Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 3, 15 Ianuali 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

Kōkua No ke kikokikona ma kēia Kolamu

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

i- K\HCA KAUA MA KOPENAHEOENA kaaa weliwel» o Kopenahegfna. ua hiki mai ka manawa e hooir;ssit■; ai ka wela o ka pauda mamuli o fc3 : oopau ia ana o ke kipo o na aoao a elua, 0 ? a «o kaleiewa ilunu i ke aouli, ua hele >&;> ia lakou a hauliuli eleele o ka uwahi e haawe iho ana, me he ino nui la i p*hola »e iloko o »a mau la mamua iho. O m b«e keokeo o ka pilikia e kau paknhi mai ana iakoa ilupa o na moku poino a he mea miopppo ole hoi ia oe, o ka moku htV In li.' u e heie aka ai e kokua. Ua hoopau ia *i hookahe koko ana, aka. ua hiki mai i« hora e noho ai kela a me keia iloko o ke Asj uāha ; a no k» nui o na make m»luna o kna miu aumoku, aole hookahi kaaaka e le olelo ae, ia mea au e kanikau ai, - >i, be maa hoa'iuha wale no nou e waiho aoa maoa oiaanei o ka oneki, ua p*a ioa lakou 1 ka m>«ke. O U mokn k»ua Danebologa o ka Alihiktu» Drßfmaka Komodoa Olifeta Fisa, ke ae nei na iapnlapa ahi ma kona oneki ka r.ui o ka wela iloko o keia hooili kaua »ai. a e ko ia an* hoi oia e ke a-u iluna o mokupuni o Atnaga, a aia iluna o keia mc>ka he mau Keiki Alu opiopio no laoa »i ?*.akahiwi he 18. a aole hoi ī emi iho na lVnecnaka in»lalo o ka 300 e waiho eha a&a maluna o ka oueki, a o>a* na Upalapa a&; e poka ana m« na aoao o ka inoku, ua •'te !t «ku a na koa Denemaka. e pinana aoa ilona o na ngtni, e lele ana kekahi iiok9 o ke k*i, a i ke kupololei ana o kn oana«ra i ia hora 3 ine 30 inmute, ua hiki «U J» ka a aoa o ke ahi iloko o ka rumi ptud». a n« la mea i puhi ae i ka moku ka* 8» IVrvern*ka i ka lewa me na koa. na kia, o* r £!«t a me na kaulahao e lele ana ma o » maaoei, ma kahi he hapalua mile mai ka atu. a ua hke ka ikaika o ke ahi i avtka mai, me kekahi uwiU ikaika loa I ar.«po mai ka l»n> mai. a ua like hoi ke ka- &- mt ke kuilua ana o kekahi hekili, me ka pata koh * na pepemo no kekahi mau miaa:e loihi, a na kona ikaika boi i hoonaueue ** • ke kolanakauhale o Kopenahegena a »t na kahakai o Oenemaka e hke me kek-i--h: o ai ikaika loa. me ka piii o k* hano o na kaaak* o fce kulanakauhal©, • u» holo aku h»5 k» halulo o ka hooua a hiki i ka pnpu • Keaekalooa ma Suedena. a he 63 mile k« kahoa kaoa aku o Kopenahegen*. O ka make mainoieo aoa o keia poe De **oaka, ko ibo la ka Haku Nelekooa ma ka aoaeo ka palekai. a haa«rt «ku la o«a i ka kaaoha ī kooa mau aumoku, e kuu i oa ••«pa, a e hoopakeie ae i na *o* Denemaka Inei iloko o ke kai. - O ka o De®«®»ka t a« like &• ta ®e ka lahui o Eoela- - °« koa [akoo ma «• «Beo Im«m imua o a ti hookahe like ia ne hai ke koko 1 • k»ū m«3 lahui imua q ke k»hua kaua I *ka, o ka maoao lili o kekahi aupuni i ke- ***»» a«»le ta he nea malihioi, ao ka mea, i ka Wnwa i haoa tm ai te kuikahi ina k* fc*Jtaakaahale o Kopenabegena, ua h«na ke 0 Pennmika i oa kuikahi U me ka O kek aau haoa ino a pao a ke

