Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 1, 1 Ianuali 1881 — Page 5
This text was transcribed by: | Virginia (gini) Pinto |
This work is dedicated to: | Jordyn Hikianali'a Wong |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
PANAI NO KA "NUPEPA KUOLOA," IANUARI 1, 1881.
Ka Hawaii Oiaio !
- HE -
Haiolelo na H. H. Paleka,
- MA -
KAWAIAHAO, NOV. 12, 1880
"E nana i ka Iseraela oiaio, aole he hoopunipuni iloko ona." - Ioane, I:47
Ua like ka lahui Iseraela me ko Hawaii, a me na lahui e ae no hoi, ma ke aloha i ko lakou inoa lahui. Ua aloha ka lahui o Iseraela i ke kanaka o ka aina, elike me ka lahui Hawaii e aloha nei i ke kanaka o kona aina. A ua manao no hoi ia lahui kahiko o lakou no ka oi. Ua pai i ko lakou poe kupuna, a ua hilinai nui maluna o ko lakou moolelo a me ka lakou mau hana. Aia iwaena o lakou na ohana kiekie a me na ohana haahaa; ka poe waiwai a me ka poe ilihune; na kulanakauhale nui a hanohano, a me na kauhale uuku i manao nui ole ia. A ua ulu ae no na hoowahawaha ana iwaena o ko Iseraela lahui no lakou iho. O Nazareta kekahi o ko lakou mau wahi kulanakauhale i hoowahawaha loa ia. He ano kuaaina ko laila poe; he kulana haahaa; he mamao mai @erusalema aku. No keia mau kumu ua hoowahawahaia o Nazareta a me kona poe e ka nui o ka lahui o Iseraela, elike no me kanaka i keia wa e hoowahawaha nei i kekahi mau wahi o ko lakou mau aina ponoi.
I kekahi la hele aku la ka Haku ma Galilaia, a hoohalawai mai la me ia kekahi kanaka, o Pilipo kona inoa. Pane aku la ka Haku ia Pilipo: "E hahai mai oe ia'u." O ko Pilipo huli koke no ia a lilo i haumana no Iesu Kristo. Mahope iho loaa ia Pilipo o Natanaela, a olelo aku la o Pilipo, "e, auhea oe e Natanaela, ua loaa hoi paha ia makou ka mea a Mose a me na kaula i wanana mua ai, oia o Iesu, no Nazareta, ke keiki o losepa." Kanalua loa iho la o Natanaela, a pane aku la m@ ke ano hookae i ko Nazareta, "E hiki mai anei kekahi mea maikai no Nazareta mai ?" Oia ka pane a Natanaela, a aole i kali o Pilipo no ka hoopaapaa ana me ia; aka, koi aku la oia iaia e hele pu mai a e ike maka nona iho. A ia laua e hele pu ana, ike e mai la ka Haku a puana ae la oia i keia mau hua olelo e pili ana no Natanaela, "E nana i ka Iseraela oiaio, aole he hoopunipuni iloko ona."
Ina paha e ku mai ana ua Haku nei o kakou i keia la, owai la iwaena o keia anaina kana e kuhikuhi ai me ka olelo iho, "E nana i ka Hawaii oiaio ?" Owai la na Hawaii oiaio iwaena o keia kulanakauhale o Honolulu ? Mawaena o ka lahui mai o a o, owai kai hiki ke kapa ia he Hawaii oiaio ? E ae mai oukou i a'u e hoike aku kekahi mau hoailona e maopopo ai ka Hawaii oiaio, a malia o lilo ia i mea paipai ia kakou no ka imi ana a loaa ia @@@. @e kulana maikai ia. Hanohano ko kakou nei aina hanau ke piha ia me na Hawaii oiaio.
HOAILONA AKAHI.
O ka Hawaii oiaio, he kanaka ia e hana ana a e olelo ana i na wa a pau me ka oiaio. Aole hoopunipuni iloko ona. Ua like oia me Natanaela, ka hookamani ole. O kana mea e olelo ana, e hooko ana no oia pela. O kona ae, he ae io; a o kona hoole, he hoole io maoli no. Aole hana ano lua, i mea e alakai hewa ai i ka noonoo o kona hoa kanaka.
