Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 36, 4 September 1880 — Page 1
| This text was transcribed by: | Bernadette K Newcomb |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XIX, HELU 36} POAONO, SEPATEMABA 4, 1880 {NA HELU A PAU 979
KA NUPEPA
KUOKOA ME KE AU OKOA
I HUIIA
NA LELO HOOLAHA :- O na Olelo Heolaha @@ 10 laina kakau lima, he Hookahi Dala no ka puka mua ana; elua puka ana, he $1.50 ; @@ hookahi mahina, he $2.00
NA KANIKAU A ME NA MELE: He 10 Keneia ka uku no ka lalani hookahi, na like me $1.00 no 10 lalani.
HOOLAHA MAU: E hoomanao na makamaka a e hookomo mai i na olelo hoolaha mamua ae o ke awakea Poaha, iole e kaukai ia akua kekahi pule ae.
E hoomanao a na lehulehu, aole e hoopuka i kekahi Olelo Hoolaha, Kanikau a me ke Mele ke ole e hookaa mua ia mai ka uku.
E hoouna pololei mai i na leia i ka Nupepa Kuokoa.
HE KANAWAI
E hoololi ai i ka Pauku @ o ka Mokuna 45 o na Kanawai o ka MH 1876. e pili ana o ka Pauku 1420 ke Kanawai Kivila i hoolohia.
A heoholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolele Kau Kanawai o ke Aupuni.
Pauku 1. Ehoopauia a ma keia ua hoopauia no na hua olelo " Me na koina pu" iloko o ke Pauku 1, o ka inokuna 45 o na Kanawai ka MH 1876.
Pauku 2. E lilo keia i Kanawai mai kona la e aponoia ai.
Aponoia i keia la 9 o Augate, MH 1880. KALAKAUA R.
HE KANAWAI
E hooloihi hou ai i ka manawa no na Ko@@i@ina Palena Aina.
E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni.
Pauku1. O ka manawa o na Komisina Palena Aina i hoakalaia ma ke Kanawai i a ponoia ma ka la 23 o Augate 1862 a ua hooloihiia i ka la 23 Augate 1874 e ke Kanawai i aponoia ma ka la 22 o Iune 1868, a ua hooloihiia a i ka la 23 o Augate 1880 e ke Kanawai i aponoia ina ka la 13 o Iulai 1874 e hooloihi hou ia, a ma keia ua hooloihi hou ia aku a hiki i ka la 23 o Augate 1886, i mea e hooholo@@'i a e hooia@o ia'i na Palena Ahupuaa a me na mahele Ahupuaa, @@aina a mahele Iliania a me na Apana Aina @@o e ae, i @@@ ia mai i keia manawa a e o@@a ana p@ha ma keia hope i na Komisina Palena Aina maialo o na mea i oleloia ma @@ Pauku 99 o ke Kanawai i hai muaia o ka 22 o Iune 1868.
Aponoia i keia la 13 o Augate MH 1880. KALAKAUA R.
HE KANAWAI
No ka h@awi ana i na palapala ae o ka pepehi ana me ke kuai ana i ka puaa.
E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko oka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni.
Pauku 1. e hiki no i ke Kuhina Kalaiaina i kela manawa keia manawa ke haawi @ko i kekahi mea e noi mai ana i palapala ae no ka pepehi ana me kekuai ana i ka Puaa, ke loaa mai i ke Kuhina i Iwakalua Dala no kela a me keia palapala ae, aka hoi, aole pili keia kanawai i ke kuai ana i ka Puaa i kalua ia ma ke ano Hawaii.
Pauku 2. O kela me keia mea pepehi ana a e kuai ana paha i ka Puaa me ka loaa mua ole oka palapala ae, e like me ka hoakaka ana o ka pauku 1. o keia Kanawai, ehoopai @@ oia aole e e@@i malalo o n dala he umi aole hoi e oi aku maua o na dala he iwakalua kui@@malima nokela hewa keiahewa a ie no i ka manao o ka Aha Hookolok@@@.
Pauku 3. E kakau inoa ia na palapala ae kuai Puaa e ke Kuhina Kalaiaina a e aole ia ho@ me ko@@ Sila Oihana aole hoi e hiki ke hoolili i kekahi palapala ae oia ano ia Hai.
Pauku 4. E lilo keia i Kanawai mai kona manawa e hoolaha ia oi.
Aponoia i kela la 13 o Augate MH1880. KALAKAUA R.
HE KANAWAI
E hoo@@@opopo ana i ka Laikini ia o oa mea malama kaa lealea i mea hooli@ali@a aku, ma ka Apana o Honolulu.
E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni.
