Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXI, Number 23, 10 June 1882 — Page 1
This text was transcribed by: | Pualani Steele |
This work is dedicated to: | Puakea Nogelmeier |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXI. HELU 23 POAONO, IUNE 10, 1882. NA HELU A PAU 1071.
KA NUPEPA
Kuokoa me ke Au Okoa
I HUIIA.
KA MOOLELO
o
ONILA MAKA!
KA MAKAI KIU KAULANA
o
ENELANI!
A O KA MEA
POHIHIHI O KA 1868.
MOKUNA XIII.
Hoapaapa imua o ka waha o ka pu---Haawi pio---Loaa na mea kaua----He papu lewa---Hoopaa ia na lima---He niele no ka mea kahiko---Ka hiki ana ma ke ka-e o ka auwai---He hana hoopahaohao.
KA hoomaopopo iho a ua Makai Kiu nei i kona kulana, o kekahi keia o na kulana pilikia loa ana i ike ai iloko o na makahiki he lehulehu o kona noho ana iloko o ka oihana.
No ka mea, aole i loaa iaia he manawa kupono e noonoo ai no kona pono.
Ia wa, kahea mai la ke kanaka ma ka puka aniani iaia:
Auhea oe e kahi Olelo E, ina oe e hoao ana e kue mai. alaila, e ki koke ia no oe! Nolaila, o ka pono wale no ia oe, o ka haawi pio mai ina aole, e make ana oe!
No ke aha ko'u mea e haawi pio aku ai? Ua pupule ia paha oukou. Heaha auanei ka'u mea i hana iho nei, o ka oukou hele ana mai nei me na pu a me na pu panapana, a olelo mai, e ki mai i kuu poo!
Aole e hiki ia makou ke hoopau wale i ko makou manawa i ka hoolohe ana i kau mau olelo e kena kanaka ino! He pio oe na makou. Nolaila, ke hopu nei au ia oe ma ka inoa o ka Loio Apana.
No ke aha oe e hopu mai ai ia'u?
No ka pepehi kanaka!
Ka! ua pupule ia oe! Owai ia mea a'u i pepehi ai, no ka mea, he malihini au?
E wawahi aku i ka puka e na hoa! wahi a ke kanaka me ka pu i kona mau hoi.
Lohe aku ia ka Makai Kiu i ke koele o ka puka.
Mahope iho o kona hoolohe ana aku i ke koele a ka puka no na manawa ekolu, pane aku ia oia:
Alia a wehe aku au i ka puka; paikole, aole i maopopo ia'u ke kumu o ko oukou hele ana mai imua o'u me he mau pipi ahiu ia. Paikole, ua pupule maoli oukou!
Mai ae aku iaia e wehe mai i ka puka, o holo ino mai auanei wahi a Koma.
Pehea e hiki ai ia'u ke holo ino aku, no ka mea, aia no ia oe ka pu, a malia o ki mai oe ia'u ina au e hoao ana e mahuka?
Ia wa, lohe aku la keia i ke koele mai o waho o ke pani puka, no ka mea, e noke ana i a kanaka mawaho i ka hamare i ke pani puka me ka pauku laau nui.
Hele ku la ka Makai Kiu a kokoke i ka puka. ia manawa, kahea hou mai la ka mea e paa ana me ka pu:
E ku malie iho oe e kena pupaka, o ki ia aku oe e a'u!
Ua ike mua ua Makai Kiu la mai kinohi mai, aole keia poe kanaka he poe makai kumau no ke aupuni, aka, he poe makai kauwai lakou no na kuaaina; nolaila, hopohopo iho la keia, maiia iloko o ko lakou hupo e ki ia mai auanei lakou iaia. nolaila, ku malie iho la keia iloko o kona wa i kaheaia mai ai e ku malie.
Aia no nae ke hoomau mai la na mea mamua o ka puka i ka wawahi a hiki i ka wa i nahaha liilii ai ke pani puka a haole mai la iloko.
E keaka, hopu ia aku a paa, a o oe hoi e Bila e kokua aku oe! wahi a ka mea e paa ana i ka pu. (Aole keia o Keaka Ilikini.)
