Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 10, 10 March 1883 — Page 2
This text was transcribed by: | Kymberlyn |
This work is dedicated to: | Lydia Gesmundo |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KUOKOA ME KE AU OKOA
[I Huüa.]
POANO, MARAKI 10. 1883
HEAHA LA?
He nui na haohao mawaena o kekahi hapa o ka lehulehu o keia kulanakauhale no ka hoopauia ana o ka Hon.J.U. Kawainui mai loko aku o ka Aha kuku Malu. Ua like pu keia hana me keka@i mea e ae i hala ae nei. Ua hoopau waleia kekahi mau kauwa e ae o ke Aupuni me ka hai ole ia aku o ko lakou hewa, a me ka ike ole ia no hoi o kekahi hewa e pili ana i ko laokou lawlawe oihana ana, a me ka hai ole ia aku no hoi o ke kumu o ko lakou hoopauia ana in he kumu a kumu ole paha. Pela no i hoopau wale ia ai o Kawainui: aole i hai ia aku iaia kona hewa a @ole no hoi i hai ia aku ke kumu o kona hoopauia.
He mea kahaha nui keia no ka poe noonoo, o ka hoopau wale ia o na kauwa pono, me ka hai ole ia aku o ke kumu o ka hoopauia. O ka poe hupo wale no ka poe kahaha ole i keia ano hana. Aka, o ka poe naauao, a me ka poe noonoo, e ninau lakou, a e imi ana me ke ake e loaa pono na kumu o ka hana ana ma keia ano. Minamina makou no ke Aupuni i kona hana ana i keia mau mea; no ka mea aole keia he hana i kohu i na aupuni malamalama. He hana keia i kohu a i kupono wale no i na aupuni naaupo loa, oia hoi na aupuni kanawai ole. Aole hewa ka hoopauia ke kauwa, aka me ke kumu kupono e hoopauia ai e pono ai, a e @ai maopopo ia aku kona hewa, ke kumu hoi o kona hoopauea. O ka hoopau wale me ka hai ole ia aku, oia kona mea i pau ai, he hoomainoino ama ia i ke kanaka, a he mea e inoino ke Auponi imua o na maka o kona poe makaainana, no ka mea ua aloha makou i keia Aupuni, a ua ake nui makou e hoomauia kona maluhia me kona poe makaainana. Aka, in a me nei kakou e alakai ia, me ka noonoo ole, a me he mea la he poe hupo na makaainana, ne mea maopopo e komo ana kakou iloko o na po pilikia.
HE MEA HOU.
O KEKAHI o no mea i wawa nui ia iwaena o keia kulanakauhale, oia ka hoopiiia o Mika Paka e J. U. Kawainui ilokoo kela pule aku nei. Mamuli o kekahi manao i hoopuka ia e Kawainui, maloko o kona Papa Hoike mea hou, mawaho ae o kona hale pai, ua hopu ia e Mika Paka ua Papa Hoike nei a ua lawe ia iloko o Hale Alii. Mahopemai nae ua hoihoi ia mai ka waiwai i laweia; aka, ua hoopuka mua ia ka palapala hoopii a Kawainui. Ua pololei no ka hoopii a Kawainui, no ka mea ua lawe walw ia kona waiwai me ke kuleana ole, a me ka palapala hopu. Ua like no keia hana me kekhhi mau hana e ae i hana ia , aohe kumu, aohe kanawai. Ma ka hookolokoloia ana ua hoopai ia o Mika Paka e ka Aha he $30 ka uku.
Ua ae aku Mik@ Paka imua o ka Aha, ua ike no oia i ka hemahema o kana kana. Pela io no, no ka mea he nui na makahiki o kona lawelawe ana ma ka oihana Ilamuku no keia Aupuni.
KE KULA HAOLE MA HONAUNAU
Ua haiia mai ia makou e kekahi o na makua mea keiki o ke kula Haole ma Honaunau, Kona Hema, Hawaii, he nui loa ka hoohalahala o na nakua o ia apana no ko lakou kumu kula. O ke kumu o ia hoohalahala ana, oia no ka ike ole o ua kumu la i ka olelo Enelani. Ua manao na makua, in a he ike ole ke kumu i ka olelo ana i manao ai e ao aku i na haumana alaila pehea la ie hiki ai iaia ke ao maopopo i ua olelo nei a ike na haumana? He noonoo naauao no keia a na makua.
Ua ha@@a mai ia makou, 'he haole no ua kumu la: aka nae, he haole no kekahi o na aina o Europa: ua makaukau loa no ma ka olelo Farani, a me keka hi mau olelo e ae no paha, aka aole i ike i ka olelo Enelani, a oiai oia ka olelo i hoonohoia aku ai oia e ao, ua kanaklua na makua no kona makaukau kupono no ka oihana. O ka olelo keia a kahi mau makua i hoopii mai ai ia makou, a elike me ka mea i haiia mai, pel@ makou e hoakaka nei. Aole makou i lohe no kahi aoao. Ina i mau ka Papa Hoonaauao i hoopauia iho nei, he mea maopopo e nana pono ia no keia manao o na makua.
UA HIKI MAI KA HOPENA
(Kakau ia no ke Kuok@a.)
Ma keia mau la e hele nei, he mau la ia i piha me na mea hou ano nui a e hiki ai ke nana pono ka lahui i ke ano o ko lakou moku aupuni, i kona kulana a me kona ano.
E hoomanao e ka lahui i na hua e kau ae la maluna, a huli pono iho i kona ano, a me ka io oia mau hua olelo "Ua hiki mai ka Hopena."
Ma ka Poakolu la @ o keia mahina, ua ike ia ma ka nupepe puka la a na Hoanhanau Kawainui, ua hookoia ka Moiwahine Emma i na aina o kana kane, oia na aina i lawe lima nui ia ai e na Komisina aina lei alii, a ua kapa ia ia mau aina he lei alii.
