Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXII, Number 4, 27 January 1883 — Page 1
| This text was transcribed by: | Janice K. Lum |
| This work is dedicated to: | Janet Zisk, Kamehameha Schools Archivist |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXII, HELU 4. POAONO, IANUARI 23, 1883. NA HELU A PAU 1104
NA HOOLAHA.
MAIKAI KA HOI
KA PAPA,
-A ME-
KA LAAU O KOU HALE.
NOHEA LA?
KAI NO HOI NO KAHI O
WAILA MA.
Nana aku no hoi ia la ohi ka lo o ka laau o
Makawao, i ka ua mea hoi o ka nani.
NA PAPA! NA PAPA!
A ME
Na Pono Kukulu Hale
O na A no no a Pau.
AIA MA KE KIHI O NA ALANUI
Papu me Moiwahine,
HONOLULU.
M@ula e loaa ai e like me ka makemake no ke
KUMUKUAI MAKEPONO LOA.
PAPA! PAPA! PAPA!
NA PAPA HULUHULU,
NA PAPA MANOANOA,
NA PAPA I KAHIIA,
NA PAPA KEPA,
PAPA HOLE KEOKEO,
PAPA HOLE ULAULA.
Na Laau, Na Laau,
NA KUA,
NA KAOLA,
NA AAHO,
NA MOLINA,
NA PEAPEA.
PINE HULUHULU,
PINE I KAHIIA.
NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA,
PILI ULAULA,
PILI KEOKEO,
PANI PUKA,
PUKA ANIANI,
PANI PUKA ANIANI,
PUKA OLEPELEPE.
PENA
O NA ANO A PAU,
Hulu Pena mai ka liilii a ke nui,
Aila Pena,
Aila Hoomaloo,
Waniti, Pate,
Na Lako o kela a me keia Ano.
NA AMI PUKA HALE,
NA AMI PUKA PA,
ANIANI
PEPA HALE A ME NA LIHILIHI,
E loaa no malaila.
PAAKAI HELU I,
-O-
KAKAAKO ME PUULOA.
No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi Loa. O wana Kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka la pono. E kipa nui ilaila i ike i ka oiaio. 905.tf
NA HOOLAHA.:
W.O. SMITH,
LOIO! LOIO!
Helu 36 Alanui Kalepa, Honolulu
W. R. KAKELA,
He Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
He Luna Hooiaio Palapala.
CECIL BROWN.
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
A he Agena no ka Hooiaio ana i na Palapala no ka Mokupuni o Oahu.
Helu 8 Kaahumanu, Honolulu, H.P.A. 2-1y
ASA KAULIA,
LOIO A KOKUA A MA KE KANAWAI
Ua makaukau au e lawelawe i na hihia a pau ma keia Oihana imua o na Aha a pau o ka mokupuni o Oahu. E loaa au no au ma Koolaupoko, Heeia, a ma Honolulu i kekahiu wa E hooko ia na kauoha mai na wahi a pau o ka mokupuni me ka eleu a me Kahikiwawe.
Jno. Lota Kaulukou,
LOIO A HE KOKUA.
Ua makaukau oia a lawelawe i na hihia a pau o kela a me keia ano iloko o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni. Ua hiki no hoi ke hana i na palapala a pau e pili i ka Oihana Loio me ka eleu. E loaa no au ma Heeia Koolaupoko, a ma Honolulu no hoii Kekahi manawa. 901-tf.
C. C. COLEMAN,
Amara a he mea hana Mekina
Kapili Kapuai hao lio.
A ME KA
Hana ana Kaa Loi, etc.,
Hale Hana ma Alanui Alii,
905-tf. E kokke la i ke Alanui Papu.
KALE KULIKA,
Luna hooiaio
PALAPALA KUAI MOLAKI,
A ME NA PALAPALA OIA ANO.
Luna Hooiaio Palapala Aelike mawaena o na Haku a me na Kauwa. Luna Haawi Palapala Mare.
Ma ke kihi o ke Alanui Moiwahine me Kaahumanu, kulanakaauhale o Honolulu ko Hawaii Pae Aina.
159-tf
Richard F. Bickerton,
[PEKETONA.]
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
Keena Haua Helu 23 Alanui Kalepa,
Elua puka ma o aku o ka hale kauka o Kauka Minuteole.
E hele ana ioa imua o na Ahahookolokolo a pau o keia Aupuni ma ka ano hihia a pau, ina paha ma Oahu nei, a ma na Mokupuni e ae.
Ua makaukau mau oia i ka hana ana i na Palapala pili kanawai o kela a me keia ano.
Ua hiki no hoia iaia ke hoaie dala aku ma ka morakiana i na aina ma ka ukupanee haahaa loa.