I kona wa i hopu ia mai ai, aole oia i kue ako ia lakou, aka, ua holo koke ae la ka wela hahana o kona koko a puni kona kino.
O ka mui loa keia o kona haawi pio ana aku iaia me ke kue ole aku i kona poe nana oia i hoopaa iloko o kona mau la.
Aka, ua ike no paha oia, he mea kupono ole iaia ke kue ana aku i ka poe nana oia e hoopaa nei.
No ka mea, he poe hoopono lakou, a ma kana hoomaopopo iho, e lawelawe ana lakou i ka mana o ka oihana i waihoia aku ma ko lakou mau lima.
E huli iho ma kona kino i na mea eha! wahi a Koma.
Hoomaka iho la na kanaka e huli me ka pupuahulu ma ke kino a puni o ua wahi Olelo E nei, a loaa aku la he mau pu panapana me kekahi pahi o pipi loihi.
Paikole! He papu lewa ka keia kanaka pupuka! wahi a Keaka mahope iho o ka loaa pakahi ana aku o keia mau mea a pau.
Mahope iho o ka loaa ana aku o keia mau mea a pau ma kona kino, imi iho la lakou i kaula e hoopaa ai i kona mau lima a paa.
I ka wa a na kanaka e hoopaa ana i kona mau lima, nana pono iho la keia i ka hawawa o ka lakou nikiniki ana i kona mau lima, a mino aka iho la keia, aka, i ka nana ae, aohe ona wahi e pakele ai.
He oiaio paha ia manao on a, oiai, aole i maopopo lea iaia ka hopena o keia hana.
No ka mea, ua like na sekona a me na minute iaia me ka momi, a e haule hope ana paha kana mea i lawelawe ai no kekahi mau pule, mamuli o kona paa ana aku i ka hale paahao.
Aole i hookuu iho o Koma i kana pu ilalo, a hiki i kona wa i ike aku ai ua paa kona mau lima i ka hoopaa ia.
Aia ihea kau wahi i waiho ai i ke kino make e kena kanaka ino? wahi a Keaka.
O ke Kino hea kau e ninau mai nei? Paikole! Me he mea la, he poe pupule oukou i mahuka mai nei mailoko mai o ka hale pupule, o ka oukou hele ana mai nei e hana ino i ka mea noho malie e like me keia.
E hoike aku ana makou ia oe i ko makou ana pupule e kena puuwai eleele, nolaila, he mea pono ia oe ka hai pololei mai i kau wahi i waiho ai.
Heaha ia mea a'u e hai aku ai? Paikole aole i maopopo ia'u ka oukou mea e kamailio mai nei.
E ike no auanei oe i ka makou mea e kamailio nei. Heaha na mea o loko o kena eke?
Iloko o keia eke? Aole na'u keia eke. Pehea e maopopo ai ia'u na mea o loko o keia eke.
Lalau iho la kekahi o na kanaka i ke eke a wehe ae la a hoohuli iho la i ka waha ilalo a haule aku la na aahu i oki loa i ke koko iluna o ka papahele.
I ka ike ana iho o ua kanaka nei i na mea o loko o ke eke e waiho ana iwaho ua hele a oki loa i ke koko, hooho like ae la lakou me ka leo kahaha a o kekahi hoi o lakou, iloko o kona hora o ka pihoihoi, kui aku la oia i ka Makai Kiu me ka ikaika a haule aku la oia ilalo o ka papahele ma ke kuono.
I ka wa i haule aku ai ua Makai Kiu la ilalo, moe malie iho la no oia malaila.
Aole oia i uwe ae no ka eha, aole no hoi oia i puana ae i kekahi leo huhu, aka, ua hiki loa nae ke ikeia ka hulili o kona mau onohi.
Aole loa oe i pono e Keaka i ko hana pela, wahi a Bila, a hele aku la oia e kokua i ka lakou pio e waiho ana ilalo.
Paikole, aole e hiki ia'u ke uumi iho i ko'u inaina, wahi a Keaka a pane hou aku la: Ua makemake loa e haehae liilii aku au i na lala a pau o kena kanaka ino.
Mai hana hou pela, wahi a Bila. No ka mea, ua paa kona mau lima i ka nikii ia, nolaila, aole oe e pono e kui hou iaia.
