Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 24, 11 June 1881 — Page 1

Page PDF (1.56 MB)

This text was transcribed by:  Jestina-marie Salis
This work is dedicated to:  Ku'u 'Ohana

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XX. HELU 24} POAONO, IUNE 11, 1881. {NA HELU A PAU 1019.

 

KA NUPEPA

Kuokoa me ke A@ Okoa

I HU@A

            NA OLELO HOOLAHA:—O na Olelo Hoolaha @ 10 laina kakau lima, he Hookahi Dala no @ puka mua ana ; elua puka ana, he $1.50; @ hookahi mahina, he $2.00

            NA KANIKAU A ME NA MELE: He 10 Ke@@@ ka uka no ka lalani hookahi, ua like me $1.00 no 10 lalani.

            HOOLAHA MAU: E hoomanao no maka@@@ a @hookomo mai i na olelo hoolaha ma@@@ ae o ka awakea Poaha, i ole e kaukai ia akuy a kekahi pule ae.

            E hoomanao e na lehulehu, aole e hoopuka kekahi Olelo Hoolaha, Kanikau a me ka Mele K@@@e e hookaa mua ia mai ka uku.

            E hoouna pololei mai i na leta i ka Nupepa Kuokoa.

 

KAMEHAMEHA I.

KA

NAI AUPUNI

            Mamua ae o ka make ana o Kalaniopuu i Kau Hawaii, ua haawi ae oia i kona aupuni ia Kiwalao, kana keiki ponoi, a me Kamehameha he keiki nana ma o kona hoahanau la. Haawi o Kalaniopuu i na aina o Kau, Puna, a me Hilo no Kiwalao, a o na apana o Kona, Kohala a me Hamakua no Kamehameha. A i ka make ana o Kalaniopuu, hoao iho la kana keiki o Kiwalao e hoihoi i ke kino o kona makuakane a waiho ma ka “Hale o Keawe” ma Honaunau, a i ole ia ma K@@o@ paha. Ua hai ia aku keia lono ia Kamehameha oiai mai ana Kohala mai na Kona. Hoomaka koke iho la o Kamehemehe e lawelawe no ka pale ana @ Kiwalao mai kona aina aku. Holo aku @ oia me kona mau kanaka maluna o na waa. a halawai aku la me Kiwalao mawaho ae o Kealakekua.

            I ko laua wa i halawai ai pane aku la o Kiwalao penei: “Auhea oe, ke koi mai nei keia makuakane o kaua e hoouku ae au i ke kaua mawaena. Anoai o kaua wale no ke make. Aloha ino kaua.”

            Alaila hoi aku la o Kiwalao i Honaunau, a hoolale iho la e mahele i na aina @waena o na’lii e manao ana e hahai mamuli ona. Aka, ua hoohuakaeo o Keoua no kekahi kumu, a hele aku la oia me kona p@e a i Keomo a hoohina iho la i keka@@ kumu @@@, me ka pepehi pu ana i kekahi o na kauaka o Kamehameha. O ka hoomaka no ia i ke kaua, a he mau la ke kau ana, o na’lii ma ka aoao o Kamehameha, oia o Keeaumoku, Keaweahe@l@ Kamanawa, Kekuhaupio, a me kona mau kaikaina. Ma ka aoao o Kiwalao o Keawemauhili, Keoua a me kekahi poe alii e ae. Ua aneanu e pio ka aoao o Kamehameha, aku mamuli o ka hooikaika wiwo ole o Keeaumoku, ua huli ka poino mai @o Kamehameha aoao. Pepehi ia iho la o Kiwalao e ka lima ikaika o Keeaumoku, @ auhee aku la lakou. Hoi aku la o Keoua a noho he alii no Kau. Hoi aku la no hoi o Keawemauhili a noho alii maluna o Puna me Hilo.

            Hooikaika iho la o Kamehameha ia ia iho no kekahi manawa, alaila hoouka kaua aku la oia maluna o Keawemauhili a me Keoua, me ka manao e lilo ka moku e Hawaii nona, aole nae i hiki ma ia hana ana. Ua ikaika loa ke pale ana oia mau alii a elua.

