Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 34, 20 August 1881 — Page 1
This text was transcribed by: | David Käwika Eyre |
This work is dedicated to: | Dedicated to my beloved Hawaiian 6 pua at Kamehameha 2010, 2011, 2012. Me ke aloha palena 'ole. |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII
BUKE XX. HELU 34 POAONO. AUGATE 20, 1881.
KA NUPEPA
Kuokoa me ke Au Okoa
I HUIIA
NA OLELO HOOLAHA:--O na Olelo Hoolaha he 10 laina kakkau lima, he Hookahi Dala no ka puka mua ana; elua puka ana, he $1.50; no hookahi mahina, he $2.00.
NA KANIKAU A ME NA MELE: He 10 Keneta ka uku no ka lalani hookahi, ua like ma $1.00 no 10 lalani.
HOOLAHA MAU: E hoomanao na makamaka a e hookomo mai i na olelo hoolaha makua ae o ke awakea Poaha, i ole e kaukai ia aku a kekahi pule ae.
E hoomanao e na lehulehu, aole e hoopuka kekahi Olelo Hoolaha, Kanikau a me ke Mele ke ole e hookaa mua ia mai ka uku.
E hoouna pololei mai i na let i ka Nupepa Kuokoa.
KA HELE MAKAIKAI ANA I
KA
AINA O NA PARAO.
KAKAU IA NO KA POMAIKAI O KA POE
HELU 8.
Ka Aie o ke Alii o Aigupita
O kekahi o na mea ino loa a i nui ai ka hookauwa kuapaa ma Aigupita, oia no ko ke Alii aie ana i na aupuni o waho.
O ke alii mua iho nei o Aigupita i hoopauia, oia o Isamaela, ua nui loa kona aie; e like me ka nui o kona aie pele i nui ai ka hookaumana ia o na makaainana; e mamua o kona hoopauia ana o kona noho alii ana, ua pii mahuahua aku kona aie a hiki i ka umi miliona kala, a ua ili aku keia poino maluna o ke aupuni.
O kekahi mea hemahema, oia keia, aole he Kau Ahaolelo malaila, aole hoi he mau Lunamakaainana nana e hooponopono a e nana ina ua pono keia hana a ke alii. He Aha Kukamalu kana a he mau Kuhina, aka nae, he poe hoopilimeaai wale keia malalo o ke alu; no laila, i ka wa a ke alii e aie dala ai, aole he mana o keia mau Kuhina a me na lala o ka Aha Kukamalu e keakea aku.
O ke alii nae o Aigupita, ua oi aku kona maikai mamua o ke Suletana o Tureke; a na ia aupuni kekahi i hookau mai maluna e ke aupuni o Aigupita e uku aku i ekolu a i eha miliona dala i ka makahiki hookahi. Mamua iki iho nei, ua aie aku ke aupuni o Tureke he 900,000,000 dala, a ua lawe oia i keia mau dala a hoolilo aku no ka hana ana i mau mokukaua a me ka hoolako ana i na mea kaua, ka hana ana i na papu me ke Kowa o ka Bosaforasa; a ua holiloia kekahi no ka hana ana i mau hale alii nani no ke Suletana, a o ke koena, ua huna ke Suletana a me kekahi mau luna aupuni, a ma ia hana ana, ua lilo ia i mea e poino ai ka lahui a me ke aupuni, a ua hookauia ka auhau koikoi maluna o na makaainana.
O ke alii o Aigupita, ua hoolilo aku oia he kanalima miliona dala no ka eli ana i ke alawai eli o Sueza, a o keia mau dala i hooliloia, aole i loaa he pomaikai nui ia Aigupita mamua o na aupuni o Europa. A i ke au e noho alii ana ke alii mua i pau iho nei, he nui na alawai eli ana i hoolilo hewahewa ai i ke dala, a o kekahi alawai eli, ua like no kona mau lilo me na hoolilo i hooliloia no ka Puali o Sueza.