E hanaia na hana me ka hikiwawe a me ka uku haahaa.
JAMES M. MONSARRAT,
[MAUNAKEA]
Loio o he Kokua ma ke Kanawai.
Imua o na aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni. E lawelawe ana no hoi ma na hana pili i ka hooponopono waiwai, me ka imi ana i na palapala Sila Aina, ka hana ana i na Palapala Kuai, Hoolimalima a me ka hoaie dala ana.
A HE LUNA HOOIAIO PALAPALA
Keena hana alanui Kalepa.
Jan. 3, 1880. 944-1y
Joseph E. Wiseman,
LUNAHOOPONOPONO O NA WAIWAI PAA
-A ME-
Luna Imi Hana,
Helu 27 Alanui Kalepa, Honolulu
Luna Hoolimalima no na Rumi, na Hale, a me Luna Kuai me Hoolimalima o na Waiwai Paa ma na wahi a pau o ka Paemoku. Luna imi Hana no ka poe a pau i nele i ka hana ole ma na wahi a pau i makemakeia ma kekahi mokupuni o ka Paeaina.
N.B. – Na Palapala Hoolimalima e hanaia me ka eleu; e ohiia na Bila Aie a me na hana e ae a pau e pili ana i na hana Oihana Kalepa me ke eleu a me ka pololei. O na Unuhiolelo a me na Maheleolelo ana, e hookoia me ka maikai. O na kauoha a me na kamailio ana maloko o na leta no kekahi o na hana maluna ae, e hookoia me ka eleu loa.
1076-1y
F.S. PRATT & CO.
Luna Kudala, a he Komisina Kalepa.
BEAVER BLOCK, ALANUI MOIWAHINE, HONOLULU.
E haa wiia na makaala kupono no na kauoha kuai aina, waiwai paa, a me na waiwai pilikino eae. E uku koke ia aku na dala i ka poe mea waiwai kudala. 1095 tf.
MAKEMAKEIA.
Ua makemake ia ka poe mea ILI KAO MALOO a me na ILI BIBI, a pela hoi me na ILI MIKO o na ano a pau, e kuai mai i ko lakou mau ILI me makou, a e haawi no makou i ke KUMUKUAI KIEKIE LOA o ko kakou Makeke.
C. BREWER & CO. (Burua Ma.)
KA MOOLELO
-O-
Onila Maka!
Ka Makai Kiu Kaulana
-O-
ENELANI!
-A O KA MEA-
POHIHIHI O KA 1868.
MOKUNA XLI.
“E PULE OE MAMUA O KOU MAKE ANA” -KI KA HAPA. ILIKINI – HE OLA KAMAHAO – KE A’O ANA IA KEAKA – KE KUMU O KO KEAKA HIKI ANA ILAILA – LOAA I KA MAKAI KIU HE PALAPALA MAI KE KAUKA MAI – HEAHA KAU MEA HOU E KE KAUKA? – HALAWAI KA MAKI KIU ME KA HAINA NANA I HOOMAEELE I KONA PUUWAI – HE HOIKE KAMAHAO.
No kekahi manawa, ua noho malie iho la ua Hapa Ilikini la a mahope iho pane mai la oia:
Ua ninau mai no oe ia’u i kena ninau mamua, a ua hoole aku au ia oe, aole au i ike ia hana.
Ua hai hoopunipuni mai oe ia’u.
Aole pau i hana pela.
Ua pau au me oe, aohe o’u manawa i koe au e haopaapa mai nei, nolaila, e pule oe mamua o kou make ana, a o kela kio wai lepo kou lua kupapau, nolaila, e kukuli iho oe ilalo i keia wa a kaukau aku imua o na lani no kou hora hope loa ma keia ao, a me kau mau hana karaima, mamua o ka iho ana aku o kou kino lapuwale iloko o ka make mau loa.
Iloko o keia wa, ua mahie ae la ka apoapo ana a kona oili, a iloko hoi oia mau minute pokole e noonoo ana oia kana mea e hana aku ai.
No ka mea, aole oia ia ake ku wale aku no imua o kekahi malihini me ka hoao ole e hoopakele iaia iho.
Oiai, ua hooholo iho kona manao o ke kanaka nelehelena eleele no keia i halawai pu ai me ia i kekahi mau la aku mamua iloko o ka hale pili waiwai.
Nolaila, me ka hikiwawe loa, unuhi ae la oia i kekahi pu panapana i makaukau mua mailoko ae o kona pakeke a ki aku la imua pono o ke alo o ke kanaka i hoano e iaia iho.