Pauku 1. e @k@ na mea malama k @@ lealea hoolimalima ma ka Apana o Honolulu i kekahi Laikini makahiki he Kanalima Dala.
Pauku 2. E haawi aku ke Kahia Kalaiaina i ka mea a mau mea e uku mai ana i na dala he Kanalima i oleloia maluna, i palapala laikini, malalo o kona lima a me ka Sila o kona Oihana, e malama i na kaa lealea hoolimalima ma kahi i hoike ia, no ka manawa he hookahi makahiki.
Pauku 3. O kela a me keia mea e malama ana i na kaa lealea hoolimalima maloko o ka Apana o Honolulu, i loaa mua ole ka laikini malalo o keia Kanawai, e hoouku ia oia no kela a me keia hewa i na dala aole e emi malalo o ke Kanalima, aole hoi e oi aku mamua o Hookahi Hane@i.
Pauku 4. A lilo keia i Kanawai ma ka la mua o Sepatemaba e hiki mai ana.
Aponoia i keia la 13 o Augate MH 1880. KALAKAUA R,
HE KANAWAI
E hoopau ai i na Pauku 118 a me 119 o ke Kanawai Kivila i hoololi ia ma kekahi Kanawai i aponoia ma ka la 22 o Iune, 1868, i kapaia he Kanawai e hoololi ai i na Pauku 118, 119 a me 120, a e hoopoau loa ai i ka Pauku 121 o ke Kanawai Kivila.
E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Paeaina @@akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni.
Pauku 1. Ma keia ua hoo0pau loa ia na Pauku 118 a me 119 o ke Kanawai Kivila i hoololi ia ma ke Kanawai i aponoia ma ka la 22 o Iune 1868 i kapaia he Kanawai e hoololi a@ @ na Pauku 118, 119 a me 120, a e hoopau loa ai i ka Pauku 121 o ke Kanawai Kivila.
Aponoia i keia la 13 o Augate MH 1880. KALAKAUA R.
HE KANAWAI
E hoakala ana i ka uku o na Pailota ma na awa o Kahului, Maui a me Hilo, Hawaii.
E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaoleloo ko Hawaii Pae Aina i @koakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni.
Pauku 1. E ukuia na Pailota ma na awa o Kahului, Maui a me Hilo, Hawaii ma @2 ano penei::
Hookahi dala me hapalua no kela a me keia kapuai o ka hohonu o ka moku no ke komo ana mai iloko o ke awa, a peia no ka hoopuka ana iwaho, no ke kuu ana o ka heleuma o kekahi moku mawaho o na awa o Kahului me Hilo i umi dala, ke ole nae e hoopaaia ka Pailota maluna o ka moku a oi aku in na hora he iwakalua kumamaha, a i elima dala no kela a me keia la i oi aku mamua oia manawa.
Pauku 2. E lilo keia i Kanawai ma ka la i hooluhaia'i, a o na kanawai a me na hapa Kanawai e kue ana i keia ua hoopau loa ia.
Aponoia i keia la 9 o Augate MH 1880. KALAKAUA R.
HE KANAWAI
E huikala ai i ke Kuhina Waiwai.
No ka mea ua ika ia ma ka palapala hoike a ke Kuhina Waiwai, us hooliloia aku na ;puu dala i haiia malalo ae nei, mamuli o ka ae o ka Aha Kukamalu a me ka Aha Kuhina, oia hoi.
Aie Aupuni i hiki ole ka manawa 9,000.00
Hoohoihoi Eemoku 20,000.00
Ke Ola o na Paahao 24,019.11
Halemai Lepera 22,580.65
O ka huina a pau he Kanahikukumamalima Tausam elima haneri kanaiwakumamaiwa Dala a me kanahikumamaono keneta.
A no ka mea ua noi mai ke Kuhina Waiwai e huikala ia oia no ka hoolilo ana oia mau dala, nolaila,
E h@oholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoak@a iloko a ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni.
Pauku 1. Ma keia ua huikala ia a hookuu loa ia ke Kuhina WaiWai a me na mea e ae a pau i pili malalo o na Kanawai no na dala i hooliloia aku i hoakaka@a maluna ae nei, e hooponopono ia na Buke Helu Dala o ka Oihana Waiwai e like me ia.
Aponoia i keia la 9 o Augate MH 1880. KALAKAUA R.
HE KANAWAI
E hoololi ai i ke Kanawai i kapa@a @ He Kanawai e hooponopono ai i ka lawelawe ana i ka Oihana Loio ma na Aha Hookolokolo Hoomalu a Apana pah@@@ i aponoia ma ka la 5 0 Augate MH 1878.