He oi kou a ka puuwai aloha i ka limakoko!
Mai manao oe pela. No ka mea, ina e hoopaiia ana kela kanaka, a ina hoi, aohe mea manao koa e ae o keia aupuni nana e oki ke kaula li kanaka, alaila, owau no ka mea nana e oki: aka, aole paha i kupono ka hana ino e ana mamua ae o ka manawa.
I ua wahi Olelo E nei i hapaiia ae ai a ku iluna, me kona lohe i na olelo a Bila, puana ae la oia:
He keonimana oe, nolaila, kehoomaikai aku nei au ia oe. Aohe i maopopo iki ia'u ke kumu o ko oukou hopu ana mai ia'u me ka hoopaa pu iho i ko'u mau lima, a ina no hoi ua nui ko'u hewa, aole ia he mea na oukou e hana ino mai ai ia'u.
Auhea oe e kena wahi elemakule, eia me makou na hoike oiaio no kau hana ino e hiki ai ke hia oe, nolaila, o kou pono ka hoike mai me ka oiaio i kahi i waiho ai o ke kino kupapau.
O ke kino hea kau e olelo nei?
Ke kino o ke kanaka i pepehi ia ai.
Ke kanaka hea ia?
Ke kanaka no hoi au i pepehi ai: ke kanaka nona keia mau aahu.
Aole au i pepehi i kekahi kanaka, a aole no hoi au i ike i ka mea nona keia mau lole.
He makehewa wale no ia oe ka hoole ana, no ka mea, he kumu ia nou e pakele ai ina oe e hai pololei mai ana.
Aohe a'u mea e hai aku ai.
No keia pane a ka Makai Kiu, ku ka hou iho la lakou no kekahi minute a pane ae ia o Bila:
Ke ku nei au ma ka manao e lawe pololei i ka kakou pio a hiki i ka hale paahao.
Aka, kue mai la nae o Keaka me Koma no kona manao, oiai, ua piha loa ia laua me ka houoli no ka laua mea i ike ai, nolaila, ua manaopaa laua e hoomau aku i ka imi ana a loaa ke kino kupapau o ka mea i pepehiia, i mahuahua ae ai ko laua mahalo ia e na kanaka, a maluna ae hoi o ia mea, o ka imi e papahi i ka lei hanohano o ka inoa kaulana.
Malia ua kuhihewa kakou e na hoahanau? No ka mea, ma ka nana ana i na hana a keia kanaka, aole ia o ka hana i maa i ka mea hewa, aka, ma ka aui hou ana ae a nana aku i keia mau hoike leo ole, ua maopopo lea, iloko no ia o kona mana, a ua moakaka hoi kona hewa ma ia kumu.
Pehea ia e kuhihewa ai kakou? E nana aku i kela kulu koko iluna o ka papahele! Aole anei keia mau aahu i oki loa i ke koko na lole o Hale Keleneka i aahu ai ma kona la hope i ike ia ai oia---a aole anei i lako pono keia kanaka i na mea make ma kona kino i kona wa i hoopaa ia ai?
He oiaio ia, aka, aole nae keia o ke kanaka a kakou i manao ai e loaa ana ianei, a aole no hoi keia o ka hale o keia kanaka.
Ka! Hele oe pela. Ua loaa ia kakou ke kanaka a kakou i manao ai; nolaila, he makehewa wale no ka lauwili ana.
I na makai e kuka ana no ka lakou pio, e hoolohe ana no nae ka Makai Kiu i ka lakou mau olelo a pau.
Ua hauoli loa oia no ka lakou mau kamailio, no ka mea, malia iloko o ka lakou mau kamailio e loaa ai iaia kekahi mau meheu hou e hiki ai iaia ke lawelawe hou i kana hana.
Aole anei oe e mihi mai i kahi au i huna ai i ke kino kupapau, wahi a Koma i ninau hou aku ai i ka lakou pio.
Aole i maopopo ia'u ke kino o ka mea a oukou i kamailio iho nei, wahi a ka Makai Kiu.
Ia wa hoomaka iho la lakou e imi a puni ua wahi hale nei.
He hapalua hora ka loihi o ka manawa o ka lakou imi ana me ke ko ole o ko lakou makemake.