Me kona manao e haule aku ana oia ilalo, aka, ike aku la no nae oia i ka malihini e ku mai ana no imua ona.
Ua manao o Keaka e ki hou aku, aka, kanalua iho la nae oia mahope o kona lohe ana aku i kekahi leo i ka pane ana mai:
O kau hana hope loa keia, e ka puuwai eleel! Ina oe e hoao hou i kena hana au, alaila, e make koke auanei oe.
No keia kanalua ana o ka Hapa Ilikini, ua hookuu wale aku oia i ka wa kupono ana e lawe aku ai i ke ola o kona hoa, no ma mea, ua lele mai la ka malihini a hahau mai la i kona pulima a haule aku la kana pu ilalo o ka honua.
Na’u e malama keia pu panapana i keia wa ! wahi a ka malihini, a kulou iho la i ka pu. He wahi paahana kupono ole keia iloko o kou mau lima.
Kahaha ! he kanaka paha oe a i ole he akua paha, no ka mea, he pale poka oiaio maoli no oe, wahi e Keaka i puana ae ai me ka inaina nui.
He oiaio he pale poka wau. Nolaila ano, e hai mai oe i ka oiaio?
O ka oiaio ka’u i hai aku nei ia oe, no ka mea, aole au ike i kekahi mea no ke kaikamahine au i ninau mai nei.
Aole anei i loaa mai ia oe kekahi palapala i kakauia penei: wahi a ka malihini, a hoike aku la oia i na mea a pau oloko o ua palapala la ana i lalau ai iloko o ka hale inu rama.
[E hoomaopopo ko makoa poe heluhelu, o ka palapala no keia i hoikeia ma na helu i hala ia Onila Maka e nana ana i ka nupepa me na maka aniani kupanaha, nona ka inoa o “Kaume”, maloko o ka hale inu rama.]
Aele loa au i ike ia leta wahi a Keaka. Aole no hoi i loaa mai ia’u kekahi leta mai ia Ionakana wahine mai.
Ia Onila Maka e ku ana me kona mau aahu malalo o ka inoa o Mareka Kulani, aole loa oia i pane aku.
No ka mea, aole loa e hiki iaia ke hoomaopopo iho i keia hoole paakiki loa o ka Hapa-Ilikini malalo o keia mau hana hooweliweli ana a pau loa.
No kekahi manawa, ua manao iho la oia he mea okoa aku ka mea a ka wahine i hoolimalima ai e lawelawe i kana mau hana; aka, i ka wa a Keaka i hoole aku ai, aole loa i loaa aku iaia kekahi palapala, ua manaoio iho la ka Makai Kiu i na olelo a pau a ka Hapa Ilikini he wahahee wale no.
A mahope iho pane aku la oia.
Ua manao iho nei au e lawe i kou ola, aka, he pakaha wale aku no ia i ka waiwai a ka mea li-kanaka; o hele, a ina kaua e halawai ana ma keia mua aku, alaila, o kou hopena ia!
Iloko oia wa, ua maopopo ole iho la ka Keaka mea e hana aku ai.
Oiai, eia oia iloko o ke kulana a ka pilikia a me ka nele, e like me ka mea i hoike mua ia ae nei, a mamuli hoi o ka make ole ana nei, a mamuli hoi o ka make ole ana o kahi luahine iaia, nolaila, aole loa e hiki iaia ke manao ae e loaa mai ana iaia he mau dala mai ia Ionakana wahine mai.
No ka mea, i na he oiaio ka ka malihini i hai mai ai iaia, alaila, aole io no e loaaa mai ana iaia ke kau washi hapaumi.
Ua manao ka malihini, e hele aku ana oia e like me kana i kauohe aku ai, aka, ninau mai la nae oia:
Owai oe? A pehea hoi i maopopo ai ia oe keia mau hana @aau?
Ina kaua e hui hou @ na keia mua aku, alaila, e ike no oe i ko’u inoa; aka ano, ina paha he minamina oe i kou ola, alaila e hookaawale aku oe mai ia’u aku. Ua hilinai oe me ka manao paa maluna Ionakana wahine, aka, ma kekahi o keia mau la aku, e ike no auanei oe, ua haalele mai oia ia oe. No ka mea, he paahana wale no oe no kona mau makemake, a iloko hoi o keia hora ke ake nei oia e kaawale aku oe mai iaia aku, a e hana mai no auanei oia ia oe e like me kou lawe ana i ke ola makamae o Hale Keleneka.
I ka wa a Keaka i lohe aku ai i keia mau huaolelo hope loa, huli ae la oia a holo aku la e like me ka mama o ke dia.
Ano, e na makamaka, ua haulehia hou na manaolana o ka Makai Kiu.
