Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 4, 22 January 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA.-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA.-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

\iil \ KAUA MA KOPENAHEOENA -J A ratu oleio maikai a ke Keiki i-ialoko o keia leta, komo huiu .9 ia mea iloko o ka puuwni o ka N - k'koi», no ni hookipa lUoha a ke .. L)r>npmak* y aka, o ka manao paa o il.ui, aole oia e iuliana, nolaiia, makom hooKo ana i keia noi a ke Keiki An'.} tnua iho ia oia i kekahi pnhpala k . K*hi ana i manao ai he kupono ke k j īmua o ke Keiki Alii. k i ' on 2 o ka auwina la, kau aku la k.. Neiekona maiuna o kt>tia wanpn, i «• na Kapena Haki me Fre«nentle. i aku ia ka xvaapa o ka AiiinwM.kU ia ma ka uwapo alii m»loko o ua i». : Kopenahegena. nniuw'i i piii nku ai ka waapa o ka ira'.a, kani koke mai in ka leo o na i:i'' ;ia pahn, e ku laina nna iu koa aoao elua, r ku koknke ana o Kenela o .una ma ka aoao o ke kua Moi me tapa pihi, he Eieie na ke Keiki Alii d ka Hiku Nelekona, pii mni la ua «kona nei a ku iho la ma ke kae o ka o a īa maniwi na kanuka i heoke ae a «.anei—na leo huro he mau tausani t pihoihoi, no ke kanaka a iakou i iohe li—aa ua eueu l.« i pailata mai na au> Bvriuuia no ke kahua enaena o ke 0 ke>a eoau ieo hauoli i huro «a aku lia hanohano, wehe ae ia ka Haku Ne« 1 i koiu papaie gula mahiole a paa ma nua hema. a ia manawa lea E'.eie Aiil ip« ai i ua Nelekona nei no ke loj, a I kona lohe ani i keia mea, ua ku li «u i La hanohano o ke kaa aiiī, »w aku oia i ka mahalo no ka hoouna ai i■ mi'i, a ua oiuolu hoi oia e heie i aku ine kona inau hoa'loha imua o iki Alii. aku ia ka Adimarala me na i e.ui, a e ukali tft ana hot Ukou e n« lom k»naka, a 1 ko lakou wa 1 hiki • ioko o ka hileaiu, heie nv\i ia ke i A.ii me ka hanohano nui, a aioha inai , Adimaraia e iike me ke ano m*u a, r iki iho o *o iaua aioha ana. hoolau> • ka Haku Nelekona i kona mau Kake Keiki Aiii. i he mau mea ano nui no keia ike alii ta, hookahi wak oo mea nui, mah»»pe to Ukon paina awakea ana Y wa*ho aku iaku Nelekooa i na kumu o ke KuiA i makemake ai imua o ke Keiki e ka olelo • kekahi pauku > keia Kui* ®;aia. iloko o iw U eiima.—e pane kr Keiki ī ka Ahhikaua o ke ahi Harknna, a i ole ota e apoao i keia mau eaa ke ahiahi o ua U elima U—e ki»ka » •) b kaUi»t»ttinle o Kope» aa tioko o m Upalapa ahi. ia mau knmu ana i waiho aku ai, lor mai ke Keiki i& mea, io ae ia oia »a mea imom o kooa Aha No ka mea, ua hooholo mua ke b> i kona manao, aole oia e i ka 4anakiia a hiki i ka wa e a la kaiaaakanhal* e na Upaiapa ahi pi om «aa o ke aupuni la o Rusia, •

mni Uiia mai e ioaa mai ai na kokua no kekahi kihaa kaaa hou aku. Ma ka auwina ia o ua ia nei, huli hoi mai la ka Adimaraia I i kona mau aumoku. Oiai na aum«ku e iana nei i keia mana-; wa, ua loaa iho la kekahi hoopaapaa ana mawaena o ka Haku Neiekona a roe ka Aiihikaua Sir Haida, a o ka hopena o ia mea, aole i hooko ia na kauoha a ka Alihikaua. O keia mau haoa ano e hoa a keia Aiihikaoa e makemake nei, e iawe ae i ka mana o na aumoku pio malalo ona, he mea ano hou ia iioko o na lawelawe kaua moana ana. O na kumu ano nui a Nelekooa i kakau ai no ke kuikahi a waiho la aku imua o ke Keiki Alu, o Sir Haid Paka ae la kekahi kuleana īloko o keia hooiaia ana o ke kuikahi ma o kona hoouna hou ana aku he Kuikahi hou Ke heie nei ka Ahhikaua imua ma