Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 5, 3 Pepeluali 1883 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

[1 Huiia]

No ka Makahiki…………………………..$@. 00

Eono Mahina………………………………1 00

Dala Kuike ka Rula

POAONO, FEBERUARI 3, 1883.

            Paiia e Thos. G. Thrum ma ka halepai o ka nupepa Saturday "Press"

 

MAKANA A KA NUPEPA PA KUOKOA NO 1883.

 

KE KII NANI O KA PERESIDENA O AMERIKA HUIPUIA

JAS. A. GAFILA

            E loaa ana keia kii nani a kahiko hoonani hoi no na Home, i ka poe a pau lawe ana i ke

 

KUOKOA NO 1883,

            Me ka hookaa mua mai i ka uku o a Nupepa.

 

$2.00

            Iloko i keia keena.  E waiho akea ana ka puka no keia pomaikai a hiki aku i ka

LA 31 O MARAKI.

Na ka hiki mua a ka loaa mua.

 

HE HOOHALAHALA KUPONO.

 

            He nui na hui kamana o keia kulanakauhale e hoohalahala nei no ka haawi wale ia o na hana kamana o ke aupuni i ka mea hookahi, mamuli paha o ke ano hoopunahele i ua mea hookahi nei.  He nui na hana o ke aupuni o ia ano, a he nui wale na dala i hoolilo ia, no na hale a me na uwapo, ma Honolulu nei a ma na mokupuni a pau o kakou.  Ke ole makou e kuhihewa, ua hoakakaia ma ke kanawai ke alanui kahi e waihoia aku ai na haua oia ano imua o ka poe lawe hana, oia hoi ma ka hoolaha mua ia, a me ka haawiia mai ka aoao o ka poe lawelawe ma ka palapala hoopaa, a na ke Kuhina e koho a apono i ka palapala i kupono i kona noonoo.  Ma ka hana ana pela, e loaa ai i na hui lawehana na pomaikai like o ka hookomo ana aku i ko lakou mau palapala, me ka hoike pu aku i ko lakou mau pono i manao ai e hana; a ua loaa no hoi i ke aupuni ka pomaikai o ka wae ana a me ke koho ana i ka palapala hoopaa no ka hana ana i manao ai he mea e oi aku ai ka pomaikai ke laweia mai e ia.  A o ka pono a me ka pololei no ia imua o na mea a pau. 

            I na nae he oiaio na kumu hoohalahala a na hui hana e nune nei, alaila ua hemahema loa ke aupuni ma kana mau hana kamana i keia wa, a aole wale he hemahema, aka he hewa maoli no.  Ua haawi wale ia ka hana ana o na hale hou o ka hale lapaau pupule i ka mea hookahi, me ka hoolaha ole ia ma ke akea.  Pela nohoi me na uwapo ma na mokupuni e ae. ua haawi wale ia ia mau hana ma ka lima o ia kanaka hookahi.  No ke aha keia?  Ua oleloia he makamaka oia no kekahi o na Kuhina.  He hoike maopopo keia no ka pono ole o na hana o ke Keena iaia ia mau hooponopono ana.  A he ana hana no hoi keia e mahalo ole ia ai ke aupuni.  Aole hiki ke hoponoia na hana o ia ano.

 

NA KULA HANAI

(Kakauia no ke Kuokoa.)

 

            He mea pono loa e kukuluia i mau halekula hanai hou ma na mokupuni o kakou.  I mau halekula i wahi e hoonaauaoia ai na keiki kane liilii a i wahi hoi e malama ponoia ai lakou oiai o ko lakou mau la opiopio.  Ua manao makou he kumuhana kupono loa keia ke laweia a noonoo maikaiia No ka mea ke nana aku ma na huina alanui o keia uulanakauhale, he lehulehu wale no na keiki kane lilii e hele wale ana ma na alanui e lawelawe ana i na hana kupono ole ia lakou ke hana, oiai o ko lakou mau la opiopio; aole oia wale no, aka, ua pinepine ka loheia o na olelo pelapela a kupono ole mai ko lakou mau waha mai; he mau keiki liilii keia e hele ana i na kula aupuni, aka, aole he lawa pono o na ao kupono ana a na kumu a aole no hoi i maluhia pono ko lakou mau kino oiai e noho ana me na makua a me ka hele ana i na kula la. 

            A ina elike me ka makou i hoike ae la maluna, manao makou maikai a maluhia na keiki.  No ka mea, malaila lakou e malama maikaiia ai me ka maluhia, a malaila no hoi e hoonaauao kuponoia lakou.  Hewa anei makou ke hoopua i keia manao maluna?  Hewa anei makou ke hoaiai wale ae imua o ke akea?  Aole makou i manao pela.  He mea pono e noonooia keia kumuhana maluna.

 

KA WAIONA.

