Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 11, 17 Malaki 1883 — NA KE KUOKOA I KA ELELE POAKOLU. (Kakau ia no ke Kuokoa.) [ARTICLE]

NA KE KUOKOA I KA ELELE POAKOLU. (Kakau ia no ke Kuokoa.)

Ua hu ke Kuokoa, wahi a ka EUU oka la 14 i ha!a aku la, e pane ana i ka makou oka la 24 o Feberuah i hala; a oia ka makou e ninau iho ai, niahea la makou i hu ai? Ke hoike mai nei aia ka ko makou hu ma ka makou hoonohonoho ana ma na Papa ona Aiii o Hawaii nei 7 mai ka Niaupio, a hiki i ka Papa haahaa loa 1 kapaia he Kukaepopolo. Oia ko ke Kuokoa kiekie loa ae mamua o ko ka EuU mea kakau. Ua manao oia ua noho huikau waie no, a he hookahi no ano o ke kulana o na 'Lii, aole pela. Ina e nana pono iho ko ka EUk mea kakau i ka makou o kela pule,- abila, e ike pono oia i ke ano o na hoohui ana e loaa ai na 'Lii o kela Papa keia Papa, mai ka Papa 1 a hiki i ka Papa 10, a me ia ano i kapa pono ia ai na Alii o kela a me keia Papa, a malaila e ike ia ai kulana Alii, ina ua ieiekie oia aua haahaa paha. Malia, ua hopohopo paha ka mea kakau a ua ike hoi; nolaila, ua wikiwiki loa ka Eleīe epihoihoi mai i keia, a me ka olelo mai, he hemahema ia, aole no i hoonohonohoia ka Papa o na Alii, ua ike no makou i ke kumu oia mea; aka, ma ka aoao o ke Kuokoa, ua oi ae oia i ko ka Elele e uhiuhi wale mai nei. He i-a&a EUU ua lou i keia makau, a eia oia ke kiwi hele la. Aole o kou hoole no kou ike ole, a oia ka mea e helu ai oe, he hauoli ia no makou. E helu mua iho oe iko hawawa a ike ole i na Papa o na Alii o ka aina. A e like me ke ano ona Papa a ke Alii i kuleana ai, pela e,4oaa ai iaia he kapu, a e like no hoi me kona haule iho, pela no ia e nele ai ia haawina. Aole i naaupo ka poe kahiko i keia mahele ana, aka, o kou mea kakau ke kalohe. Ke hoole hou mai nei ka EleU, "Aole ka he Niaupio o Lihoiiho." Ina aole he Niaupio o Liholiho, a o oe ka Niaupio ea? Niaupio oe ma o wai la? I ke alo alii o Kamehameha a me na alii liaka a pau imua o Liholihō 1 ka wa e kapu-o ia ai, alaila, i moe i ke aha ? I ka Niaupioole anei? Pela mai owai ia oe? Aole anei e moe ana na mea a pau imua oka Niaupio, Pio, Naha, no ka mea, oia ka poe nona ke kapu moe?

Nolaila, e ke hoa, he hoole kalohe keia au, aole ka he Niaupio o Liholiho. He oiaio ka makou mamua, mai kona makuahine mai ia mea, a mai kona kumu mai. Aia i Keauhou Kona Akau a o Kualalua ke kahua hale o Keopuolani; he kapu loa kela wahi aole e a'e ke aka o ke kanaka maluna o kona hale, aole hoi e a'e mai ke aka o ka hale maluna o ke kanaka, he make wale no ka uku hoopai ke ha'i ia kapu ; a no ke aha ia kapu ana? No ka Niaupio ole anei, ea ? S Ikawa e hanai keiki ana ua Aliiwahine la, ua kapu loa ka hale. E hemo ana ke kapa o na 'lii ke komo aku a lawelawe i ke keiki, a no ke aha ia kapu ana e like me ia? No ka Niaupio ole anei? E ka hoa, he Alii Niaupio o Keopu olani mai kona makuakane a mai kona mau kupuna mai, a oia kulana o Keopuolani, oia ko Liholiho Alii Niaupio, a he hoohui Wohi wale ana mai no ko Kamehameha i kona no ke Alii Niaupio, Naha, a Wohi hol—Ke hoihoi aku nei makou i keia haule ana nou. Eia hou—"Ua loaa ka ia kapu ia Li-

