha hope hema.
E loaa no ka uku maikai i ka mea e hui mai ana i kahi e loaa ai ua Lio nei ma kahi o Dilinahama ma, a i ole i@ B. F. DILINAHAMA
Honolulu, Maraki 23, 1883. 1112 2t
KUAI A KE KOMISINA NO NA WAIWAI PAA.
Oiai ua hiki ole ia Puahiki k., a me Hukilani w., ke aku i na dala no na aina i kohoia e laua ma ka la 21 o Novemaba, 1882, e kuai aku ana ka mea nona ka inoa malalo, malalo o ko laua mau lilo, ma ka POAONO, APERILA 7, 1883 ma ka hora 12 o ke awakea ma Aliiolani Hale, na pono a me na kuleana a pau o na mea i oleloia maluna ma na aina i kohoia e laua e waiho la ma Paulena, Manoo, Oahu, penei:
Apana 1, 1 28-100 eka
" 2, 1 10-100 "
" 3, 1 30-100 "
" 4, 77-100 "
O kekahi hapa no ia o na waiwai o W. L. Moehonua i make, ke uku mua ole ia mai na dala i koho mua ia ai ua mau aina la mamua ae o ka la i hoikeia maluna no ke kudala ana. Me ka mea kuai ka lilo o na palapala.
D. K. FYFE,
Komisina Kuai no na Waiwai Paa o W. L. Moehonua i make.
Maraki 23, 1883. 1112 3t
KUAI A KA ILAMUKU.
Mamuli o ka mana o kekahi palapala hooko i hoopukaia e R. F. Bickerton Esq Lunakanawai Hoomalu o ka Aha Hoomalu o Honolulu ma o kana olelo hooholo mua, ia James Keau no ka pono o D. W. Pua no ka huina dala he Hookahi Haneri me I analima kumamahiku a me 65-100 keneta *($157,65-100), a no ka pono no hoi o Kamanuwai no Hookahi Haneri me kanaiwa kumamalima dala me 70 keneta ($195.70) Ua hoopaa au a e kuana aku ana ma ke koho kiekie ma ka POAKOLU la 4 o APERILA M. H. 1883 ma ka hora 2 o ka auina la ma ka Halewai ma Honolulu keia mau waiwai i hoikeia malalo iho nei:
O na pono a pau a me na kuleana o Keau maloko o ka loko ia i ikeia ma ka inoa o Kuwili me na ia a paa maloko o ua loko la, a ua hoolimalimaia no Elima Haneri me elima dala ($505) no ka makahiki i hoolimalimaia ia Keau i oleloia maluna, a i kakauia ma ka la 4 o Ianuari 1882 e ke Kuhina Kalaiaina.
He mau loi kalo kekahi elua ma Kaliu Kalihi-uka, me kekahi kaa lawe poi, he ili kauo kaa, he lio kalakoa me hookahi lio hulu iole, ke ole e uku mua ia na lilo.
W. C. PARKE,
Ilamuku.
Honolulu Feb. 27, 1883. 1109 5t
HOOLAHA HOOKAPU AINA.
O maua na mea nona na inoa malalo, ke papa a ke hookapu loa aku nei maua i ka poe a pau e kii wale ana i na wahie, a me na mea ulu, a me na holoholona e hele ana maluna o ke Ahupuaa o Naune, Hilo Paliku, Hawaii, a ina he poe kekahi e noho ana maluna, e pono lakou e hele mai e halawai pu me maua, a e loaa no maua ma Punaluu Koolauloa Oahu, a o maua wale no na hooilina o Kiaaina i make, aole mea e ae, o ka poe a pau e kue ana i keia e hoopii ia no lakou ma ke Kanawai, no ko lakou hookuli. O maua no.
MRS. KEAWE KIAAINA.
MRS. JURIA APANA.
Punaluu Koolauloa Oahu, March 13, 1883.
1111 4ts
OLELO HOOLAHA HOOKAPU AINA.