Mamuli nae o keia mau hoolilo ana, aole oia mau hoolilo ana ao ka pomaikai o ka lehulehu a me ke aupuni; aka, ina he mahiko ka ua alii nei, a ua pilikia nae i ka wai a me ke alanui, alaila. e kii ana oia he puu dala mai ka waihona mai o ke aupuni, a hoolilo aku no kona pomaikai iho; a ma ia mau hana a ua alii nei, ua komo aku ke aupuni iloko o ka aie a me ka pilikia.
O kekahi mau dala, ua hoolilo ia me ka malama ana i na pualikoa a he ekolu paha miliona dala i haawiia aku i ke aupuni o Tureke mamuli o ke ano hookaumaha wale, a he nui na dala ana i hoouna aku ai i Tureke no ke kokua ana no ka hoomana Mahomeda, a o keia mau dala ana i hoolilo ai me ka imi ole i pomaikai no kona aupuni a no kona mau makaainana, a iloko no nae o keia mau hoolilo ana, ke aie aku nei no oia i na mana o waho me kona imi ole i wahi e hoi mai ai kona mau lilo ma na holilo ana, a e like me ka nui o na hoolilo ana pela no hoi ka nui o kona mau aie ana, a ua hiki mai ka manawa e hiki ole ai iaia ke hookaa, a e ae hou ole ia mai ai e aie hou aku oia i na dala, a o ka hopena i hili mai maluna ona, ua laweia ka nohoalii mai iaia aku.
A ua hoouna mai na aupuni ana i aie ai he mau Komisina e hoomalu ana i kona mau aina, a o ua alii ‘la ua lilo oia he alii banekarupa, a o na loaa a pau o kona mau aina ponoi, ua laweia ae kona mau loaa a me na mea a pau e loaa mai ana, a o keia mau hopena i ili mai maluna ona, o na hua keia o kona hoomaunauna wale, a ua paniia kona wahi e kana keiki. Aka, o na aie a me ka ukupanee o na kala a ke alii mua i aie ai, ke lawe nei ke aupuni a auamo pu, a malolo o ka hoomalu ana a na aupuni nui ke ku nei o Aigupita me he aupuni ‘la aia ia hai ka mana hoomalu.
A o ke aupuni o Tureke, ua ane like ko laua kulana me ke aupuni o Aigupita, a he mea keia e hoike mai ana i ka poino o ka aie ana i ko waho; a he mea no hoi e hoike mai ana ia Hawaii nei i ka hopena poino o ka aie, nolaila, “u’oki ka aie miliona.” E na Lunamaainana o ke Kau o 1882, e hooikaika oukou e kinai i ka aie miliona, a e kokua na @ ia oukou ma ka oukou hooikaika ana.
No Aigupita Kahiko
Ua nui ko’u kamailio ana no Aigupita o keia manawa, na mea hoi a’u i ike pono ai ma ka’u huakai makaikai ma ua mau aina la, aka, e hoike aku au i na mea kaulana a na kanaka kahiko i hana ai.
He nui no na mea i hele aku e makaikai i na mea kaulana a ke au kahiko i kukulu ai; a o kekahi o keia mau mea kupanaha ua kukuluia he eha tausani makahiki i hala aku nei, a ke ku nei no keia mau mea kupanaha i mea makaikai na ka honua holookoa, a’u hoi i ike maka ai.
O ka mua o na mea a’u e hoike aku ai i ka poe e heluhelu ana i keia moolelo o ka’u kuakai makaikai i ka aina hikina, oia no ka Puremida [pyramids], kekahi o ne mea kupanaha loa i hanaia e ka ikaika o ke kanaka, a o kekahi o na mea kahiko loa i hanaia e na lima o ka poe kahiko o Aigupita.