O kekahi o na poino nui i haule mai maluna o ko kakou lahui iloko o na makahiki i kaahope anei, oia ka laha nui ana o ka hoopunipuni iwaena o na kanaka. Ua hoopunipuni wale kanaka iwaena o lakou iho, a ua aneane haalele loa ka hilinai ana o kanaka i ko lakou hoa kanaka. Me he mea la, o ka hoopunipuni ka rula iwaena o kekahi poe, a o ka olelo ma ka oiaio, he mea okoa ia. Ua ikea nui ka hoopunipuni ma na kau koho balota iwaena o ka lehulehu. Ua hoolaha aku kekahi poe holo balota ma ke akea no na pomaikai a lakou e hana ai no na makaainana, ke koho ia mai lakou, me ka ike maopopo no o keia poe holo balota, aole e hiki ana na mea a lakou e wahahee wale aku ana imua o kanaka. Eia nae, ua puni kekahi poe, a ua hoohoka ia ko lakou manaolana, a he ino aku ka hopena. Aia iwaena o na poe kiekie kekahi o keia mau hoopunipuni ana, a aia iwaena o ka poe waiwai. Aia iwena o na haku, a aia no iwaena o na kauwa. Mawaena o ka makua me na keiki; ke kumu me na haumana; kekahi poe kahu me na hoahanau.
O hoopunipuni, oia kekahi o na enemi ino loa o ka noho pono ana o kanaka. He keiki o Hoopunipuni no ka po; ma ka poeleele wale no kana mau hana. He poino wale no kona hopena. Ua hiolo na aupuni i kahi wa ia Hoopunipuni. Ua mokuahana na hoa'loha; ua haunaele ka aina, a ua hoolapuwale ia na home maikai mamuli o keia kumu hookahi. Nolaila, o ka Hawaii oiaio, aole he hoopunipuni iloko ona. He oiaio wale no oia mai loko a i waho; mai luna a i lalo; mai na olelo a i na hana.
HOAILONA ELUA.
O @@ Hawaii oiaio, oia ke kanaka e hoike ana i kona aloha i ka aina hanau, i kona lahui a me kona mau alii, aole ma ka lehelehe wale no, a@@ ma kana mau hana, a ma ke ano o kona noho ana kekahi. O ke kanaka e olelo ana, "he aloha au ia Hawaii, he aloha i kuu lahui a me kuu mau alii," alaila hele aku a hana i na mea e hilahila ai ka inoa maikai o kona lahui, ma ka noho hewa @@@, e hoopauma@l@ ana iaia iho a me kona mau hoa noho, he hiki anei ke kapa pono ia oia he Hawaii oiaio ? Aole paha, no ka mea, aole e hana ana ka Hawaii oiaio ma na mea e poino ai kona lahui aloha. E nana i ke kanaka e malama pono ana iaia iho; e hoolohe pono ana i ke kanawai o ka La@@ a me ke kanawai o ka honua; e imi ana i kana ai ma ka hana; e hoomaemae pono ana i kona home; e noho pono ana me kana wahine, aohe aea wale, aohe lalau i ka hai, aole hoopunipuni ma ka olelo a ma ka hana, oia ka Hawaii oiaio; no ka mea, ua hooko mai kana mau hana i ka oiaio o kana olelo. He Hawaii ia e hanohano ai ka inoa o kona lahui. O ka hana ka hoike oiaio no ke aloha lahui a me ke aloha aina hanau, aole ma ka olelo wale no.
O na lahui maikai loa o keia honua, ua ikea lakou ma o kekahi mau hiohiona maopopo loa. He paahana; he hoolohe kanawai, a he makee ike. O ke ake ike, he mea ia i maopopo i ko kakou lahui Hawaii i keia wa. Ke imi nei kanaka i ka ike no lakou iho. He lahui heluhelu keia. He ikaika ka imi ana o na makua i keia wa i loaa ka naauao no ka lakou mau keiki. O ka paa mau i ka hana, oia ka mea i koe, a ua loaa hapa no nae i ka lahui. O ka hana mau ka mea e makaukau ai ka home, a e lako ai na keiki me na mea e naauao ai. O ka lanakila mau o ke kanawai o ka aina, oia ka mea e waiwai ai ka hana. O Hana, o Kanawai a me Ike, he mau hoahele pu keia; he mau kokua ikaika loa lakou i ka hooulu lahui. O ka Hawaii e kuikahi pu ana kona mau iini a me kona noho ana me keia mau maawe ekolu, he Hawaii oiaio ia; he kumu hoohalike kupono no kona lahui.
I ka wa e ulu ai a pua mai na laau hua o kakou, ka Ulu, ka Alani, na Manako, ka Ohia, aole ikea ka waiwai io o ka laau ma na pua me na lau. O ka hua ka mea makemakeia. O ka laau Alani e ulu wale ana i kela a me keia kau me ka haawi ole mai i kona hua, ua hoowahawaha ia; ua kapa ia he laau waiwai ole. Pela ke kanaka e hoohua ole ana i na hana maikai. He lau wale no ka kekahi poe kanaka; a he lau hoi me ka pua wale no ka kekahi poe. Aohe opuu iho o ka hua, aohe oo pono iho o ka hua. O ka Hawaii hoohua ole i na hana maikai, aohe ia he Hawaii oiaio. Ina e i mai kekahi, "he Hawaii oiaio oia," e nana pono i ka hua o ka laau, pela e maopopo ai ke ano.