E ike auanei na kanaka a pau ma keia Palapala,. Ke hookapu a ke papa loa ia aku nei, na aina Kula o Wahikuli; Hahakea, Kahunakea, Maunahoomaha, Puweu, na Pali, a me Mahinahina, ma Kaanapali, mai lawe wale i na mea e ulu ana maluna iho o keia mau aina, a holoholona paha, me kuu ike ole, aole hoi e hookuu wale i na holoholona ma keia mau aina, i na e loaa aku ana ia'u ka Bipi, a lio paha, e uku no, he .50 keneta o ke poo, no ka hele hewa ana, a i na e loaa aku ana kekahi kanaka, e hele pu ana me ka ilio, maluna iho o keia mau aina a pau, E uku no ia Elima dala.
$5.00. JOSE. ESPINDA.
Lahaina, Mar. 10, 1883. 1111 4ts
HOOLAHA HOOKO MORAKI.
Ke hoike ia aku nei ma keia hoolaha, mamuli o ka mana kuai o kekahi Moraki i hoikeia, i kakauia i ka la 8 o Nov. 1882 mawaena o JOSIA O. KAIHUMUA o kekahi aoao, a me S. K. KAILIULI o kekahi aoao, a i hooiaio ia maloko o ka Buke 76 ma na aoao 465 a me 466 maloko o ke Keena Hoona Aina ma Honolulu. Ua manao o S. K. Kailiuli e hooko i ka moraki i oleloia, mahope iho @ ka hala ana o ka manawa i ae ia e ke Kanawai no ua moraki la, elike me ka mea i hoikeia ma ka moraki; e kuai ia aku no ma ke Kudala akea ma Honolulu no ka uhai ia ana o na olelo i aelike ia ma@ o ka moraki.
O @ aina, aia ke waiho la i Waihee Mokupuni o Ma@. S. K. KAILIULI.
SAM. L. KAWELO Loio o ka moraki.
Kakauia ma Honolulu Mar. 1883. 1111 4ts
Aha Hookolokolo Kie@ o ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono @iwai. Ma ka waiwai o KAAIMANU o Koolauloa, Oahu i make kauoha ole, imua o ka Lunakanawai A. F. JUDD.
Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a Keawe w, o Koolauloa, e hoi ke mai ana o KAAIMANU k, no Koolauloa Oahu ua make kauoha ole ma Koolauloa, Oahu ma ka la 4 o Ianuari M. H. 1883 a e Noi ana e haawi ia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai ia KAUAHIKAUA k.
Ua kanohaia o ka POALUA ka la 3 o APERILA M. H. 1883, oia ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la, imua o na Lunakanawai la, ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha, ma Honolulu, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oaiao ko lakou, e ae ole ia ai na Noi la. A o keia kanoha e hoolaha ia ma ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ka KUOKOA he nupepa ma Honolulu. A ua kohoia o Kauahikaua i Lunahooponopono Waiwai no ka manawa.
Kakau ia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina, Maraki 1@ M. H. 1883. A. F. JUDD.
Lanakanawai Nui o ka Aha Kiekie.
Ikea: HENRY SMITH Hope Kakamolelo.
1111 3ts.
Aha Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai. Ma ka waiwai o NUUMEALANA w, o Waiahole, Koolaupoko Oahu, i make kauoha imua o ka Lunakanawai A. F. JUDD. Olelo kanoha e hoolaha aku no ke noi ana mai e koho I Lunahooponopono Waiwai.
Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a Asanitana (p) o Waiahole, Koolaupoko, Oahu, e hoike mai ana o NUUMEALANI w no Waiahole, Koolaupoko Oahu, ua make kanoha ma Waiahole, Koolaupoko, Oahu ma ka la 2 o Dekemaba M. H. 1883 a e noi ana hooiaio ia ka Palapala Kanoha a e haawi ia ka Palapala Hookoha Luna Hooponopono Waiwai ia ASANITANA (p) ke kane mare a Nuumealani w i make i oleloia.