Keia iho la ka hua a ka ahaolelo o 1882 i hana ai, a i kaena nui ai lakou hana uhauha ana i ka aina o Wailuku, a ke hele aku la ka noho alii i ka nele loa i ka aina lei alii ole.
I na pau loa aina le i alii i ka lilo. Eia ka mea maopopo loa, e oi aku ana ka pilikia e kau ana maluna o ka lahui, no ka mea, i emi no ka uku o ka Moi $50, 000 no ka manao ia i na loaa@o ka aina lei alii, aka, i na nele ka noho alii ia kuleana, eia ka mea maopopo loa, e hiki aku ana ko ka Moi uku i @@ $100,000 o na makahiki elua.
A eia ka ninau, heaha ka mea o ka pii loa ana o ko ka oiM uku? a eia ka haina, aohe dala e ae e kokua mai ai iaia, a i hea e kau ai keia pai, iluna o ka lahui, a-ha ike pono na Lunamakaainana nana i hana keia hana ino.
E ili like ana no ia pilikia maluna o ko lakou hokua, oia ka hua o ka hoopilimeaai ia Kipikona, ka makua kane o no Pilikia.
I na pela ke aupuni, e pau ana kona Kuokoa, e like me na mea i hooloaha mua ia e ke KUOKOA, a me ka Paeaina, na waha o ka lehulehu, eia ke ko ana o ka laua wanana.
Aohe he wa e i ike ia ai o ka pilikia e like me keia, e pono i ka lahui ke lokahi a noi aku i ko lakou Moi, e hoopauia na Poo Aupuni alakai kewa, ka poe nana i Kipe i na Lunamakaainana o 1882 i mea e hiki ai ke loaa he poe hou e nana ana i ka pono o ka lahui, a me ka poe mai na aina e mai e noho pu ana me keia lahui.
O keia iho la ke Kalaiaina naauao a Kipikon i ke au o kona noho Kuhina ana, ka mea i olelo kaena. " He aloha oia ia Hawaii," a o ke aloha ia ona, o ka imi i mea e lawe ia aku ai na pono o ka noho alii, a me ka pilikia ma luna o ka Lahui, aloha no. K.P.
NA PAPA ALII O HAWAII
(Kakau ia no ke Kuokoa.)
Ke waiho hou ia aku nei he mau hoakaka ana no ke ano o na alii o kela a me keia Papa, e like me ka mahelehele ana a ka poe kahiko ma na Papa, a pela auanei kakou e ike aku ai, i ke kulana kupono o kela a me keia alii ma kona Papa iho.
PAPA I KE LII NIAUPIO
He alii nui ka makuakane, ma ka aoao o kona makuakane, a me ka aoao o kona makuahine, a ua kapu ko laua mau aoao elua. Pela no hoi ka aoao o kona makuahine, he alii nui oia ma ka aoao o kona mauakane, a me ka aoao o kona makuahine, a ua like ko laua kapu, ua like ko laua mau Papa alii, ua pumehana ko laua noho ana, a o ka laua keiki ke hanau mai, ua kapaia he Niaupio.
He kapu moe kona, hemo ke kapa o na alii nui ke hele aku i kona Hale.
He ahí he wela ko na alii okeia Papa.
PAPA 2 KE ALII PI0.
I I na e hui na alii Niaupio elua e malama i ko laua kapu alii, o lilio ia hai ke kapu ; a e makee ana i ko laua kapu iho; a o ke keiki e loaa mai ana ia laua, ua-kapaia, he Alii Pio.
2 Ina i noho hoao ke kaikunane me kona kaikuahine i hanauia mai e na alii Niaupio, he Alii Pio ka laua keiki. He oi loa ke kapu o na alii i hanau ma keia Papa; a ua kapaia he Akua. O ka po ka wa e kamailio ai i kanaka.
Aole e hele i ke ao, o a-e mai ke aka maluna o keia poe alii, kukonukono ke kapu moe, kapu ahi, kapu wela. Pili ka hanu i ke kapu o na alii o keia Papa.
PAPA 3 KE ALII NAHA.
Eia ke ano o ke Lii Naha. He elua makuakane, a he mau alii Niaupio laua, a hookahi alii wahine, a he Niaupio no hoi - a hanau ua alii wahine la me kekahi kane he keikikane, a he kaikamahine hou kana i hanau me kekahi kane; a hoao ae la ua mau keiki alii la, ma ke ano makee i ke kapu alii o na makua, a o ka laua keiki ke hanau mai, oia ke Alii Naha.
Eia hou. Ina e hui ka makauakane, a he alii Niaupio oia, me kana kaikamahine, a hunona wahine paha, a he alii Niaupio no nae, a loaa mai ke keiki na laua, ua kapaia he Alii Naha. He kapu no ko na alii o keia papa. He kapu moe, e like me ke kapu o kona mau makua. Ua makee nui na alii i keia mau ano hoohui ohana ana, no ka aua kapu alii.
PAPA 4 KE ALII WOHI.
Aia a hui ke alii Niaupio kane i kekahi alii nui oia ka wahine, a pela hoi, he alii Niaupio ka makauahine, a he alii nui ka makuakane, ua-kapaia, he Alii Wohi.
No ka Pio a me ka Niaupio ke kapu moe, a i na e kahea ia mai ke kapu moe, imu@ o ka Niaupio, alaila, a o ka Pio paha, ua moe na alii nui, ame n@ mea a pau ika wa e kapu-o ia ai, aka, o ka Wohi, aole ia e moe, no ka mea, oia kona haawina alii a kiekie ma kona ano Alii Wohi.
Eia hoi keia. Ina he Niaupio, a Pio paha ka makuahine, a he Wohi ka makuakane, a o ke keiki e loaa mai ana na laua, ua hiki po iaia ke lawe lua i na kapu o kona mau makua-a pela no hoi ke hui ka Niaupio a Pio pahah ka makuakane, a he Wohi hoi ka makauahine, a ua hiki no ke lawe ia ia mau kapu a elua e ka laua keiki.