HOAILONA EKOLU.
O ka aa i ka hana pono, oia kekahi hoailona o ka Hawaii oiaio. O kekahi nele o ko kakou nei aina i keia wa, oia ka nele i kanaka koa i ka hana pono. Ua wiwo wale kekahi poe he lehulehu wale i ka hana pono, a i ka olelo oiaio. Ua hoopilimeaai kekahi poe mamuli o ka waiwai, a me ka hanohano, i kumu e loaa mai ai na wahi pomaikai kino i makemake nui ia. O ka Hawaii oiaio, e koho e ana oia i ka hana pono mamua o ka noho ana oluolu me ka waiwai i awil@ pu ia me ka hana kolohe. E like me Mose i koho ai i ka popilikia me ka poe maikai, mamua o ka oluolu a me ka lako iloko o ka hale o Parao, i huipu ia me na hana kolohe, pela ka Hawaii oiaio i keia wa. Ua aa oia e hana i ka pono, a e olelo ma ka oiaio imua o na lii a me na makaainana.
O ke kanaka pono e hoopuka pololei ana i kona manaoio imua o ke alo o na mea a pau, me na huaolelo kupono, mai loko aku o ka puuwai aloha, aole ia he kipi. He hoaaloha oiaio ia, e kamailio mai ana ma ke alo. O ke kipi oiaio, oia ka mea e hoomalimali ana ma ke alo, a he okoa ka hana ma kahi e. O ka mea e kahea leo nui ana me ke kaena i kona aloha aina, a aloha lahui, alaila hele aku a hana i na mea e poino ai kona lahui, a e hookahuli wale ana i na kanawai o kona aina, aole anei oia kai ku i ke ano kipi ?
He kilohana no ke kanaka ke loaa ia ia ke kulana hopo ole, e hiki ai ke hoopuka i kona manaoio maoli, me na hua olelo aloha, a me ke ano hookamani ole. Aole pono kakou ke hilinai i ka poe hoomalimali, a pai wale me na huaolelo pahee. Aohe oiaio iloko o lakou.
Ke olelo mai nei o Solomona ke keiki a Davida penei:
"O ke kanaka malimali aku i kona hoa noho, oia ka i hohola i ka hei no kona mau wawae." Ua poino o Hawaii i na kau i hala i ka poe hoomalimali. O ka hoaaloha oiaio, aole oia e hoomalimali; aka, ua aa oia e hoopuka i ka oiaio.
Ke hea nei ko'u leo i na Hawaii oiaio a pau, e ku iluna, a e wiwo ole i ka hana pono. E hopo ole i ka hoopuka ana i ka oiaio.
I Hawaii oiaio oe, e ke keiki a me ka makua.
I Hawaii oiaio oe, e ke kanaka ui a me ka wahine opio. I poe Hawaii oiaio keia lahui, alaila oiaio o Hawaii a me knoa aupuni. I hiki i ke Alii ke nana aku iwaena o ka lahui, ma o a maanei, a kuhi aku ka lima, a puana ae ka waha, "aia o mea, a aia kela kanaka, a eia keia wahine, a aia ia makuahine, he oiaio kana mau olelo a kona waha; he pono a he pololei wale no ka hana a kona mau lima." I hiki hoi i ka makaainana ke nana i kona Alii, a olelo iho, "he oiaio wale no kana mau olelo, a o kana mau lawelawe ana he pono wale no, aohe hoopunipuni iloko ona." He hanohano ia i oi ae mamua o na hulali ana o na daimana iloko o ke kalaunu maluna o ka nohoalii. Aohe kea hoohanohano i oi ae mamua o ka loaa ana i ke kanaka o ka inoa kaulana no kona ano oiaio. O ka hanohano keia i hoapono ia a i hookohu ia e ka Haku o ka Lani a me ka honua. He hanohano no hoi keia e ko ana i kanaka iloko o ke ola ma o Kristo Iesu la, ka mea i olelo oiaio nona iho: "Owau no ke Ala a me ka Oiaio a me ke Ola." A o ka'u e ake nei no na Hawaii opio o keia kau a me keia mua aku, e hiki ke olelo ia he poe Hawaii oiaio, aole hoopunpuni iloko o lakou.
KA MOOLELO
- O -
Kaahumanu.
-
[ KAKAUIA E. S. M. KAMAKAU ]
-
O ko Maui poe alii, o Hoapili kane @@e Hoapili wahine, na'lii me na kaukaualii me ka poe koikoi a me na makaainana. O Davida Malo a me Danielo I@ he @@au kumu.
