Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 45, 6 Nowemapa 1880 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA 
 Kuokoa me ke Au Okoa 
 I HUIIA. 


            NA OLELO HOOLAHA :—O na Olelo Hoolaha he 10 laina kakau lima, he Hookahi Dala no ka puka mua ana ; elua puka ana, he $1.50 ; no hookahi mahina, he $2.00.

            NA KANIKAU A ME NA MELE :—He 10 Keneta ka uku no ka lalani hookahi, ua like me $1.00 no 10 lalani. 
         HOOLAHA MAU :—E hoomanao na makamaka a e hookomo mai i na olelo hoolaha mamua ae o ke awakea Poaha, i ole e kaukai ia aku a kekahi pule ae. 
          E hoomanao e na lehulehu, aole e hoopuka ia kekahi Olelo Hoolaha, Kanikau a me ke Mele, ko ole o hookaa mua ia mai ka uku.

            E hoouna pololei mai i na leta i ka Nupepa Kuokoa.

 

MOOLELO O NA LA

O KA

Haku Visakauna Nelekona,

KE DUKE O BERONETI

 

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA

BERITANIA, - A ME KO ENELANI

MAU PAPU LAAU, &c.

 

KE KAHUA KAUA MA KOPENAHEGENA

            I ka makaukau ana o keia leta ano nui, pii mai la ua Nelekona nei iluna o ka oneki, me kona manao, ua kau ae la ka Alihikaua i kekahi hoailona no na aumoku, aka, iloko o ia mau minute pokole ana e ku ana ma ka oneki, aole no oia i ike aku i kekahi hoailona o na ano, nolaila, ua kauoha koke ae la ua Nelekona nei i kona waapa e kuu ilalo o ke kai a hoouna aku la oia i kona Lutanela Elele e lawe i kana leta imua o ka Alihikaua Sir Haida Paka.

            Ua lawe aku la ka Lutanela Elele i keia leta a hiki imua o ka Alihikaua maluna o kona moku Adimarala Ladana, a i ka manawa i ike ai o keia Alihikaua i na manao o keia leta, he mea e ke kahaha o kona manao no na olelo ikaika i kakau ponoi ia e keia kanaka koa nui wale.  No ka mea o na olelo ana e like me keia ke ano, ua lawe mai la ua Alihikaua nei ia mea, a kau aku la i ka inoa maikai o ka Haku Nelekona ma ka papa ekahi o na hewa uhaki kanawai kana moana kiekie loa.

            "He uhaki kanawai oiaio keia," wahi a ka Alihikaua Sir Haida iaia iho, " a he hoowahawaha maopopo ana hoi iaʻu a me ke kulana kahi aʻu e ku nei.  Aka, o ka (Nelekona) mau huakai lanakila i hoouka ai me na aumoku Farani ma ke kahua kona o ka Naile, na ia mea i hapai ae i kona inoa me ke kulana kiekie o na aumoku kaua o Enelani.  O kana mau huakai lanakila ma na kahakai o Italia, na ia mea i hoike ae i ke ano o keia kanaka - he kanaka uhaki kanawai pinepine keia.  Ua hoolilo aku oia i na kanawai i mea ole - a o kana mea e olelo ai - ua lilo ia he kanawai no keia kanaka.  O ka Haku Kita ko ke Kaiwaenahonua, a owau ko ke Kai Akau nei, ke hele nei keia kanaka imua o kona Alihikaua me ka naau i piha i ka hookiekie."

            O keia mau olelo inaina a ka Alihikaua ma o keia leta la no Nelekona, na ia mea i hoike ae iaia iho no kona hawawa a me ka le@hili o kana alakai ana.  He hewa nui keia no Nelekona ina e lawe ia ana oia imua o kekahi Aha Hookolokolo Kaua Moana.  O kona hoowahawaha ana i keia Alihikaua ae kana mau hana, ua like ia me kona hoowahawaha ana aku i ke aupuni o Enelani.  Na ke aupuni o Enelani i haawi mai i ka hanohano i na alii a me na koa - a na ke aupuni no hoi i haawi mai i kanawai no lakou, i maluhia ai a i hooko pono ia hoi no @ a ke kanaka ma ke kulana kiekie.  Aka, na olelo ia hoi iloko o na Kanawai Kaua moana, aole i hoahewa ia o Nelekona no kona uhaki kanawai ana i na kauoha a ka Haku Kita ma ke Kaiwaenahonua, a he mea no hoi e hoahewa ole ia ai no kekahi kanaka ina i loaa iaia ka lanakila iloko o kona uhaki Kanawai ana, ma o ko Nelekona kakau ana aku i na manaolana maikai imua o keia Alihikaua.