kana mea i manao ai he pono, a ke heie nei no hoi ka Haku Nelekona ma ia kulana hookahi ma kana mea i manao ai he pono. lna me keia nei keia mau Alihikaua e hana ai, 0 ke kulike oie o ka manao o kekahi me kekahi, alaiia, e kahea aku ke aupum o Eneluni i Aiihikaua hou ae, a i oie oia e hana pela, alaila, e hoolilo ia no auanei ka inoa iaahia o na aumoku Beritania e keia mau kanaka i mea ole. O keia mau hoopaapaa ana mawaena o ka Aiihikaua a me ka Haku Nelekona, waiho loa aku la ka Alihikaua i keia mau hana hookiekiea ua Nelekoni nei imua o Adimarala Earl St. Vincent, ka Alihikaua Kiekie o na aumoku ma ke Keena Kaua ma Enelani, a na kei* kanaka hookahi e hoapono mai na mea poloiei o laua. O ke ano nuio na oielo no na pauku o ke Kuikahi a Neiekona i ke Keiki Alii, e hana īa ke Kuikahi iloko o na la pokoie, a e ioaa hoi ka maiuhia i na aoao eiua. O ka Aha Kuhina o Denemaka, nolaiia kekahi kumu 1 paakiki loa ai ka monao o ke Keiki Alii, mamuli o ko lakou noho aloha hou ana ae me ka Aha Kuhina o ka Moi Lui oFarani, i kokua pu ia mai hoi e na Kuhina o Paulo, ka Moi o na Hukloi. O keia mau mana hui a pau,—aia o Enelani iloko o kekahi kulana pilikia loa, me kona wahi Aha Kuhina uuku, aka, o ka manao lili o ke kanaka puuwai oiaio no kona aina, ua olelo o Wiliama Piti. ke Kuhina Kaua o Eneiani, i ka lohe ia aku ai ke auhee ana o na Denemaka maloko o ka Ha!e o na Haku i keia mau olelo : He hookahi no o'u kanaka," wahi a kein Kuhina, " nana e ulupa aku i ka ikaika o ia mau nupuni—oia o Nelekona.*' lloko o keia mau la pokole e nee heie nei aole no i loaa mai kekahi haina mai ke Keiki Aiii mni. O na lono inai ke kulanakauhale ae, wawa ae la ia e like nTe ke ano mau. a ua ku4eia mau iono i ka weliweli a me ke kaumaha i na kanaka maioko o ke kulanakauhale. CJa haawi aku ke Keiki i kana kauoha, e malama ia ka waha o na pukuiuahi me ka inakaukau ma na papohaku 0 Kopeaahegena, a e ku makaukau na puali Staua no ka maiama ana i ka maluhia o ka haie aiii. " E kaua i ka la apopo, a i ole ia ia aku," wahi a ke Alii imua o kona Aha Kuhina, "aole au ī ike i ke kumu e ka* nalua ia ai keia mau mea, oiai, ua makaukeaupuni no na mea kiun, • heaha ka mea 1 koe." *• A no na enemi," wahi hou a ke Keiki Alii, ( 'aoie i makaukau Joa na moku o ua Moi Pelekane nei iloko o keia kahua kaua i hala iho nei, a he mea hiki ole hoi i ke koa a me ke akamai p ua Adimarala la o ua Moi nei ke kii mai a kaili ae i ka ikaika 0 na papohaku o Kopenahegena." O keia mau huaoielo koikoi a ke Keiki Ahi i oleio ai, aoie paha oia e hiki ke kapa | ia,—ua koa oia no ia hana ana pela. Ua ! makapo anei kona mau maka i ka !eta kaua a ka Haku Nelekona a ike ole oia i na ma. nao mnioko o i* leta kaulan» ? O keia mau hana ino a pau a ke Keiki Alii no kona au-1 puni,—-o ka Nelekona mau kumu o ke Kui-; kahi i w<«iho aku ai iaii, aole i ioaa mai kona Aha Kuhm\ mai.—• o ka Sir Haida Paka mia kumu o ke Kuikahi i waiho aou aku ai imua o na mana o Denemaka, na keia mau mea i paila ae i koni inaina iioko o kona puuwai no keia mau haoa, a 1 kona lohe aua hoi no na olelo i puka ae mai ke Keiki Alii ae, na ia mea i paumi ae i kona inaina me ka ikaika i ko ka mua. A no ka ehaeha loa o kona naau no keia mau mea e hana ia nei, kakau iho la oia ī keia leta ano nuī maialo iho nei na kona Haku ma ke Keena Kaua ma Enelani, a o ka makamua hoi ke■a o kaoa let* iaia mai kona haaleie ana'ku 1 na ae kai o Euelaai, penei: " Htiba aku la ka mea i koe no keīa Kuikahi," wahi a Nelekona i ka Alihikaua Kiekie, " ina wao e mau ma keia kulana, e hakihaki liilii aku au i ka lakoa mau Kuikahi, a e puhi aku i ke kulanakauhak o Kopenahegena i ke ahi» Ke ike nei a« i na mea ino e hana ia nei—i ku i ka lepo a me ke kapulu, a o ke Keiki Alii ka Hooihna Moi o Den«m«ka nei ma ke poo o ken raau