He oiaio, ua haulehia kona mau manaolana ma o Ionakana wahine la, a ua haule pu hoi kona mau iini ana ma o ka Hapa-Ilikini la, mamuli o kona hoole paakiki.
O na aahu ano e a Onila Maka i aahu ai, ua manao paa ia oia ka mea nana e kono aku ia Ionakana wahine e hoike mai i na mea a pau.
A he hana hoi nana i hoolala me ka noeau nui, no ka mea, aole loa i manao o Ionakana wahine, he kino okoa ko loko oia mau aahu.
No ka mea, o Mareka Kulani maoli ka mea nona ka inoa ana i lawe mai ai iloko oia wa, ua kamaaina a ua lawelawe pu iloko o na hana karaima me Ionakana wahine iloko o kona mau la opiopio, a mamuli hoi o ka hoala hou ia ana mai oia mau hana weliweli kahiko, e maka’u ai la hoi oia.
Aka, aole nae pela, oiai ua ili mai no ka makau a me ka hopohopo maluna ona, aka, aole nae i lawa pono e hiki ai iaia ke hai mai haalole ia ka hana karaima ana e manao nei e lawelawe.
No keia kumu, ua pihoihoi loa iho la loko o ka Makai Kiu.
No ka mea, mamuli o ka hoole paakiki loa o Keaka Ilikini, me ka maka’u ole i kana mau hooweliweli, nolaila, hopohopo iho la oia, malia ua hana io ia no kekahi pepehi kanaka.
Oiai, he mau kumu kupono loa kekahi ak a Makai Kiu i manaoio ai aole kela o ke kino Mariona Adeline i kanuia ai ia la.
A he kino no ka mea okoa ka mea i kahikoia me na aahu mare o Mariona.
Nolaila, ua ala akahele mai la kona noonoo no keia kino hoopunipuni me ka nalu iho iloko ona malia he kino okoa aku no kekahi i huna ia ma kahi e aku, aka, aole nae he mau hoailona nana i hooia mai i kona manao hope.
A i na ua pololei kona manao hope, alaila, o ka loaa ana a me ka’ikeia ana o kela kino iloko o ka muliwai i kahi koia me na lole nani e anapa ana me na daimana, he mau hana akamai a maalea ia, i wahi e hoohuai ole ia ai, a imi pono ia aku hoi kah i hana ia ai o ka hewa.
Ia wa, kamakamailio iho la oia iaia iho, a hele aku la a hiki i ka puka e hiki aku ai i waho o ka ilina.
Ma keia wahi, he mea kupono ia makou ke hoike aku, ua ike mua no ka Makai Kiu ia Keaka Ilikini iloko o ka ilina, oiai oia e kamailio pu ana me Ionakana wahine.
No kona ake nui no hoi e halawai pu me Keaka, kona kumu o ka hoi hou ana aku iloko o ka ilina, mahope iho o kona alakai ana aku i ka wahine i waho.
He elua la mahope mai o na mea i hoikeia ae la maluna hiki aku la ka Makai Kiu ma ke kulanakauhale o Nu Ioka.
Ma kekahi la, iaia i hoi aku ai ma kona keena, loaa iho la iaia kekahi palapala mai ke kauka mai nana e lapaau ana ia Hale Keleneka; e kauoha mai ana e hele aku oia e ike i ua kanaka la.
Me ka manao hopohopo o ke kaumaha e hakuikui ana i kona puuwai, ku ae la oia a hele aku la me ka hoomanawanui e halawai me ke Kauka.
Iloko o keia wa, ua manaoio iho la o Onila Maka, ua pepehi maoli ia no o Mariona. Na keia manao hope ona i kono mai a i hoike mai hoi i kona noonoo ua haulehia ka manaolana a kona puuwai aloha no ke ola hou o Hale Keleneka.
No ka mea, he elua pule i hala ae, mai ka la i laweia aku ai o Hale Keleneka a hiki i keia la, akahi no a loaa mai iaia he palapala mai kona mea mai nana e lapaau ana. Aka, maloko nae oia wahi leta, aohe he mau olelo hoolana, e hoihoi ai, a e mama ai hoi ka naau o ka hele ana aku i ke ala loa, e ike i ka mea i manao nui ia.
I ka Makai Kiu e naue hele ana ma ke alanui, ua ala mai la na hoomanao ana iloko ona no kana mau hana a me na mea i ulia mai maluna ona iaia e lawelawe ana i keia hana iloko o na malama pokole i hala aku la.
Ina e loaa ana ia’u he mau hoike kupono no ka make ana o Mariona, wahi ana i namunamu iho ai, alaila, e hopu koke aku no au i ka poe hana hewa, a haalele iho i keia aina.