            Ma keia hana ana i pakele mahunehuna ai ke ola o Kamehemeha ma Puna. Hee iho la oia ma ia kaua ana a hoi aku la ma kena aoao o Hawaii.

            Ma ia hope iho, hoomakaukau iho la o Kamehemeha e hoouka me na’alii o Maui. Holo aku la oia me kona poe koa a pae i Maui, malaila oia i hoo@ka kaua ai me Kalanikupule, oiai ua holo @o laila Moi o Kahekili i Oahu, a o Kalanikupule kana keiki mea e noho ana.

            Ua hoouka ia he haua weliweli mauka o lao, ma Wailuku, a ua auhee ko Maui poe; paapu ae la ke kahawai i na kino o ka poe make, a holo o Kalanikupule i Oahu. Hele loa mai la o Kamehameha i Molokai me ka manao e lawe ia mokupuni.

            Mahope mai nae o ko Kamehameha haalele ana ia Hawaii, ua hoala ia ke kaua mawaena o Keawemauhili, ke alii o Hilo a me Kaoua ke alii o Kau. Pepehi ia iho la o Keawemauhili, a lilo o Hilo ia Keoua. Hoomaka iho la o Keoua ia we e hoouka kaua maluna o na aino o Kamehameha. Ia Kamehameha e noh ana i Molokai, lohe oia no keia ha@a a Keoua, a hoi hakalia ole aku la oia, a hoouka he mau kaua weliweli ma Waimea a ma Hamakua. Heo iho la o Keoua, a hoi aku la no Puna.

            Mahope iki mai o ia wa, ua hoohui ae o Kaeo, kekahi alii o Kauai, laua o Kahekili me ka manao e hoopio ia Kamehameha. Holo aku la laua maluna o na waa me ko laua poe koa a pae i Molokai, mailaila aku a i Maui a hoohiki loa aku la i Hawaii, me he mea la o ka makahiki 1791 paha ia. Mawaho ae o Kohale kahi i hoouka ai i ke kaua me Kamehameha, maluna o na au waa. Hee iho la o Kehekili ma a hoi hou lakou no Maui. I keia wa hoomaka iho la o Kamehameha e kukulu i heiau nui ma Kawaihae, i mea hoalohaloha aku i kona mau akua, a ua hoolaa ia ka heiau me ke koko kanaka, aia no ka heiau e ku la maluna o Puukohola i Kawaihae a hiki i keia la. Alaila hoo@na aku la o Kamehameha ia Ka@an@ ma Namakeha, ma na koa he lehulehu malalo o laua, e hoouka kaua me Keoua. He ikaika no o Keoua a he wiwo ole, aka no kona ike he mea makehewa kona hoouka hou ana i ke kaua me Kamehameha, ua hele aku oia me kekahi mau hoa hele a haawi pio aku la oia iaia iho iloko o na lima o ka Nai Aupuni ma Kawaihae.

            I ka wa i pae ai ka waa o Keoua ma kahaone, e ku ana o Kamehameha me na lii a e kali ana no ko Keoua lele ana mai i@ka.

            Holo kiki aku la o Keeaumoku a hopu aku la ia Keoua a pepehi ia iho la malaila a make, pela no hoi i pepehi pu ia ai kekahi o kona poe hoa hele. He hana lokoino a kohu ole keia ma ka aoao o Kamehameha; no ka mea ua haawi mai o Keoua @aia iho ma ke ano he pio, a ua hele mai aole no ke kaua, aka me ka manao haahaa me he kauwa la.

            I ka makahiki 1794, make o Kahekili ke alii o Maui, ma Waikiki, Oahu, kahi i make ai.