O na puremida, ua kokoke no lakau i ke kulanakauhale o Cairo. A i kekahi kakahiaka, ua holo aku la makou ma luna o na hoki ma kekahi alanui i uhiia e na laau Zebeka, he laau i ane like ma ka ohai, hiki aku la makou ma kekahi wahi uapo hou i hoomoe ia mai kahi aoao o ka muliwai Naile a hiki i kahi aoao. I ka wa o makou i kau ai ma kela aoao, ua hoikeia mai la ka hale alii kahi e malama ia ai na keiki a ke alii mua iho nei o Aigupita. He wahi alanui e moe ana ma ka aoao o keia hale alii, a ma ia wahi alanui makou i holo aku ai; o keia alanui ua kipapa ia me na pohaku, a ma na aoao o keia alanui, e ulu ana na laau hua, e laa na kumu niu, na kumu waina a me kekahi mau laau e ae, a o na aina papu e waiho uliuli ana, he nani ke nana aku, oiai e ulu ana na hua ai a me na laiki nui. He elima mile me ka hapa mai ka muliwai Naile mai, kahi i ku ai o na puremida.
I ka hiki ana aku o makou i na puremida, o ka puremida nui, oia no ka Puremida o Ghizeh; he nui no na puremida e ae, aka, o ka oi keia o ka nui a me ke kahiko o kona kukulu ia ana; ua like paha kona kiekie ma ka puu o Puowina, a ua uhi aku keia puremida he umikumakolu eka, oia hoi, he 750 kapuai huinalike; he 481 kapuai kona kiekie, a ua kukuluia oia mai na pohaku oolea a ano melemele, a ua laweia mai keia mau pohaku he umi mile mai kela aoao mai o ka muliwai Naile, a ua hoopaaia keia mau pohaku me kekahi puna ano e. a he kupanaha maoli no ka ikaika a me ke akamai o na kanaka o ke au kahiko.
Aole i pau
KA WELI O HILO
Ai Hamuhamu ke Ahi Pele i na Lehua a me ka Papa Pahoehoe o Mokaulele—U-u ina paapaina ka leo o Pele i ka Ulu Hala o Upeloa—Ohuohu Puuhonu a me Kanahele o Upeloa i na Makaikai—Hoohahana o Pele i ke Taona—Kokoke o Pele e luu i ka wai o Waiolama a e holapu hoi i na Anae o Waiakea—Hoao Kanaka e keakea i ke alahele o Pele—Haiolelo ke Kahu Aupuni ma ka Luakini o Haili.
“Ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii” e, ke aniani kilohi hoi a m@ nei; Aloha oe.
E oluolu mai kou kiekie e hoaiai ae ai i na hana a Pele, ka wahine ai honua e hoohahana mai la ma ke kua o ke taona nani o Hilo ke kula manu lai i Haili, i iki mai ai kou mau kini makamaka e noho mai la mai ka la puka i Haehae a ka welona i Lehua.
Ma ke ahiahi o ka Poalua, la 2 o Augate, i kau aku ai au me ka oneki o Likelike no Kauakanilehua o Hilo, a no ka makaikai ana i ke kahua Ahi Pele. A oiai hoi au e hiaai ana no ka ike aku ia Pele, ua laki loa ia hoi au no ko’u komo ana aku ma ka huakai a ke Kahu Aupuni no ia alahele hookahi, a no ka ike hoi i na makaainana o Hawaii; a ua hoopiha ia ka manawa ma ka Likelike me na himeni hoonanea a na keiki o ka Puali Puhi Ohe o ke Aupuni, a me na leo hone o na ohe keleawe, ua paholaia na kapakai me na mele hooni puuwai a ua puali la, me ia wale no ka ukali ana a hehi wale na wawae i ke one o Hanakahi.
Ma ka Poalima la 5, hele aku la au a me Rev. J S Kalana, J H Kaumialii, E P Hosai, e ike i na hana hookalakupua a ua eueu nei ma ka @ ahi e naku hele ae la ma ka uluhala o Upeloa, e hoea ae ai i Kulanakamau, a i ku’u mau hoa e uhai a holo ana no ka ike aku ia Pele, ua hiki aku la makou iluna o kekahi ahua mauka iho o ka home noho o S Kipi e pili ‘la i Upeloa, ia wa, kaohi aku la au i ka manao uilani o ko’u mau hoa e ku iki iho hoi makou a nana pono i ke kulana o ke ahi, a ua oluolu ia i ku’u mau hoa.