 

            Ma loko o ka nupepa Hawaiian Gazette o kela pule aku nei i hoopuka ia ai kekahi mau manao kupono loa, e pili ana no ke kanawai hou o ka waiona e waiho nei maluna o ka aina i keia wa.  Mai loko mai o ia kukulu manao ana ua lawe mai makou i kekahi mau olelo no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu.  Eia no ia: Ma ka nana wale ana i ko Enelani mau hookele ana e maopopo ai ke ano naauao ole o ko ka Moi kakau inoa ana malalo o ia kanawai.  Na ke kiei wale ana aku ia Kolumebia Beritania e hooiaio mai, ua hookapu loa ia ka waiona i ko laila mau lahui.  Ua hookauia na hoopai koikoi maluna o ka poe e hoolaha ana i ka waiona iwaena o na Inidini, a pela no me ka poe e puhi ana i na waiona iwaena o lakou, a ua hooko pololeiia na hoopai maluna o ka poe haihai kanawai.  Ma na ninau i ninauia, ua maopopo loa ua emi na hoolilo ana o kanaka i ke dala no na mea e ola pono ai na kino, mahope mai nei o ka la @ o Okatoba 1882.  Ma kekahi hale inu kope, kahi i hele nui ai na kane me na wahine e ai, ua kakaikahi loa ka poe hele i keia wa, a ua haule na loaa he $100 i ka mahina; ma kekahi hale inu kope e ae, kahi i hele nui na kanaka o na ano a pau, ua haule na loaa he $8 a he $10 i ka la.  He hale pahupahu i hele nuiia e kanaka, i keia wa ua neoneo.  He kanaka kuai bipi, ke i mai nei ua haule ilalo kana mau io bipi e kuai nei, he bipi hookahi ko ka la ka emi.

            Heaha ka mea i maopopo ma keia?  Eia, o kekahi hapa nui o na loaa o kanaka, i hooliloia mamua no na mea ai e ola pono ai, i keia wa ua lilo no ka waiona, a ua hooneleia na ohana me na keiki.  He karaima koikoi, i oi aku koeleele i ko ka pepehi kanaka, ke kau nei maluna o na poohiwi o ka poe nana i kokua i keia lahui kanaka e pepehi iaia iho.

 

KA HUAKAI O KA LA KARAUNU ALII.

 

            Ua hoopukaia iho nei ka PapahoonoHuakai o ka la Koraunu, a he mea kupanaha no hoi ke nanaia.  He mau ahahui malu a he mau kamalii kula ka hapa nui o ua huakai la i manaoia.  Ae kapiia ana nae ka huakai me kekahi puu paakai o na mamo o ka Loko Paakai ma Uta, oia hoi ka hui hoomana Moremona.  Owaena konu ponoi o ka huakai kahi i hookaawaleia i puu paakai.  I waena o na aoao hoomana a pau o keia aupuni, o ko "kakou poe hoahanau Moremona" wale no kai haawiia he wahi iloko o keia huaki me ke ano he hui hoomana.  Nui ke kahaha o kahi poe i keia, me ka ninau no ke aha la keia?  Olelo hoi kahi poe, "he poe Moremona kahi hapa o ke Komite, a ua makemakeia e liu ka huakai me ka lakou paakai."  Olelo hoi kahi, "o ka hui Moremona, oia ka hui i hele mai ai ko kakou Kuhina Nui i Hawaii nei e kukulu a e hoopaa, a nolaila i kukuluia ai lakou i waenakonu o ka huakai karaunu, o ka pohaku waena ia o ka pio" a pela wale aku.

            Malia paha, aole i makemake na aoao hoomanae ae e komo i ka huakai ma ka inoa hoomana, ina pela he hoike ana no ia i ko lakou noonoo naauao.

            Ke minamina nei ka poe maikai, a me na makamaka oiaio o Hawaii, i ka laweia o kona inoa maikai a hokai wale ia, e like me ka wa e hanaia nei iloko o keia mau kau.

            Ke pae mai nei na leo hoahewa mai na aina e mai, a pehea la kakou e pane aku ai?  Ua oiaio na kumu hoahewa, nolaila pilikia kakou.  Na ke Akua e hoopakele na Lii a me na makaainana mailoko ae o na lima o ka poe alakai hewa, a e ola o Hawaii i ka Pono.

 

KE KALAUNU ME KA LEI ALII

(Kakauia no ke KUOKOA.)

 

            O ke Kalaunu a me ka Lei alii, he mau Hoailona ia no na Lii noho Moi, a me na Emepera noho aupuni. 

            Ua ikeia keia mau Hoailona alii, e papahi ia ana e na ai aupuni kahiko o Europa a me na aina hikina, a pela hiki i keia wa.

            Ua hanaia ke kalaunu a me ka Lei alii me ke Gula, a e okomo pu ia ana me na Daimana, a me na Pohaku makamae kumukuai nui, nona ka waiwai io he mau miliona, a e oi aku ana i ka huina o na loaa o na makahiki elua o keia aupuni.

            E hoike ana ia mau Hoailona Waiwai nui, e like me ke ano aupuni nui, a Lahui kanaka he mau umiliona ka heluna, a ua lawa na loaa mahuahua i ka waihona o ka Moi, he mau miliona i kela a me keia makahiki, a pela noi me na loaa aupuni; a pela pu me na loaa kiekie i kekahi mau makaainana, e noho ana ma ko lakou mau loaa iho he mau miliona; a pela i ikeia aku ai, ua kohu loa ka hookau ia ana aku, o ke Kalaunu, a me ka hoolei ia ana aku i ka Leialii no ko lakou mau Moi.  A pehea la?  ua lawa pono anei o Hawaii e hookau aku i keia mau Hoailona iluna ona iho, e like me ko Europa?  Aole kakou i makaukau no kei meai keia wa.