PAPA 5 KA LO ALII.
I ka wa kahiko, aia i Lihue, Wahiawa, a me Halemano o Oahu, kahi noho paa o na @Lii i kapaia he Lo. He poe alii kapu lakou e like me ke kapu o na Niaupio a Pio hoi.
Aole lakou e hele i ke ao, aia po lakou hele; a no ko lakou noho mau ilaila, ua kaulana lakou i ka wa kahiko. Aole lakou e hoohuikauia lakou me ka poe alii lalolalo mai, aka, hoomau loa no lakou i ka malama i ko lakou kapu me he akua la. Ua hui me keia Papa alii kekahi o na kupuna alii o kekahi amu alii e ola nei, ua pili ia lakou keia ano, a ua pili no hoi i na Papa alii e ae i hoikeia maluna.
PAPA 6 KE ALII PAPA.
Eia ke ano, aia a hui ke alii Niaupio, a Pio paha ka makuahine, a he kaukau alii ka makuakane, a o ka laua keiki ke hanau mai he alii Papa. He alii nui oi@ ma ka aoao o kona makuahine.
He aoao ikaika o ke alii ana ka aoao o ka Papa, a ua hiki no iaia ke lawe i ke kapu o ka aoao o kona makuahine, a aka, o ka noho ana o na alii i ka wa kahiko, he poe akahai lakou, he nana aku a nana mai, a o ka aoao haule ole iho ma na aoao elua oia no ka lakou aoao hapai loa; nolaila, hookuukuu malie iho la na Lii i hanauia ma keia Papa a haule malalo iho o na Papa alii mua olelo ia maluna.
PAPA 7 KA LOKEA ALII.
Eia ke ano o na Lii o keia Papa. I na i hui ke alii Niaupio ka makuakane, a he alii Pio paha, a o ka makuahine he alii nui, aole nae on a kapu a o ka laua keiki ke hana u mai, ua kapaia, he Lokea Alii.
A ua olelo ia no hoi, he Alii Wohi i kahi manawa. He mea nui nae i na makuahine o keia ano ka haawi i ka lakou mau keiki na na Alii Niaupio, a Pio, a Naha, a Wohi hoi, i kiekie ae ai ka lakou mau keiki, a i hiki ai ke komo iho ma keia Papa he Lokea Alii, a he Alii Wohi paha.
I kekahi manawa nae, he wahahee wale no ia mau ano hana a i kekahi wa, aia no na na kane e hooiaioia mea, e like me Liloa ia Umi, a me Kauikeouli ia A. Liholiho, a me kekahi poe e ae.
PAPA 8 HE LAAULI ALII.
Eia ke ano o keia Papa alii. I na i hui, @e alii ohana nui ka makuakane, aohe nae on a kapu; a he ohana alii nui ka makuahine; a ua like pu no ko laua alii ana kekahi me kekahi, a o ka laua keiki ke kanau mai, ua kapaia, he Laauli Alii, a he Lii no Laauli.
PAPA 9 KAUKAU ALII.
He alii nui ka makuakane, a he wahi alii iki ka makuahine, a he alii nui ka makuahine, a he wahi alii iki ka makuakane, a he kaukau alii ka laua keiki a mau keiki hoi.
PAPA IO KUKAEPOPOLO.
Eia ke ano o na alii o keia Papa, he he alii iki ka makuakane, he noanoa ka makuahine; a he alii iki ka makuahine, a he noanoa ka makuakane, a o na keiki a laua, ua kapaia he Kukaepopolo.
Ma keia mau mahelehele ana ke kulana alii e hiki ai i kela a me keia alii ke lawe i na kapu a lakou i ike ai ua kupono i ko lakou kulana iho, a e hiki ai hoi ke waiho aku ka mea aole nona ia haawina.
Ke manao nei kekahi poe, o Keawe Nui ko lakou kupuna, a manao iho, ua alii nu oia, a he kapu moe kona mai ia Keawe nu mai; a he kapu Wohi paha. Nui na wahine a ua Keawe la i hoao ai, a hanau keiki aku la a makena wale. He kupuna alii oia no na alii nui Kapu a me na Lii Wohi a me na Papa alii e ae, e like me ke kulana alii o na wahine ana i hoao aku ai. Ua noho aku no ia i na wahine alii mau ohana; a me ka poe noa, a nolaila, aole i like ke koko alii iloko o kana mau keiki a pau i hanau mai ai mai ia Keawe mai.
Nolaila, ua lilo kana mau keiki me na alii nu wahine kapu ole, a me na aiii wahine malalo mai, a i ka poe noa, i poe kanaka no kana mau keiki alii i loaa me na alii kapu maoli.
Ua haawi oia i kona kapu moe ia Kalaninuiiamamao, i kana keiki me kana alii wahine kiekie Lonomaaikanoka, no ka mea, oia kona hooilina aupuni, a me kana hiapo. Ua loaa no nae ia kapu i kahi mau keiki e ae no ana me kekahi mau wahine alii kiekie e ae ana.
Ua haawi oia no Keeaumoku kana keiki me Kalanikauleleiaiwi he alii nui i kona kapu Wohi; a ili mai la ia kapu ia Kalaniopuu me Keoua kana mau keiki.
A o kana mau keiki e aw me na wahine i ano haahaa mai ko lakou alii, aole no oia i haawi ia lakou i keia mau kapu; aka, he poe alii no nae laou.
A ina no hoi e uhai aku ka mooalii ma ko Maui mau aoao alii, a mai ia Piila@@ mai, alaila, e like ana no na kumamoo o ka pili ana o ke alii mai ia Piilani mai a hiki i keia wa, me ka pili ana o ko Keawe i olelo mua ia, a e hele mai ana no ia alanui alii, a loaa, mai o Kekaulike, puka mai na Niaupio, na Pio, a pela no ka Wohi.