Ua kauohaia o ka POALUA ka la 30 APERILA M. H. 1883 oia ka manawai i koho ia no ka oolohe ana i na noi la, imua o na Lanakanahai la, ma ke Keena hookolokolo keia Aha, ma Honolulu, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a paa i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kamu oiaio ko lakou, e ae ole ia ai na Noi la. A o keia olelo kanoha e hoolaha ia ma ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ka KUOKOA he nupepa ma Honolulu.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina Maraki 13 M. H. 1883. A. F. JUDD
Lanakanawai Nui o ka Aha Kiekie.
Ikea: HENRY SMITH Hope Kakamolelo.
1111 3ts.
HOOLAHA HOU.
OLELO HOOLAHA.
Mai keia la aku, aole au e hookaa i kekahi mau aie i hoaie ia e kuu wahine mare, ke ole e loaa aku kekahi papupula hooiaiokupono mai ia @ aku. KAIMIKAUA @.
Waieha Maui, Ma@ 21, 1883.
1112 1t.
HOOLAHA PA AUPUNI.
E kuai K@laka ia ana i Lio ke hiki aku i ka la @ o Mar. hora 12 awakea Poakahi, ma ka Pa Aupuni o Koholaloa, e Honolulu. Lio k, poakea kae iki 1 wawae keokeomahope aku hao ano e, 1 Lio Ku@lala ia ma ka la 31 o Mar. hora 12 awakea Poaono, Lio k. @ekea @ w keokeo, ak. R. @
@. KAAUKUU.
Kohalaloa, Mar. 22, 188 Luna Pa Aupuni.
HOOLAHA KUAI A@ PONOPONO @ HOO@
Mamuli o ke kanoha a@ no o ka Waiwai o D. KEKUA o @hooponopoke, e kuai aku ana ka mea nona ka @ Haiku i mama ke Ku@la akea ma ka
POAONO MARAKI 31, 1883.
ma ka hora 10 A. M. Ma Haiku, MAUI, @ hi o –na pono kino a pau o ka mea @a kake, penei:
70 poo Bipi kauo kaa kino maikai, Bipi waiu, Bipi keiki, 1 Miula, 2 kaa @ Lio, Bipi a me na kaulahao, a he mau po@pi, Lei kekahi, Kapuahi, Pakaukau, Noho H@ hale a he heluna nui o na Mea. @uleilua.
No na mea i koe, e ninau ia W. H. W@ Lunahooponopono Waiwai ma Honolulu, @iring H. Dickey ma Haiku, Maui, a i ole ia W. @ Mossman, Luna Kudala ma Makawao, Maui.
1112 1t.
HOOLAHA KOMISINA PALENA AINA.
No ka mea, ua nonoi ia mai ka mea nona ka inoa malao iho nei, e Hon. E. O. Hall a me S. B. Dole Esq. na Kahu o ka Waiwai o Lunalilo, e hoomaopopoia, a e hooiaioia hoi na palena o kekahi mau apana aina ma Peepee, e waiho la ma Wailuku, Mokupuni o Maui.
Nolaila, ke hoikeia nei, o ka POAKOLU, oia ka la 11 o APERILA, M. H. 1883, ma ka hora 11 o ke kakah@aka, ma ka Hale Hookolokolo ma Wailuku, Maui, kahi e hoolohe ai i keia nonoi.
E hele ae mailaila ka poe kue i keia hoopii.
L. AHOLO.
Komisina o na Palena Aina ma Maui, Molokai, a me Lanai.
Lahaina, Maui, Mar. 9, 1883.
1112 3t.
HOOLAHA KOMISINA PALENA AINA.
No ka mea, ua nonoia mai ka mea nona ka inoa malalo iho nei, e Hon. Chas. H. Judd, kekahi o na Komisina a Agena hoi o na Aina Lei Alii; e hoomaopopoia, a e hooiaio hoi i na palena o ke Ahupuaa o Ukumehame, ma ka Apana o Lahaina, Maui.