            Ua ikeia no, mai loko ponoi mai o ko na ai moku waihona ponoi mai, e hoolawa pono ia ai na kinohinohi a pau e nani ai ke Kalaunu a me ka Leialii; a oia kona mau loaa ponoi mai kona mau waiwai ponoi mai o kela a me keia ano.  A pela no me na hoolilo ana, ma na hana ana a pau, o ka hookau ia ana aku o keia mau mea iluna o ka Moi.

            Aole loa no e hilinai ia aku ana ka hoolakoia ana o keia hana iluna o ko hai poohiwi, a e like me na lawelaweia ana o ka la e hoopapale ia aku ai o ke Kalaunu i ka Moi, e like me na huina dala a ka Aha Kuhina i nonoi aku ai i ko kakou ahaolelo, a na ka ka hapanui o ka poe hoopili Kuhina i haawi uhauha mai la ia mau dala; a oia na hoolilo ana a kakou e ike aku nei, malalo o na hoolilo poho wale.  A me he mea la, e palale wale aku ana he mau hoolilo hou mawaho aku o keia mau hoolilo ana.  A na ke kau ahaolelo 1884 e hoike mai ina hoolilo i halahu wale aku o ka wai i ke kula.  Eia na ratio ana i piha no keia hana.

            1  E like me ka nui o na Waiwai o kekahi aupuni, a i ka waiwai o ka lahui nui; pela no ka nui a me ka hanohano a ia lahui, e hookau aku ai i kona Moi.

            2  E like me ka mahuahua o ko ke Lii Waihona ponoi e hoolako ai Nona iho no keia mea; pela ka nui o ka hanohano ana e hoaahu ai Ia Ia iho.

            Ma keia mau ano alakai ana a Kipikona i ka Moi, ua manao ka lehulehu owaho a me ko loko nei poe noonoo, aole loa i lawa keia hana e hana ia nei i keia wa no ko kakou aupuni.

            Ke hoolilo ia nei ka Moi he mea hakukole inoinoia e na Nupepa o na aina e, i ulu mai no mailoko mai o na alakai aupuni ana i hilinai ole ia a Kipikona.  Aole hoi he mau kuhikuhi ana e hookiekie ai i ke ano o ka hooponopono aupuni ana, e like me Bisimaka o Perusia, a me Biconafila o Beritani:  A o ke kiekie, a me ka lanakila o ka hooponopono aupuni ana, oia ke kiekie o ka noho ai aupuni ana o kona Moi. 

            Aka, o Kipikona, ua onou ae nei oia i ka Moi maloko o keia oihana hou no ka Poni Moi, a e hoolilo ana i ka Moi, e puni wale me he kamalii la, i na kii ano hou, a hoakaaka hoi.

            Ma keia alakai, haule iho la ke aupuni me ka Moi, a he mea konakona ia e ko waho poe kulana poo aupuni, aole loa hoi, he mau Elele Kiekie mai kekahi mau mana nui mai o Europa a me Amerika Huipuia, e ole paha ko kakou Elele aku nei i Iapana, loaa mai nei he mau wahi malihini no keia la e hoolei aku ai i ke Kalaunu i na Moi.

            O ko kakou nana maka ia ana mai, he haule ino loa ana ia no kakou mamula o ka Kipikona noho ana.

 

NA HOA KAU KANAWAI IA ELELE POAKOLU.

 

            Ma ka Elele Poakolu o keia pule, ua owaka mai nei kona waha, me kona elelo eleele o ka hookamani, a pane mai nei i kaʻu ma ke KUOKOA o kela pule.

            Ua mahele mai nei i kaʻu i na mahele elua.  "He menemene, he kaumaha, a he minamina ko makou i ka hoolaha ia o na inoa oia mau alii, i ka hele ole mai i ka la Poni Moi."

            E ka Elele hookamani, a me kou ona, aole iloko ou ia mea he menemene, aole loa!  aole oe i ike ia mea! aole no oe i ike ia mea! "he mau alii mai ka po mai."  A mai manao iho oe, aia a olelo ponoi ia mai kekahi e kekahi o ua poe alii nei, alaila, hiki ia makou ke kakau.  E lohe ko pepeiao, he lohe mai ka Hoa Kau Kanawai mai kekahi mai o kona mau hoaʻloha ana i hilinai ai he oiaio, a oia lohe kana i hoike aku lama ke KUOKOA; a he hewa anei ia?  Ma ka ike maka wale no anei ka Elele Poakolu e hoike ai i na wa a pau, aole anei o ka hapanui o kau mau hoike he koho wale a wahahee wale no?  Oia ka makou e ike mau nei.  A e ike koke ia no ko ka Elele Poakolu hoana e ana iaia iho; e like me ke ano o kona ona e pane ana.  "A o ka inoa alii o keia la e ae ana e haawi aku i kona inoa, i mea e hooko ia ai ka makemake a me na manao pakaha o na enemi ou e Hawaii, ke hoike aku nei makou, aole ia he ali mai ka po mai, aka, he kauwa na haakei, he kino kupono no luna o ka amana."

            E na Hawaii ponoi, na iwi kauoha a na haku o oukou, e ike, a e nana i na olelo a ka ino; he kanaka kuewa malalo iho o ka amana li kanaka o Iawa i holo makuha mai no kona ola, a e aa anei oia e hoopuka he mau "inoa alii" wale ko keia mau alii:  Ka Moiwahine Ema, Ke Alii Ka Mea Kiekia R. Keelikolani a me Ke Alii Ka Mea Hanohano B. Pauahi Bihopa.