Pela ma Kauai, o Kaikioewa me kana wahine, o Ka@@kualii me kana kane, o @aakulou me kana kane, na'lii, na kauaualii a me na makaainana.
Oia ka hua o ka Kaahumanu hooikaika ana ma ka olelo a ke Akua. I ka wa @ Boki i hoohaunaele ai i ke aupuni, me a manao e hookahuli i ke aupuni, a e pepehi ia Kaahumanu, aole i kokua ia e ekahi alii, he opala wale no ka poe i kokua mahope o Boki.
I ka malama o Okatoba me Novemapa, 1829, ma Kauai o Kaahumanu i ka @oohulihuli ma ka olelo a ke Akua i na makaainana o Kauai, a he nui no ka poe i huli a manaoio ma Kauai i ke Akua. @a hoomakaukau iho la o Boki e holo i @a aina o Nanapua i ke kua laau ala.
I ka malama o Dekemaba, i ka A. D. 1729, hoi mai o Kaahumanu mai Kauai @ai, e holo ana na moku o Boki ma i waho o Leahi.
Aka, ua oluolu iki mai o Boki ia ma@awa, a ua hele i ka halawai a ua la@na @u me ke kumu me Rev. H. Binamu, @a hele i ka pule ma Kawaiahao.
Ua oluolu no hoi na haipule ia manawa ia Boki, aka, ua kii ako o Kekoanaoa @@a ke kauoha a ka Moi Kauikeaouli e @oi mai, aole e holo i ke kua laau ala. Aka, mai ke Akua mai no paha ia.
I ka noho ana o na'lii, o Liliha nae ke @iaaina no Oahu a me ka makua hanai a @alama no Kauikeaouli, e like me ka @oho ana o kana kane o Boki, pela ka @li ana o na pono a pau maluna o Liliha. @ka noho ana o ka hoomaka e malama i @a oihana a kana kane. Ua maikai no @a hoomaka ana, ua huipu no me ka poe @aipule, a he mau kumu kanaka no kana, ie mau ekalesia, o Punihaole a me Pii, @@ ua hele mau no i ka pule.
Ua olulolu ko Kaahumanu manao i ke @lakai ana ia Kauikeaouli ma ka pono, @ole he ike ia o ka ona rama a me ka moekolohe ia manawa. I ka hoi ana @ai o Kaahumanu mai Kauai mai, @a @ukala o Kaahumanu i ke kanawai no ka @oe lawehala. O ka moekolohe a me ka poe hoomanamana i na kii, e kiolaia lakou ma Kahoolawe.
Ia wa, kaapuni iho la o Kaahumanu a Oahu, e hoohulihuli i ka poe hooikaka a hiki i Waialua.
Holo aku la o Kekauluohi maluna o ka moku a hiki i Kalaehopu ma Waiawa, e @kali ana no ka hiki mai o Kaahumanu ma Ewa. I ke ku ana o ka moku, lele mai la o Kekauluohi i ka @@@@ ma Kuhia, maloko o ka ulumaia o Kawaipuna. Aia hoi, loaa pono ak@ la o Liliha me kona mau haiawhahine, @@ pau i ka ona i ka rama, he la na liilii ia. E@a nae aole lakou i ike e loaa ana ia Kekauluohi, auhee aku la na wahine iloko o ka nahelehele, no ka makau ia Kekauluohi, ke kaikamahine a Kaahumanu.
Hele aku la o Kekauluohi a hiki ma Waikele, a kakali iho la no ka hiki mai o Kaahumanu. Hoi mai la o Kaahumanu ma Lihue, a ke kula o Keahumoa, i ka po hiki ma Waikele, a halawai pu me Kekauluohi, ia po no hiki ma Honolulu.
O ke kumu keia i kaili ai o Kaahumanu ia Kauikeaouli, mai ka Liliha malama ana ia Kauikeaouli, no ka inu rama.
O Kauikeaouli wale no ka Kaahumanu i kaili ia manawa, a o na pono a pau a me ka noho'na kiaaina no Oahu, @a koe no ia Liliha. Mahope iho o ke kaili ana o Kaahumanu i ke alii, lawe o Kaahumanu ia Kauikeaouli a holo pu i Maui. Huipu o Kauikeaouli me Kaahumanu kona kah@. O Nahienaena me kona kahu o Hoapili kane. O na kahunapule i hele pu ia kaapuni hoohulihuli ana i na makaainana, o Rev. H. Binamu a me Rev. W. Rikeke a puni o Maui.
Holo aku la o Kaahumanu, Kauikeaouli, Nahienaena, Hoapili kane a me na kumu a puni o Hawaii.
NA MEA KAULANA.