Pela no ma ka aoao o Kakuhihewa o ko Oahu aoao. E hele ana no ka laina pololei o na lalani alii nona ke kapu @@la ke ahi ke akua a me ka @@hi, a e hele pu ana no mai laila mai ka aoao o kanaka.
A e like me ka iho ana iho o ke alii Niaupio a Pio i na ia he kane a wahine paha i na lii o na Papa malalo iho@ a o kana keiki mai hoi i ka Papa lalo mai a pela ka iho mau ana, alaila ua haule loa ke koko kiekie o na kupuna alii Niaupio a Pio la i kana mamo e ola nei i keia wa a nolaila, aole e hiki i ka mamo haule loa e ola mei ke lawe wale ae i ua mau kapu alii la o kona kupuna alii nu Niaupio, Pio, Naha, a Wohi hoi.
NUHOU O NA AINA E.
HE POINO NUI, PAHU KEKAHI HALE HANA GIANA PAUDA
Ma ka la Sabati la 28 o ka mahina o Ianuari, ua pahu ae la kekahi o na hale hana giana pauda o ke kulanakauhale o Bereka ma Kaleponi, a na ia pahu ana i hoopuiwa aw na kanaka o ke kulanakaukale o Okalana a me kekahi mau kulanakauhale e ae e pili kokoke ana iloko o ka poai he 12 mile a oi. Mai keia kulanankauhale aku, ua ike maopopo ia a ua lohe pono ia na pahu nakolo ana o na giana pauda. O ka mua ua ikeia he punohu uwahi nui e pii pololei ana iluna o kalewa i huipu ia me na ula ahi, a mahope@ iho o na minute pokole, ua loheia ka nakolo a me ka haalulu ana o ka honua@me he olai nui la, a e upa ino ia ana ka@ puka me ka hoohaaluluia o na puka @niani. No ehiku manawa ka hana ana pela.
Ua oleloia o ka la Sabati mua loa ia o ka hoohanaia ana o ua hale la ma ka la Sabati iloko o na mahina he nui i hala. Pua ka uwahi o na hana o ua hale la ma ia la a he mau@ hane@i paahana e lawelawe ana i na hana like ole maloko o na rumi o ua hale la a i ka wa i pahu ai na giana pauda, ua make he heluna nui o lakou.
Aole i maopopo pono ke kumu o ke pahu ana o na giana pauda.
HE MOKUAHI I POHOLO MA KA MOANA.
Ladana Ian 21 - Ua haalele aku ka mokuahi Geremania Cimbria i ke awa o ke kulanakauhale o Hamabuga i Geremania no Ladana me na ohua he 380 a me na aliimoku a me na luina i hiki aku ka huina i ka 110.
Ma ke kakahiaka o ka Poalima ka la 26 o Ianuari, ua hookui iho la oia me kekahi mokuahi o Suletana kona inoa iloko o ia manawa, ua poholo koke ka mokuahi Cimbria me ke poholo pu ana a make he eha haneri a oi na ohua me na luina. He keu a ka manaonao o na hiona mahope iho o keia ulia pilikia ana, e loheia na leo uwe a kahea o na ohua e lana ana iloko o ke kai a he mau minute pokole mahope iho ua meha pu iho la la moana.
HAKAKA ANA ME KE AHI IWAENA MOANA.
Ua pakele mahunehune mai nei kekahi mokuahi iwaena o Atelanika mai pau i ke ahi. Mai Deresedena i Geremania mai keia mokuahi, me na ohua he 356 a e holo ana i Nu Ioka a menei ka moolelo i haiia mamuli o kona akelekele ana mai mau i ke ahi:
Ma ka po o ka la 3 0 Ianuari, ua ike ia ka puai ana o ka uwahi mai kona lua waiho ukana o waenakonu. Ua pahola kokeia keia lono iwaena o na luina a me na ohua, a ua lokahi like na ohua a me na luina ma ke kinai ana i ke ahi. No eha hore ko lakou hooikaika ana e kinai i ke ahi a ua lanakila ko lakou aoao. Ua haawiia he mau leo huro mahope koke iho ka pio ana o ke ahi. Mahope iho o ka pili ana o ua huliia ke kumu i hoomka ai o ka a ana o ke ahi a ua ikeia ua hoomaka ke ahi e a ma o kekahi mau wai akika iloko o kekahi pahu ukana. Ua nui no na ukana i poino i ke ahi a i pulu i ka wai.
HE KEIKI NONO NA MAKAHIKI HE 13 I PEPEHI I KONA MAKUAKANE
He hookolokolo kupanaha no kekahi keiki uuku ka i malamaia mai nei ma ke kulanakauhale o Sana Peteroboro ma o ka pepehi ana o keia keiki i kona makuakane a make loa me kekahi koi lopi a penei ka moolelo i haiia e ua wahi keiki uuku la nona makahiki he 13 wale no.
Ua keakea ko'u makuakane ia'u iko'u hele ana i ke kula i kumu e loaa ai ia'u ka naauao a e lilo ai au i kanaka naauao ma keia mua iho, aka, ua ae oia ia'u e heluhelu i na buke moolelo lapuwale ano ole, a oia ko'u kumu i hooholo ai e pepehi au i ko'u makuakane. I@kekahi po, oiai ko'u makuahine ua kaawale mai ko makou hale aku, ike iho la au o ka manawa kupono loa ia e hiki ke hokoia ko'u manao. Nolaila ala ae la au mai ko'u moe mai a kokolo aku la i ka kale kuke i koi lopi, lawe ae la au i ke koi lipi, a hele pololei au iloko o ka rumi o kuu makuakane. Ua hiamoe loa ia oia, wehe malie ae la au i ka puka aniani a komo aku la iloko o kona rumi. Hapai ae la au i ke kou lipi a hoomoe iho la ma kona poo.
ala ino ae la oia iluna a kukea ae la e kokua aku kekahi mea iaia, a haule hou aku la oia ilalo ua make loa. Hoihou hou aku la au i ke kou i ka hale kuke a hoi aku la au i ko'u
rumi komo iho iho la au i ko'u mau kapa kupono a haalele iho la au i ka hale. Ho ka ae ole o kuu makuakane e hoomau aku au i ka hele ana i ke kula i kumu e loaa ai ia'u he naauao, oia wale no ke kumu o kuu pepehi ana iaia. O keia mau olelo a pau maluna, ua hoike keia keiki me ka pololei loa imua o ka Aha hookolokolo, a o ka mea hoi i koe aole i hoopukaia ma ka nupepa a makou i unuhi mai ai i keia maluna, oia no kahi e olelo ana no ka hookuu a hoahewa ia paha o ua keiki l@.