A ia makou e lena nei i ka ike hoolele o ko makou mau maka, ua maopopo ia makou ke kulana mai ke ahi iuka lilo o Laumania, a i ke ahi hoi imua o ko makou alo.
Eia na hiona i hoomaopopo ia e makou, o ke ahi pele iuka o Laumania ina ia he ahi e iho ana i kai nei ma ke kaha pololei, alaila, e pulumi okoa ia ana o Piihonua, Waianuenue, ke kahawai o Wailuku a me kekahi hapa o ke kulanakauhale e pili ‘la i ke alanui Waianuenue, a o Kaipalaoa no ka @, aka nae, ke hai aku nei au he mamao loa keia ahi mai ke kulanakauhale aku, aia no iuka i ka wao laau kahi i kulakulai ai i na ohia a ma na laau Koa, aia paha maluna aku o 6 mile ka mamao mai ke taona aku. E waiho ko’u kamailio ana no keia mana ahi e naku hele ana i kanahele.
A ke hai aku nei au, no ke ahi i pahola mai ai ia Kukuinui a pau ai kahi home o Keoni Holo i ka alapoho ia e Pele, oia hoi ke ahi e hoale awai nei ma ka @ ma Puna iho o Puuhonu a me Hala@ Hill, a e hookaheawai nei i ka ulu lehua nenee o Mokaulele a me na hala o Upeloa. O keia ke ahi i hahana loa mai i ke kulanakauhale, a i manao ia e poholo pu ana o Kukuoau ma e nee paa pu mai ana ka hele ana a ke ahi. He elua mana ahi e iho nei i kai. Ka mua, ke iho nei ma ke kahawai o Alanaio, a o ka pahu hopu o keia mana, o Waiolama.
Ia’u i haalele aku ai ia Hilo no Honolulu, aia ka makamua ma Puna aku o Puuhonu, he nee malie loa ka iho ana, ua koho @ i ka mamao o keia mana ahi mai ke alanui Kukuau e hele la i Kau a hiki i ua pele la, he 1 mile a oi, ua ano pio nae, aka aia no ke ahi iloko o ka pahoehoe.
A o ka lua hoi o ka mana ahi, aia ia ke kahe la ma ka mana kokoke loa i @ a me Kalepolepo, o keia ka mana i kokoke loa i kai, me he mea la, ma ka hoomaopopo ana i ka mamao o keia ahi, he hapalua mile wale no a hiki i ke alanui e hele la i Kau, a me ka Mill o Waiakea, o keia ka pele e pau ai o Waiakea a me kahi mau wahi e ae.
E hoomanao nae e na hoa, o ka mana mua a’u i hoakaka ai a hiki i ka mana elua, o ka mamao mawaena o laua, ma ko’u maopopo ana, ua piha ka 1 mile a oi, ke nee hele nei keia mau mana i kai me he mea la e hoopuni ana ia Kukuau a me kekahi mau wahi e ae, he mea maopopo, ina e hoomau mai ana ka nee ana o Pele ma kela mau wahi kahawai, e piha ana ke kahawai a e pahola aku ana ma o a maanei o ka aina, a o ka pilikia loa ana no hoi ia o ke kulanakauhale; a ina hoi e nee paa pu mai ana kela kahua palahalaha mai ka mana mua, a i ka lua, ea, aohe nao ai i ka papa-a, alaila e lilo no o Hilo Taona i @ pahoehoe no Pele. Aka, o ke Akua ka mea i ike i Kana hana. O keia ae la na wehewehe no ke kulana o ke ahi, a he @ i ka weliweli ke nana aku i na hana a ka pele. Hoi mai nae au no Honolulu ua maalili iki ke ahi, a pehea aku la i keia wa.