E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko a ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni.
Pauku 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia oo ka Pauku 1074b o ke Kanawai e hooponopono ana i ka Oihana Loio, i apono ia ma ka la 5 o Augate MH 1878, a penei a heluheluia'i.
Pauku 1074b. He elua makahiki ka loihi a ka manawa oia palapala ae @ @ pili no i @@ Apana Hookolokolo A@@puni @ p@@ o keia Aupuni. He Elima dala ka uku no ka palapala ae ma ka haawi mua ia ana o ka palapala ae, a he elua dala no kela a me keia ha@wi hou ana i ka palapala ae mahope o ka pao ana o ka palapala mua. Penei ke ao a ua palapala ae la:
"Aha____no ka mea ua ninaninau oia_______Esquire a ua ike maopopo ia kona makaukaau a me kona ano maikai nolaila ke ae ia nei oia e lawe lawe i ka Oihana Loio ma na Aha Hoomalu a me na Aha Apana a pau a na Apana Hookolokolo Kaapuni a pau o keia Aupuni ma ke ano he Loio no na makahiki elua mai keia la aku."___Kakauolelo Kakauia____
Pauku 2. E lilo keia a Kanawai mai kona la e aponoia'i. O na Kanawai a me na hapa Kanawai e kue ana i keia, e hoopauia a ma keia ua hoopau loa ia no.
Aponoia i keia la 13 o Augate MH 1880. KALAKAUA R.
HE KANAWAI
E kau ai i kekahi auhau dute maluna o ka Raiki, Paddy, a me ke kopaa i hoomaemae ole ia, i hookomoia mai iloko o keie aupuni.
E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pai Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni.
Pauku 1. e kauia, ohi ia a e ukuia he dute o elua a me hapa keneta no ka paona maluna o na Raiki a pau i hookomo ia mai iloko o keia aupuni; a e dute ia hookahi a me hapa keneta o ka paona, o na raiki me ka ili. i kapaia hoi he paddy; a e kauia he duo elua a me hapa keneta a ka paona maluna o na kopaa i hoomaemae ole ia, i hookomo ia mai iloko o keia aupuni
Pauku 2. O na Kanawai a me na hapa Kanawai i kue i na olelo o keia Kanawai ma keia ua hoopau ia.
Aponoia i keia la 14 o Augate, MH 1880. KALAKAUA R.
HE KANAWAI
No ka m@@@na ana i na kulana o ke ola maloko o na Hale noho.
No ka mea, mamuli o ka hoopuuluulu nui o kekahi poe ma kahi mau wahi, he pono e hanaia kekahi mea no ka malama ana i na kulana o ke ola maloko o na hale noho a me na kahua e hoopuni ana, Nolaila,
E hooholo ia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke aupuni.
Pauku 1. O na hale noho a pau i noho ia e ka poe hoolimalima mai, a pauhana paha malalo o na aelike, e malama ia me ka paa pono, a me ke kulu ole, e ka mea nena ka hale, a e lawa pono ke akea aole e emi iho malalo o ekolu haneri kapuai kubica, no kela a me keia kanaka makua, a'i ole he eiwa haneri kapuai kubica o hookahi kana a me wahine a me elua keiki.
Pauku 2. E malama maemae ia ka pa a me ke kahua hale mai na mea ino wale o na ano a pau me na hale lua lepo, me ka malama ia me ka paa pono e ka me malama hale a haku paha o @@ paahana, no kela a me keia eono poe kanaka makua.
Pauku 3. O kela a me keia ona a mea malama paha a me na mea e ae a pau e malama ana a e hooponopono ana paha i kekahi hale noho no ka poe paahana malalo o na nelike, e ae i na manawa a pau i makemake ia e k@ Papa Ola, a o na Luna paha o ka Papa Ola, e komo @ku ine ke keakea ole ia maloko a ma kahi wahi paha o ua hale la.
Pauku 4. O kela a me keia mea malama hale noho a haku hana paha o kekahi poe paahana, e hooko ole ana i na olelo o keia kanawai e hoouku ia aole oi aku mamua o kanalima dala.
Pauku 5. O na mea a pau e malama ana i kona hale me ke kulana pelapela i lilo @@ he mea ino wale a he kumu hoopoino i ke ola o ka lehulehu a i ae ole a hoohemahema paha e hookaawale aku i na mea ino. @ hoomuu ia ma kahi o kona hale noho a hale noho e ae paha, a i hana hoino wale paha me kekahi kahawai a alahele, e hoopaiia ke ku ka hewa inia. i na dala aole e oi i ekolu a i ole e hoopaahao ia ma ka hana oolea no ka manawa aole @ oi aku mamaua o kanakolu la.