HOOKUKU BILIOKI
Ua hoouna aku nei o Iakoba kekahi a na haole akamai pahupahu bilioki ke kulanakauhale o Nu Ioka i kana palapala e hoike ana i kona manao aa e pahupahu bilioki hookuku me Vinagau, ka haole Farani loea ma ka pahupahu, e hoolahaia ma ka nupepa La o ia kulanaka@hale. Ma ia palapala ana, ua olelo oia e pahupahu bilioki pili me Vingau mai ka 1,000 dala a hiki i ka 10,000 dala o ka aoao hookahi a ua i hou no oia, aia ma na ano pahupahu a pau i makemakeia e Vingau. O Vingau, kekahi ia o na haole Farani akamai lo@ ma keia hana of ka pahupahu bilikoi, a ua kaulana oia a puni o Europa. Ina e hoomanaoia, iloko o ka hapa hope o ka makahiki 1881 paha, ua hoalaia he hookuku pahupahu bilioki mawaena o keia haole Farani me kekahi haole Amerika, a ua lilo ke eo ik@ia haole Farani, (ke ole hoi makou e kuhihewa.) No ia kaulana o keia haole Farani, ua aa aku nei o Iakoba, he Amerika ponoi, e pahupahu bilioki me keia haole Farani. He loea no laua a elua a nawai la auanei ka lanakila?
KELA A ME KEIA
O ka laau lapaau e pau ai ka puiwaiwa ana o ka lio, ina he lio puiwaiwa mau ia, a e ake ia ana e hookomo iloko o ke kaa ma ke ano e hoomaa iaia ma ke kauo kaa, e lawe iaia a hoopaa mahope o ke kaa a hookuu aku iaia e honihoni i ka hohono vaniki o na palulu, a hoomau i ka hana ana pela a hiki i ka pau loa ana o kona puiwaiwa, alaila hookomo aku iloko o ke kaa. A ina e mau no ka puiwaiwa, e hoomau aku no i ka hana ana pela. He hana nui keia mawaena o na paahana mahiai ma kekahi mau mokuaina o Amerika Hui.
Ua hoopukaia ma kekahi nupepa o Amerika Hui kekahi manao e kokua ana i ke Kuikahi mawaena o Amerika a me Hawaii nei, a e i ana ua manao la, aole he hiki ke hoopauia ke Kuikahi mamua ae o ka makahiki 1885, a in a e hana ana pela o Amerika, alaila e kue no oia i ka noho'na launa aloha mawaena on a a me Hawaii. Ua olelo hou ia no hoi he nui na lawena olelo i kamailio nui ia e kekahi poe kuleana waiwai o Kaleponi, e i nui ana no ka nui o ko lakou poho mamuli o ka hooholoia ana o ke Kuikahi. O ka oiaio nae, wahi hou a ua manao la, ua nui ka poe kalepa waiwai o Kaleponi i waiwai mamuli o ke Kuikahi i hanaia mawaena o Amerika a me Hawaii nei.
Ua Make mai nei kekahi makai ku huina alanui o ke kulanakauhale o Ladana, a ua oleloia ua ukali aku kona mau hoa makai i kona huakai hoolewa he 3,000 ko lakou nui.
Ua hookoia ka Moiwahine kanemake Emma ma kana hoopii koi aina i na Komisina lei alii.
Ua kali mokou i kau e Liwai a hoea aku i ka wa kupono. Pela no me kau e Isaac Kihe.
Ua ku mai i ka auina la o ka Poaha nei ka moku kaua Beritania Swiftsure Adimarala Laiana, a aia iwaho o ka nuku o Mamala kahi i ku ai.
Ke huai pau ia aku nei ka moolelo o Onila Maka i keia pule a o kona pule hope loa keia a pau loa. Pela no ka moolelo o Gafila.
I ka auina la o keia la e kudalaia ana ka papa o ka lanai Pohai maloko no o ka pa Alii. Ke olelo nei ka nupepa a Kipikona he mau apana papa maikai wale no.
E hoopaa no au i na nupepa a pau a ko'u poe lawe pepa i hookaa ole mai i na dala ma ko'u lima, ma ka pule hope o keia mahina. E hoolohe i keia.
KAINOA.
Luna NUPEPA KOUKOA.
E hoomanao i ke anaina kula himeni e malamaia ana i keia po ma ka luakini o Kawaiahao ma ka hora 7 ponoi.
Aole pane a ka Elele no na mea e pili ana i ka oneanea o ka Waihona Aupuni, hoolalau ai nei kana o ke kamailio ana mai nei.
Ua hoopaiia o Grieve on a o ka halepai Gazeite, no kona ae ana e pai i ka papa kuhikuhi o na hula Poni Alii. O W. Auld kekahi i hoopaiia, no ka mea, oia ka mea nana i lawe aku i ua papa kuhikuhi la i ua halepai la. He 15 dala pakahi ko laua hoopai.
Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Ma ka waiwai o J. KAAI no Wailuku Maui i make.
Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a Ka ula k, e noi ana e hooponoponoia ka waiwai o kona makua o J. KAAI k. no Wailuku Maui, i make, a e hooholoia i na hooilina.