            E ke ino lapuwale; he inoa alii ma o wai la?  Nawai i hookaawale ia inoa alii no lakou?  Nau anei e ke na lepo?  O na inoa hope, he mau Kamehameha I ponoi laua, he mau moopuna ponoi na Kaoleioku, he keiki na Kamehameha I a he kuamoo kokoke ko laua i ka Noho Alii o Hawaii, a o ka inoa mua, he moopuna oia na Keliimaikai ke kaikaina ponoi o Kamehameha I. a ua kokoke loa oia i ka Noho Alii o na Kamehameha; a pehea oe i olelo iho ai oe i na Haku o ka aina he "inoa Alii" ka !  E keeo e na Hawaii i keia ke lawe iki ia ae la na milimili a kakou a me he mea la he wahi mea ole loa.

            A ke olelo hou mai nei, "He kauwa na ka haakei, he kino kupono no luna o ka amana."  E ke ino, e ka pupuka e ka lapuwale, e hookaawale koke ia oe mai luna aku o ka lepo o Hawaii.  Nau anei e kau i ko makou mau haku iluna o ka amana?  O oe anei ke kanawai?  O oe anei ka mea nana e hoopii?  O oe anei ka Aha Hookolokolo?  O oe anei ka mana ma keia mea?  Heaha kou kuleana e olelo no lakou?  Na lakou anei kela iloko o ke KUOKOA i hoopili ai oe i keia olelo ino loa ia lakou?  Aole anei owau o Hoa Kau Kanawai malalo, a e pane pololei mai iaʻu.  Aole anei e lawa kou huhu iaʻu, a o kou akamai paio, e paio mai iaʻu, a naʻu e pale noʻu iho?

            Ina e lawa like ka noonoo lili alii i ko Hawaii ponoi poe a pau, ua makaukau lakou e kaiehu koke ia Kipikono me na hana kupono e hana ia aku ai iaia, e loaa ai kona kapa hulu maalahi me ke kumukuai ole.

            Ke kauoha nei au ia oe e hamau, e pani i kou waha.

            Ua olelo mai ka Elele he menemene ka oia i ka hoike ia o na inoa o na ʻlii, a ina nae o kana pane keia ae la, alaila, auhea ka oiaio o ia menemene ana; he hookamani a he hoopunipuni ia hana.

            Ua hiki wale no i na mea a pau ke ike aku i ka Kipikona ano hana, aia a ku oia i kahi o ka nele mahope iho o kona hooikaika ana i kekahi mea, he ohumu, he paipai kipi, e like me ka makou i ike ai ma na palapala a G.W. Pilipo a me J. Nawahi i ka nupepa.  Ke hapai nei oia i keia wa no kona hoopomaikai ia, a ke pa@@ei oia i ka aoao nana mai kana hu@  Aole nae pela ko makou kahua, u@ momoa makoui na alii a pau, ina oia @una o ka noho alii, a ina he mau alii e ae.

            O ko makou makemake e kiola ia ka poe ino, nana e hoinoino nei na haku o ka aina.  No ka nele loa ona i ke ano keonimana a me kana nupepa pu, nolaila, aole oia i ike he hana ino loa keia ana i olelo mai nei i keia mau alii kiekie loa o Hawaii.  Hokai ua poe kuaaina i ike ole i keia mea; ina paha o keia olelo ino ana a o ka wa i na Kamehameha, i na ua kipaku ino ia oia, a ina ua maikai ka aina. 

            He mea kupauaha loa no nae keia, o ka lilo ana ae nei o ke kanaka i maea ia i mea aala imua o ko makou makua lahui; ua poina loa no paha iaia ka ianei hana kalohe i ko Hawaii poe ponoi ma Lanai?  HOA KAU KANAWAI

(Aole @ pau.)

 

PANE IA JOS. W. POHOLALO.

 

            E KA NUPEPA KUOKOA E:  Aloha oe: Ua ike au i na manao o Jos. Kahoopaa e pee nei malalo o kana kipuka ili hoohei bipi, me ka manao paha, e nalo oia malalo oia inoa, aole e nalo, ua ahuwale na iwi o Hua, ua koele i ka la. 

            Ua hai mai nei o J. P. he L. L. io no Kaiopua, e like me kaʻu i ninau aku ai iaia ma ka leta, a no kona pane ale mai, ua ninau aku au ma ke akea, akahi no hoi oia a pane mai nei, a ua ike like kakou a pau ma ka helu 1. 

            Nolaila, e noi aku ana au i ka oluolu o ka Luna Hoopuka, e ae mai iaʻu e pane ae ia huna inoa; a ua manao no hoi au o ka hope keia o kaʻu pane iaiai. A mai ae hou e hooluhi ia oukou no na mea waiwai ole; aka, no kuu ike, he pane keia i ka L. L. oia au e pane nei, o manaoio ia mai hoi auanei, he L. L. ka mea nana i hoolaha aku nei o D. Makainai a me J. G. H.  Nolaila, eia ka pane:  Aole he L. L. o Kaiopua, au i koho lalau ai.

            Hoike akahi.  Ina oe e hele e huli mai ke kihi ma ka Akau a hiki ma ka Hema o keia apana, aole e loaa ia oe he L. L. o Kaiopua ka inoa.