Pauku 6. E lilo keia i kanawai mahope iho o ka hala ana o na la he k@naiw@ mai kona hooholoia ana.
Aponoia i keia la 9 o Agate, MH 1880. KALAKAUA. R.
KA MOOLELO O
BERIANA KA WIWO OLE
A ME
MAHONE KE KOA:
MOKUNA XXV.
Na makamaka o keia nanea o Beriana, ma ko kakou helu hope i ike ai kakou i ka pakele ana ma ka apua o ka ka kakou koa opio hopo ole, mai ka hoopai i kau ia maluna ona e ka Moi Beriana, mamuli o ka lawe ia aaa o na olelo a ke kaeaea Malaki; a ma ia helu no hoi @ ike p@ ai kakou i ka hoomaopopo ana a ke kaikamahine i kapa ia k@ puoahele a ke'lii Powa, a o ka ipo kuwili @ ke koa Mahone i kona makuakane ponoi. mamuli o na hoike i hooia ia aku imua ona; a he wa ia i piha i ka hauoli i aw@h@pu ia me na ao hakumakuma o ke kaumaha no ka hooili kaua e hooko koke ia ana, oiai e pio loke ana me ka pulale nui na puali kaua o ka Moi Beriana no ke ka-i ana aku i ke kahua e homai ai i ko lakou mau ola iho no ka hanohano a me ke kilakila a ko lakou aina kulaiwi aloha a Irelani; he wa hoi ia e halii ana ke koloka o ka lanakila maluna iho o ka kakou koa opio e koele pu nei i ke kahua mokomoko, maluna o kona mau kipoohiwi, ana hoi i moeuhane hua ai i na la i hala, a o ka hooko ia aa keia oia wanana i pa-e mau i kona mau pepeiao mai ke kupua mai o ke awawa eleele a hoanoano o Glen Mama; a o ka hookoia ana hoi o na hopena mokumokuahua a pilihua malona o ka Moi Beriano, i ukali pu ia aku hoi e ka hohono a me ka pakui o ke koko o na enemi i make a me ka mohai pu ia ana o ke ola o ke'lii Powa a me na 'lii Denemaka a pau i kokua pu me ia.
Ma ka po mamua iho o ka mohai ia ana o na ola makamae o na koa no ka maluhia o ko lakou aina, ua hoomoana iho la na puali kaua o Beriana ma na kuamoo e kokoke ana i Clontarf, ke kahua hookahe koko hoi o na aoao a elua. I keia wa e hohola ana na eheu o ka pouli, aia n@ ka Moi Beriana maloko o kona hale lole kahi i hoolala ai i ke kulana a kona mau puali e kukulu aku ai imua o kona mau enemi, ine ka noonoo akahele ana i ke alanui e loaa ai iaia ka lanakilap; aka, aole oia wale no. o ka loaa ana ia Irelani holookoa ka mana nona iho e kuokoa mau ai; a iaia e kaualupe ia ana e ke ia mau manao no kona mau puali kaua a me ka aina, ua lilo ia i haawe kaumaha maluna @@@. a ano luhi mai la knoa mau lala a nawaliwali mai hoi kona kino, nolaila, haule aku la oia e hooluolu iaia iho ma kona hikiee; a iaia nae e hooluolu ana, hoi hope aku la kona mau noonoo ana no @a la i hala o kona ola ana iloko o ka hanohano a me ka nani o ka maluhia.
Aole i liu wale, me he la ua lohe ia kana leo noi, ku mai la imua a ua lani la kekahi kino wailua. he kulana kona o ka whine me ka oiwi nani kilakila, a me ka helehelena nohea a kamahao, aka, o kona kii onohi, me he la, ua halii iho ke kaumaha iluna ona, oiai kona mau owili lauoho lipolipo e maewa luhiehu ana ilalo o kona mau poohiwi a me kona aahu kaa aiai m he hau la no ka mauna.
O ke kino wailua keia o kuu lahui, wahi a ua Moi aoo la e kilohi ana i kona oiwi nani iloko o ka hihio. Aole kona puuwai i hoopuiwa ia a makau no keia ouli kamahao ana e ike nei, aka, ninau aku la nae ia. E hai mai ia'u e ke kino wailua kamahao, heaha ke kahoaka e kau mai ana maluna o Erina i ka la opopo?