Iaia i hiki aku ai ma ka hale o ke kauka e noho mai ana oia ma kona keena hookipa.
A aia hoi ma kona mau helehelena na hoailona o ka mino aka, a he ano e hoi kana mau hana a pau imua o kana malihini.
Ia wa, ike aku la na maka o ka Makai Kiu he mea ano nui ka ke kauka e hai aku ana iaia, nolaila, pohihihi iho la oia i kana mea e hana aku ai imua ona.
He nuhou nae paha kekahi au e hai mai ai ia’u? wahi a ka Makai Kiu i nihau aku ai i ke kauka.
Ua makaukau anei oe e lohe no kekahi mea kaumaha? wahi a ke kauka.
Ia wa haikea ae la na maka o ka Makai Kiu.
Nolaila, ma ke ano o ka ninau a ke kauka hookahi no haina-oia keia, ua make ka mea i laweia aku e lapaau malolo o na lawelawe ana a ke kauka.
Aka, aole i hoike mai ka Makai Kiu i kona ano pihoihoi.
No ka mea, he hana mau ia na kona noonoo o ka waiho malie aku i na hana a pau a na lakou no e hoike mai i ka puana.
A mahope iho, pane malie aku la oia i ka haina o ka ninau a ke kauka:
Ua makaukau au no na nuhou a pau au e hai mai ia ia’u.
Heaha la ka waiwai e loaa mai ana i na e make ana ka mea a’u e lapaau nei? wahi a ke kauka i ninau aku ai.
Oiai ke puapuai mai nei na hoailona o ka hololea o ka’u hana, nolaila, he pono nui e loaa mai ana i na e oluolu mai na Lani e lawe aku i ka hanu o ka mea au e lapaau nei, i ole ai e hookaumaha wale ia mai ka poe ola, ma ke kiai ana aku iaia i ka po a me ke ao.
Kahala! Ua kuhihewa au ua manao loa la oe no ka hoola hou ia mai o ko hoaloha e like me kona mau la mua?
Ua makaukau au i na wa a pau no ka hopena o kau mau lawelawe ana, ina no ka make, ua hiki-a ina hoi no ke ola, ua pomaikai kaua.
Auhea oe, aole i lawa pono ko’u ike no ka hai ana aku ia oe i ka hopena o ka mea i loohia me ka pilikia, aka, eia ae no nae kekahi keonimana ma kekahi aoao o keia rumi, nana oe e hoike mai i ka hopena o na mea i hono ia’e makou, nolaila, ke lana nei ko’u make haawi mai ana oe ia’u i ka mahalo no ko’u lawelawe akahele ana maluna o kona kino walohia.
I ua kauka nei i pane ae ai i keia mau huaolelo maluna ae, ku ae la oia a alakai aku la i ka Makai Kiu.
Iloko hoi o keia wa, aole loa e hiki i ka Makai Kiu ke paana i kekahi mau huaolelo.
Aka, haupu ae la nae oia me ka manao, iho aole e halawai mai ana oia me na nuhou kaumaha.
No ka mea, ma na helehelena a pau o ke kauka, ua hele oia a ulumahiehie nolaila, he hana hoapaapa wale iho no ia na ke kauka.
Ia laua i hiki aku ai iloko o ka rumi, aohe mea oloko, ia wa pane mai la ke kauka:
Auwe! Ua hala’aku nei kuu makamaka iwaho; e hele ae au e olelo iaia e komo mai.
Holoholo malie iho la ka Makai Kiu iloko o ka rumi no kekahi manawa, a lohe aku la oia i ke koele ana mai a kekahi kapuai wawae.
Ia wa huli ae la oia e nana i ka mea i komo mai la, aka, iaia nae i huli pono ae ai, ua lele ae la kona hauli a naka ae la kona kino.
Aole i pau.
KA MOOLELO
A ME NA HANA A
JAS. A GAFILA,
KA IWAKALUA O NA
PERESIDENA O AMERIKA HUIPUA.
KA MEA I HOOKUMU I KONA KAHUA:
“UA AHONA AU E HOINO IA MAI NO KA PONO, MAMUA O KO’U HOOKO ANA I KA HEWA.”