            Hoike alua.  Ina oe e ninau i ke kumu nui o L. L. i keia wa e noho nei, a e huli i ka buke inoa o na L. L. a pau mai ke komo @ ana, a hiki i keia wa e komo nei, aole e loaa o Kaiopua, oia la kekahi o na L. L. Aole!  Aole!! Aole loa no!!!  Aka, malia nae paha, o i mai oe, ua pee ka L. L. malalo o ka inoa kapakapa.  Ke hai aku nei au me ka oiaio, aole ia he mea na ka L. L. e makau ai.  Oiai, o na mea a pau i hanaia no D. Makainai, a me na mea i hanaia no na hoa aina o Kahaluu, ua hanaia i ke awakea, aohe mea maka welawela i keia, a koe wale no oe.  Ma kahi pili oihana makai nae paha, malaila oe i kaeko mai nei i ou haku o ka aina; a puana ae la oe i kou lili, a me lakou la aku maluna o ka L. L.

            Nolaila, o kou koho ana ia Kaiopua he L. L. oia kou lalau mua.  Eia ka lua: O kou kanu mai i na olelo inaina kohu ole maluna o ka L. L. e kapa ana he "hupo, a he epa, a me ka hoopunipuni."  A heaha la ka pili o keia mau olelo au i ka Kaiopua mea i hoike ai?

            Ina e nana ia ka hapa hope o kau leta ma ka helu 43 o 1882, o ka L. L. kau e hoino nei; a heaha la ka pili oia mau mamala olelo i ke kahua o ka hana?  No ka piha nae paha o ka naau i ka lili i ka L. L.

            Ina e manao e pane, e pane pololei i ka inoa i hai ia, a ina hoi ua maopopo kona inoa ponoi, e pane pololei iaia, e like me kou ahuwale iaʻu.

            Nolaila, ina ua maopopo io ia oe he L. L. o Kaiopua, alaila, e oluolu oe e hai mai i kona inoa ponoi, a me ka aina kahi ana e noho nei, oiai, eia au ma ka aoao e pale ana i ka L. L. mai kau owili pu ana me Kaiopua.  Malia he L. L. io hoi o Kaiopua e pee mai nei o koʻu ike ole ana hoi i L. L. a i keia manawa no hoi a kakou e noho nei.

            Ma ke poo o kau leta i hoopuka ia ma ka helu 43 o ke KUOKOA o 1882, e kapa ana he hupo a he epa o Kaiopua.  Ano, ke ku aku nei au a kokua ia Kaiopua e pee mai nei, ina he L. L. ia a ina paha aole ia he L. L.  Maanei ke haawi nei au i ka ikaika o kaʻu makakila e hoike i ka oiaio a pau, me ka hoopilimeaai ole.

            He oiaio ka Kaiopua i hai ai, ua hoopii ia o D. Makainai imua o Hon. C. F. Hart, a ua ukui o no ina dala he 80.  Ina aole i hoopii ia o D. M. alaila, ua epa io o Kaiopua; o kau hoi e J. P. e hoopololei mai ana oe ma kahi o ka la a me ka olelo hooholo a ka Aha.  O ka mea nui, ua hookolokolo ia a ua hoopai ia; mai makawelawela ae oe.

            Eia hou: Aole ka i huhu ia na hoaaina o Kahaluu; ua oiaio ka Kaiopua i hai ai, ua hele io no na hoaaina o Kahaluu e mihi imua o ka haku aina me ka hewa ola.  A penei ka moolelo e pili ana ilaila:

            I kekahi la, ua kauoha ia mai la o Palapala e J. G. H. e hai aku i na hoaaina o Kahaluu e pii iuka i ke poʻi malalo kalo, a ua haawi pu ia mai hoi he bipi hookahi na ua poe hoaaina la, aka, aole i ae na hoaaina i ka bipi, alaila, ae lakou e pii e poʻi i ua mala kalo @a a J. G. H.  No ka mea, ua hana mua no ua poe hoaaina la, no 3 bipi, pau i ka waele a pau hoi i ke kanu.  O kekahi hoi, oiai no lakou he hoaaina no luna o ka aina, e uku ana ka hoaaina hookahi i $4.50 no ka makahiki, nolaila, ua manao no na hoaaina aia no ka aina ia lakou, aole lakou i lohe he hoolimalima okoa no ko ke kula.  A malalo o keia kumu, hoole aku nei na hoaaina no ka bipi hookahi.  I ka lohe ana o ka haku aina i keia ae ole ana o na hoaaina, oia ka wa i wela ai kona inaina, a kauoha aku la ia Poholalo, e wehe ae i kana kipuka ili a e hoouku aku i na lio, kekake, a me na puaa a ua mau hoaaina la o Kahaluu, i 1 dala no ke poo.  A he la mahope iho o ka hoopaa ia ana o ua mau holoholona la, ua hele aku ua mau hoaaina la e mihi me ka hewa ole imua o ka haku aina o lakou.  A oia ka moolelo e pili ana i keia, a Kaiopua i hai ae nei me ka oiaio. 

            Ua hupo a eepa anei Kaiopua?  I kuu manao, o oe kai uhiuhi lau mamane, kahi wai o Kapapala.