            I ka make ana o keia alii ikaika, hoala hou o Kamehameha i ke kaua ia Maui, a holo mai la oia no ia mokupuni, he 16,000 @@@ koa ia wa. Pio ia ia na moku o Maui, a halu na mahina ekolu holo mai la me na waa he lehulehu wale no Oahu. Ia wa haalele iho la kekahi o na alihikaua o Kamehameha, oia o Kaiana, a hui pu ae ia oia me Kalanikupule e kue ia Kamehameha a e pale iaia mai luna aku o Oahu. Ua hoouka ia ke kaua mauka o Nuuanu, a ua pepehi ia o Kaiana me kekahi mau kanaka he ekolu hane@. Auhee aku la o Kalanikupule me kona poe a holo i ke kuahiwi. pela i lilo ai o Hawaii, na moku o Maui a me Molokai a me Oahu malalo o ka mana o Kamehameha.

            I loko o ka makahiki hookahi ma ia hope iho ua noonoo nui o Kamehameha no ka hoouka ana aku i ke kaua maluna o ko Kauai. Hoomakaiho ka oia e kapili i moku ma Honolulu, i moku nona e hele ai a kaua me ko Kauai poe. Hiki mai la he lono ia wa no ka Namakeha kipi ana ma Hawaii, a hoi hou aku la o Kamehameha ilaila no ka hoomalu ana ia aupuni.

            Ua hoao no oia a lawe pio ia Kauaim aole nae i hiki, no ka halawai ana me na uila poino o ka mai ahulau mawaena kona poe koa. A he mau makahiki mae mahope mai ua holo mai ka moi opio o Kauaim oia o Kaumualii a haawi mai la i kona mokupuni no ke aupuui o Kamehameha.

            I loko o kana mau hana a pau ua kokoa nui ia o Kamehameha me na kuku@a@a a me na alakai ana o na haole kaulaua elua o ia wa, oia o Olohana a me huakini.

           

Ua hai mai o S W pika, ua pakele ke ola o Kaluaikeone, kaikuahine o K@mahoa, ma Puna Hawaii. @ hihia i ke kaula o ka lio o kauo ia aku la he mau anana, he pomaikai kona pakele.

 

Moolelo o ke Koa Kaulana

KEOKO WASNIETONA

Ka Alihikaua Pookela Loa no ke Kuokoa o Amerika

KA MUA O NA KANAKA KOA,—A O KA MAKUA HOI O KONA LAHUI

 

KE KAUA HUKIAMAHI O AMERIKA.

ILOKO o ka hoouka kaua weliweli o Bunker Hill, i loaa ai ka hanohano o ke kaua a me ke kuokoa o ka maluhia i na koa o ke Panalaau. O keia lanakila i loaa ia lakou, ua holo aku la ka hauoli i na mokuaina a pau e pili kokoe ana. O Wasinetona ponoi, ma ka ho@a 6 o ke ahiahi o ka la 9 o Lulai, e ku ana oia ma ke poo o na puali kaua, a hai aku la oia i keia mau olelo hoolana imua o kona mau koa, pene:

“Ua manaolana ke Alihikaua e ku aku nei,” wahi a ua Wasinetona nei, “o keia mau kumuhana ano nui i hana ia iho nei i na aliikoa a me na koa o keia puali kaua o ke Panalaau, ua ike ia ia mea i keia manawa ma ko lakou hilinai,—O ka lanakila imua o ke kahua kaua,—a o ka loaa hoi o ke kuokoa o ko kakou aina malalo o ka malu o ke Akua. Ano, eia oia ke ku aku nai imua o oukou, a e lawelawe ana ana i keia kumuhana ana i kona ola no ka hoolawa ana iho i ka iakika o ka noho mana ana o na aupuni o ka honua, a e lawe aku hoi i ko kakou aina i ke kulana pookela loa o ka haohano o ke aupuni kuokoa.”