            Heaha ka hana a keia Alihikaua e hana ai?  E hoolilo anei oia i keia leta a Nelekona i hoeiala ai i mau kuhikuhi nana e hoowahawaha mai ai?  Ina oia e hana pela, he mea ia nana e hoohaahaa loa ana i kona kulana me ka hilahila.  No ka mea, ke waiho nei no na kauoha iaia mai ke aupuni mai o Enelani e olelo ana - "Ina i kue ia na pono o Enelani ma kona ano iho - he mana nui no Europa, ua makemake ia na moku malalo o keia Alihikaua, e hoike koke aku oia i ke kulana keikikane o Enelani."  A hiki mai iloko o keia la, ua hooko anei keia Alihikaua i keia mau kauoha?  Aole.  O ka lohi o kena mau hoolala ana a me kona hilinai kuhihewa i ka ikaika o na aumoku o ka Akau, ma ia mau kumu ua Nelekona nei i manao ai, he hiki loa iaia ke kue aku i keia Alihikaua ma o kona hooko ole ana i na kauoha mai kona aupuni mai no ka uhaki Kanawai.

            Ma ka auwina la o ua la nei, kau ae la ka Alihikaua Sir Haida i kana hae kahea hoailona i na alakai pakahi o na aumoku, a hui ae la kela a me keia maluna o ka moku o ka Alihikaua.  Aole he mau manao ano nui i hana ia, aka, no keia leta wale no a Nelekona i kakau ai, nolaila i makemake ai keia Alihikaua e kamailio pu oia me ke koa hiena o ka Naile ma keia haoa, nolaila, ku mai la ka Alihikaua a ninau pokole mai la ia Nelekona imua o keia anaina, i keia mau huaolelo ano nui penei:

            "E manao anei oe," wahi a ka Alihikaua, "e hiki i ka hanohano o kekahi kanaka e lawe i keia mau aumoku maloko aku nei o keia Kowa imua o ke kahua hoopaapaa aupuni ma Kopenahegena?"  Ia manawa i ku ae ai ua Nelekona nei iluna a alawa aku la i ka Alihikaua me ka pane ana aku i keia mau olelo: "Ae, e kuʻu hoaloha." wahi ana, "aka, o ka lohi a me ka hookaulua ia o keia mau aumoku oia auanei ke kumu e loaa ole ai no ko kakou lanakila.  He mea hilahila no keia mau aumoku ina aole e hooko koke ia keia mau hoopaapaa aupuni iloko o ka hookahe koko, a he mea hoi ia e olelo ia mai ai e kekahi mau aupuni e aku, aole ke aupuni o Enelani i komo iloko o na hooponopono aupuni ana me na mana nui o Europa, a he mea hoi ia e hoohaahaa ana i kona inoa kaulana - aole kakou i ku maluna o ke kahua keikikane a me ke koa.  E hoohana ia keia mau aumoku e pono ai a me na koa maluna iho o lakou, i hoi ai ke poho o ko kakou aupuni no na tausani o na dala i hoolilo ia no keia hana.  A ina kakou e komo io iloko o ka la hauoli o ka hooili kaua, alaila, he haawi ana aku ia i ke kanaka i amo i na ehaeha o ke kaua ma na wahi i hakakaka, a nana e ku ia kulana ma ke alakai ana i keia mau aumoku, a ma o ua kanaka la hoi, e loaa ai i ko kakou aupuni ka hanohano o ka lanakila a me ka maluhia.  Ma ka hoomaikai ana aku ia oe e kuʻu hoaloha ma keia kamailio ana, ke noi aku nei au ia oe, ua aa au e lawe i ka hanohano o ko kakou aupuni maloko aku nei o keia Kowa, a naʻu keia mau aumoku e pailata aku no ke kahu hoopaapaa aupun ma Kopenahegena.  No ka mea, aole e loaa ka noho ana maikai i ko kakou aina, ina eia no ianei ka ikaika kahi i waiho wale ai ma kahi aole i makemake ia.  O ka maluhia ka mea i makemake ia e loaa i ko kakou aupuni i keia la!  Ina oia ka mea i makemake ia i keia hora, alaila, ke olelo nei au - aole e loaa ka maluhia no ka pono o kekahi aupuni ma kekahi ano e ae, aka, aia wale no imua o kekahi kahua kaua nui weliweli e loaa ai ka maluhia, ka hanohano a me ke kuokoa, malalo o ke alakai ana a na manaolana maikai."