hana • pau. O ko'u m&a aamoku i keia maoawa, ua makaakaa mau iakoa i oa wa a paa,—aa ka na kia hou ilaoa, aa hamahumu i* na pea, oa makaakaa na pukuniahi

ma ko l&kou raaa wahi, a koe wale do na rigini ao'e i paa pooo ioa raa ko lakou mau wahi, ak*. aole nae ia he mea no'u e kanalua ai ina o kekahi hemahema ia o ke Kuikahi." 11 Ehaeha kuu oaau ame ka wela o ka manao,'' wahi hou a Neiekona, (< ke lohe aku i na oieio koikoi a ke Keiki Aln, me he mea la e hoino ana i ko lakou Moi a me kuu aioa; aka, ina o kona manuo ia pela, —alaila, e haulehia auanei kona aupuni ke hoomau oia i keia mau hana, e like me lakohine i rula ai ia Denemaka. Aole i maopopo ia*u, heaha aku la ka hana i koe no ka'u Kuikahi mahope īho o tona apono ole ia ana, no ka mea, aole i loaa ia'u he mana e hana ai ia mea imua o ka Aha Kuhina o Denemaka, a pehea hoi ke Kui> kahi a ko makou Aiihikaua waiwai. 0 ka'u mea wale no e noi aku nei ia oe, e haawi mai ko makou Alihikaua i na kauoha me ka moakaka, no ka mea, ina aole oia e hooko i keia mea, alailo,—e hakihaki liilii ana au i ka lakou mau Kuikahi, ina iakou e hana—i iwakaiua Kuikahi a iakou i makemake ai, a 1 oie au e hana ia,—c lawe mai auanei au i ua Keiki Alii la no kana mau oieio—a e kunou haahaa aku oia me ka oiuoiu imua o na mea kaua o Beritania."

0 keia leta a Nelekona, hoouna aku la oia i ka jnoku kiaiua Laka, e lawe 1 kana ieta imua o ka Alihikaua Eari St. Vincent ma Eneiani, e h%i ana no na olelo ino a ke Keiki Alii a me na hana loloiuhili hou a ka Aiihikaua Sir Haida. Ma ke kakahiaka o ka la 9, poha mai la na kukuna o ka ia ma ka hikina mai me ka malamalama nui, a o ka piha ana hoi keia o ka lima o ka la i olelo ia ai maloko o kekahi Pauku o ke kuikahi.e pane aku ke Keiki Alii ia Neiekona, no kona apono ana a me ka ole, i kana mau hoolala ana no keia kuikahi; a iloko o keia kakahiaka i loaa hou mai ai kekahi leta ia Nelekona rnai ke Keiki Alii mai, e kono maiana iaia, e niki aku oia i ka haiealii ma ka hora 10 o keia kakahiaka. O keia la, ua manao na poe a pau, he la hookahe koko hou keia. O keia po, o ke ahiahi ia e puhi ia ai o Kopenahegena i ke ahi, wahi a Nelekona e olelo ai. O ke Keiki Alii, he mea pono no knna mau Kuhina ke hana i kekahi kuikahi me ka moakaka me ke kaulike o na aoao a elua, a e kamaiiio aku lakou i ka Haku Neiekona me ka oluolu, no ka mea, o ka inanao o keia kanaka, ua paakiki ioa ia e iike me ka pohaku, a o ka hopena o kana mau hana, o ka hoohauhaa aku i ka hanohano o ke Keiki Alii a me kona Aha Kuhina, a o ka hoolilo aku i ke aupuni o Denemaka i mea ote. Mamua o ko Nelekona haalele ana iho i kona mau aumoku, wae ae la oia i mau hoahele nona iioko o ka Ahaoleio Kuikawa 0 Denemaka, oia hoi o Kenela ka Hon, Sir Chas. Stewart. Kapena Sir Edewada T. Paka a me ka Kev. Mr. Scott, ko Nelekona kahunapule, &c. No ka nui o na manao lili o kakehi poe no keia mau hana a Neiekona, kauoha ae la oia he 150 koa marina e heie pu ai me lakou ma keia huakai, a waiho aku la oia i ka maluhia o kona mau aumoku