            O na koa o ka puali e hoolohe ana i keia mau olelo a keia kanaka, i ka manawa i hoopau aku ai oia i kana mau olelo, ua haawi ae la na koa mai o a o o na laina kaua i na leo h@@o hauoli he nui wale. O keia mau olelo a Wasinetona, lawe ia aku la ia iloko o kekahi mau mokuaina a ae, a e hauoli ana na mea a pau no ka lanakila ana maluna o ka puu o Bunker Hill. Ma ka makuaina o Nuloka, ua hookani ia na mea kani o na ano a pau, pela pu hoi ka hele o na halepule. Ma Bowling Green, mamua ponoi mai o la papu, e kuana ke kiahoomanao o ka Moi Keoki III, o Enelani, a oiai na kanaka e hauoil ana no ke auhee ana o na puali koa Beritania, huli ae la lakou a o ke ku o ke k@@ o ka Moi a lakou i homo ai, hoomanao ae la lakou no na auhau poo leta a me ke kahe ana o ko lakou mau koko, lalau ae la na kanaka i kea kiahoomanao, a kulai aku la ilalo o ka honua me ke kuinai o na leo mai kekahi aoao a i kekahi, “O ke kiola ia ana o ke kiahoomanao o ka Moi o Enelani ilalo o ka hoonua,—ua like ia me ka haole ana aku o ka noho mana ana o ke aupuni o Enelani maluna o kona Panalaau.” O keia nea i kai ia ae la no lakou, ua hooko ia ia mea i ka manawa hope loa o ke kaua.

            Ma keia wahi o ko kakou moolelo, e hoopokole hou no kakou i ke kamailio ana ma keia wahi no kekahi mau mea e ae, a e heluhelu hoi kakou i ka lakou kuala akea no ke kuokoa o ke Panalaau imua o ke aupuni o Enelani, a oia iho keia malalo nei penei:

            Iloko o ka makahiki 1776, i holoi ae ai na kanaka o ke aupuni Panalaau o Enelani i ka huaolelo Panalaau, a kapa iho la i ko lakou aina “Na Makuaina Hui o Amerika.” O ka pauku hope loa o ua olelo kukala akea la, ke hoike nai keia pauku i keia mau huaolelo.

“No ka mea, o Makou, na poe i kohoia no na Mokuaina Hui o Amerika, i akoakoa ae iloko o ka Ahaolelo akea, e noi ana i ka Lunak@nawai Kiekie o ke ao nei no ka pono o ka makou mau manao, e ike ia, ma ka inoa a me ke kauoha hoi a ka lahuikanaka maikai o ke Panalaau, ke hoike nai a kuala aku hoi, o keia aupuni Panalaau, a no kona pono a me ka pololei, He mau makuaina kuakoa! E hoopauia kona pili hanauna ana e like me na aupuni o ka honua nei me ke aupuni o Beritnia Nui, a e loaa hoi iaia ke kuokoa o kona mau mokuaina me ka mana nui, ina i manao oia e hoomaukaukau no ke kaua, e hoomau i ka maluhia, e hookumu i kona mau waiwai kalepa me na aina e, a me kekahi mau mea a ea no ka pono o ke kuokoa. A no na kokua o keia olelo kukala mai a ka Makua Lani, e hoomaikai aku no auanei makou kakahi i kekahi, ko makou mau ola, ko makou pomaikai a me ka malu o ka hanohano.”

            O keia maluna ae la, o ka hoopau ia ana iho la ia o ka huaolelo Panalaau ia Amerika no Enelani, a mailoko mai oia la, aole i ike ia a loha ho@ia ka huaolelo Panalaau iloko o ka lakou moolelo a hiki iloko o keia manawa.

            Iloko mai ka makahiki 1776, ua hooauhee ia na koa Amerika e na puali kaua Beritania ma ke kahua kaua o Brandywine a me Germatown, a no loko ia kaua ana, ua emi hou mai na koa Amerika mai ko lakou mau kulana mua mai. O ka loihi oke alahele o na puali kaua Beritania e hele mai ai, oia kekahi kumu nui nana e hooemi mai ana o ko lakou kulena @@@@ i loko o ia mau mokuaina. O ke aupuni @ @@@ni, he enemi kahiko ia no Enelani i na wa a pau, ae mai la ia aupuni e ike i ke Kuokoa o Amerika, a o na puali koa Farani e noho ana ma na mokuaina, hui ae la lakou iloko i na puali kaua i na kanaka o ke kahua kaua me na Beritania, a no ka nui hewahewa o keia nau puali koa a me ke ikaika launa ole, o na puali kou Pelekane malalo o na Kenela Gates a me Arnold.