Keiki Alii oo koot aupum, oa hiki io« i ka miki akau o ka Hako Neiekona ke ike aka i kaua mau haoa iloko o kekahi maa hoololoiahili «oa, Ma keia wahi o ko kakoa moolelo e na ' poe heluhelu, e waiho iki kakou i ke koika-1 hi maalea a ke aupaoi o Oenemaka, a e ' heluhelu hoi kakou ma keia wahi i ka papa ■ hoike a ka Haku Nelekoaa oo kona maa ! aumoku, imaa o ka Alihikaua Sir Haida | Paka, a me ka Sir Haida hoike hoi i ke kuiana o na aumoku Beritania ma ke kahua kaua o Kopenahegeos, imua o k& Adimarala Kiekie £arl Vincent, ma ke Keeoa Kaua ma Enelani. O keia leta malalo iho nei, o na hoike ia a ka Haku Nelekona no kona mau aumoku ma ke kahua kaua, penei " Mokukaua Elepani, ) • 4 Apenla 3, 1801.) " la Adimarala Sir Haida Paka— " £ kuu Haku—Ma ka hoolohe ana aku i kau mau kauoha," wahi a Nelekona i ka Alihikaua maloko o keia leta, "e hoike aku i ke kuluna o keia mau aumoku ma ka papa kuhikuhi malalo o ka'u alakai ana, ua loaa ia'u ka hanohano e hai' aku ai ia oe, ma« muli D ka lokomaikai a me ke kokua ana mai ona Kapena Kou a me Barisebane, ua hoolana ia na boe keleawe ma ke kowa o ka moana hohonu me ke kulana o na pou one uvaenakonu ; ua komo mai na aumoku me ka maalahi, a kuu hou na heleuma mawaho ae o ka lae Darako, ma keahiahi o ka la 1, | 11 Ma ke kakahiaka o ka la 2, ua kau hou ae la au i ka'u hae hoailona, a ia manawa na aumoku i hiu hke ae ai i na heleumn, a panee malie aku la lakou imua o ka laina kaua o na Denemaka, oiai lakou e ku laina ana inai ka akau a i ka hema, nj> ke pale i na kahakai o Kopenahegena. "O ke kulana o na enemi mai na kahakai mai a hiki i ke Kowa Moi—he eono i.laioa hookahi, he 11 mau batsri lana-, Jī-ahi moku kipoka pahu, ahe 12 a oi mau moku liilii, e lana ana lakou mamua ona pa pohaku o Kopenahegena. Ua hoopuipui ia mai keia ikaika e na Mokupuni Aiii ma.ke kowa, me na pukuniahi he 88. a he eha moku e lana ana ma ka nuku o ke wwa, me ke kokua ia e na batari lepo ma- | luna o ka mokupuni o Amaga. O ka moku l kipoka pahu a me na moku liihi inaloko o ka laina kaua o na Denemaka, ua pakele r.ku lakou mai ka mana aku o ko'u mau aumoku; o ka heluna iho o na moku ikaika he 23, ua lawe mai au a hoopiholo aku ia lakoo, ua puhi' ia ike ahi, a ua lawe pio ia mai hoi k<t laina kaua holookoa o na aumo* Denemnkn ma ka «oao hema o na Mokupuni Alii, i ka maoawa i hoomau la ai keia kaua ana īloko o na hora eha. '• Oiai makou e hookomo ana ma ke Kowa Moi, u* ili aku la ka Belona m me ka Ruseia maluna o kekani puu one papao, a o ka Agemona hoi, aole e hiki iaia ke hoopii aku maluna o keia lae pilikia, a no ka ikmka loa o ke a-u e k-o aoa iloko oia m»nawa, ua kuu iho la oia i kona mau heleuma malalo o keia puu one. Oka noho ana o ka Agemona ma keia wahi, a me ka pilikia ulia wale ana o keia man moku, ua hoohakahaka ia ko laua mau wahi maioko o ko inakou papa kuhikuh). No ka mea, ua manao, ina aole i loaa keia ulia i keia mau moku, ina na lakou e kipoka aku i na papu