Nolaila, ke kauohaia aku nei na kanaka a pau i pili, o ka POAHA, oia ka la 15 o MARAKI, 1883, ma ka hora 9 o ke kakahiaka ma ka Hale hookolokolo ma Wailuku, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la a me na mea kue ke hoikeia.
ABR. FORNANDER
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina,
Lahaina, Feb. 21, 1883. 1109 3t
A.ROSA,
(AKONI.)
H Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
A he Luna Hooiaio Talapala. 1101 1yr
HE NUI ANEI KOU MAKEMAKE I NA
Mikini Humumum Lole !
Ina pela, e kipa mai no ma ka Halekuai o
Kakela & Kuke !
A malaila o@@@ e i@e ai a makaikai i @a a@@
Mekini a WHEELER a @o WILSON
mai ke 840 a hiki i ke 850 ke k@m@k@ai
ka @ea @@@@ahi
NA MIKINI A SINGER !
ma kr $@0 pakahi @e ke @@@
MIKINI A WIILCOX ME GIBBS
ma ke $ 30 a hiki i ke $50 ke k@@@k@ai
I mea e pau ai ko @@k@@ kanaka e @a makamaka @o ke
kap@@@ o keia @@@ Mekini, @ @@@@ mai @o
me ke kai@@ ole, a e ike no o@@@@ iha
@@@ @@
HOOLAHA HOU.
Aha Hookolokolo Kaapuni o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Hoopo@opono Waiwai. Ka ka Waiwai o WAALOA k o Waimea, i make. Im@@ o ka Lunakanawai Kaapuni ma ke Keena.
No ka mea, ma ka la 19 o Fe@eruari, M.H. 1883, ua waihoia mai imua o ka Aha. kekahi Palapala, i oleioia, oia no ke Kanoha Hope Loa o Waaloa k. i make aku la : a me ka Palapala Hoopii e noi ana e hooiaioia kela Palapala Ka@oha a e hoopuka hoi ka Palapala Luna Hooko no--------------------ua waihoia mai e Keahikoe w.
Nolaila, ua Kanohaia o ka poaono oia ka la 17 o Aperila M. H. 1883. ma ka ho@a 10 kakahiaka, ma ka Rumi Hookolokolo o ia Aha, ma Koloa ma Kauai. oia ka wa a me kahi e hooiaioia i ia Palapala Kauoha, a e hoolohe hoi no ia noi ana mai. a me ka poe a pau i pili, e kue ana ia Palapala Kauoha. a me ka hoopuka ana i ka Palapala Luna Hooko.
A ua Kauoha hou ia . e hoolaha no ia mea ma ka olelo Hawaii no na pule ekolu iloko o ke KUOKOA, he nupepa i paiia ma Honolulu.
A ua Kauohoia hou ia, e hoopukaia na Palapala Kena no na hoike no ia Palapala Kauoha, a me na hooilina o ka mea make, ma Hawaii nei, e hele mai a e kue i kela Palapala Kauoha i ka wa i oleloia.
Kakauia ma Koloa ko Hawaii Pae Aina, Feveruari 28, 1885. JACOB HARDY
Lunakanawai Kaapuni Apana Eha. 1110 3@s.
Aha Hookolokolo Apana Eha o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Hooponopono Waiwai. Ma ka Waiwai o PAPELA k. o Moloaa, e hoike mai aha o Papeia k. no Moloaa, Kauai, ua make kauoha ole ma Moloaa. ma ka la------o M. H. 1874, a e noi ana e haawiia ka Palapala Hookohu Luna Hooponopono Waiwai ia A. K. Mika.
Ua kauohaia, o ka POAONO ka la 7 o APERILA M. H. 1883, i ka hora 10 kakahiaka, oia ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la, imua o ua Lunakanawai la, ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha, ma Koloa, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, in a he kumu oiaio ko lakou, e ae ole ia ai ua Noi la. A o keia olelo kauoha e hoolahaia ma ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ke KUOKOA he nupepea ma Honolulu.
Kakauia ma Koloa, ko Hawaii Pae Aina Feberuari 28 M. H. 1883. JACOB HARDY, Lunakanawai Kaapuni Apana Eha. 11103@s.
Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Waiwai o D. K. NAPAHI k. no Honuapo, Kau, Hawaii, i make.
Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a G, P. Kamauoha k. e noi ana e hoonohoia oia i Lunahooponopono no na waiwai, a i Kahu malama no na Keiki oo ole a D. K. Napahi k. o Honuapo, Kau, Hawaii, i make kauoha ole.
Nolaila, ua kauohaia na mea a pau i pili, o ka POAKAHI oia ka la 9 o APERILA, M. H. 1883, ma ka Hale Hookolokolo ma Waiohinu, Kau, Hawaii, oia kahi a me ka manawa i kohoia na ka hoolohe ana i ua noi la a me na mea kue ke hoikeia.
F.S.LYMAN, Lunakanawai Kaapuni.
Hilo Hawaii, Feb. 28, 1883. 1110 3@s.
Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu o ko Hawaii Pae Aina. Ma ka Waiwai o S. KAHOOKANO k. no Kau, Hawaii, i make.
Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a C.N. Spencer me Maluaikoo, na Lunahooponopono o S. Kahookano k. no Kau, Hawaii, i make, e noi ana e aponoia ka laua hoike hope, a e hooholoia ka waiwai i na hooilina, a e hookuu ia laua me ko laua mau hope.
Nolaila, ua kauohaia i na mea a pau i pili, o ka POALUA, oia ka la 10 o APERILA, M. H. 1883, ma ka Hale Hookolokolo ma Waiohinu, Kau, oia kahi a me ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la me na mea kue ke hoikeia. F.S. LYMAN
Lunakanawai Kaapuni
Hilo, Hawaii, Feb. 28, 1883. 1110 3ts
HOOLAHA HOOKO MORAKI ME
KE KUAI.