maialo o kana aikane Kapena Haki, i me kekahi kauoha iaia, e makaala ae no na hana a ka Ahaolelo. ! Holo aku la ka waapa o ka Adimarala a me kona mau ukali luka o ka aina, • i ko iakou pili ana aku i ka uwapo, pii wawae aku la lakou me na koa marina be 150, e malama i ko iakou maluhia oiai lakou ma ke alanui a me ka hiki ana aku imua o ke Keiki Alii. a i ko iakou wa i hiki aku ai 1 iloko o ka haleaiii, hookip» aku la ke Keiki Alii ia lakou maloko o ka nimi Ahaoielo, oiai lakou e kali ana no kona hiki aku. O keia Ahaolelo a ke Keiki Alii, aole oia i haoa i keia men i kuma e pau koke ai ka pioloke o na mea a pau no ke kaua. Ua kahea aku ke Keiki Alii i na Kuhina Noho o na auponi e, na lakou e apono mai keia mau hoolala ana o ke Kuikahi a ka Haku Nelekooa. O oa aupuni o Kuaia, Suedena. Perusia a me Faraoi, he mau enemi īa no keaopom o Enelani, a ioa keia poe Kuhina Noho o na Aina e a olelo ae ilokao keia Hale Hanohano, e hoomoe ia keio Koiluhi • e lawe hoo mai i Kuikahi hoo, alaila, oa koe keia Haie i kekahi pauko o ka Neie kooa Kuikahi e oleb aoa.— ** Ina aole na maoa o Deoemako e ae mai oo km apono ana i ke» Kuikahi Uokoo na ia elima, alaila, oa makaokao k» Hako Nelekooa o oa aumoku Berilaoia e puhi aku u Kopenahe gena iioko o na lapalapa aht.° O keia mao oleio o kana pauko, oa lilo ia he kanawai 00 keia kanaka, a he nm hiki ole hei iaia ke hoihoi hoo i kaoa mea i olelo ai, ina aale 1 makemake m Kuhina Noho o na Aina e

no ia Kuikahi, aia wale nla komo ka Alihikaua Sir Haida ma ka hooholo ana i ko iakoa aoao, alaila, hiki «e īaia ke hooko i kana kaaawii, no ka mea t aia oo oia malalo o ka mana o keia Alihīkana. Oiai na mea a pao e nofco nei me k» maluhia, ua koho ae Ia ka Hale he ekolu mau Komisioa no ka hooponopooo ana i keia kumuhana ano nui. okt pauku ehiku ake Komisina Kosia i heluheH mai ai o ke Kuikahi hoolala a Nelekor\j, e olelo ana, — " Mahope iho o ka apooo ana ona mana Denemaka e lawe aku i keia Kuikahi, aole ka Hako Nelekooa e īnoa aku no ka hoohoio loa ana i ua Kui'tahi la, a hiki i ka haia ana o na hebedoma he 16. No ka mea, o ka ioihi o ka maaawa, oia ke kumu e hiki ai kekahi kahua kaua hou aku iioko a na kai o Kusia, nona k$ ioa mai keia wahi aku he 600 mile a oi. O na oleio a keia pauko, he mea ia e hookaakaa ae ai i na r|aka o ke Komisina Kakini, ma o kona ikiiniaka ana iho i na olelo a keia kanaka koi nui wale. O ke Komisina Denemaka, h<ae ia oia a kamailio aku la ma ke ano keia pauku no ka koko, a ia i lohe mai ai ka Haku Nelekona i koM kamailio ana aku, me kona huna i kn oia&o kona manao hookahe koko, nolaila, huli,se ia oia me ka wikiwiki, a pane aku la Stewart me ka ieo hawanawana ma|jka olelo Faiani, penei: kl E hoouka hou ke kiua!" wahi ana, 1 E hai aku oeJfaia, ua makaukau kakou ina minute a pa|ji. Ua makaukau e kipoka pahu i keia i keia po." O keia mau olelo a ; olelo aku ai ia Kenela Stewart,||u ae la oia īluna a pane aku la īmua o ||§ia. hale hanohano e like me ke keikikane,|||ma kahi e oleio ana e kipoka pahu aku i li&|kuianakauhale, ua pioiokeae ia na inea a{pau o loko, a ia manawa i pale mai ai kelrComisina Kukini i ka mana o keia kamailiplina imua o ka hale, oiai oia e kamailio ana he Komisina i koho ia no keia hana, a j||ia kumu o kona hana ana pela, ua ulu ae la ka haunaele hoopaapaa mawaena ona K>misina a ine na Kuhina Oenemaka kue ī ka Haku Nelekona a me kona inau ukali. Aole ipau.