Manao iho la o Kaahumanu e hoopau i ke koena o ke ano hoomanakii, a e hoululu mai i ka iwi o na'lii kahiko i koe. No ka mea, e ku ana no kekahi haiau, a maloko oia haiau na iwi o na'lii kahiko; ua hoomana kekahi poe mahope oia mau iwi, aole no hoi i hoohioloia e Liholiho i ka wa i hoopau ai na kapu kahiko. Nolaila, hoohiolo iho la o Kaahumanu ia Hale o Keawe.
Pupuhi aku la o Kaahumanu i ke ahi i na kii a me na iwi, o ke koena o na iwi a me na iwi, o Liloa, Lonoikamakahiki a me Kauhola, oia na iwi i lawe ia mai Waipio mai. Ua waihoia ma ka pali o kaawaloa.
Ua olioli ka manao o ka poe haipule, ua kapa aku ka poe haipule, h@ naau koa o Kaahumanu. Aka, ua kapa aku ka poe hoomaloka, he kolohe o Kaahumanu.
NO KA PAHIKAUA.
I ka wa ma Hawaii o Kaahumanu me ka Moi Kauikeaouli. O Hoapili kane me Nahienaena Kaikioewa me J. A. Kuakini a me na'lii a pau.
Ua hoala ae ka manao kaua e pepehi ia Kaahumanu, a me kana mau kaikamahine; Mai a Liliha a me Paki ka manao e pepehi.
O ke kumu o keia manao o Liliha@me Paki.
O ke kukala ana o na'lii wahine ma Pohukaina. O Kinau o Kekauonohi o Liliha o Hoapili wahine imua o na makaainana, Eia ka olelo i komo ai ka manao kipi ma ka Hoapili wahine olelo ana penei: "Mai hooloolo oukou o ku i ke au."
Ua noonoo nui ia keia huaolelo me @@ helelei o ka waimaka o na kaukaualii a me na makaainana. Ua manao lakou no Liliha no kela olelo.
O Keaniani o Paki me kekahi mau puali alii, o ka ohumu iho la no ia no ke kaua.
Ua waiho o Boki i mau hale pu ma Waianae a ma Kailua Koolaupoko.
Ua hoakoakoa mai ka pu a me na koa a me na makaainana a piha ka Papu a me Leleo, no ke kaua a no ka pepehi ia Kaahumanu a me kona ohana.
Ua lohe o Kahumanu a me ka Moi Kauikeaouli; a me na'lii. Ua komo ka manao kanalua, aole e hoi mai i Oahu.
Akoakoa iho la na'lii me ka Moi Kauikeaouli ma Lahaina. O Kaahumanu o J. A. Kuakini o Naihe, o Hoapili kane, o Kaikioewa a me ka hanauna alii a pau, ma ka Ahaolelo. Me ka ninau aea; Owai ka mea kupono e holo i Oahu; a e hoopau i ka manao kaua ?
O na kanaka olelo ino; a e oki i ke poo o Kaahumanu, o Keaniani o Hua, o Kaeo. Pela ka hoino ia o ka wahine o ke Akua; a pela ka ulu ana mai o ka pono.
Hooholo na'lii, o Hoapili kane ke holo i Oahu. No ka mea; aole alii e hiki ai, o ka make wale no. Ua makaukau na mea e make ai a me na mea kaua.
Ua hoouna ia mai o Hoapili he alii, i na oia e make, ua pono no. O kana kaikamahine ponoi no ia.
Holo mai la o Hoapili maluna o ka moku Hooikaika, a komo i ke awa a pili ma Pakaka. Lele aku la o Hoapili me Pikanele a komo iloko o ka Papu. "Olelo mai o Pikanele o ke Akua wale no ko lakou kokua i pakele ai." Ua manao no o Keaniani e make o Hoapili, a o ka manao noia o ka poe puali, o ka poe koa. He hoowalewale o Hoapili, e kaili ia ana, na pono o Liliha.
I ke o Hoapili i ke kaikamahine. Uwe aloha laua; a pau ka uwe aloha ana. Olelo aku o Hoapili ia Liliha. "I hoouna mai nei ko keiki ia'u i kanaka make nau." Olelo mai la o Liliha; "Aole make," Olelo aku la o Hoapili, "E kipaku i na kanaka e, o loko o ka papu nei; Owau ke kanaka o ka papu a hiki mai ko keiki." Ae mai la o Liliha. "Ae."
Holo ka olelo a Liliha me Hoapili. O ka hoi no ia o Liliha i Nuuanu, o ke kii no ia o ka moku Hooikaika ia Kaahumanu me ka Moi Kauikeaouli, a me na'lii a pau.
Pela i lanakila ai ka pono ma ka waha o Kaahumanu; a lilo ka poe hewa i poe pio. I ka pau ana o na'lii ma Oahu, Ahaolelo iho la lakou e pau ka noho Kiaaina ana o Liliha no ka mokupuni o Oahu a me na aina o ka noho kahu Moi ana no Kauikeaouli.