O na aina e poili ana me keia Ahupuaa, o Waikapu, o Wailuku, Olowalu a me ke kai.
Nolaila, ke hoikeia nei, o ka POAKOLU, oia ka la 11 o APERILA, M. H. 1883, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, ma ka Hale Hookolokolo ma Wailuku, Maui, kahi e hoolohe ai i keia nonoi. L. AHOLO.
Komisina o na Palena Aina ma Maui, Molokai, a me Lanai.
Lahaina, Maui, Mar. 9, 1883.
1112 3t.
OLELO HOOLAHA
Ua makemake o KAUKA ROKEKE e hoike aku imua o kona mau mea mai a me na makamaka pu, ua hoololi ae ni oia i kona wahi noho a me kona hale lapaau, a aia ma ke kihi o na ALANUI BERITANIA a me RIKEKE.
1111 3ms.
Aha Hookolokolo Kaapuni o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Hooponopono Waiwai. Ma ka Waiwai o WAALOA k. o Waimea, i make. Imua o ka Lunakanawai Kaapuni ma ke Keena.
No ka mea, ma ka la 19 o Feberuari M. H. 1883, ua waihoia mai imua o ka Aha kekahi Palapala, i oleloia, oia no ke Kauo@a Hope Loa o Waaloa k. i make aku la; a me ka Palapala Hoopii e noi ana e hooiaioia k@a Palapala Kauoha a e hoopuka hoi ka Palapala Luna Hooko no—ua waihoia mai e Keahikoe w.
Nolaila, ua Kauohaia o ka POAONO oia ka la 17 o APERILA M. H. 1883, ma ka hora 10 kakahiaka, ma ka Rumi Hookolokolo o ia Aha, ma Koloa ma Kauai, oia ka wa a me kahi e hooiaioia i ia Palapala Kauoha, a e hoolohe hoi no ia noi ana mai, a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala Kauoha, a me ka hoopuka ana i ka Palapala Luna Hooko.
A ua Kauoha hou ia, e hoolaha no ia mea ma ka olelo Hawaii no na pule ekolu iloko o ke KUOKOA, he nupepa i paiia ma Honolulu.
A ua Kauohoia hou ia, e hoopukaia na Palapala Kena no na hoike no ia Palapala Kauoha, a me na hooilina o ka mea make, am Hawaii nei, e hele mai a e kue i kela Palapala Kauoha i ka wa i oleloia.
Kakauia ma Koloa ko Hawaii Pae Aina, Feberuari 28, 1885, JACOB HARDY,
Lunakanawai Kaapuni Apana Eha. 1110 3ts.
Aha Hookolokolo Apana Eha o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Hooponopono Waiwai. Ma ka Waiwai o PAPELA k. o Moloaa i make kauoha ole. Imua o ka Lunakanawai Kaapuni ma ke Keena.
Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka Palapala Noi a Kaala w. o Moloaa, e hoike mai ana o Papeia k. no Moloaa, Kauai, ua make kauoha ole ma Moloaa, ma ka la—o M. H. 1874, a e noi ana e haawiia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai ia A. K. @a.
Ua ka@haia, o ka POAONO ka la 7 o APERILA @, 1883, i ka hora 10 kakahiaka, oia ka manaw@ kohia no ka hoolohe ana i ua noi la, imua o ua Lunakanawai la, ma ke Keena Hookolokolo o k@ Aha, ma Koloa, a ma ia manawa a ma ia wahi @ e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i @ kumu, ina he kumu oiaio ko lakou, e ae ole ia @ na Noi la. A o keia olelo kauoha e hoolahaia @ ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ke KUOKOA he nupepa ma Honolulu.
Kakauia ma Koloa, ko Hawaii Pae Aina Feberuari 28 M. H. 1883. JACOB HARDBY,
Lunakanawai Kaapuni Apana Eha. 1110 3ts.