            Maanei, ke hooki nei au i koʻu pane ana aku ia oe e Jos. Kahoopaa, ka mea i pee malalo o keia mau inoa lehulehu wale.  "Kaalaalapalu, Waipukaiki, Nahunapalai, Nahale, (inoa makua) Palapala, (inoa kahu hanai) Poholalo a me H."  O ka inoa Poholalo nae, oia ka inoa hanohano loa ou i oi ae mamua o na inoa e ae a pau; ua ike ia ke kumu i kapaiaʻi ia inoa, nolaila, "aole au e alualu aku ana i ka ukulele a me ka ilio make."  Wahi a ka mea haku Halelu.

            Aloha oe e Poholalo.  Owau no D. ALAWA.

            Holualoa, N. Kona, H. Ian. 26, ʻ83.

 

HE NANEA.

 

            Kuu wahi ia huanui i kai lilo i ka moana lilo loa.  E hai mai.

            W. S. LIWAI

KA LA PONI MOI.

 

            Ke liuliu mai nei na apana kuaaina no ka hele mai i ka la Poni Moi, ma o ko lakou mau komite la, aka, o ka apana nae o Honolulu nei kahi e Poni ia ai ka Moi, aole i koho i komite no lakou; he aha la ke kumu, o keia koho ole ia ana, he mau Palapala ka ke komite Poni Moi i hoouna aku nei i na apana kuaaina e koho mai i mau komite no lakou.  E like me na apana koho Barota, a pehea hoi keia apana koho Barota e koho ole nei i komite no lakou?

            Eia keia, he mea pono i ke komite Poni Moi ke hoolaha aku ma ke akua, e hele mai na komite mai na apana mai, a me ka poe i kono pakahi ia, malalo o na lilo i hookaawaleia no ka Poni Moi, a he mea ia e hookaulike ana i ka pono ma na aoao a i elua, ko waho, a me ko loko nei, a i mea hoi e hiki ai ke hilinai ia mai keia koi ana.

 

HE NANE EEHIA.

 

            He inoa koʻu he 13, hua palapala e pihaʻi.

            O koʻu 1, 13, aia au ma ka papa o na mea paakiki, aka, ua hiki no nae iaia ke lana iluna o ka wai, me ke kokua ole ia.  Koʻu 11, 3, aia au he mea oolea loa, aka, ua hiki no nae iaʻu ke hoolilo i mea waliwali loa e like me ka momona o ka nalomeli; a pela au makemake nui iaʻi.  O koʻu 4, 5, 6, aia au iloko o ka huina o na mea ino, aka, ua hiki no nae iaʻu ke hoolilo i mea maemae loa, a ua helu ia au ma ka papa o na mea ulu, a ua hiki no nae iaʻu ke kokua i na keiki a kanaka me koʻu kino holookoa.  O koʻu 7, 8, owau kekahi mea kino a ke akua i hanaʻi, a ua loaa iaʻu ka hoomaikai ia.  O koʻu 8, 9, aia au ma ka papa ona mea awawa loa, aka, ua hiki no nae iaʻu ke hoolilo i mea huihui a ono loa, a i makemake nuiia.  Koʻu 8, 10, aia au ma ka papa ona mea oni ole, a nee ole, aka, ua hiki no nae iaʻu ke hele a holo a lele me ke kokua ole ia.  O koʻu 2, 12, he mea au i weli nui ia, aka, ke noho alii nei au ina wa a pau.  Koʻu 3, 4, he enemi ino au no na lahui kanaka, aka, ua hiki no nae iaʻu ke hoolilo i hoaʻloha no lakou.  I ka hui ana i koʻu mau huapaiapala a pau, e ike no oukou iaʻu eia au i ka mokupuni o Kakuhihewa nei kahi i luakaha mau ai, a ua helu ia au ma ka papa o na mea kaulana a me na wahi pana, ua hele a eaeakai, i ka pehia mau ia e na huna kai.

            Owai kuu inoa? Huli ia mai au i loaa, hoike ia mai au i maopopo. 

            E aloha e na hoa imi nane.

            John H. Liwai.

 

HAINA O KA NANE A ISAAC KIHE.

 

            E KA NUPEPA KUOKOA: Aloha oe:  Ma ka nupepa Ka Hoku o ke kai o kela mahina ma ka helu mua ua ike au he nane na Isaac Kihe a oiai ua waiho akea ia na ka lehulehu e kuailo nolaila ke kuailo aku nei au i ka haina o ua nane la a penei, "Ka Hoku o ke kai."

            Owau no S. P. Kekuakaahewa

            Honokowai, Maui.

HE MEA LUHI

 

            O ka huli ana i ka auhau aupuni, he mea luhi a he mea hoomakaukau no hoi ke kaa ole.  Eia nae, he mea palaueka wale no ia i na Kuhina,  a ke kiola ia nei me ka uhauha nui.  Oiai o ka lanai Poni Moi e ku nei maloko o ka pa alii, ua hoike mai ia lanai i ka hookano o ka hoolilo ana; he mea hookaumaha i ka uhane o ka poe noonoo maikai ke ike aku i kona wa e wawahiia ai, a o na wahi kenikeni e loaa mai ana, he mea puhi kika na na Kuhina.

            O na tausani paona kui i kakia ia ai ua lanai la, me he mea la ua hiki ia lakou ke olelo ae, he mea ole wale no ia, oiai ua piha ko lakou mau opu i ke aloha ole.  Aloha ino ka luhi. J. N.