Hoonoho iho la o Kaahumanu ia J. A. Kuakini i alii kiaaina no ka papu a me Oahu. O Aikanaka ke'lii papu o Puoina hooulu iho la o Kaahumanu i ka olelo a ke Akua.
Ua lawe o Kaahumanu i kekahi mau mea i loaa @ ka hihia moekolohe. O kekahi mau kanaka lawehala o Mamaawa o Nakoko w. a me Luau: ke kanaka kilokilo. Ua lawe o Kaahumanu ia lakou e kiola ma Kahoolawe. Aka. Ua keakea mai o Rev. W. Rikeke, aole pono e kiola ma Kahoolawe. O ka hoopai ma ka hana lima ka pono. Nolaila, ua hoihoi ia o Nakoko, e hoohana ma ke akakai ma Waikiki.
Ua hookuu ia na kane. Ua hoopai ikaika o Kaahumanu i ka poe Katorika Roma, a ua hoohana ia ma ka hana, a ma kekahi mea e ae, e hoopai ikaika e ae.
I ka A. D. 1832. Hoomakaukau iho la o Kaahumanu i ka holo i Maui, no ke komo ana i ka Luakini ma Lahaina. Ua lawe pu aku o Kaahumanu i poe kumu e komo i ke Kulanui ma Lahainaluna.
Ua ike ia ko Kaahumanu manao nui i ka naauao, a me kona hoopunahele i ka poe e imi ana i ka naauao, no ka mea, ma ka hua i ike ia ai. Eia ka olelo ia Hariata Nahienaena. O na kumu e ao nei i ka naauao ma Auaiawao, O kou mau maku ia, o ka poe e imi ana i ka naauao. Aole i pau.
Ka Moi ma Hookena
KONA HEMA, HAWAII
-
Ma ka Poalima, Dek. 17 iho nei, mawaena o ka hora I a me ka 2 o ka auina la, ua ike ia aku la ka Likelike e @@kele mai ana ma na aekai lana malie o Kona Hema, me ka welo haaheo ana o ka Hae e maweheia ana e na aheahe lau mokani o ka Eka, e hoike mai ana aia ko kakou Lani Moi maluna o kona oneki.
Oiai ka Likelike e kokoke mai ana ma ke awa kumoku, ua hele mai la ka ae one kahi e pae aku ai o na waapa a lehau i na makaainana o ua apana nei, me na hiohiona hoihoi a me na na manao hauoli, e ake e ike ak@ i ko lakou Lani Moi. Ia manawa, ua kukulu lainaia mai la na opio ma kahi e pae aku ai o ka waapa, e hookaawale ana i na opio kane ma kekahi aoao, a o na opio wahine ma kekahi aoao, a o ke kowa mawaena, oia kahi i manaoia no ka Moi e hele mai ai a hiki aku i kahi i hoomakaukau ia e haiolelo mai imua o na makaainana.
Ua ku mai la ka Likelike ma ke awa, a kau mai la ka Moi ma kona waapa no ka holo aku mauka. I ka wa i kokoke aku ai kona waapa ma ke awa pae, ua ili aku la kona waapa maluna o kekahi opuu nalu, a he imo ana na ka maka, kau ana i ka ae one, a o ka loaa mai la no ia o kona waapa i ka lima o kona mau makaainana, a hapai ia aku la, o ka waapa, ka Moi, Kona mau ukali a me na kolu hoe waapa a pau oluna, a kau ana iluna o ke one maloo nona ke kaawale he umi a oi aku paha anana; a aia ma keia wahi kahi i ku lain@ mai ai na opio o kona lahui, a ma ia minute, ua hoike mai la na makaainana i ko lakou aloha Moi ma ka haawi ana mai i na huro ekolu. Ua lele ae la ka Moi mai kona waapa ae a i ke one maloo, a ua haawi mai la na opio i kekahi mele e pili ana no ka Moi a me ka hooulu lahui.
A malalo o kekahi lanai lau niu i hoomakaukau ia, ua hoiki mai la ka Moi i kona manao imua o na makaainana, oia keia ma ke ano nui: Ua hele mai nei oia e ike i kona mau makaainana mamua o kona hele ana aku no ko na aina e malalo o kekahi mau kumu. No ka hooluolu ana i kona kino a me ka imi ana i pono no ke aupuni a me kona lahui.
Ma kekahi o kana haiolelo, ua hoolana ia ka manao o na makaainana ma kona hoike ana mai, ua hoole oia i ka oiaio o na olelo hooiloilo no ka emi ana o ka lahui ma ka apana o Kona Hema; aka, ua ike oia me kona mau maka i ka lehulehu o na makaainana a me na opio hou oia apana i akoakoa mai ma ia la, a he mea makehewa ke kii ana aku i ka lahui Inia i mea e mahuahua hou ai keia lahui. Ia manawa, ua haawi mai la ke anaina i ekolu huro.