Ma ke Keena o ka Lanakanawai Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Waiwai o D. K. NAPAIII k. no Ho@ Kau, Hawaii, i make.
Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a G. P. Kama@ k. e noi ana e hoonohoia oia i Luna hooponopono no na waiwai, a i Kahu malama no na Keiki oo ole a D. K. Napahi k. o Honuapo, Kau, Hawaii, i make ka@oha ole.
Nolaila, ua kauohaia na mea a pau i pili, o ka POAKAHI oia ka la 9 o APERILA, M. H. 1883, ma ka Hale Hookolokolo ma Waiohinu, Kau, Hawaii, oia kahi a me ka manawa i kohoia na ka hoolohe ana i ua noi la a me na mea kue ke hoikeia.
F. S. LYMAN, Lunakanawai Kaapuni.
Hilo Hawaii, Feb. 28, 1883. 1110 3ts.
Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Waiwai o S. KAHOOKANO k. no Kau, Hawaii, i make.
Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a C. N. Spencer me Maluaikoo, na Lunahooponopono o S. Kahookano k. no Kau, Hawaii, i make, e noi ana e aponoia ka lana hoike hope, a e hooholoia ka waiwai i na hooilina, a e hookuu ia laua me ko lana mau hope.
Nolaila, ua kauohaia i na mea a pau i pili, o ka PAOLUA, oia ka la 10 o APERILA, M. H. 1883, ma ka Hale Hookolokolo ma Waiohinu, Kau, oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i na noi la me na mea @ne ke hoikeia. F. S. LYMAN.
Lunakanawai Kaapuni.
Hilo, Hawaii, Feb. 28, 1883. 1110 ets
Ma ke Kauoha.
@
Ua hookohuia o Mr. W@ la i Agena Hooiaio Pal@ waena o na Haku a @ Apana o Honolulu@
Keena Ka@
I NA MAKUA A KAH@ APANA O HONOLULU, @ OAHU.
I K@ like ai me ke Kanawa@ ana ke Koho Ralo@a no ke k@ E@ Ka Papa K@ A@ ka hale Kula aupuni ma Kaw@ kahi, la 20 o keia mala@ iwaena o ka hora 10 o @ 2 o ka auina la. O ka poe @ ha i paa ko lakou imu@ waiho ia ae i ka Luna K@ Aupuni o na Kula ma ka @ e ae ia e Koho.
O na mea i paa ole na i@ la, e hoole ia ana lakou @
W. @
Luna K@
Oiahana Hoonaauao Maraki@
I NA MAKUA A KAHU M@ KA APANA O EWA M@ OAHU.
E n@
E@ o ka Pu@ ke Koh@ hora i olelo ia maluna @ anae, iloko o ka hale Kula @ aohe ma Ewa, oiai aohe kul@ Hawaii malaila i keia wa @ wale no.
W. JAS. K@
Oihana Hoonaauao, Maraki 13, @
Ua hookohuia i keia la o @ Esq. i keia la, i Hope Kakau@ Kiekie, ma kahi o D. K. @ mamuli o ke kauoha a ka Aha.
JNO. E. BARBARD. K@
Mar. @, 1883. @
HE $100. MAKANA.
E haawiia ana i ka me @ nana e hoike mai i ke kumu @ hewa i ka mea a mau mea p@ ke ahi i ke ko ulu ma Pi@kama@ mohana Kauai, ma ka po maw@ me 4 o Feberuari nei.