lepo maluna o n» Mokupuni Alii a me Amaga, nka, no ket« kurau, oa hakahaka ko'u laina 6 ka mahele moa, a loaa mai )a na moku Defiana a me Mooeka i kekahi hooili kaua hahana mai o* «umoku Deneoiaka mai a me oa papo (epo malona o ka mokupnni» a iloko o ia manawa po i haulehia »i o Knpeoa Rou, ma kooa kokua aoa aku i na moku e kipoka ia oei. " Ua hoomaka ia keia kaoa ana he elima rainute i hala o ka hora 10. O Kapena Geo. Morray o ka E4ega, oia ka moko moa loa i ko makou wa i hookome aku ai ma ke Kowa Moi. Ua loaa ia v o ka haoohano e hotke aku ai ia oe no ke koa a me ka wiwo ole o Rear-Adimarala Gariva, ko'a kokoa alihikaua iloko o keia la welawela. la Kapena Pole a me Kenela Stewaft, ia laoa ko'u hoomaikai piha, no ko laoa 010010 i ka ae «oa mai, e kau ae i ko*u hae Adtmara!a maluna o ka moko kāaa Elepani; mai a laoa, oa ahi moko a me na koa, oa hooplha ia lakoa me ka hauoli i ka hoomaoawaoai aoa i keia la ioea o ke ka(faa kaoa. '•O u make iloko o keta la hookahe koko, ua hiki ia ke koho » ako ma km helo kiekie aoa, he 1800 i mako a hoeha ta. Mai loko mai o na atn a me oa koa wiwo ole i make, ke waiho ako aei ao mo ke kao* maha t ka inoa o Ktpena Mose o ka moko kaua Mooooa, oa haaleie ako oia he wahioe tne u keiki eono, e kaoikau aoa iaia ma keia aoao o ka hoooa, ke lohe ako oo keia lono piliku; a mai loko mai hoi o m poe i hoeha ta, o Kapeoa Sir. Thos. B. Thompsoa

0 ka Belooa, ua ko koai oha hema i kekahi poka Pukumahi. '• Owao, o kau kaowa haahaa a me " ka hoolohe, »• Nelbkoxi. m I O keia ae ia ka Neiekona hoike oo kooa | raau aumoku ma 'ke kahua kaua, a o keia I ieta malalo iho t oia oa hoike a ka Aiihikaua | Sir Haida oo na aumoko o Nelekooa imua ; o ka Adimar«la Kiekie roa Eoeiaoi, penei ; (< Mokukaaa Ladana, ) Apehia 6, 1801. { Adimarala Earl St. Vincent, •'Ali&ikaua Kiekie o na aumoku. u £ kou Haku—h oluolu oe e hoike aku 1 na Haku Koaiisina o na Adimarala. ma' kau leta aku o ka la 23 o Maraki, aole no i loaa ia makou kekahi makani maikai ē hookomo ai iloko o ke Kowa [a hiki i ka la 25, a iloko o keia la i loaa ai makoa i kekahi ino nui, me ka makani ikaika e pohi ana mai ke Komohana-Hema mai. <( Ma ka la 30 mai, ua huli pooo mai ±a makani mai ka Akau mai, a pa aku la me ke aheahe maioko o ke Kowa, a iloko o ia raanawa makoo i hiu iike ae ai i na heleuma, a panee malie aku la maioko o ke kowa akea, a ma ka auina ia o ua ia nei, kaalo hope ae ia ke Kakeia o Koronebuga ma ke Komohana-Hema, a kou iho 1» ka heleoma o na aumoku, he 15 mile mai ke kulanakauhale mai o Kopenahegena. " Ma ka hora 3 o ke ahiahi o oa la nei, ua kau aku ia au me ka Haku Nelekooa a me Kamaki Gariva maiona o ka moku kialua Laka, a komo aku la makeu iloko o ke Kowa akea, no ka hakilo ana i ke ano o ke kuiana o na aumoku Denemaka. l( Ma ke kakahiaka o ka la 31, ua hiu hou ae la ko makou u:au heleuma, a paneemalie aku ia iloko o ke kowa, a ma ka hora 2 o ka auina la, ike ia aku la m aumeku Denemaka ma kahi mamao e ku iaina ana, nola* iia, koa hou iho la ka heieuma o na aumoku maluna iki mai o ka mokupuni o Huena, a he eono mile mai Kopenahegena mai. " Oiai na aumoku e ku nei ma keia kalana me ka makaokao, oa noi mai ka Hako Neiekona ia'u, e haawi aku i na moku ikaika a pau a me na moku liilii, a naoa e komo e kaua i ka iaina o na aumoku maka, a ma ke kakaniaka o ka la 2 o Aperila, ua hoouka ia ke kaua mawaena o ViceAdimarala Haku Nelekona a me Komodoa Fisa o na aumoku Denemaka. ' Ma keia wahi e kuu Haku, ua loaa ia'u ka hanohano e hai aku ai ia oe, no na hoike a ka Haku Neiekona no kona mau aumoku ma ke kahua kaua. Ua hoike mai oia ia'u no keia kahua kaua nui weliweli i hooukaia mawaena o na aoao elua, a me ka hooiohe o na alii a me na koa i ko iakou mau kauoha. He kaua V eia na'u e kaena ae ai, aole paha he kahua kaoa i hoouka ia e like me keia iloko o na moolelo kaua moana o Enelani, ka lawe ana aku o ka Haku Neiekona i kona mau aumoku me ke koa a me ka wiwo ole imua o ka iaina paa o na enemi. O keia mau hana koa ana, aole ia mea i hana īa e kekahi o na Adimarala hiena o Enelani, (oia ke pale ana aku a Nelekona i kana hae kahea hoailona), a ua hana oia a oi aku mamua o na mea i makemakeia e kona aina. Ua lawe pio mai oia i ka laina kaua o aumoku Denemaka, mahope iho o kona ho* ouna ana ako i kana leta kaua i ke Keiki Alii o Denemaka, a ia manawa i hoopau ia ai ke kipo ana o na aoao elua.