Na hana a ke kanaka imua o ka Pele. –Iloko o keia au malamalama, he nui na kanaka i kapa aku ia Pele he Akua, a no ia mea ua hele aku kekahi poe ma na makana ia Pele, me ka i aku. Eia ka Makana la, a e hoi no hoi oukou iuka; a haipule iho la hoi kahi mau kanaka imua o Pele me ka awa, omole rama, puaa maluna o kekahi punawai me ka mohai aku ia Pele, me ka nonoi ana aku ia Pele e hoopakele i ka punawai, a e hoi hou i kona wahi i hele mai ai. Eia ka mea i i hanaia mai e Pele, pau ka puaa i ke ahi a Pele, ka awa, @, hoopiha ia iho la ka punawai me na ahua pohaku he nui, aole no hoi he hoi o Pele iuka, ke nee hele loa mai la o Pele i kai a he hapalua mile wale no ka mamao i koe. Ua ike maka au i kekahi o keia mau hana a kanaka, kiekie no hoi ka apa ia oe e Hawaii iloko o keia au Kristiano.
Ke hoao nei ka Luna Nui o ka Mahiko o Waiakea e paku aku i ka pele, oiai he ahi pele e hele mai ana me ka enaena. Ua ike maka au i ka hana a keia haole me kona mau paahana, a he mea kahaha loa ia’u me ka lehulehu ka ike ana i keia mea. Ia’u i haalele aku ai ia Hilo, ua kahe mai ka pele a pili i ua pa nei, a ua hoopiha ae ka pele me na pohaku, a he 2 kapuai a oi i koe o ka pa, hanini ka pele maloko o ua pa nei, a pehea aku la i keia wa, ua lanakila paha o Luna Mahiko, a ua auhee paha o Pele? E lohe no kakou mahope o na aoao lanakila o laua. Kui no o Hawaii wale ka hoi ka apa, eia no ka hoi o kela noeau no kahi a papau pu ana i loko o ke kuhihewa.
No ka hahana loa mai o ka pele ma ke kua o na hale, ua pau e na opala, na ukana o kekahi poe i ka lawe i kahi e, a he noho wale iho no ka kahi poe i ka hale me ka nana aku i na hana a ka pele a me kona wahi e hele mai ai.
Ua eli ia iho la hoi a puni o waho o ka Halepaahao o Hilo, a ua hoopiha ia aku la me ka lepo a aneane e like ke kiekie o ka lepo i uhiia aku mawaho me ka pa, i ole e pau ka halepaahao i ka pele. Ua lohe mai au, malalo o na kauoha a ka Makai Nui o Hawaii kela hana, aohe la hoi he malama o pau i ka iole, ua pono paha ia.
Elua mahele o na kanaka i ike nui ia ma ke kahua ahi pele. Ka mua, aia mahope o Iehova ke Akua o. Ka lua, aia mahope o Baala. E ole ka o Pele. akaka ke kulana o kanaka. Eia, nani ka nui o ko ke akua lokomaikai i kanaka! Oiai ua pii aku ko ke kanaka hoonaukiuki imua o ke Akua. Aka, he mea pono loa i ka Lahui Hawaii a mau kanaka hoi, ke nana a kilohi aku i ke au o ke kulanakauhale nani o Sodoma a me Gomola: iloko o ka wa pokole loa ua lilo laua i imu ahi enaena mamuli o ka paakiki a me ka hana hewa o kanaka imua o ke Akua. Pehea la hoi o Hilo? Ma na anaina halawai o Haili, o ka hapa uuku o kanaka @ kai hiki ae e hoomana i ke Akua, a o ka nui eia la ihea, i ahona i na keiki o ke Kula Hanai.
Aia maluna o ka puu o Puuhonu ke ku la he hale lole no ke ‘lii Keelikolani oia kahi maikai loa e ike ai i na hana a ka pele, o ka po oia ka wa maikai loa e ike ai, ua pii aku au me ko’u mau hoahele maluna o ua puu la, i ka po, a ua ike maka au i ka nani.
He like ka a ana me na kukui o kekahi kulanakauhale nui, like paha me Kaleponi, a me kau wahi e ae. Malaila oe e ike aku ai i ke kahe awai mai o ka pele. a he kohu kani ana a ka pu ke kani o ka pele, me he mea la e ki poka ana, laukanaka no hoi na puu la i na makaikai a me ka nahele o Upeloa.