            O keia mau olelo a Nelekona imua o ka Alihikaua, he hoike ana ia i kona kue maopopo loa ana no keia mau hana hoolohilohi a keia Alihikaua.  Ua awili ia ka inaina a me ka hilahila, aka, he mea hiki ole nae iaia ke hoike ae i keia mau hana.  O ka Haku Nelekona, ua lawe ae nei oia i ke kulana kiekie, me he mea la, aia oia ma ke kulana he Alihikaua no keia mau aumoku, aka, na keia mau hana ana nae a ua Nelekona nei pela, na ia mea hookahi i hapai ae i kona inoa ma ka papa ekahi o na kanaka koa holo moana kaulana loa o ke ao nei, ma kona hoolilo ana aku i na aumoku o Denemaka i mea ole imua o kona alo iloko o na hora pokole loa, i kona wa i alakai ai i na moku he 15 wale no ma ke kahua kaua o Kepenahegena.

            Ma ka hora 3 o ke ahiahi, ua hookuu aku la ka Alihikaua Sir Haida i keia halawai kaua moana, me kona manao, he mea pono nona e hooko koke i ka manao o keia kanaka, i ole ai oia e hoohilahila ia mai he Alihikaua makau wale a me ka hawawa.

            Ma keia wahi o ko kakou moolelo e na makamaka, e hoopau ai au i na kamailio loihi ana o keia ano, a e heluhelu hoi kakou ma keia wahi aku me ke akahele no ke kahua kaua o Kopenahegena.

            Ma ke kakahiaka o ka la 27 o Maraki, poha mai la ka la me kona nani nui maluna o ka aina o Europa, noho mai la hoi na aumoku Beritania me he na@nao la iloko o ke ai, a hoopu mai la hoi ka papu Denemaka o Koronebuga me ke kiai ana mai i na aumoku me he popoki la, ma ka hora 9 o ua kakahiaka nei, hoouna aku la ka Alihikaua Nui Sir Haida Paka i kona Lutanela Elele, e lawe i kana leta kaua a me ka hae o ka lanakila imua o ka papu o Koronebuga, me ka ninau ana o keia leta - "Ina he mea hiki i keia papu ke ae mai i na aumoku Beritania, e komo aku ma ke kowa o ka Bolatika no ke kahua hoopaapaa aupuni ma Kopenagena me ka maluhia."

            Aole i pau.

 

NA HOME HAWAII.

(Kakau ia e Mr. D. Keanoeamahi)

Pehea la e hiki ai e hoolawaia ka Lahui

Hawaii me na Home maikai?

            Ma ka hoomaopopo ana i ka ninau, he ano nui kona a ke kanaka Hawaii e lawe ai a noonoo, a ke huli aku i kona waiwai io, e maopopo auanei ke kahua o ko ke kanaka Hawaii nele ana i na home maikai o ke au naauao a malamalama; oia no ko ke kanaka ike ole i ka malama i kona mau loaa iho, a me ka nele pu no hoi o ke kane, a o ka wahine paha i ka noho maemae ana, a hoopono e like me ko na haole e noho mai nei.  Aole au e kamailio ana ma keia no ke kanaka Hawaii a mau kanaka Hawaii i loaa ke kuonoono, aka, no ka poe mawaho ae, a oia no paha ka makemake o ko kahou ninau.

            E pono nae kakou e hoomaopopo i ke ano o ka home heaha la ia mea he home?  Ua maopopo i kekahi poe ke ano o ka home, aka, o kekahi poe aohe, oiai o ka home, he olelo haole no ia, aole olelo Hawaii; aka nae, ua maa kekahi poe Hawaii i ka olelo i ka home.  Eia nae, ua kapa kuhihewa kekahi poe, o ka hale hoopili wale aku, a noho wale aku mahope o kekahi, a hoolimalima paha he home ia nona.  Ea! aole loa pela.  O ka home, he wahi paa no ke kino ponoi, a he hale nona ponoi, ina he hale nui a maikai, a ina he hale uuku a inoino, aka, o ka mea i makemakeia ma ko kakou ninau o ka lawa o ka lahui Hawaii me na home maikai.

            Eia ka ninau, pehea la e loaa ai ua home maikai nei i kanaka Hawaii, a e lawa ai hoi ka lahui me na home maikai.

            1 E koho ke kanaka i hana nona, a e hoopaa iaia ma ia hana, me kona hoomakaukau iaia ma ia hana, a me kona hooikaika mau ma ua hana la.