■ - "Me ke kaumaha lualua o ka manao i ka bai ana aku ia oe, no ka make ana o n» Kapena Mose a me Hou, he mau kaoaka koa !au»,a o ko iaua haalehia ana t e noho luulau auanei ko laua mau ohana ke lahe aku no keia lono kaumaha. A mai loko mai o na kanaka koa i hoeha ia, o Sir Thomas Thomp«ofl, ua ka kona uh» hema i kekahi poka pukuoiahi, a lele e co«i kona kino aku. " Owau o kau kauwa haahaa a ae • ka hoolohe, H. Paka." O ka hana a o» aumoku i koe no keia hapa la» —o ka hoolana ana 1 ko Ukoo m»a aumoku i ili malona o na pan one,—o ke kapili a na kamana i na wahi poioo o ka moku a me na kia, —a me ka homuhumo i na pea i nahaehae, no ki hoomakaukau no kekahi kaua hoo aku i ka ia apopo. O na manaoiaoa ana a ka Hako Nelekomi e toa kona lanakila iloko o keia kahoa kaoa, oa hauie hope kooa manaolana i oa hasa loloiahiii a ka ahhikaoa, ioa aele keia Alihikaaa maiaila iloko o i» manawa, ina ua hooko io no oia i kana oleio j»a —e puhi i I» olaokei» poe Benemaka i koahi/a e kipoka pahu aku t ke kulaoakauhale o Ko* peoahegeoa. No ka mea, owai ke kaoaka koa a me kt aupani o ka enemi e hiki ke papa idai iaia no ia hana ana pe]i; o ka ota o ke aupani o Oenemaka iiokoo keia h&n» ke paa ala ka Hak» &eiekoaa i ko Ukoa mau kam*ai ma ka poho o kooa iima. Oiai oa aumoka e Uoa o«i m* ken *bithi, ma ka hore 9 o ua po nei T haawi ae la ka Haka Nelekona i ke kauohe, • heoa^aha

ka haoa aoa oot koa i keia manawa a biki i ka hora 6 o ke kakahnika o ka U apopo. : Mahope iho o ka bala ana o ka hora 10, kauoha hou aka 1« oia i kona waapa e kuu iho iloko o ke kai, a huii aku la ua Neie- | kona nei a paae aku la i oa Kapena me ke Keaela i keia maa haao!e!o : " Ano," wahi ana, mamua o koaa haalele ana msi i ka u hooikaika au iloko o kei« ia hoouka kaua'e like me oa kauoha, a oa i manao au, e oielo īa paha auanei, ao(e au i ! hahai iua mau kauoha h. O, heaha ka | hewa, e hookaa aku iaia e kamailio pela." ] ika pau ana o keia kamailio, iho aku la |ka Haku Nelekooa me Kapena Haki a kau | iluna oka aapa, a hoe pololei aku !a no kona moku, a hiaoioe iho la oia maluna o ke Sana Keoki ma ke koena o ia po. Ma ke kakahiaka o ka ia 3 o Aperila, aole he'inau haaa ano nui i hana ia iloko o ia la e ka Alihikaua, makaukau nae Oa aumoku o £jtelekona no ke kaua, ina aole e holo *nt kei* kuikahi me ka maluhia iloko o na la pokole., Ma ka hora umi ponoi, loaa m ila i ka Haku Nelekona kekahi palapala noi mai ke K<iki Alii mai, e kono mai ana iaia, no ka hookipa aoa aku a ke aupuni o Deoemika ma ke ano hoa'ioha, i ke alakai o na aumoku Beritania nana i wawahi liilii mai na aumoku Denemakh ma ke kahua kaua o Kopenaihegena. •v- • Aole ipau.