Mahope iho pane mai la o Koma:
E pono kakou e lawe aku iaia nei a waiho aku ma ka lima o ka mea malama hale paahao.
Nolaila hooholo iho la lakou e lawe i ka lakou pio i ka halepaahao.
Ua hoike mua ia aku imua o oukou, he kanaka wiwo ole o Onila Maka, a ua komo kino hoi oia iloko o na kulana pilikia he lehulehu, aka, aole pala lakou i oi aku mamua o keia.
Alakai ia aku la keia mai ua wahi pupupu hale nei me kona paa i ke kiai ia ma kela a me keia aoao o kona kino, oiai hoi o Koma e hahai aku ana mahope o kona kua me kana pu i makaukau i kela a me keia manawa.
Ia lakou e alakai ana i ka lakou pio ua hoao hou aku la o Keaka e ninau iaia e mihi mai.
Pane aku la oia iaia penei:
He mau hoahui no anei kekahi ou iloko o keia karaima?
Hele oe pela, ua pupule ia oe, wahi a kahi Olelo E.
Iloko oia manawa, hiki mai la lakou nei ma ke ka-e o kekahi auwai a malaila hoi kahi i hanaia ai o kekahi mea hou.
Aole i pau.
KA MOOLELO O KA
AHAOLELO
KAU KANAWAI
O KA
A. D. 1882.
La Hana 23, Poaha, Iune 1, 1882.
Halawai ka hale e like me ka mau. Heluheluia ka moolelo o ka la i hala a aponoia.
Na Palapala Hoopii.
Na Kamakele mai Makawao e noi ana e hoomauia aku no ka olelo Hawaii iloko o na kula Aupuni. Waihoia i ke komite hoonaauao.
Na Mahoe mai Waialua mai e noi ana e ae aku e uku ia na lilo o ke kaahele ana o ka Moi, a puni ka honua. Waihoia i ke komite waiwai.
Na Kaluhi mai Koolau e noi ana e kukuluia i elua kula haole ma kela a me keia apana a puni ka aina. Waihoia i ke komite hoonaauao.
Na Gardner mai Hana e noi ana e hookuuia na makua mea keiki e hoouna ana i ka lakou mau keiki i ke kula mai ka auhau. Waihoia i ke komite aina aupuni.
Na Lilikalani mai Manoa e noi ana e hoakea ia ka inu waiona. Waihoia i ke komite hookolokolo.
Na Lilikalani mai Manoa e noi ana e hookomo ia i $5000 no ka hana hou ana i na alanui. Waihoia i ke komite o na aina aupuni a me na hana hou.
Na Lilikalani mai Honolulu e hoomau ia no ke Kuikahi a e aeia aku ka aie $10,000,000. Waihoia i ke komite waiwai.
Na Gardner mai Hana e noi ana e hoohana ia na paahao ma na apana pakahi o lakou i hoahewa ia ai. Waihoia i ke komite hookolokolo.
Na Lahilahi mai Honolulu e aeia kekahi kanaka i loaa kana wahine i ka mai pake e mare i ka wahine hou me ka hele ole imua o ke kanawai.
Hoike a na Komite mau.
Hoike mai o Nawahi Lunahoomalu o ke komite waiwai, ua noonoo lakou i ka palapala hoopii mai Makawao e noi ana e aeia ka aie $10,000,000, a mai Kona He ua e pili ana no ia mea hookahi; a mai Hana e noi ana e ae ole ia ka aie $10,000,000, a mai Kona Akau e pili ana no keia mea hookahi; na manao ke komite e waiho ma ka papa. Aponoia ka hoike a ke komite.
Mai ia komite hookahi no na palapala hoopii mai Hanalei no ke aku o na wai wai paa a me lewa he 50 keneta, me ka palapala hoopii mai Makawao e noi ana e hoop@i@ ka auhau iho. a mai Puna mai e hoomahuahua ia ka eku o na Makai, a m@ Makawao mai e hoomahuahua ia ka uku o ka Moi i $45,000. a mai Kona Hema e hoopaa ana i ka auhau o na moku@ keiki lehulehu, ke noi aku nei kou komite e waihoia keia mau hoike ma ka papa. Aponoia ka hoike a ke komite.