holiho mai ka poe mai iaia ke kapu. M O ke kapu, he haawina pili hanauna ia, e like me ke ano o ka hanau ana; e like me ka makou o kela pule. Eia nae kahi hilu loa ma keia, aole i hoike mai ka Elele i ua poe la iaia ke kapu, Aole keia ma ko hai lima, aia keia iloko o ke koko, a me ke ano o ka hoohui ana. A ke ninau mai nei, Niaupio la niahea? A ninau no ka ninau. Niaupio ole hoi mahea? Ina he Niaupio ole 0 Liholiho, haina hoi kau Niaupio ole 1 ana i ike ai? A o ka ka RleU mau ole- j ! lo kikoi, a o ka wa aku la e ola ana ka poe nana ke Aiii, aole paha oia e olelo ana pela; aka, ua hala oia. "Mai ka poe raai iaia ke kapu." Owai la ia poe& O J. M. Kapena anei? A i ole ia, owai aku ? O Kapooloku anei? A owai aku? O kuhi e paha? A i ole ia, owai aku? O piliwale me hoopilimeai poha. A owai aku? O Hapuku ma ea, a i ole ia a owai aku? O keia anei ka hana i manaoia ai ka Pajxi Kuauhau a Kapooloku e noho Peresidena nei, e hoololi ae, a e uhiuki iho, a e hoomana aku i poe nana e hooili aku i na kapu i kahi mea a lakou e hooili aku ai. O keia anei ka meu i manao nui ia ai na ke kuauhau e lilo aku mai na lima d&u o ka poe nona ia mau waiwai? Klai keia Papa Kuauliau mai nei ka paha na kapu a J, M. Kapena e kalahea ioai

! ana. a e hoolli ana i ka mea inma ka h i Poni? A ina mai ia iakem mai ia, a mai i ia wai mai hoi ko iakou ktikam nm ka poe Alii kaliiko mai? He raa*i hana kohu ok keia, e hoopaka wale mai nei i ; kahanaku ole ika pok>lei He mea hoohilahila loa keia i ka poai o ka poe i ohomu no keia oihana bm wale a ka Eldi, Ke hoole niai nel "Aole ka o Kekuaokalani kapu Wohi aofe no am inoopuna." Ama io aole he Wohi oKe • kuaokaLmi, o ka EUIe anei ka Wohi? W'ohi ma owai la? He dki k?a oe, a he ole loa nuolL E o!a like ana keia maa Alii elua. o Liholiho iaua me Kekoaokaiani Na Kamehameha me Keopuolani o Uholiho T a na Keliimaikai mai hoi o Kekuaokalani. A i Kailua »o ikawa e hele ai keia mau Aiii, a ifka wa e ia niai al e moe ana na mea a {>au imua o Liholiho, m>kaf kona he kapu Niaupio; Aka, aole i moe o Kekuaokalani, no ka mea, he Wohi oia. Na ka Wohi e hehi-ku ke kapu moe o ka Niaupio, Pio, a : eia ke kumu oia moe ole, ua loaa no Jte kapu W'ohi ia Kekuaokalani ke keiki a Keliimaikai, ke keiki a ke keiki a Keeaumoku. ka roea oona ke kapu Wohi mai a Keawe mai. >" Ua olelo mua mafcjou, he waiwai pili ohana ke kapu mai na Alii kahiko mai a hikl mai ina kei|i a me na mamo mai a lakou, ina ua loaa ia uiai na kane Alii mai, a mai na wahine Alii mai, alaila, e ili ana no keia mau kapu i na; mamo e ola nei. Ina no eiua keiki a ua Alii Wohi la, ua loaa i kana mau keiki a i elua ia kapu, a pela no i ili palua ai ko Keoua kapu iā Kamehemeha me I Keliimaikai kana mau keiki. Ua olelo ia nae o Kamehamejia he keiki poolua, a o Kahekili kekahi. makuakane ona; a ina he oiaio ia olelo a kekahi poe, alaila 0 Keliimai|cai wale no ka mea nona ke kapu Wohi o ka makuakane. A ina no na Keoua o Kamehameha me Keliimaikai, ua a'e no ia Kekuaokalani ke kapu Wohi o kona makuakane, a pela oia laeai i ke kapu moe o Liholiho. Ke oia »ei he poe eleipakule o Kona i ike i keia mau kapu o ua mau Alii la. O ka hoole a ko ka Eleh mea kakau, he manawaino, he honohua, aka aole ioa e hiki i kona hoapakee ke uhi i keia a nalo; ua uiu, ua ike'a. Ooea me kau hoole, e pela. Aole e lawe ana ka poe i ike i na olelo uhiuhi a ka Ekh. ua ike'a ko ka EhU ano maoli ia, he huna i na mea oiaio. Ke ninau mai Jiei, "Heaha ke ano o ke kapu Wohi ?"i A nowai ia kapu i ka wa kahiko? A mowai hoi i keia wa ? Ma ka haDi kana .ninau; e nana aku i «ka * "Wo ka mahele elua. No na 'Lii no ia kapu ika wa kahiko. No ka mahele ekolu. 0 na moopuna a Keliimaikai, oia ka inea nona ke kapu Wohi i keia wa; aole wale nae mai ia Keliimaikai wale no 1 loaa mai ai ia kapu Wohi ia aoao; aka ua loaa no ma kekahi manamana e ae e hooili ana a kau makolukolu i ke kapu no ia aoao. Aole makou e ae aku i kau mau pa-' lepale ana, a e hunahuna ai i ka oiaio. He hoole kalohe, a he hoole hookamani paha, a i ole, he hoole ike ole no.