            2 E mikiala ke kanaka i kana mau hana, me ka hoomanawanui me ka malama i ka manawa.

            3 E malama ke kane a me ka wahine i ka laua mau loaa a pau, me ka hoolilo ole i na mea e pomaikai ole ai, a mai ae i ka palaualelo e noho pu me olua.

            4 E noho pono ka wahine malalo o kana kane, a pela hoi ke kane malalo o kana wahine me ke aloha kahi i kahi, a e lilo ka wahine i mea hooponopono i ko laua home me ka hoopono.

            Ma keia mau kumu au i manao ai e wehewehe aku, a e alakai i kuu lahui o ka waihooluu hookahi ma ke alanui e hiki aku ai i kahi o ka pomaikai a me ke kuonoono, Nolaila, ke lawe mai nei au i ka manao mua a wehewehe; oia ko ke kanaka koho ana i hana nona, a hoopaa iaia ma ia hana, a pela aku.

            He mea nui keia o ke koho ana o ke kanaka i hana nona, oiai oia e noho ana i keia ao luhi a hana no hoi.  Aka, oia nae ke alanui o na pomaikai o ke kanaka ma keia ao; a pela no hoi ke kanaka e imi ana i na pono o kona uhane ma kela ao.

            O ke ake o na mea a pau o ka loaa o ka hana, alaila pono, ola ka noho ana o keia ao inea; pela no ke kanaka e ake ana o ka loihi o kona mau la ma keia honua.  Aka, pehea oe e hana ai e ke kanaka i loaa na pomaikai ia oe, oiaia he nui a lehulehu na hana e waiho nei maluna o ka honua?  Ea, nau e ke kanaka e koho nou iho; mahiai paha, kamana paha, amara paha, ana aina paha, holoholo moku paha, ana hoku paha, kumuao paha, a pela aku.  I mai paha oukou,"Pehea auanei e pono ai au i ke kamana?"  Ke hai aku nei au ia oe, hoomaa aku ia oe ma ia hana, hoopili aku ia oe me ka mea ike, hooikaika, hoomanawanui, ao ia oe iho, a pela aku.  A pela e loaa ai ke kamana ia oe, me ia no na hana e ae; a makaukau oe ma ka hana au e koho ai.  Heaha ka mea i koe? Kaukai aku paha o ke kauoha ia mai, a i ole o ke kii maoli ia mai.  Ea, aole loa pela; lawe mai no oe i kau mau mea hana, a hana aku, me ke kali ole ae, o kela a o keia, me ke kaukai ole aku o ke konoia mai, hoomau aku no i ka hana ae ka hoomanawanui; hui kau mau hana a pau me ka hoopono, alaila, aohe mea kanalua, aia na mea hana a pau maluna ou kahi i hookahua ai na noonoo, no ke kono mai ia oe, a me ke kii pu mai.  No keaha! Kahuhu!  Kai no hoi no ka ike ia o kau mau hana, he hoomanawanui a he hoopono.

            Ina e koho kakou o ka loio ka kakou hana, pehea kakou e hana ai a loaa ka laikini loio?  Noho wale anei?  Kuai anei i na buke kanawai a waiho wale no?  Hele wale anei ma na huina alanui e aken@ ai i ke akamai kanawai?  Hooio wale anei?  Hehi wale aku anei i ka ike o kahi?  Hoopunipuni wale anei?  Apuka anei?  Imi hoopunipuni anei i mea e hewa ai kahi?  Paipai hewa anei?  Oia anei?  Pela anei e loaa ai ka laikini loio, ke manao nei au, aole e loaa; a pehea e loaa ai, penei:  Noho iho ma kou keena hana, heluhelu i na kanawai, hoopaanau, imi nui i na kanawai, maa i na kanawai hoomaopopo pono i ka hewa, a me ke kanawai pili i ka hewa ninaninau pono, a pela aku; a hui kou ike kanawai me kou ano iho, oia hoi, akahai, hoopono, oluolu, hoohoihoi, mikiala, eleu, olelo pololei, makee ole i ko hai pono, ano naauao, a pela aku; alaila, aohe kanalua e loaa ana ka laikini loio, me ia no na hana e ae, ke koho ke kanaka i hana, a hana me ka pono.