Ka haiolelo a ke Kahu Aupuni ma ka luakini o Haili.
Ma ka Poaono la 6 o Aug hola 4, ua akoakoa ae kekahi poe ma ka luakini o Haili e lohe i ka leo alii. Wehe ia na hana me ka pule a Rev T Coana, a mahope ku mai ke Kiaaina Kekaulike o Hawaii a haawi mai la he mau olelo hoolana me ke noi pu mai i ke anaina, e lawe i na olelo a ke Alu a moni, oiai ua hele mai ne ke ‘Lii e ike ia oukou na makaainana, pau kana.
Ku mai la ke ‘Lii ke Kahu Aupuni a heluhelu mai la i ka haiolelo i hoomakaukau ia ma ka palapala kakaulima, a iloko o ka haiolelo Alii, ua komo loa maila iloko o ko’u puuwai kekahi o Kana mau olelo, a he mea na’e i manao nui ai, he kahua ia mau olelo no ka Hooulu Lahui, a he ola no ka aina ke lawe ia ia mau olelo e na kanaka kiekie o ka aina a me na makaainana a malama a hana hoi oia keia:
“E noho iho ka lahui iloko o ka noho maemae ana, a me ka malama ohana.”
Oia ka makemake o ka Moi, a o ka Makia hoi o Kona Aupuni, o ka Hooulu Lahui. Eia hou keia maiu mamala olelo a’u i @ nui ai mai ka leo alii mai, a he pomaikai no na kanaka o Hilo a me ko na wahi e ae a oia keia:
“Oia i ke ahi pele e kokoke loa mai nei i ke taona o Hile a he nui na mea i olelo ia a i lohe ia, ua pii nui aku na kanaka i na la Sabati a hana i kekahi mau mea pono ole, no laila, ke hai aku nei Au i na makaainana o ke Alii, mai hana oukou i na mea pono ole, e kue ana i ka maluhia o ka la Sabati.”
He nui aku na olelo waiwai, aka, o ka’u ae la keia. Ua panai ia ka leo alii me kekahi mau olelo a G W Akao ma ka aoao o na makaainana, pau kana,
Ku mai ka Hon J M Kapena a kau mai la i kana mau olelo ilihia e kono mai ana i na makaainana e lawe i na olelo alii a kukuni paa i ka puuwai, a hoohele aku la i kekahi o kana mau olelo no ke kau ahaolelo e hiki mai ana, oiai oia kekahi o na kau ano nui, a no ka mea hoi, eia me ko Hilo nei poe he mau kanaka naauao, no laila, eia ka wa e noonoo’i, oiai ke ike ia ‘ku nei ke akaku o ua kau la, a e hoea mai ana ia me na hana ano nui, he nui aku kana, aka ua lawa ae la au i keia, a o ka pau ana ia o na hana.
A oiai ka Likelike kaapuni no Hawaii i ka pule i hala, ua kau hou mai la ke ‘Lii ke Kahu Aupuni me Kona mau ukali no ka hele ana e ike i Kona mau makaainana, ua lele ke Alii i Keauhou, Kona, e haiolelo ai, a i Hookena a me Mahukona, i Kohala e lele hou ai Oia e ike i Kona mau makaainana, e noho ana paha ilaila he mau la, a hele hou no Hamakua.
E kala mai e na makamaka ia’u, oiai aole kakou e ike ana he mau hakina olelo alii me keia moolelo ma Kona mau wahi hope i lele ai e haiolelo, no ke kumu, oia ka hoole ia ana o ka lele o na ohua iuka e na alii moku, aia wale no o @ i makemake ai.
Maanei ke haalele nei au i ka inu ana o ka’u maka peni i ka wai poni o ka inika, oiai ua hehi ko’u mau kapuai i ke one o Kakuhihewa, a ke niniu poahi nei ka huila o ke kaa no ku’u home.
Me ka Lunahooponopono ke aloha, a me na keiki Ulele hua Kepau ka anoi.