            No ka manao ino mau o ke aupuni Farani ia Enelani he enemi mau ia nona, nolaila, o na Kuhina o Enelani, ano kanalua mai la lakou no ka hoouna mai i na koa i Amerika no ke komo ana ae nei o Farani e kokua i na kanaka o ke Panalaau, a he hoouka kaua weliweli loa ia a me ka nui o na koko e hookahe ia ai ina e hoomau aku ana i ke kaua me keia mau aupuni. Nolaila, hoouna mai la ka Aha Kuhina o Enelani he mau Komisina i Amerika, e Hooponopono ia na uluaoa hoopaapaa kaua ana me ka maluhia. Aka, o kaia mau mea a lakou i manao ai e hiki ke hooponopono ia, ua lohi loa ka manawa no ia mea, no laila, ua haule wale me ka hiki ole. O ka hana puali kaua hui iloko o Amerika.

            O ke aupuni o Sepania iloko o keia manawa, hui ae la oia ma ka ike ana aku ia Ameriaka he aupuni kuokoa e like me Farani i komo kino aku ai iloko o keia kaua. O Enelani iloko o na au i hala aku la, he enemi nui @ no Sepania i na wa a pau, nolaila, hui ae la keia aupuni me kela mau aupuni elua, a kue like aku la lakou ia Enelani me ka ikaika nui. O keia mau aupuni elua i hoike ia ae la hoouna mai la laua i na moku kaua he aui wale me na laua i na koa a me na kenela akamai, a hiki aku la lakou i ka lepo o Amerika no ke kahua kaua me Enelani. Ua olelo ia iloko i keia Buke Moolelo, aole he kanaka koa e ae o Enelani i kaulana iloko o keia kaua h@@amahi e lika me Adimarala Rodene, no ka mea, na keia Adimarala i hoomau aku i ka kae aupuni o Enelani e welo ma na kahakai o Amerika iloao o ka ua a me ka makani, a o na moku kaua Farani a me na Sepania e lawe mai ana i na lako kaua iloke o Amerika, ua hoouka oia i ke kaua e liko me ke kanaka koa, a he lehulehu wale o na moku o na enemi i lawe pio ia mai e keia Adimarala wiwo ole.

            Mamua o ko kakou hoomaka ana e heluhelu hou aku no Wasinetona, i kona hoopuni ana aku i na puali kaua Pelekane malalo o ka Alihikaua Konavalisa e heluhelu mua ia keia mau pauku malalo iho nei e hoike ana no Wasinetona, he oiaio oia a he hoopono aka iloko nae o keia la ke hoomaha nei no ke koko o ke kanaka i noi aku e ola oia maluna o ka inoa o ka Alihikaua Wasinetona.

            O Kenela Arnold, he Alihikaua Amerika koa a me ka wiwo ole malalo o na kauoha a Wasinetona, ua makemake oia e loaa nui aku ke dala i uku ai oia i kona mau aie, hoohui aku la oia iaia iho ma ka aoao o na Pelekane, a hanaino aku la i kona aina malalo o ka inoa ino he kiu no ka nee ana o na puali koa Amerika.

            Aole i pau.

 

NO NA OPIO

            Ua hoomaka mai oia i ka pili ana me ke kaulana, ma ke ano he loio apana no kekahi o na okana aina o Nu loka i ka makahiki 1850.

            I ka wa kaua o Amerika, ua hookaulana oia ia ia iho ma ke koa iloko o ka puali kaua; a no na kau eha oia ka lunamakaainana mai ka okana aina mai o Poughkeepsie i ka Ahaolelo Nui ma ka Hale o na makaainana.

            I ka 1871 ka pau ana o kona kau hope loa; a hoi aku la oia ma ke ano he kanaka mahiai ma mo mokuaina o Nebaraseta.