O Kenela Buela, oia ka Ailhikaua o na koa aupuni iloko o ka mokuaina o Kenetuke, a o kona ano a me kana mau hoolala kaua ana, ua like no ia me kekahi o na Kenela e ae, oia hoi ka lohi a me ka loloiahili o kona hoonee ana i kona mau puali kaua. I kona lohe ana, ua hiki mai o Kenela Gafila me kekahi puali kaua kokua aupuni, ua kauoha aku la oia iaia e hele mai imua ona, a nana e hoike aku i ka papakuhikuhi no ka nee ana o na puali kaua Ma ke kakahiaka o kekahi la, ua hiki kino aku la o Kenela Gafila imua ona, a hoike mai la oia i na mea a pau i hoomakaukau ia maluna o ka papakuhikuhi, a oiai laua e nana like ana maluna o ka pepa, me he mea la, he kanaka o Gafila i maa i ka hele ana iloko o na kaua nui, ka hookohu o ka nana ana maluna o ka mea ana i ike ole ai a i i hana ole ai hoi, hoomaoe iho la ua Gafila nei, he mea pono no lakou e komo koke aku iloko o ka mokuaina o Kenetuke me na mahele ekolu me ka hakalia ole. O Kenela Buela, ma kona lohe ana i keia, manao iho la oia, aole i’ike keia kanaka i kana mea e kamailio nei, oiai, aole i kulike kona manao e like me kona, a oiai hoi, ua hele oia iloko o na kaua he lehulehu wale, aole nae he hookahi o na Kenela e ae i manao e hana ia ka papakuhikuhi o ke komo ana o na puali kaua i ekolu mahele, ina aole e loaa ana kekahi mau kokua no ia aoao, nolaala, hooholo ae la ua Kenela Buela nei, e hoomoe ia keia hana a hiki i ka la apopo.
Hoi mai la ua Gafila nei, a noonoo nui iho la oia i na mea ana i ike, ai ma ka papakuhikuhi a ka Alihikaua Buela. I mea e hooko ai oia i kona manao imua @ kela kanaka, lawe mai la oia i kana mau mea i heluhelu ai iloko o na buke moolelo lehulehu e pili ana no na kaua ma na pili kuahiwi, a kakau aku la oia i ka papakuhikuhi a Kenela Buela, maluna o kekahi apana pepa, a kakau aku la no hoi oia i kana ma kekahi pepa kaawale, a oiai oia e kilohi ana ma o a maanei, hoopaa iho la oia maluna o kana pepa he ekolu mahele e maki aku ai ma na lihi aina o ka mokuaina o Viginia, a ua manao oia, ina e ae ana ka Alihikaua i keia mea ana i hoolala ai, ua maopopo iaia kahi ana e hele aku ai imua o ka enemi me ka maalahi, a e loaa ana no hoi he manawa no lakou e kakali ai no ka manawa kupono e lele kaua aku ai i na enemi. E like me ka mea i hoike mua ia ae nei, he kanaka of Gafila aole i loaa na kuhikuhi kupono ia no ke kahua kaua, a aole no hoi oia i ku iki ma ka aoao o na pukuniahi kaua ua makaukau me ka pauda, a oki loa aku hoi i ka lawelawe maoli ana a alakai i kekahi puali koa imua o ka enemi, aka, o keia mau mea ana i ike ole ai a kuhikuhi ole ia mai, lawe mai la oia i ka naauao, ke akamai a me kona noeau, a na keia mau mea nui ekolu e alakai iaia maluna o kela kahua kaua weliweli o na kipi, a na Gafila hoi keia mau olelo penei i kona mau hoa’loha maluna o ke kahua kaua i ka olelo ana aku:
“Aole e hiki e loaa kekahi mea i makemake ia e loaa, ke ole e hoohana ia na mea hana no ka mea i makemake ia;
“Oia hoi, ina ua nele ke aupuni i ke kanaka ole, he mea makehewa no ka Peresidena ka noho ana ma ka noho alii,
“Ina no hoi paha he hookahi wale no mea i makemake nui loa ia a aloha ia hoi maluna o keia ili honua, oia ka mea i kapa ia – he kanaka koa; alaila o ua kanaka la auanei ka mea hiki ke aa e ku imua o ke alo o ke akua lapu o ka po, a olelo pololei aku imua o kona mau maka, - He Diabolo oia,
“Pela kakou maluna o keia nahelehele e ku nei. Ina ma keia wahi kakou e hoohana ole ia ai, aole no e loaa ana ka mea a kakou e makemake nei e loaa, ajaila, hoi aku i ko kakou mau home e noho ia ana e ka ohana; aka hoi, ina e hana koke ana lakou i ka hana iloko o na la pokole, alaila, iloko o na minute hahana o ka hana me ka hoomaha ole, ua manaolana au, e loaa ana ia kakou ka mea i makemeake ia, oia hoi ka lanakila.”