Owau iho,
David Keaweamahi
Honolulu, Aug 15 1881
Hilo Augate 4, 1881
E ka Nupepa Kuokoa e. Aloha oe:-
Ma kou oluolu, e hoolaha aku i na hana a ke ahi ai honua ma ka apana o Hilo nei i keia mau la.
Ua kupilikii makou e noho nei, ua kokoke loa ke ahi e holopapa ma kekahi aoao o kahi kulanakauhale a kaona hoi i aloha nui ia e na malihini o na aina e.
Ma ka la 3 o keia malama, i ike maopopo ia aku ai ka holo ikaika ana o ke ahi, ua like me 300 kapuai i ka hola hookahi, oia ka nee mama ana i kai, oia kahi ma ka aoao hema, mai Puuhonu aku, oia kahi mauka o Kalepolepo, oia ke kolu o na loko i-a.
Eia ka mea kupanaha, ua hana aku la na haole mahiko o Kapunakea i pa nui, i mea e pale aku ai i ka ikaika o ka pele. Hu ka aka.
Ma ka la 2 iho nei i hoomaka ai ke ‘lii ka Mea Kiekie R Keelikolani i ka pii makaikai mauka o Poohonu; na na paahao oia i kauo maluna o ke kaa lio. Ua hana ia ke alanui a maikai e ka Luna Alanui o Hilo nei, ua hanaia ke alanui a hiki i luna o ka puu o Puuhonu, hiki ke kaa malaila; aia maluna o ka puu o Puuhonu na hale lole, ke nana aku i na kukui, kohu balona ke kau mai maluna o ka puu.
Ku ka paoa o na hana a ke ahi ai honua, ke pii a noho ma kahi o na hale lole o ke ‘lii, a nana aku oe i na hana a ke ahi, he nani okoa ia. Ua kokoke ka pele ma Puuhonu, oia ke kolu o na puu o Halai. O ka mea nana i alakai ka huakai a ke ‘lii Keelikolani, na Simona Kaai no ia.
Ua hiki mai ke Kahu Aupuni ma keia la, me ke ‘Lii Pauahi, a me na hoa alii a pau me ka oluolu, a ua kali ka hoi aku a keia pule ae. Ke liuliu nei e pii makaikai e ike i na hana a ke ahi.
Me ke aloha no,
J. S. Kalana
MAIKAI KA HOI KA PAPA
-A ME-
KA LAAU O KOU HALE!
NO HEA LA!
KAI NO HOI NO KAHI O
WAILA MA
Nana aku no hoi ia la
Ohi ka lo o ka Laau o Makawao
I ka ua mea hoi o ka nani
NA PAPA! NA PAPA!
-A ME-
NA PONO KUKULU HALE
O NA ANO NO A PAU
Aia ma ke kihi o na
ALANUI PAPU ME MOIWAHINE
HONOLULU
MALAILA E LOAA AI
E LIKE me ka MAKEMAKE
NO KE
KUMUKAHI MAKEPONO LOA
PAPA, PAPA, PAPA,
Na Papa Huluhulu.
Na Papa Manoanoa
Na Papa i kahiia
Na Papa Kepa
Papa Hole Keokeo
Papa Hole Ulaula
NA LAAU, NA LAAU
Na Kua,
Na Kaola,
Na Aaho,
Na Molina
Na @
Pine Hulululu
Pine i kahiia
NA Papa a me na Laau Ulaula
Pili ulaula
Pili Keokeo
Pani Puka
Pani Puka Aniani
Ipuka Aniani
Puka Olepelepe
PENA O NA ANO A PAU
Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui
Aila Pena
Aila Hoomaloo
Waniti, Pate.
NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO
Na Ami Puka Hale
Na Ami Puka P.
ANIANI
Pepa Hale a me na Lihilihi
E LOAA NO MALAILA.
PAAKAI HELU 1 O KAKAAKO me PUULOA
No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi loa. O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ia lakou, e hooko koke ia no la me ka lawa pono. E kipa mai ilaila i ike i ka oiaio. 906 tf