Mamuli o kekahi mana kuai i hoikeia maoloko o kekahi palapala moraki i hanaia mawaeaa o Asiu a me Sui o ka aoao mua, a me Chulan & Co o ka aoao elua, ma ka la 19 o Augate 1880, i kakau kopeia ma ka buke 66 apap 195, 196, 197, a mamuli o ka uhakiia o na kumu aelike o kela moraki, nolaila ke hoolahaia aku nei e ka mea nona ka aoao elua o ua moraki nei, e hooko ana oia ia mana kuai, a ma ia hooko ana, e kudala akeaia ana ka aina i hoikeia ma ia moraki, ma ka POAONO la 31 o MARAKI 1883, ma ke Keena Kudala o E. P. Adamu, ma Honolulu, ma ka hora 12 awakea o ia la. Penei na aina e kudalaia ana;
Ke kuleana a pau o Asiu me Asui maloko o na Palapala Hoolimalima i hoakakaia malalo nei, me na aina a me na pono waiwai i haiia maua mau palapala la penei:
1 Hoolimalima Kahua Pai a me Haahaa ia Asui &co, hanaia la 21 o Mei, 1880 no na makahiki he eiwa, kope ia ma ka buke 66 aoao 58, 59.
2 Hoolimalima Paahao Pii a me W. E. Pii ia Akui hanaia 29 Aperila 1880, no na makahiki he umi, kopeia ma ka buke 66 aoao 59, 60.
3 Hoolimalima Emalia Haahaa a me hai ia Asui me Asiu hanaia Ianuari 22 1878, no na makahiki ehiku, kopeia ma ka buke 66 aoao 54.
4 Hoolimalima Puupuu ia Asui &co hanaia Dek. 22 1879, no na makahiki ehiku.
5 Hoolimalima Kamaunu me Kekuhe ia Ah Sui me Asiu hanaia Maraki 20 1880, no na makahiki umi, kopeia ma ka buke 64 aoao 33, 34.
6 Hoolimalima Haahaa ia asiu me Asui hanaia Mei 21 1879, na na makahiki he umi, kopeia ma ka buke 63 aoao 378, 379.
7 Hoolimalima Kahula ia Asui &Co hanaia Aperila 6 1880, no na makahiki ehiku, kopeia ma ka buke 64 aoao 70, 71.
8 Hoolimalima C. M. Limburg ia Asui hanaia Aperila 8 1880, no na makahiki he umikumamalima kopeia ma ka buke 64 aoao 69 @e 70.
Hanaia i keia la 6 o Maraki 1883. Aia ma kahi o A. S. Hartwell na olelo hoakaka no keia mea. Chulan &CO.
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO
WAIWAI.
E ike auanei na kanaka a pau ma keia, o maua na mea nona na inoa malalo nei, ua kohhoia no maua i Lunahooponopono Waiwai, a i Luna Hooko no ka waiwai o Titus Coan i make. Ma keia ke hoolahaia aku nei i ka poe a pau loa he mau koina ko lakou i ka waiwai o ka mea i make, e waiho koke mai i na bila kupono iloko o na malama eono mai keia la aku, a i ole e hoole mau ia lakou. O ka poe hoi he mau aie ko lakou i ka mea i make, e hookaa awiwi mai lakou.
LYDIA BINGHAM COAN,
S. L. COAN,
L@na Hooko a Lunahooponopono Waiwai.
Hilo, Hawaii, Mar. 1, 1883. 1110 3@s.
OLELO HOOLAHA
Mai keia la aku. o ka poe a pau e loaa aku ana ia u a i ole e lohe mai ana paha au e hookipa ana i kuu wahine oia o Hana Kahana Wright, e hoopii poho ia ana lakou e a'u.
JAS WRIGHT.
Kakaako, Mar. 5, 1883. 11103ts
Ma ke Keena o ka Lunakanawai Kaapun Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Ma ka waiwai o JOHN KINI no Waikapu Maui.
Ua heluheluia a ua wai hoia ka palapala noi a Noa Kaa, e noi ana e hoaponoia kona moowaiwai ma ko@a ano Kahu no ke kino a me ka waiwai o John Kini no Waikapu, a e hookuu iaia mai ka oihana Kahu.
Nolaila, ke ka@ohaia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka POAHA, oia ka la 15 o MARAKI, 1883, ma ka hora 10 o ke kakahiaka ma ka Hale Hookolokolo ma Wailuku, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi la a me na mea kue ke hoikeia.
A@@. FORNANDER,
Lunakanawai Kaapuni, Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Lahaina Feb. 21, 1883. 1109 3ts
Ma ke @@iuoh@.
(note: most of the righthand column is obscured on the fold)
Ua hookohuia ia keia la o H@
Esq. i keia la, i Hope Kakau@
Kiekie. ma kahi o D.K. Fy@
mamali o ke kauoha a ka A@
JN@. E. Barnard.
Mar. 1, 1883
Ua oh@olu i ke Alu ka M@
aku i ka Honorable GODFE@
a i @ala no ka Papa Hooper @
kahi o ka Honorable S. K. K@
Hale A@i Iolani. Feb. 10, 18@
Ua hookouia aku i keia @
NAHINU i Luna Alanui no ka @
Hema. m@kupuni o Hawaii.
Kuain@@oku Esq.
Ino. @
Kuh@
Keena Kalai@@@, Feb. 1@
Ua oluoha i ke Alii ka Moi @
aku i Ka Mea Han@han@ Henry A.
i Kuhina Nui e no@@ kokoke @
ni o Amerika Huipuia.
Halealii Iolani. Feb. 9, 1883
Ua oluolu i ke Alii ka Moi @
aku i Ka Mea Hanohano John @
Kuhina Waiwai ma kahi o Ka @
Simona K. Kaai, i wai@
Halealii Iolani, Feb. 15, 1883.