Ma ke kakahiaka mai o kekahi la ae, hele hou aku la ua Gafila nei imua o Kenela Buela no ka hooponopono ana i ka papakuhikuhi i manao ia no keia puali kaua i ka la apopo. I kona wa nae i hiki aku ai imua o ka Alihikaua, wehe ae la oia i kekahi apana pepa ana i hoomakaukau mua ai mamua ae o ka manawa, a hoike aku la oia imua o ka Alihikaua Buela. a o keia apana pepa ana i wehe ‘ae ai, he papakuhikuhi ia no ka nee ana o na koa aupuni iloko o na mokuaina kipi me na mahele ekolu.
Mahope iho o kekahi manawa loihi o ke kamakamailio ana no keia papakuhikuhi hou mawaena o ka Alihikaua Buela a me Kenela Gafila, ninau mai la ka Alihikaua ia Gafila, ina ua hiki iaia ke aa aku e alakai i ka mahele hikina ma ka aoao hemao na puali kaua i hoonoho mua ia ma ka maokuaina o Misouri malolo o Kenela Heleka. “Ae,” wahi a Gafila i ka Alihikaua. Nolaila, o kahi ana e alakai ai i kona puali koa, oia kahi e hiki ke olelo ia, na ke kanaka i maa i ka uwahi o ka pauda e hoonahoa aku ka hele ana imua o ka enemi, oiai lakou ma ke kulana makaukau imua o na koa anpuni. O ke kauoha a ka Alihikaua Buela, ua haawi ia ia Gafila kahi oi aku o ka paakiki me ka make iloko o kela awawa kuhoho a me ka nahelehele, o kana wahi iho la ia e hoohana ai i kana mau mea hana, maluna o ka lepo malihini.
O ka la 13 o Dekemaba, oia kekahi o na la poina ole ia Gafila iloko o kona mau la e ola ana. No ka mea, iloko o ua la ala, ua loaa mai la iaia ke kauoha mai ka Alihikaua Buela mai, e maki koke aku oia me kona mau puali koa iloko o ke awawa o One Nui e hui me na enemi. O na puali koa i haawi ia mai iaia i keia manawa, ua hiki aku ia i ka 1,300 koa; a mai loko mai o keia, he ekolu puali hele wawae a me elima puali koa kaua lio, kue aku i na enemi ma kahi kiekie o na puu he 5,000 ka nui, malalo o ke alakai ana a kou lakou mau Kenela iho.
O kahi a na enemi e ku la iluna o na kualapa, he wahi ia ua maa ia lakou, ua ike ia na poopoo o keia mau kuahiwi, a o Gafila nei la, he wahi malihini loa ia iaia, aole oia i ike i kana wahi e hele nei. Ua lohe oia, aia na enemi ma kahi kokoke i kau wahi puulu kauhale o Painavile, aka, o ka oiaio nae, aole lakou malaila, ua maki like mai na koa kipi mai ia wahi mai, a ua auhee na koa aupuni malalo o Kenela Masela, a aia na enemi ma ke ala kahi a Gafila me kona mau puali koa e pii aku nei. A oiai lakou e hoomau ana i ka pii, halawai koke aku la lakou me kekahi mau mahele kaua lio aupuni malalo o Kenela Masela, a na lakou i hai mai ia Gafila, ua auhee na koa aupuni ma Painavile, a eia lakou mamua pono o keia awawa kahi i hoolulu ai no ka manawa wale no, malia paha, o nee aku lakou imua me ka awiwi nui.
O keia mau lono i hai ia mai iaia, ua hala ka manawa kupno no ka hui ana me na enemi, a o ko lakou wahi e hele nei i keia manawa, ke nee ala lakou i na mokuaina hikina, a o na puali kaua aupuni hoi malalo o kekahi mau Kenela e ae, ua hoolilo ia lakou i mau mea ole imua o na kipi, ua like loa lakou me na puahiohio e puhi ia ana e ka makani.
Hoomau aku la ua Gafila nei i ka pii ana iuka, a i ka manawa i uhi mai ai o ka po, hoomaha iho la lakou ma ka nahelehele a hiki i ke ao ana. Ma ke kakahiaka ana ae, hoomaka hou aku la no lakou i ka nee imua, a ma ka auina la o ua la nei, hiki aku la na koa aupuni i Painavile; aole nae i ike ia aku na enemi mamua, nolaila, ua hoomaha hou na koa ma ke ala no ka la apopo.
Ma keia wahi, ua loaa mai la ia Gafiia kekahi lono, e hoike mai ana, aia na enemi ke alualu la i na koa aupuni o Kenela Masela ma Peretonaburga, a ina aole e loaa koke ana kekahi kokua ma ka aoao o na koa aupuni iloko o keia mau la pokole, alaila, he mea maopopo loa, e pio ana na koa he 5,000 malolo o Kenela Masela a me kona mau lako kaua pukuniahi. O Gafila e hele aku nei, ua nele oia i na pukuniahi nunui na kona mau koa, a he mea hiki ole paha ke manao ia, o Kenela Gafila ka mea nana e hoopakele ai i kela huina nui o na koa malalo o kela Kenela, nona ka ikaika i oi pakolu ae mamua o ko Gafila.