Mahope iho o ka pau ana o kana haiolelo, ua panai ia aku ka Haiolelo Alii e Rev. H. Manase ma ka aoao o na makaainana, e mahalo aku ana i ka Moi no kona hoomanawanui iloko o na wa kupikipikio o kona aupuni ma ka lili mau @na o na Kuhina a me ka ulu o kona lahui ma ka apana o Kona Hema.
Mahope o keia, ua oluolu i ka Moi e haawi aku i kona mau lima e lululima au me ko'u mau makaainana, a ua haawi hou mai la na opio he himeni kou i haku noia@ia e C. W. P. Kaeo, e pili ana i kona hiki ana mai a me kona inoa.
Mahope o keia, ua kau hou aku la oia maluna o kona waapa, na ukali, na kolu a me na mea i hookupu alohaia e na makaainana, a hapai hou ia aku la a haule iloko o ke kai, @ hoi hou aku la no ka Likelike me ka loaa ole o kekahi ulia poino, a ke puana ae nei au e uhaiia kona mau huakai me ka holomua ma na mea a pau. T. K. Robert.
-
Pahea la e pau ai ka ona ana.
-
O ka mea i makemakeia ma keia kumumanao o ka hoike o ka mea haku i na kumu e pau ai ka ona ana iwaena o na ohana, ka apana, na hoahana a me na ekalesia malalo o ka Ahahui Lunakahiko mai Hawaii a Kauai. Ua kaulana ka ona iwaena o na hoahanau, ua huikau aku lakou ua huikau mai, a ua ane hooponopono oleia ka noho ana ma ua ekalesia, no ia mea, ua pau ka eehia, ka makau o na hoahanau, a ua emi hoi ka ikaika o na kahu e hooponopono i na hoahanau ona iwaena o ko lakou mau apana iho; a me he mea la, ua pili ka mea a Isaia i hooweliweli ai no Eperaima, e nana ma Isaia 28:7.
"Ua kunewanewa lakou nei no ka waina, @a hikaka lakou no ka inu awaawa. Ua kunewanewa ke kahunapule a me ke kaula no ka inu awaawa, ua oki loa lakou i ka waina, @ pela aku." A no ia ike ia paha i ka laha nui o ka ona, no ia mea i ninau ia ai, "Pehea la e pau ai ka ona ana ?" Elua mau aoao kuleana iloko o keia ninau, a o laua pu ke hana i kekahi mau hana e pau ai ka ona.
1. Ka aoao o ke Aupuni.
2. Ka aoao o ka Ekalesia
(1) I poe ona ole na poo Aupuni, ua kaulana kekahi poe ma na oihana aupuni no ka ona, a u@ pau pu me na ukali mahope o lakou, a @a hoomahui na kanaka, ua ikeia na leo ma na nupepa no ka ona, a pela aku; he rula mau keia. E hapai ana ka poe haahaa i na poe kiekie, a e like me ka lepo o ka wai o ka luawai, pela no ka lepo o ka wai e kahe ai i ka @uwai a hawai p@ha. Me ka ona auanei o na poo aupu@@, pela auanei ka ona o na kanaka.
(2) E hooko ponoia ke kanawai no ka ona. I ka nana ak@ ma kekahi mau apana, aneane hehiia ke kanawai, ua hiamoe ka l@nakanawai a me ka lunamakai, a oki loa ak@ hoi na makai, pehea la ia apana ? Aneane noho alii ka ona ma i@ apana a hehiia ke kanawai malalo o na wawae, pela no ka wa o Isaia, e nana ma Isaia 24:5. "Ua hooha@m@a ia ka aina malalo o ka poe i noho, No ka mea, ua ae lakou maluna o na kanawai, Ua hoololi i na olelo paa, ua uhai lakou i ka berita mau loa."
Ka aoao o ka ekalesia. (1) Na kahunapule. E malama ke kahunapule i ka ihiihi o kana oihana iwaena o kona kihapai, mai ao ak@ ke kahunapule, e ai maikai no oukou me ka malama i ka maluhia.
(2) E hookaawale koke ia'ku ka poe ona a pau mai ka ekalesia aku, mai minamina ke kahunapule, o pau loa hoi na hoahana@ a nele kona ola. Oia kekahi kumu o ka nawaliwali nui o na ekalesia Hawaii i keia wa, e ninau i na kahu ekalesia malalo o keia Ahahui Lunakahiko o Maui. Ehia ka nui o na hoahanau i kapaeia aku no ka o@@ ? I ka hapalua makahiki i hala aku ? Ehia hoi i okiia ?