Ina o ka mea i ike e hoike ae ia
ANTON@
ma Ko@ Kauai@
H HA@
1108 tf ma@
HOOLAHA HOOKO M@
O na mea nona na moa malalo@ P. C. JONES JR. a me J. A. C@ Hooko Banakarupa o David @ Makawao Maui, ke hoike aku @ ka mana o kekahi palapala mo@ W. H. Kauaua a me Naai w, o K@ ii, ia Crowningburg i oleloia i k@ la 23 o Iulai 1880 a i hoopaaia@ buke 64 aoao 247.8, ua manao na @ na inoa malao e hooko aku i ka@ ua palapala moraki la malalo o @ unakiia na olelo aelike a ua hala @ wa e hookaa ai i ka huina dala @ ka uku panee, a nolaila e kuai ia @ ke kudala akea ma ka rumi o F. P. @ ma Honolulu ma ka POAONO @ RAKI 1883 ma ka hora 12 @ apana aina malalo i hoi@ eia @ moraki la.
1—Kela mau Apana aina @ ikeia ma ka inoa o KUUAPO@ ma ka Palapala Sila Nui H@ eka he 25 me 1-10.
2—Kela wahi ma Kapaaiki K@ kaia ma ka Palapala Sila Nui @ na eka he 114.
O na pono a me na kule@ ingburg ua kuleana na mea@ malalo mamuli o ka mana @ e pili ana no ka Banakarupa.
P. @
J. @
Na Luna Hooko Bana@ ingburg. @
Loio no na Luna Hooko. @
OLELO HOOLAHA.
Mai keia la aku, o ka poe a @ ana ia'u a i ole e lohe mai a@ kipa ana i kuu wahine oia @ Wright, e hoopii poho ia ana @
JAS. @
Kakaako, Mar. 5, 1883. @
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO@ WAIWAI.
E ike auanei na kanaka a @ maua na mea nona na in@a m@ hoia no maua i Lunah@ Luna Hooko no ka wai@ ke. ma keia ke hoolahaia @ pau loa he mau koina k@ ka mea i make, e waiho k@ pono iloko o na malama @ a i ole e hoole mau ia la@ mau aie ko lakou i ka mea i @ awiwi mai lakou.
LYDIA BI@
S. L. @
Luna Hooko a Lunahooponopono@
Hilo, Hawaii, Mar. 1, 1883. @
HOOLAHA HOOKO MORAKI @ KE KUAI.
Mamuli o kekahi mana kuai i h@ ko o kekahi palapala moraki i h@ aa o Asiu a me Asui o ka @ Chuln & Co o ka aoao elua, ma ka la @ g@ 1880, i kakau kopeia ma ka @ 195, @, 197, a mamuli o ka u@ mu aelike kela moraki, @ aku nei e ka @ nona ka @ ki nei, e hooko @ oia ia mana @ hooko ana, e kudala @ keia ma ia moraki, ma ka @ MARAKI 1883, ma ke Keena K@ Adamu, ma Honolulu, ma ka @ o ia la. Penei na aina e @
Ke kuleana a pau o Asiu @ na Palapala Hoolimalima @ nei, me na aina a me na @ ma ua mau palapala la penei:
1 Hoolimalima Kahua @ Asui & co, hanaia la 21 o Mei @ kahiki he eiwa, k@pe ia @ 58, 59.
2 Hoolimalima Paaha@ Pii a @ i Akui hanaia 29 Aperila 1880. @ ki he umi, kopeia ma ka buke @
3 Hoolimalima E@ Asui me Asiu hanaia Ianuari @ makahiki ehiku, kopei @ 54
4 Hoolimalima Puupuu @ Dek. 22 1879, no na makah@
5 Hoolimlima Kamau@ me @ Sui me Asiu hanaia Maraki @ kahiki umi, kopeia ma ka @
6 Hoolimalima Haahaa @ hanaia Mei 21 1879, na @ kopeia ma ka buke 63 aoao 378. @
7 Hoolimalima Kahula ia A@ Aperila 6 1880, no na makahiki @ ma ka buke 64 aoao 70, 71.
8 Hoolimalima C. M. Limburg @ naia Aperila 8 1880, no na makahiki kumamalima kopeia ma ka buke @ me 70.
Hanaia i keia la 6 o Maraki 1883 @ kahi o A. S. Hartwell na @ keia mea. C@