            Eia ka Aberahama Linekona ia Wiliama kona hoa, "Ina i koho mua au i ka oihana amara, ina penei he amara au."  Akaaka nui nae o Wiliama no keia olelo a Linekona, me kona olelo aku; "Ka! hanohano maoli no oe ke komo i ka pale amara, a pauma ae i ka upa makani e u-u ai iluna ilalo."  Eia ka Linekona iaia, "He oihana hewa ole nae ia."  Ma keia, ke ike nei kakou i ko Linekona manao no kona koho ole ana i ka oihana amara, he ano minamina kona i keia oihana, aka ua koho ia i kekahi mau oihana e ae, a ua ike kakou ma kona moolelo ua ake loa ia i ka heluhelu palapala a me na buke hoonaauao, a ma ia ake ana ona, ua ike a lohe kakou he Peresidena ia i aloha nui ia e ka lahui Amerika; a ma keia ae la no hoi e ike ai kakou i ka hoohenehene o kona hoa iaia, a me he mea la, pela paha kahi poe Hawaii e hoohenehene nei i kona hoa, ke hopu kekahi i na oihana pelapela, e laa ka amara, mahiai, iloko o ka loi, hana nanahu, a pela aku.  Ea! e nana ae i ke keiki Paionia, aole oia i ake aku i na oihana hanohano; aka ua ake nui oia e lilo i amara.  Ke manao nei au, ina e hapai ka lahui Hawaii mamuli o ka Aberahama Linekona mau hana, me ka nana ole aku i na hoohenehene, lawa maoli ka lahui Hawaii i ke kuonoono, a me na home maikai o ke au naauao, aole hoi na wahi pupupu hale o ka wa kahiko.

            2. E mikiala ke kanaka i kana mau hana me ka hoomanawanui, me ka malama i ka manawa.  O kekahi keia o na manao nui a ke kanaka e malama ai.  Oiai ina maa ke kanaka i ka mikiala i kana mau hana iho i na wa a pau, alaila, e ukali ana na pomaikai he nui mahope ona; aka, i nele i keia mau haawina, aole e loaa na pomaikai a me ke kuonoono; oiai ua olelo ia ka manawa hana, he Dala.

            Ina e makaikai aku kakou i na haole me na pake, na pukiki, aole lakou i nele i ka mikiala i ka lakou mau hana iho, aole no hoi he noho wale a hiamoe, e paa mau ana ka manawa i ka hana me ka hooikaika.  Ua ike maka ka Lahui Hawaii i keia, aohe me e hoole mai ana.  Ua kaulana o Amerika, Enelani, Farani, Geremanie i na hana lima akamai me na hana e ue.  Heaha ke kumu o ia kaulana ana o ia mau aupuni?  Eia no ka mikiala o kanaka i ka hana, me ka hooikaika maoli ana, aohe kali wale a hala ka manawa kupono.

            Ina kakou e hoomaopopo i ke kanaka mahiai, oia hoi, lawe mai oia i kana mau mea hana a mahi i kona aina, a makaukau no ke kanu, aka, aole nae oia i lawe i kana mau mea kanu a kanu koke aku, kakali wale ia.  Eia ka ninau, pehea ia kihapai, aole anei ulu mai ka nahelehele?  Ke manao nei au e puana like mai ana kakou, ulu koke ka nahelehele.  Alaila, kapa anei kakou ia he kanaka hana, a he mikiala hana paha, a he hooikaika hana paha?  Aole, kapa koke kakou he kanaka molowa, a pela aku.  Pela no na hana e ae a pau, ke hanaia me ka mikiala ole ia, a me ka hooikaika pu ole no hoi.  I nele ke kanaka i ka mikiala a me ka hoomanawanui, he mea ole kana mau hana, nolaila;

            Ke nonoi aku nei au i ka oluolu o kou mau hoa o ka waihooluu hookahi o kuu lahue, e waiho aku i ka palaualelo, ka makua o ka molowa, a me kana mau keiki o aeahaukae a me hoopilimeaai, na lakou mai na hana a Satana he nui wale ma ka honua nei.

            A he mea nae na kakou e hoomanao ai, oia keia: Ua kaena nui ia ka lepo o ko Hawaii Pae Aina i ka momona, kupono no mea kanu a pau ke kanu aku; ua ike pono ka Lahui Hawaii i keia; oiai eia me kakou na kanaka e na lahui a e noho mai nei na ike maka kakou ia, i ka noho mai no lakou ia iloko o ka hana a ekeeke, a piha ka waihona, o ka huli aku la no ia hoi i ka aina hanau.  Elua mea maopopo e ike au ia nei i keia wa, e ka haiole i ka mahiko, a o ka pake hoi i ka mahi raiki, a he kakaikahi wale e kanaka Hawaii ia mau hana.