Ma ka po o ka la 8 o Ianuari, hoouna malu aku la o Kenela Gafila i kekahi elele e hele aku a hui me Kenela Masela, a e hai aku iaia, ua hiki mai oia iloko o ke awawa no ke kokua ana iaia, ina he mea hiki iaia ke kupaa ma kahi ana e ku la, oia hoi, ina oia e hoouka ana i ke kaua i ka la apopo, ua makemake ia na koa malalo ona e pani mai i ka nuku o ke awawa e puka ana iwaho, i kumu e hiki ole ai i na enemi ke puka aku no kekahi mau kauhale hou aku no @ lako ai. O keia mau hoolala ana a Gafila i manao ai e hooko ana keia Kenela, aole loa oia i aa e ku hou mai no ka manawa elua o kona auhee ana.
Ma ke kakahiaka nui o ka la 9, makaukau ae la o Gafila me kona ma puali koa a maki akua la lakou ma ke ala e hiki aku ai imua o na enemi. O kahi a na koa kipi e ku nei i keia manawa, ua lawe ae lakou ia luna o kekahi puu kiekie, a ua kau ka lakou mau pukuniahi ma na wahi i manao ia e pii aku ai na koa aupuni. Iloko o na hora pokole o keia maki ana, hiki kokoke aku la lakou ma kahi me mau mile ke kaawale mai lakou mai, a iloko o ia wa i hoopuiwa ia ae ai o Gafila a me kona mau koa, i ka ike ana aku i na enemi e ku mai ana me ka makaukau nui ma ke ala a lakou e pii aku ana, aka, o ke kanaka i loaa iaia na noonoo maikai a heluhelu mau hoi i na buke e pili ana no na mea kaua, a paanaau iaia ma ka naau, pela o Gafila e lawe nei i kona mau kona imua o ke ahi a na enemi, oiai lakou e kipoka ia iho ana maluna e like me na pohaku liilii e lu ia iho ana i ka honua. O keia mau mea i hoike ia ae la no ke kipoka ia ana o keia mau puali koa, hoomau aku la na koa aupuni i ka pii pololei ana iloko o ke awawa me ka manao ole a’e i keia make nui e lu ia iho nei maluna.
Aole i pau.
KA SULETANA O TUREKE.
Ua hoike mua aku makou i ka hoohalike ana o ke Suletana o Tureke iaia iho me ka Emepera o Rusia, ioa hoi kona hoopaa ana iaia iho iloko o kona hale alii me he paahao la. Oia mau lono mua a makou i hoike aku ai ua hoiaio ia mai e na lono i hoea hou mai nei. Ua olelo ia, ke mau ala no na hiohiona kupilikii nene kipi ma Tureke ma o na hana kupono ole a ke Suletana, a ma ia mau hana ana, ua hoopuni ia oia me na ao omamalu o ka hoala kipikipi, e ka ai no maluna o kona poo ponoi. Ke ano kuee nei hoohalahala na koa o ka puali koa. No keia mau hana, ua papa loa ia ke komo ana o ke poe a pau iloko o ka pa alii o ke Suletana.
Ua hoopaa iho ke Suletana laia iho iloko o kona hale alii, a i na Poalima wale no oia e hele ai i ka pule, a maloko oia o kona kaa i hanaia a paa loa, a he hiki ole ke komo ka poka pu panapana a pu raifala, e lawe ia ai i ka halepule. E lawe mau ana oia he mau pu panapana ma kona kino, a ua hooweliweli aku oia i ka poe a pau e ku ana imua o kona alo. O kona kauwa lawelawe ponoi, ua make oia i ki ia no eia i ka pu. Ua komo ka manao iloko o keia kauwa e noi aku me ka haahaa imua o ke Suletana, e ae ia aku oia e hookuu ia no ka hoi ana i kona home e ike i kona ohana, aka, aole i puka aku ka huaolelo mai kona waha aku, ua kani e aku la ka pu, a make loa iho la oia.
O kau haina e G. W. Kupaokaaina no ka ninau Olelo Beritania a ka poe lawe Elele o Puehuehu, ua pololei a ua kulike me ka lakou haina i wahio mai ai me makou, oia hoi “Polike.” Ua eo no ia oe ka hanohano o ke kahua mokomoko a oukou.