Ina i ninau ia mai kakou, pehea la e pau loa ai ka ona ana ? Me ka hooko pono i na rula a me ka berita o ka ekalesia, e hahai ana malalo o na ulakai a me na lawelawe a@a a na makua misionari, ka poe nana i alakai ia Hawaii i ke au o ka noho ana Kristiano, alaila hoi, e lai ai ka noho ana.
(3) I mau lunakahiko ona ole, he oihana nui ka ka lunakahiko, aneane like me ka oihana a ke kahunapule, ma na pa@k@ 8, 9, 10, 11 o ka palapala mua a Paulo ia Timoteo, ua hoak@ka ia ne ke ano kupono o na puuk@ ekalesia, a mamuli oia mau rula @ hahai ai ke kahu ekalesia i ka imi ana i lunakahiko no kona ekalesia, ma ka pauku 10, ua oleloia, "E hooiaio m@@ia hoi lakou nei (na puuku ekalesia) a ikea ka hala ole; alaila, e lawe lakou i ka oihana puuku ekalesia." Nolaila, ina e makemake ke kahu e imi ia i puuku ekalesia, e hahai oia ma na olelo a Paulo Hemolele, a e hoopau koke aku i na luna ona, a pela aku.
Malalo o keia ninau, he mea pono i na lala a pau o keia ahahui, e hoi ak@ a e lawelawe pono iwaena o ko lakou mau apana iho, e ao aku i ko lakou mau hoahanau e haalele koke i ka ona ana, ina he poe hoahanau ona e hookaawale koke mai ka ekalesia aku, mai nana i ka makamaka, aole hoi i ke kiekie, pela @uanei e emi ai ka ona ana.
Ke huipu ia keia mau mea elua, ko ke aupuni aoao, a o ko ka ekalesia aoao a lokahi e kinai ae i ka ona ma na ano a pau, nole au i kanaloa i ka pane ae e pau no ka ona ana. Alaila hoi, o ka poe ma ka aoao o ka ekalesia, e hoopii ae lakou i ka mea nona ka mana nui ma ka lani e hoopau ia ka ona ana, no ko mea, ua olelo mai oia, "Aole loa mea iki e hiki ia oukou ke hana, ke ole wa@."
E. HELEKUNIHI.
-
E hele imua.
-
He wahi olelo paipai keia a hoolana no hoi i na mea a pau. Pili keia i ke 'lii koa e paipai a@a i kona mau koa e hele imua, oiai ka enemi imua o ko lakou mau maka, oa maa ko kakou mau maka i ka ike ana i na moolelo a pau i hoopukaia ma na nupepa no ke kaua ma Enelani a me Amerika, Farani, Geremania, Rusia, a pela aku. Ua hoikeia ke koa a me ka wiwo ole o na Alihikaua e alakai ana i kona puali, a hiki i ka lanakila ana a pio paha. Pela no o Kamehameha I., ka Napliona hoi o ka Moana Pakipika, eia kana i kona mau koa, "Imua e na pokii a inu i ka wai awaawa." Pela no hoi o Mose i ka lahui Isaraela, oiai lakou ma ke alo o Pihahirota imua o ke kaiula. A no ka hahai ana mai o Parao ke 'lii o Aig@pika e luku ia lakou, eia ka Mose i ka Isaraela, "E hele imua."
He huaolelo hoolana maikai keia, ke noii pono i kona io, a me kona ano. Eia ke ano, ua ike e ke alakai o kekahi puali e lauakila ana oia maluna o ka enemi, nolaila, puana mai la oia i keia mau olelo me ka paipai ana, "E hele imua ! Imua ak@ ! ! Imua Mau ! ! !"
Nolaila, ke lawe mai nei au i keia mau mea a waiho ak@ imua o oukou e kuu mau hoa Hawaii Ponoi, a na kela a me keia e ka kaupaona iho, a koho paha nona.
AKAHI. E hele imua e na Hawaii Ponoi ma ka hana me ka malama pono i na wahi okeni.
ALUA. E hele imua e na Hawaii Ponoi ma ka noho maemae ana, a me ka hoonaauao pono i na hua o kou puhaka.
AKOLU. E hele imua e na Hawaii Ponoi ma na hana pono, oia hoi ka noho iho me ka paewaewa . ole, me ka inoa maemae, me ke aloha ohana kahi i kahi me ke aloha aku hoi i ka Haku ma ka lani, a e n@ue pu mai hoi ma na wahi a pau i kukuluia ai ka ke Akua mau hana ma ka honua nei. He ohu keia mau mea a pau nou e ke keiki Hawaii e huki ana i ka lahui imua ma na hana maikai, e like me ka ohu o Halemona i hoopulu ae ai ia Ziona. Nani kela !
D. KEAWEAMAMI.