            Oia kekahi lala o ka Aha Senate o ka mokuaina o Nebaraseka i ka makahiki 1878; a i keia wa eia oia ma ke kulana he Luna Senate mai ka mokuaina ma o Nebaraseka i ka Ahaolelo Nui o Amerika; a ke manaolana ia nei oia ana kekahi o na Luna Senate naauao nui o ka aina.

            He makemake loa o Kenela Wyek e noho ma ke ano he alakai no ka puali kaua; I ka 1862, oiai ko Makalena puali kaua me ke alo o Yorktown. oia no ke alakai o kekahi regimana, a ia wa hookahi no oia no kekahi lalal o ka Ahaolelo.

            Oiai oia he alakai u@ kekahi regimana koa o ke aupuni, ua hoike oia i kona aloha kuhohonu i kona puali koa. ma o kana mau hana aloha la i kona mau koa.

            John J Mitchell, ka Luna Senate mai ka mokuaina mai o Penesilevania, eia oia i ke 43 o kona mau makahiki.

            Ua holomua kona makuakane, ma ka o@hana ma@@@ @@@ hoolilo keia Mitchell i kona mau ia opio ma na ma@inaai a kona lua@@ makuakane, ualaila, aole i loaa nui ia ia na hoonaauao ia ana ma na kulanui, aka, mahope iho ua lilo oia i komo ao no na makahiki lehulehi.

            I ka 1864 ua lilo oia kekahi lala o ka Papa Loio. I ka 1868, ua kohoia oia i loia apana no kona okana aina hanau, a no hookahi makahiki, oia ka Lunahooponopono o ka Nupepa Agitator.

            I ka 1871, ua kahoia oia ka Ahaolelo o ka mokuaina, a ua koho hou ia oia i kekahi kau ae; a i ka 1877, ua kohoia oia me ka lanakila nui, no ka Ahaolelo Nui o ka aina; a i ka 1878, ua koho hou ia no oia; aka, i ka 1880, ua hoole oia i ke koho hou ia ana mai, a ma kana leta hoole i hoike ai oia i na kumu o kona hoole ana.

            Oia hoi, o ka uku no ka wa e hana ana i ka hana; ua lawe pono no ia; aka, no na la hapauea e hiki mai ana, aohe paha he keena e lawa ai ke ola ana oia mau la; a no ka mea hoi, e hoolilo nui ana ia i kona manawa a pau ma ka noonoo ana i na mea e pili ana i ka hana, a loaa ole he wa no na hana e ae e pono ai ka noho ana.

            Aka, ma na mea a pau e pili ana i na hana i haawiaa ia ia, ia ikeia kona pii mau ana o ka makaukau.

            Hon Henry B Ramgey, oia ka haiolelo o ka Ahaolelo hope loa mau nei o ba makaainana o Tenesi, hanaoia Ock. 1 1847 ma ka apana aina o Marshall Miss. Elima makahiki mahope iho, ua hoi aku oia me kona mau makua a ma Shelbym Tenesi, kahi ana e noho nei i keia wa.

            He kauka ka hana a kona makuakane, a ke ola nei no hoi i keia wa.

            Ua hoohemo maikai ia mai oia mai ke kula keikei mei o Louisevile i Mar. 1869, me ke kula ia ua makaukau e hana i ka oihana e like me ka kona makuakane; a hoomaka iho la oia i ka lawelawe ana i kana oihana ma kekahi wahi kulanakauhale he umi mile ka mamao mai ke kulanakauhale aku o Memphis, a i kapai hoi o B@ngento@.

            Ma keia oihana, ua loaa ia ia ke kulana holomua, a nolaila, helu puia oia me na kaukau akamai i ka aina.

            Aole wale no oia i mahaloio ma kona akamai ma kana oihana; aka, no ka mea, oia kekahi o na kanaka hoopono o ka aina; a nolaila, ua lilo oia kekahi kanaka nui o ka aina i ka manao o ka lehulehu.

            I ka makahiki 1878, ua kohoia oia no ka Ahaolelo Nui mai kahi ana e noho @@ i keia wa, a ua koho hou ia no hoi i ka pau ana o kona kau mua, a oiai oia iloko o ka Ahaolelo, oia kekahi o na hoa mahalo nui ia, nolaila ua haawi ia ia ia ke kulana kiekie iloko o ka Ahaolelo.