Hoike a na Komite Wae.
Hoike mai o Kalua Lunahoomalu o ke komite wae no na palapala hoopii mai Molokai, e noi ana i $3000 i uwapo pae ma Pelekunu, $2000 no na alanui, a i $400 no na lawe leta, ua hoike mai ke komite ua ano kanaloa lakou no ka like o ka lima kakau, a ua noi mai e hoopanee loa.
Noi mai o Nakaleka e waihoia ma ka papa. Hooholoia.
Noi mai o Kalua e haawi hou ia aku i manawa hou no lakou; hooholoia.
Noi mai ke'la Kapena e haawi hou ia aku i manawa hou no ke komite hooholomua i ke O@ Leta; hooholoia.
Noi mai @ @ P@ e haawi hou ia aku i manawa; hooholoia.
Na Olelo Hooholo.
Na Pilipo he olelo hooholo i $500 no ka hana ana i wahi pae ma Holoaloa. Waihoia i ke komite o na aina aupuni.
Na Aholo he olelo hooholo e kauoha ana i na Komisina o na Kanawai e hoike mai i ka lakou hoike; hooholoia.
Hoike mai ke'la Kapena na hana lakou a ua makaukau aka no ka noho koke ana o ka Ahaolelo ua manao ia he mea pono e kali iki a pau ae ka noho ana o ka Ahaolelo, malia o hoolo'i ia kekahi mau kanawai alaila komo pu aku iloko o na kanawai mua. Hooholo ia ka olelo hooholo.
Na ke'lli Wilimana he olelo hooholo o na palapala hoopii a me na olelo hooholo e waiho nei ma ka papa e kali ana no na haawina, e haawiia i ke komite o na aina aupuni a me na hana hou, a e hooholoia e ohi hou ia i 5 lala hou a e pakui hou aku me na lala mua, mai kela a me keia mau mokupuni. Hooholoia.
Eia na lala hou: W H Rice, S K Mahoe, J A Kaukau, J M Kauwila, ke 'lii Kapena.
Heluhelu mua loa mai ke 'lii Kapena he kanawai e hoonohonoho hou ai i ka Papa Hoopae Limahana. Waihoia no ka heluhelu alua.
Na Haupu he olelo hooholo i $3000 no na poe e hoomoakaka ma ke awa o Hilo. Waihoia i ke komite o na aina aupuni a me na hana hou.
Nana mai no he olelo hooholo i $2000 i hale makeke no ka apana o Hilo. Waihoia i ke komite o na aina aupuni a me na hana hou.
Heluhelu mua mai o Kaunamano he bila kanawai e hoololi ana i ka Pauku 267 o ke Kanawai Kivila ma ka hoopau ana i kekahi mau lalani. Waihoia no ka heluhelu elua.
Hoolaha mai o Nawahi e lawe mai ana oia he bila kanawai e hoololi ana i ka Mokuna 46 o na Kanawai o 1876.
Na Hana o ka La.
Heluhelu alua ana o ke kanawai hooponopono ana i ka Ohi Auhau mai Hawaii a hiki i Niihau. Hooholoia a waihoia i kekahi komite wae, Kaulukou, Kauai, J M Smith, Aholo, Loio Kuhina.
Hoopanee a hora 2. Noho hou ka hale ma ka hora 2 P M.
Heluhelu alua ana o ke kanawai e hoololi ana i ka Pauku 57 o ke Kanawai Kivila e pili ana i na auhau laikini liilii.
Noi mai o Kaunamano e haawiia i kekahi komite wae---Richardson, Pahia, P P Kanoa, Kaunamano, Nakaleka.
Heluhelu alua ana o ke kanawai e haawi ana i aku hoomau no J P E Kahaleaahu.
Noi mai o Kaulukou e haawiia i ke komite i haawiia ai ka noonoo no ka uku hoomau o Kuihelani; hooholoia.
Heluhelu lua o ka bila kanawai e hoololi ana i ka Pauku 2 Mokuna 35 o ke Kanawai Kivila e pili ana i ka la Sabati. Noi mai o Kaulukou e hooholoia e kakau poepoe.---Noi mai o Kalua e hoopanee loa. Hooholoia e haawi i ke komite wae, Kaunamano, Brown, J Kaae, Ake, Lilikalani.