Ke hoihoi aku nei makou i keia haule ou, a e lawe no oe i kou lalau iho. Ina e hoohui aku oe me kela Papa Kuauhau, a i apo mai lakou i kau, aole no ia he mea na makou e nana aku ai. E hele ka oukou pela. He ao hewa, he huna ika oiaio ame ka pololei. Nou no keia haule ana, no ka ike ole. "He makehewa keia waha kakani elepi wale no. Ua ku na kapu 1 ke awakea. Aole mea nana e poi, aohe

poi wai e maalili ai ke ahi enaena o ka la i Poni ia ai ka MoL Hoike mai na lani i na ouii kamahao.Ua ike o Hawaii, o Maui, o Molokai, o Lanai, o Oahu, ame Kauai. Ua ike o Kahiki. Hoike mai ka ua koko, ka alewalewake anuenue, kau ka hoku o Hikianalia ike awakea, o na hoailona kapu ia oka Lani." E ka hoa, ua ike ia oe he mea ka-

kau e pale ana nou iho, a ma keia ku- ■ lana he paio T he mau .mea e pale mai ana a e pale aku ana. Ke kauo aku nei oe i ke kahua o keia kalai ana ma ialo o keia mau oklo i puka ma kou mau kolamu, a e kalaiia na manao ma na mea pili i ka MoL "He wahi kakani elepi wale no." He mea liilii ea, aka, eha no nae {>aha? A eia mai hoi Kakani eJepi, owai keia? ;< Ua ku ke kapu ike awakea." Oke kapu hea ia? Kapu ma owai la? Pehea i pili ai ia kapu? Kakani elepl Aohe kapu i ku ike awakea, aohe he hooilina no ke kapu, aohe he haawina no ke

kapu, ua hoole mai ke kumu kahiko, ua hoole ke ao, ua hoole ka po, ua hoopuni na kaha o lubita, kaawale ka poe 0 waho, a kaawale ka poe o ioka Ua | }x>aipum ka poai wela o ka la, aole e| komo aku. Ke hoole mai la o Kukaniloko laua o Holoholoku. Ke hoole mai la na paepae © Liloa. Ke hoole mai ia na hoailona Aiii a pau i keia "Kapu ku i ke awakex" "Aohe mea nana e poi, aohe poi wai e maalili ai ke ahi enaena o ka la Poni 1 ka MoL* Kakam elepL Kokuaia [kau; he oiaio ia ua enaena ke ahi, he |ahi no-a, aohe poi wai e maaiii ai, oia ka ike a keia oIohe ? he ahi io, eia iho kc a la, puka no ac?he eaea e pio ai, ke

ahi ia nana e ai a Hlo i momoku. ī lanahu. a i lehu. Pololei kena nuu olelo. Manao oe oia kou ike kuauhau hapai Aiii au i hooUha ai, ua puka. ua iā?ut Ua hewa ke kaona o ke mele—Ka i a ara \ko imi!vik. Na ka hana v> ka Poni Moi i hcxta i ke ahl "Hoike nwi na lani ina hoai'ona ka-mah-3iV' Kakani elej>i He mau ni nau ka*u» Heaha na hoike a na Lani? Heaha na Hoailona Kamahao? Ua hewa hou ke kaona o ke meie no kameaua nuin.io oe, he maikai kau e pane nei Eia ka naakoiL Aole he hoike ana Lani no ka imaikai. aohe hoi he maikai, aohe he r mahalo, aka ua haawi mai na lani he ! waimaka. Ua ike oia nie ke aloha i ko | lalo nei, no ka mea ua hewa ka hana |ua hookiekie. ua a-e-a ke kapu o na Lani Nona ponoi o Ihiihi, uahao mai nei o Poni Moi; ua lili ia, ua uwe na Lani i ka poe oka honua net ua hookauniaha ia, ua hoehaehaia ua kaniuhu ke kanaka waiwai: ua makanaia ke kanaka ilihune, ke nana nei na I-ani nia ka aoao oka lehulehu. a a'oha. iho la me ka waimaka oia na hoailona o ka Ui. Aole he mau "Hoailona Kamahao ' ia La. Ua nele a nele loa oia ka makou ike. Aole i hoaponp na Lani i keia hana. He mau hoikena oke ino ka i ikeia, a eia no ke maalo nei, a ke mahui mai nei. Ua kuhihewa kau kaena ana. 44 LTa ike Hawaii„ o Maui, o Moiokai 0 Lanai, Oahu, o Kauai." He oiaio no ia, ua ike kahi hapa uuku loa. A ina e hoohalike ia ka poe i kono ia me ka poe i hiki io mai he hapa uuku ia, a he uuku loa. Ua ike ka lahui he mau poho nui ko iakou i hoolilo ia ma na hana puni lealea, a ua uhauhaia ko lakou ! waiwai Ua ike ka hajxi uuku o ka poe I i kono ia he huakai poho a moewaa keia. Ua hoi na mea a [xiu me ka ohumu t4 Ua ike o Kahiki" Ka&ani Ekpi. Aole 1 ikea, ahe oki loa no. Aohe a lakou mau Elele aupuni i hiki mai, aohe he mau Palapala Hoomaikai mai na aupuni nui a pau, a hookahi wale no o lapana i komo hewa mai nei he poholo iloko o ke kuhihewa, a he manao ka, ua pau mai nei o Kahiki eia ka aole. Na Inoa o na Liiakeia pule ae ka ma-, kou no ia mea.