            Ua elele ia oe e Hawaii mamua, aole hiki i ke kanaka ke kanu i loi ai aui nana, a ke hanai hoi i puaa nui, a pela aku.  No ke aha?  O hao ia hoi paha e naʻlii a me ka poe powa.  Eia ka ninau, hao ia anei ke kihapai ai nui o ke kanaka i keia wa?  Pakaha wale ia anei na tausani bipi i keia wa? puaa, lio a me na tausani kao, a pela aku, aole, aole loa ao.  Ina pela, eia ka wa pono i na kanaka Hawaii e ao mai ai i ka mikiala hana, me ka hana maoli ana ma ka ikaika.  Aole e ke kaukai a lilo ka aina i ke kuai me ka haole, a loaa ke dala, manao iho ua waiwai, ua pomaikai, ua pono, ua ola, ua pau ka ilihune,  Ea! aole loa pela e oʻu mau hoa, aia ke dala a me gula iloko o ko wahi apana aina, ina elua eka ka nui, a oi aku a en@i mai paha.,

            Ke ku nei na haole a hoohana ia lakou malalo o keia mau mea ekolu.

            I O ka hooikaika e imi i na kanawai o na mea o ka honua.

            II O ka hooikaika e imi i ke ano o ka hana.

            III O ka hooikaika ma ka hana io ana.

            Ua olelo ia o Nutona ka mea nana i hooikaika a loaa ke kanawai o na mea haule, a o Feranekelina ka mea nana i hooikaika a loaa na kanawai o ka uila; a na Feranesa Lana, Hale a me Robereta i hooikaika e imi a loaa ka pii ana o ke kanaka iluna; a na Robereta Furetona i hooikaika e imi a loaa ka holo ana o ka moku me ka mahu, o na waiwai ke ao holookoa ia lakou.  O ka waiwai o kakou ma keia, o ke ku iho o ke kanaka a hana e like me Nutona ma, a hoopili ka poe naauao o kakou i ka lakou mau hana, hoopili hoi ka poe ike ole i na hana lima e laa ka mahiai a me ka lawaia, me ka hooikaika mau me ka malama i ka manawa, aole nele ka hua mai o na hua he nui, ke hooikaika ke kanaka i ka hana io ana, aole no hoi e nele ia i ka home maikai a me ke kuonoono, ke hooikaika ia i ka hana me ka malama pu i ka loaa.

            3 E malama ke kane, a me ka wahine ka laua mau loaa iho, me ka hoolilo ole i na mea waiwai ole; a mai ae i ka palaualelo e noho pu me olua.

            He mea nui keia a kakou e lawe ai a noonoo o ka hiki i ke kane a me ka wahine ke malama i ka laua mau loaa iho; oiai, he nui na mea e lilo ai, ke neenee mai nei na mea a ka manao i ake nui ai a kokoke imua ona, a o laua paha; aka o ka mea i makemake ia ma ko kakou manao ekolu, o ka malama o ke kane a me ka wahine i ka laua mau loaa, a pela ʻku.  Aka hoi, ina kakou e noonoo i ke ano o ko kakou ninau, alaila, e maopopo ana; me ka malama wale no o ke kane a me ka wahine i ka laua mau loaa iho, ke kahua maopopo e loaa ai na home maikai.  I nele ke kane, a me ka wahine i keia, aohe e loaa ke kuonoono, a me ka home maikai.

            He mea hiki wale no i ke kane a me ka wahine ke malama i ka laua mau wahi loaa, ke noonoo laua penei; E lawe pakiko mai laua i ka laua mau loaa, a hoolilo aku, penei: I na makemake ke kane a me ka wahine e kuai i Pa hale no laua ma Kawaiahao, Honolulu, Oahu.  Pehea laua e hana ai?  Hoolilo nui paha ke dala i ka Ia ma Ulakoheo, a me na pai ai paha o Manoa, a me na nani paha o ke kino ma na hale kuai, a ma na holoholo kaa paha, a ma na pahupahu ulu paha, ona hale pilioki a ma na hili awa paha, a pela ʻku?  Loaa anei ua pa hale nei ia laua, ina pela iho la ka helena o ka laua mau wahi apana dala?  Ke hai aku nei au aohe e loaa.  A pehea hoi e loaa ai ua pa hale nei?  Penei: E hoolilo pakiko.  E hoolilo i ka mea kupono, a mai ne aku i ka palauolelo e noho pu me olua, a e ai i ka olua, oiai o ka olua ke pau iaia la, a he ole ka mea loaa ia olua.  Nolaila o ka pono ia olua ke kipaku iaia.  Oiai ua loke ia me ka mu ai lole, e noke ana i ka akiaki, a lilo ka lole i mea ino.  Pela no ke kane a me wahine e ake ana e malama ina loaa, a ina e malama laua i palaualelo kahi, e emi no ko laua mau loaa.  No ia mea, e like me ke ake o ke kane me ka wahine e loaa ka pa hale ma Honolulu, pela no ke kane, a wahine e hoomakaulii ai i na loaa, e hoolawa ia no laua me ka Home nani maikai.