 

UA AE AU I KAU NOI.

 

            E KA NUPEPA KUOKOA E: Aloha oe:  E hai ae oe ia "H," ua ae au i kana noi e papa lealea pu me ia ma keia mua iho, no na mea pili aupuni, a me ka pono a poino paha o ka lahui Hawaii, e like me kana noi iaʻu ma ka Elele Poakolu.

            Ina aole i puka ma ka Pae Aina kaʻu leta e ae aku ana i ke noi a "H," alaila, o ka la 12 o Feberuari, hora 12 awakea, oia ka manawa e paio ai no ka pono o koʻu aina hanau, ma ke alo iho o ka luakini o Helani ma Kahaluu:

            Nolaila, e awiwi oe e hai ae ia Kahoopaa, ka mea i pee malalo o ka inoa "H," a e hoike koke ae oia i kana ae.  A e koho ia i mau komite nana e nana i ka pono o na aoao elua.

            Owau no D. ALAWA.

            Holualoa.  Ian.  26, 1883.

 

HAINA O KA NANE A NA LUINA O KA ELELE.

 

            E ka hiwahiwa a ka lahui, nou keia lei mokihana penei:

            "Eia ko pua ua lei ia, Ua hehiku ia e ka oo."

            He 9 oʻu mau hua, e like me kiea lei Lehua, a oia keia:  "Uwekahuna" poha ke au.

            O koʻu 1, 2, 9, like "Uwa." Ahuwale na iwi o Hua i ka la.  O kou 5, 8, 9, like "Ana."

            "Ike pono i ke anu o Omaha, Ka uwe a ke kini o Koolau."

            O kou 4, 1 ,8, 5, like "Kuna."

            "Panipani paa ka puka makani, Hele huhu ke ahi me ka momoku."

            O kou 2, 3, 8, 9, like "Wena."  Ku ™no mino olu ka ili o ka laau.  4, 7, 8, 1 like "Kunu."

            "Nani Kaala he keiki na Kumaoha: Ke hii ia mai la e ka wai o Luakini."

            A o ka 4, 1, 9, like "Kua." Aohe pahuna hala e ke hoa.

            A i mea e ratio like ai ka pono mawaena o na aoao a i elua, ka lalau ae nei au i keia lei Ahihi, a eia mai:

            O koʻu 1, aia i ka luna o Uwekahuna, i ka pali kapu o Kaauwea, i ka papaku o ka moana; a ua puni na moku i koʻu kino.  Koʻu 2, e ike ia no au he luna kiai no na luina o ka Elele, oiai he haku au no lakou.  Koʻu 3, he iwi au no kekahi manu, a ua makaleho ia e na luina o ka Elele.  Koʻu 4, o ka hale hope loa ia a na luina o ka Elele e komo aku ai.  Koʻu 5, ua like no ia me koʻu 1, a oia kaʻu e huna nei.  Koʻu 6, 7, aia au iloko o ke kai, a he home aloha ia noʻu, o koʻu hiona he weli, a he kupueu no ka moana, aia no hoi au ma ka aina a ma ka lewa.  Koʻu 8, 9, 10, malaila e waiho ia ai na mea ai a ka poe luina o ka Elele, a ua hiki no iaʻu ke ku imua o na ʻlii, a o ka pau ia oʻu mau hua.  O koʻu huina a pau loa, he huaolelo kaulana a mahalo hui ia.  Powehiwehi ka ikeʻna.  Owai la kuu inoa? I nui aho, o pae olulo i Kalaupapa.

            Owau oiaio no JOHN N. LIWAI.

 

NA MEA HOU O HAKALAU.

 

            Ma ka la 19 o Ianuari nei, oia ka Poalima, ua loaa he kipi mawaena o na pake i na haku o lakou; o ke kumu o keia kipi a hoohaunaele a ka pake, no ka molowa o ka pake i ka hana.  Ina e olelo aku ka Luna e hana, eia ka olelo mai a ka pake, "no save, " a pela wale aku; a ia ahiahi iho, ua hanaio ka pake, ua ohi ko, hili mai me ka laau, nou mai i ka pohaku, a ua loaa he mau alina a ka eha maluna o Ilae a me Kahikina aole nae i kuhohonu loa, a mailoko aku o keia haunaele, ua pakele aku o Morison mamuli o ke kokua ana o kekahi pake kuke iaia. 

            Ma ka la 20 ae, ua kai hulahuluia ua poe pake nei i Hilo, na na makai eleu o Hilo.

            Ma ka la 21 ae hoi, oia ka la Sabati, ua hakaka he mau wahine elua, o ke kumu o keia hakaka, no ka ona i ka rama.  No keia wahi no la hoi ka poe wahine ikaika i ka hakaka i hoikeia ma na helu i hala o kela makahiki, a eia hou no ke hakaka nei. 

            SOLOMON D. HEHELA.

            Wailea, Hilo, Ian. 22, 1883

 

            Aole no he lono i hoea mai e pili ana no ka mokuahi Sueza.

 

            I ke kakahiaka o ka Poaha nei, ua haule iho mai kekahi hale kekahi haole kamana o ka hale kamana o Luka, a ua haki kekahi o kona mau iwi lei; ua laweia oia i ka Haukipila.