Heluhelu alua ana o ka bila kanawai e haawi ana i aku hoomau no Mrs. Nihoa Kipi Waihoia i ke komite ia lakou na bila mua elua.
Hoopanee ka hale.
La Hana 24, Poalima, Iune 2, 1882.
Halawai ka Hale e like me ka mau. Heluheluia ka moolelo o ka la i hala a aponoia.
Na Palapala Hoopii.
Na Kamakele mai Makawao e noi ana aole e hiki i kekahi haku kaawa ke hoopaa i kana paahana no ka mai a pela aku mai ka hana. Waihoia i ke komite hookolokolo.
Na Lilikalani mai Manoa e noi ana e hookaaia ka auhau Kula. 2 E auhauia na pake maauwa poi. 3 E auhauia na lio maluna o ko lakou mau kulana. Waihoia i ke komite lehulehu.
Na Lilikalani mai Manoa e noi ana e weheia kekahi alanui kahiko i keakea ia e kekahi poe kuleana. Waihoia i ke komite o na aina aupuni a me na hana hou.
Na Lilikalani mai Manoa e noi ana e auhauia na bipi kano kaa a me na bipi wai@ i 50 keneta. Waihoia i ke komite o na alua aupuni a me na hana hou.
Hoike a na Komite mau.
Hoike mai o Nawahi Lunahoomalu o ke komite waiwai, ua noonoo lakou i na palapala hoopii i waihoia aku ia lakou, a noi mai e waihoia ma ka papa. Apono ia ka hoike a ke komite.
Hoike a na Komite Wae.
Hoike mai ka Loio Kuhina i kona manao e pili ana i ka hookapu loa ana ka waiona, ua hoike mai oia ma kona manao kanawai aole he keakea ma kekahi ano e keakea ana i ka hookapu ana o ka waiona i ka hookomo ana mai iloko o ka aina.
Na Kauai he olelo hooholo i $9000 no ka hana ana i uwapo ma ka muliwai o Waimea, Kauai. Waihoia i ke komite o na aina aupuni.
Na Mahoe he olelo hooholo i $50 no ka hana hou ana i ka hale hookolokolo ma Waialua. Waihoia i ke komite o na aina aupuni.
Na Aiwohi he olelo hooholo i $5000 no ka hoomahuahua ana i ke awa pae o Mahukona. Waihoia i ke komite o na aina aupuni a me na hana hou.
(E nana ma ka Aoao 3.)
MAIKAI KA HOI KA PAPA
A ME
KA LAAU O KOU HALE!
NO HEA LA?
KAI NO HOI NO KAHI O
WAILA MA!
Nana aku no hoi ia la
Ohi ka Io o ka Laau o Makawao
I ka ua mea hoi o ka nau
Na Papa! Na Papa
A ME
NA PONO KUKULU HALE
O NA ANO NO A PAU
Aia ma ke kihi o na
ALANUI PAPU me MOIWAHINE
HONOLULU
MALAILA E LOAA AI
E LIKE me ka MAKEMAKE
NO KE
KUMUKUAI MAKEPONO LOA
PAPA, PAPA, PAPA,
Na Papa Huluhulu,
Na Papa Manoanoa,
Na Papa i kahiia,
Na Papa Kepa,
Papa Hole Keokeo,
Papa Hole Ulaula.
NA LAAU, NA LAAU
Na Kua,
Na Kaola,
Na Aaho,
Na Molina,
Na Peapea.
Pine Huluhulu
Pine i kahua.
NA Papa a me na Laau Ulaula
Pili ulaula,
Pili Keokeo,
Pani Puka,
Pani Puka Aniani
Ipuka Aniani,
Puka Olepelepe.
PENA O NA ANO A PAU
Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui
Aila Pena.
Aila Hoomaioo,
Wapiti, Pate.
NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO
Na Ami Puka Hale,
Na Ami Puka P@.
ANIANI!
Pepa Hale a me na Lihilihi
E LOAA NO MALAILA.
PAAKAI HELU 10 KAKAAKO me PUULOA
No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi loa. O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka lawa pono. E kipa nui ilaila i ike i ka oiaio. 906 tf