            Rev Dr E E Higbee, oia ke poo o ka oihana Hoonaauao ma ka mokuaina o Penesilevania, me ke koe ana nae o kekahi mau wahi kulabakauhale kakaikahi.

            Ua hanaoia iua ma Barlington, Vermonete, eia oia i ke kanalimakumamakahi o kona mau makahiki.

            Ua hoohemo ia mai oia mai ke kula kiekie mai o Vermonete, me ka loaa o ka mahalo ia i ka makahiki 1840, alaila, hoomaka iho la oia e ao kanawai, aka, ua hoolol@a kona manao, ma ka lilo ana i kumu no kekahi kula ma Emmittsburgh; a oiai oia e noho kumu ao ana, ua ikaika ka manao iloko ona e lilo i kahunapule, nolaila, komo iho la oia i kekahi kula kahuna a hoopau pono iho la i kona no ana ma ke aho oia oiahan i ka 1853; a mahope iho lilo iho la oia ke kumu o na mea helu ma ke hula kiekie o na keikikane ma Lancaster, Penesilevania.

            I ka 1854, ua pon@iia oia i kahunapule no Emmtteburgh, i ka 1858, ua ae aku oia e lilo i kahu no kekahi ekalesia ma Ohio, o oiai oia ma ia kulana, oia no ke kumu ma no olelo me ke kulanui o Heideiberg.

            I ka 1862 ua kohoia i kahu no kekahi ekalesia make kulanakauhale o Pittsburgh, elua makahiki ma ia hope iho, ua hookoho ia oia e lilo i alakai no ke kula kahunapule ma Mercersburgh, a i ka 1865, ua lilo oia i Peresidena no ia kula.

            I ka 1878, ua holo makaikai aku oia ma na aupuni o Europa, me ka nana ana no na mea e pili ana i ko laila ano hoonaauao ana.

            Ma na olelo o ke ao nei, a me na moolelo, a me na mea helu, he kakaikahi loa pena ka poe i like ia.

            Aole i pau.

            Ua haawi ae na mai o ka Halemai Moiwahine i na hoomaikai ana no Mr J B atherton no kona pahola oluolu ana aku i kekahi o kana mau aupepa ia lakou.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA

—A ME—

KA LAAU O KOU HALE

NO HEA LA?

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILA MA I

Nana aku no hoi ia la

Ohi ka lo o ka Laau o Makawao

I ka ua mea hoi o ka nani

 

Na PAPA! Na PAPA!

—A ME—

NA PONO KUKULU HALE

O NA ANO NO A PAU

 

Aia ma ke kihi o na

ALANUI PAPU me MOIWAHINE

 

HONOLULU

MALAILA E LOAA AI

E LIKE me ka MAKEMAKE

—NO KE—

KUMUKUAI MAKEPONO LOA

 

PAPA, PAPA, PAPA

Na Papa Huluhulu,

Na Papa Manoaoa,

Na Papa i kahiia

Na Papa Kepa,

Papa Hole Keokeo,

Papa Hole Ulaula.

NA LAAU, NA LAAU

Na Kua,

Na Kaola,

Na Aaho,

Na Molina

Na Peapea,

Pine Huluhulu,

Pine i kahina

 

NA Papa a me na Laau Ulaula

Pili ulaula,

Pili Keokeo,

Pani Puka,

Pani Puka Aniani,

Ipuka Aniani,

Puka Olepelepe.

 

PENA O NA ANO A PAU

Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui,

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti, Pate.

 

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO

Na Ami Puka Hale.

Na Ami Puka Pa.

ANIANI!

 

Pepa Hale a me na Lihilihi

E LOAA NO MALAILA.

PAAKAI HELU I O KAKAAKO me PUULOA

 

No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau hai ia ae la, no ke Kumukaai Emi loa. O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ia lakou.E hooko koke ia no ia me ka lawa pono. E kipa nui ilaila i kie i ka oiaio.