 

            Mawaena o na ohua o ke mokuahi James Makee i ka Poalima nei, ka Hon, J. W. Kalua me kana wahine; e hele kaapuni ana laua ia Kauai no elua pule a huli hoi mai; me na ola kino maikai a hui pu hou ma Honolulu nei ko makou iini aloha pumehana.

 

            O Ko makou mau luna nupepa a pau eia me lakou na helu mua o ke KUOKOA kahi i paa ai, ke noi ia aku lakou e hooili mai i ke keena o keia pepa oiai ke aneane aku nei e nele ke keena me ia mau helu.

 

NA HOOLAHA.

 

CALIFORNIA.

 

FURNITURE CO.

O KEIA HUI A HALEKUAI O

Na Lako Hoonani o na Hale!

 

I ike mua ia iho nei ma kona kahua mua iho nei ma ke Alanui Papu, makai iho o ka Halekuai o na Mea Kani o Geo F. Wells

Ua Hooneeia ai Nei a i na

Helu 56 me 58 Alanui Moiwahine.

 

He Hookahi Ipuka ka mamao mai ka Hale Mu,

A malaila e loaa ai na Lako Hale Emi Loa.

Eia iho ka inoa o ia mau Lako Hale:

Na Moe maikai loa, Noho o na ano a pau, Noho koku, Pakaukau, Noho huleilua,

A HE NUI AKU.

 

EIA PU NO HOI ME MAKOU,

Na Ulana,

Na Bela Moe,

Na Kihei Moe,

A me na Pale Uluna.

A oiai na makou iho no e hana keia mau mea maluna ae nolaila e kuaiia aku ana me ke Kumukuai Haahaa Loa!

E P. ADAMU, Agena

 

HOOLAHA HOU.

 

S. B. DDOLE, He Loio a he Luna Hooiaio Palapala.

E hiki no iaia ke lawelawe i na hihia o kela a me keia ano imua o na Ahahookolokolo a pau o keia aupuni.

KEENA HANA- Ma Alanui Kaahumanu.

 

PAPA! PAPA!

AIA MA KAHI O LEWERS & COOKE, (O LUI MA)

ma ke kahua kahiko ma alanui Papu a me M@@ E loaa ai na PAPA NOUAIKI. o kela a me keia ano.

 

Na Pani Puka, Na Puka Aniani, Na Olepelepe, Na Pou, Na Oa, Na Papa Hele, Na @@@@, Ku, A me na Papa Moe nui loa

 

Na Pili o na Hale o na Ano a Pau.

Na Pepa Hoonani, Na Pena o na W@@@@@, Na Kui mai ke Nui a ka Makalii, Na @@@, Puka, Na Ami Puka Aniani, Na @@@@ o na ano a pau, Na Aila Pena, o kela me keia ano Na Aila Hoo o na ano @@@@@@@@@, Na Aila e ae o na ano a pau.

 

NA WAI VANIKI

A ME NA

WAI HOOHINUHINU NANI:

O NA ANO A PAU LOA.

NA BALAKI ANO NUI WALE.

A ke hai ia aku nei ka lono i na Makamaka a pau, ua makaukau keia mau Makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana.

NO KA UKU HAAHAA LOA.

E like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.

E Hele mai! E na Makamaka!!

A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu a me ka maikai.

 

MAKANA LA KULAIA KUAI!

MA KA HALEKUAI LOLE NUI O HONOLULU NEI.

E makana waleia aku ana he mau kii pena i ka mea kuai mai a hiki aku i ka $1.00 a oi aku ka lilo i ka wa hookahi.

EWEHE MUAIA ANA IKEIA LA

MA KA HALEKUAI LOLE NUI O HONOLULU

He Kuai Manuahi Launa ole.

He Kuai Hoopoho a Hoopakika.

E hele nui mai e na makamaka.

E wae oukou e like me ko oukou makemae iho i na waiwai o kela a me keia ano he nui wale. 

A. M. MELEKI.

HELU 104 ALANUI PAPU.

 

LOLE MAKEPONO

Ke Kuike e loaa no ia ma kahi o Kakela me Kuke.

E laa na

AHINAHINA, KALAKOA, KEOKEO, LEPONALO, PENA, AILA, AILA HONUA, ANIANI

NA MEA PIULA,

Kopa, Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pakeke, Tabu Kaula, Noho Lio, Hulu Palahi, na Palumi, ahe agena no na mokupuni o Hawaii nei no na Lainakininao

Lainakini Maoli, Kilika, Palule Kalakoa, Alapia, Kelepa, Na Lole kupono i ka Wawae, Palule Huluhulu, Na Lole Huluhulu, Na ka hoohelo ana, Li Lole no pini, Lihilihi, etc. A ME NA

MIKINI HUMUHUMU

MAKEPONO LOA.

A he mau MEA AI KAHI:

KA PALAOA, KOPAA RAIKI, PIA, HOOHU PAAKAI, HUAALA, PIA KULINA, KOPE,

A HE

Laau Lapaau Kaulana Loa A DR. JAYNE, LAAU HOOMAEMAE KOKO LAAU HOOPAU NAIO, PENIKILA, HUAALE. LAAU KUNU, Me na Laau Hamo, a Pela ʻiku.

 

ANA AINA! ANA AINA!!

Frank Pahia a me Samuel M. Kaaukai.

KEENA HANA- Aia ma Alanui Moi, kokoke loa i ka Uwapo o Hooliliamanu.  1096 tf