            E lilo ka home ia mea na laua e ake nui ai a me ka aina pu no hoi, a e like me ko laua manao nui o ka aina a me ka hale, pela no laua e malama ai i ko laua mau wahi loaa ina he nui a uuku paha; aka, ina i kue kekahi o laua i ka malama i ka laua mau loaa iho, alaila aole no e loaa ana ke kuonoono a me ka home, oia hoi, hele ke kane i kana mana, a hele hoi ka wahine i kana mana, ma na hana waiwai ole, he oiaio aohe no e loaa ana, aka, kuikahi laua ma keia mea hookahi o ka malama ke hai aku nei au, piha koke ka waihona a hu, a lawa no hoi na makemake.

            Ina e nana aku kakou i ka moana nui e hohoia mai nei imua o kakou a me na muliwai halenalena, e kokolo malie ana kona mau kapa uliuli, a hui kona mau wai me ko ka moana nui, he mea e kona nani.  E holoholo mau ana na moku me na eheu keokeo la, i o a ia nei, e lawe ana i ka waiwai o na mokuna a pau o ka hooua, a e hoohui ana i na aupuni nui ma ka oihana kalepa, i launa oluolu a kuikahi lakou me ka maluhia.  A ke ninau kakou, nohea la i loaa mai ai keia mea nui he moana?  Ke hai aku nei au, noloko mai no ia e na paka ua liilii a kakou e ike nei, a ma ka huiaa o ko lakou mau wai, ua loaa mai ke kuaua, ka muliwai ka moana.  Ina paha ua kue a mokuahana na paka ua.  Auhea la ka  muliwai? auhea la ka moana?

            No ka hahai ana ona paka ua malalo o na kanawai a ke Akua i hoonoho ai no lakou, nolaila mai na muliwai me keia moana nani na alanui hoi o na lahui o ke ao nei, a he mau waihona no hoi no lakou.  Pela no ke kane a me ka wahine e hookuikahi ai me ke kue ole o kekahi i kekahi me ka malama ana i ka laua mau loaa iho.  Auwe! he mau mea kuonoono ka laua mahope aku, he Home nani ka!

            4. E noho pono ka wahine malalo o kana kane, a pela hoi ke kane malalo o kana wahine, a me ke aloha kekahi i kekahi, a e lilo no hoi ka wahine i mea hooponopono i ko laua home me ka hoopono.

            Ma ka manao maluna ae ua hoakaka aku au no ka malama ana o ke kane me ka wahine i ka laua mau loaa iho.  A ma ka manao hope hoi o keia kukulu manao ana, e ike ai kakou i ka noho pono ana o laua, me ke aloha o laua kahi i kekahi, a me ke alakai ana i ko laua mau ohana ma na hana pono a maemae, me ka naauao.

            I nele ke kane me ka wahine i keia mau mea i hoakakaia maluna, alaila he mea maopopo aohe pomaikai me laua,, ua oleloia: O ke Aloha Ohana, na kui ia me na kaola e hoopaa i ka Home.  Pela no ke kane me ka wahine e hoopaa ai i ke aloha mawaena o laua a me ka ohana.

            Ina e nana aku kakou i kekahi moku e holo ana ma ka moana, ua hele a paihuhi na pea, a e holo ana ia ma kona ala hele me ka makani maikai; a aia hoi maluna o ia moku, he kapena oluolu a maikai, a he hoopono no hoi, a pela me kona Malama moku, a me na luina, ua loaa like keia haawina ia lakou, he aloha kahi i kekahi.