Ua oluolu i ke Alii ka M@
aku i Ka Mea Hanohan i Edw@
Hoa no ka Aha Kuka@
Halealii Iolani, Feb. 15, 1883
Ua oluolu i ke Alii ka Moi ka @
aku ia Hon. H. M. Whitney @
ma kahi o Ka Mea Hanohano J. M. @
i waiho mai.
Halealii Iolani Feb. 16, 1883
I kulike ai me na mea i hea@
Pauku 231 o ke Kanawai K@
wale ia he pa kupono no ka @
holoholona helehewa ma Kean@
mokupuni o Maui.
JON F. RUSH
1108 3ts Kuhina @
Keena Kalaiaina, Feb. 15, 1883
Keena Waiwai, Feb. 20 @
I keia la, ua kookohu ia aku o @
Esq, i Luna Buke Helu o ke @
kahi o Godfrey Brown Esq. i ho@
JNO. M. KAPENA
1108 3ts. Kuhina W@
Ua holoi ia na hookohu malal@
kauoha a ke Alii ka Moi iloko o ka@
ana o ka Aha Kuhina penei:
Ka Meahanohano Charles R. B@
sidena o ka Papa Hoonaauao.
Ka meahanohano Edwin O. H@ll. @
ka Papa Hoonoaanao.
Ka Meahanohano Joseph U. K@
Hoa o ka Papa Hoonaauao.
Ua oluolu i ke Alii ka Moi @
ana aku ia WALTER MURRAY GI@@@
sidena no ka Papa Hoonaauo.
Ka Mea Mahalo ia EDWARD PRE@
Lala no ka Papa Hoonaauao.
Ka Honorable Godfrey Rhodes @@
no ka Papa Hoonaauao.
DAVID LELEO KINIMAKA, i L@@
Papa Hoonaauao.
Me keia malalo iho na lala o ka Papa Hoonaauao, i keia manawa e ku nei:
Walter M. Gibson Peresidena.
Ka Mea Mahaloia Edward Preston. @
Ka Mea Hanohano J. Mo@@ Smith. @
Ka Mea Hanonhao Godfrey Rhodes, @
Ka Mea Hanohano D.L. Kinimak@
Halealii Iolani, Feberuari 20 1883
1108 3ts.
HE $100. MAKANA
E haawiia ana i ka mea a mau @
nana e hoike mai ke kumu e alakai @
hewa i ka mea a mau mea paha na@
ke ahí i ke ko ulu ma Piakamana@
mohana Kauai, ma ka p@ mawaena @
me 4 o Feberuari nei.
Ina o ka n@ea i ike i hoike ae i@
ANTON CROPP
ma Koloa Kaui, @
H HACKFIELD
1108 @ ma @@
HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO
WAIWAI.
Oiai ua hookohu ponoia ka mea @
inoa malalo i Lunahooponopono no na @
la hooilina i huiia me ka waiwai o M@
make. O ka poe a pau he kuleana @
ka waiwai o ka mea i make, e hoike @
lakou i na palapala hooiaio kupono @
mahina eono mai keia la aku o hoole @
ia lakou, a o ka poe, a pau i aie i ka @
ka mea i make e hookaa awiwi mai.
W. L. Gr@@
Lunahooponopono no @ a palapala @
huiia me ka waiwai o Mary Green i ma@
Honolulu Feb. 22, 1883. 1108@
HOOLAHA HOOKO MORAKI
O na mea nona na inoa malalo iho @
P. C. JONES JR. a me J. A Car@
Hooko Banakarupa o David Crowning @
Makawao Maui, ke hoike aku nei, m@
ka mana o kekahi palapala moraki i h@
W. H. Kauaua a me Naai w, o Kohala @
ii, ia Crwoningburg i oleloia i kaka@
la 23 o Iulai 1880 a i hoopaaia ma@
buke 64 aoao 247.8, ua manao na @
na inoa malalo e hooko aku i ka ma@
ua palapala moraki la malalo o na @
uhakiia na olelo aelike a ua hala loa k@
wa e hookaa ai i ka huina dala he 300 @
ka uku panee, a nolaila e kuai ia aku @
ke kudala akea ma ka @umi o E. P. A @
ma Honolulu ma ka POAONO ka @
@AKI 1883 ma ka hora 12 awakea k@
apana aina malalo i hoikeia ma ua pa@
moraki @a.
1-----Kela mau Apana aina ma K@
ikeia ma ka inoa o KUUAPONA a i h@
ma ka Palapala Sila Nui Helu 737 @
eka he 25 me 1-10.
2-----Kela wahi ma Kapaaiki Kohala @
kaia ma ka Palapala Sila Nui Helu 2535 @
na eka he 114.
O na pono a me na kuleana o D. C@
ingburg ua kuleana na inea a nona na @
malalo mamuli o ka mana o ke kumukan@
e pili ana no ka Banakarupa,
P. C. JONES
J. O. CARTER
Na Luna Hooko Banakarupa o D. @
ingburg. F. M. HA@
Loio no na Luna Hooko. 1109 4@
Ma ke Keena o ka Lunakanawai K@
Apana Elua o ko Hawaii Pae Aina.
Ma ka waiwai o KEAWE w, no Ki@
i make.
Ua heluhelu a ua wai hoia ka palapala @
Kaaiakula @, a me Kana@l@ k, @
hooponoponoia ka waiwai o KEAWE w@
hooilina.
Nolaila, ke kauhaia aku nei na @
pau ke pili, o ka POAONO oia ka la 17 @
@AKI, 1883, ma ka hora 9 o ke kakahiaka. @
ka Hale hookolokolo ma Makawao, o@
a me kahi i kohoia no ka hoolohe an@
@a a me na mea kue ke hoikeia.
A@@. FORNANDER
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua @
Hawaii Pae Aina.
Lahaina, Feb. 21 1883, 1109 @
HALA TELA HOU!
KAUKAIWA
HE@@ 11, Alanui Nuua@@.
KOKOKE I KA UWAPO.
S. HAMEEKAPU.
Iune 2@ 1882.