            Eia ka ninau: Pae pono anei lakou ma ko lakou awa pae, a maluhia anei na ukana maluna o ia moku? Ae, wahi a ka mea e kakau nei.  No ke aha?  No ka lokahi like o na manao mai ke kapena a na sela.  Pela no ke kane me ka wahine e hookele ana i ko laua moku, (ohana) a pae pono aku la i ke awa pae o ke kuonoono, ka maluhia, ke kahua o ka home maikai.  Aka, i like ole na manao o ke kane me ka wahine, ma ke ano o ka hookele ana ia laua, a me ko laua ohana a pau ma ka pono, a me ka maemae, aole no e loaa ia laua ka home maikai a me ke kuonoono.

            Ea, ke nonoi aku nei au i ka oluolu o oia mau hoa o ka ili hookahi, e waiho loa aku i na mea pono ole, ka inaina, ka holoholoolelo, ka hakaka, ka hoomauhala, ka mokuahana, ka imi i mea e kue ai, ka huhu, ka hoopunipuni ka epa; pela pu no hoi ka ona ka piliwaiwai, ka hoomaunaua, a pela aku.  E lilo ke kane a me ka wahine i mea alakai i ka ohana ma na mea ku i ka pono a me ka naauao, a e lilo no hoi ka wahine i mea ao i na keiki ma ka noho maemae ana, a me ka naauao.

            Nolaila, e na makuahine o ka Lahui Hawaii, mai Hawaii a Niihau, e noho iho oukou malalo o ka oukou mau kane, a pela hoi na kaikamahine e noho nei i na kula malalo o ke alakai a ko oukou mau kumu, a me na makua, e kanu iho i ka anoano o ke aloha makua iloko o ko oukou kihapai pale aku i na hoowalewale a Satana, a pela aku.  Pela no hoi ke kane e noho pono ai malalo o ka wahine, a pela hoi na keikikane ui e noho mai nei ma na kula kiekie a haahaa, e hoolohe pono i ka leo ao a na kumu.  Hookahua i ko oukou naauao maluna o ka pono a me ka oiaio.

            Auhea olua e na makua, e ao nui i ka olua mau keiki i ka naauao, a me ka pono, oiai o na keiki na waiwai makamae o ko olua home, he mea ole na waiwai nani e ae e hoopuni ana i ko olua home, mamua o ke olua mau keiki, ua olelo ia.  "He mau buke kanaka maikai na kamalei."  No keaha?  No ko lakou maemae, no ka mea, aohe mea nana i hoohaukae a hapala aku hoi.  He mau buke moolelo lakou, a ke Akua i hoolako mai ai na olua, a na olua e na makua e kakau aku i ko olua mau moolelo.  E akahele nae olua o kakau hewa auanei.  Nau e ka mama e haku manao mua no keia mau buke.  A e like me kau kakau ana, pela auanei e heluhelu ia ai e ke Akua, a me ko ke ao nei mahope.  Pela no hoi me kau pipa, aole ka haawi wale na kau mama ke kakau ana, a koe oe, hoopaa pu olua i ka mea ku i ka pono a me ka pomaikai ma ko olua mau buke (keiki).

            E hoomakaukau i punana oluolu no lakou kahi e hoopumehana iaʻi lakou e na eheu a ke aloha makamae, oia no ka home oluolu, mai hiipoi i ka ilio, a hookuu wale aku i ka auwana ka hua o ko olua kino iho.

            I mea e paa pono ai ko olua home, e pale aku i na kumu a pau e mokuahana ai iwaena o ke kane a me ka wahine.  Ina ua ukiuki ke kane, a kamailio huhu aku mai hele ka wahine a nini @aku i ka aila o na huaolelo kakana maluna o ke ahi oia huhu; o ka ekemu ole ka pono loa, o ke ahi i malama ole ia, e pio koke ana no.

            Maanei ua pau kuu wehewehe ana no na kumu i haiia maluna a ke lawe mai nei au i kekahi mau rula i mea alakai i kuu mau hoakanaka o ke aupuni Hawaii, e like me ia malalo iho:

            1 E imi i kahu no kou home.

            2 E kukulu i kou home me ke akamai, a me ka makaukau i loaa i kou lima.

            3 Mai hoomolowa ma ka hana.

            4 Mai ae i na palaualelo e noho pu.

            5 E paulele ke kane i kana wahine, a o ka wahine i ke kane.

            6 E malama ka makua i ka lakou mau keiki, mai haawi na hai e malama.

            7 E pale aku i na kumu e mokuahana ai.

            8 E lokahi na makua ma ke alakai ana i na keiki.

            Ma keia mau rula au i manao ai e ku iho ai kanaka a hookele iaia imua, me ka lawe pu mai i na mea i wehewehe ia i alanui e hele ai i ke kuonoono.