Me ka leo nahenahe a ilihia, i pane mai ai ke kino aka wailua iaia:
E ka Moi Beriana, ua akaka lea, ma ka la apopo, e nohoalii auanei oe maluna o na Denemaka. E hoopuhee aku auanei oe i kona mau puali kaua i kauliilii iloko o ka moana. Aka, aole @e e hoi hou aku i ka halealii o kou makuakane mai waena ae o na aluka ana a na puali kona a ka enemi.. I ka wa, a ka la e iho aku ana e nalo , a huna aku la ka ilikai i kona mau kukuna olinolino i ka la apopo. oiai na leo hooho hauoli o ka lanakila e hohola ana a puni ke kula o Clontarf, e helu pu ia aku auanei oe a me kau keiki i aloha ai me ka lehulehu o na kino make e waiho mokaki ana maluna o ke kakua ka@@.
Ke hauoli nei au me ka paumako nui, wahi a Beriana. he hopena nani a kamahao keia no keia ola ana, a e make haaheo auanei k@@ Mukada aloha ma ke kahuna kaua a koa lanakila. Aka, e hai mai ia'u e ke aka kino wailua no ko Erina nohona ma keia m@a aku, e noho aenei kuu lahui iloko o ka maluhia. jE hoopoina ia anei ka'u mau alakai ana mahope iho o ka wa o ka halealii o Kinikora e ike hou ole ai ia'u?
E ka haku alii, wahi a ke kino wailua, e @alohia ana ka mooalii iloko o ka pilikia a me ka ulu@@@ ana o ka aina. Aka, iloko o na kanaa i hanau ole ia, e ole auanei kou inao @ @ @@@@@ ole ia auanei kau mau ha@@. I ka wa a ka pakahe wale e ho@@ ai e hoohiolo i kou lahui k@@@ka, e nonoi aku no lakou i ke Akua e haawi mai i kokua no lakou e like me oe, aole hoi @ hoo@@l@@@ ke noi o ka leo o ka lakou pule a lilo i mea ole.
E hoike hou mai ia'u e ke kino wailua, wahi a Beriana, aole anei au i hana aku i kekahi i mea pono a kaulana no kuu aina?
Ua waiho aku oe il@@@ o ko@@ poohiwi he ino@ nani a makamae iwaena o na aupuni o ka h@@@@ nei. Ua waiho aku oe i ko na mau home aeai a me kona mau kula mo hekea ai, kahi a ka mea waiwai a me ka mea hune i hauoli a i no na haawina i pahoa ia mai e na lani. Ua waiho aku oe i kona mau kanawai kaulike, a he mea hoi e nalohia ole ai ke aloha onipaa; a heaha hou aku ka mea i koe au ehana ai no ka aina kulaiwi? @ pane mai ai ke kino aka.
Aka, e hoike mai oe ia'u e ke kino wailua, wahi a ka Moi aoo, heaha la na hopena e hoea mai ana o keia ho0e aku maluna o ka aina aloha,
E hiki mai ana ka hopena o ka aina, ma ka neoneo a me ka mokuahana ana, i lohe oe e ke'lii. E hooikaika ana ka poe wiwo ole a me ka poe kaulana a ka aina e kinai i na kuee ana no kekahi mau keneturia. He lehulehu ka poe e imi ana i na aina mamao no ka maluhia, aka, he lehulehu no o lakou e hoole ana iloko o ka aina aole e loaa. O ke kanaka kaulana a hanohano loa o ka aina nei, a hoohaahaa ia oia ilalo ma ka makilo a me ka noi wale ana; ma ka aina nei a ma ka moana, e paio aku ana na oiwi ponoi ka aina me ka ikaika i kona mau enemi a pau a maluoa hoi o na kahua he lehulehu wale i halana ia me ke koko ee waiho ai kona mau koa kaulana a make, aka, o ka lakou leo noi i ke Akua, oia ka haawi ana ia lakou iho e mohai ia no ka aina a lakou i aloha ai a no Erina.
Aole anei e ikea hou ia kuu aina aloha ma ia hope aku, eke kino aka? wahi a ke'lii. Ua kau ia anei ka hopena o ka nohona kauwa - kuapaa maluna ona a mau loa aku?
E ka Moi maikai, wahi a ke kino wailua, e ala hou mai no ka aina, oiai kona mau enemi a me ko lakou mau alakai ua hoohaahaa ia iloko o ka lepo. E kukulu o hoi o Irelani i kona kulana iwaena o na aupuni nui o ke ao nei, a o kana mau mamo, he poe mamao kiekie a noiau; a aole loa hoi e nalohia kou inoa e ke'lii i ko lakou mau waha. E hoike aku no hoi na mamo e no ho kauhili ana ma kela a me keia wahi o na aupuni e i ka lakou mau pulapula no kau mau hana hiwahiwa. A iloko hoi o na hora poliuliu o ko Irelani hoohaahaa iaana a me ka pilihua, e lilo kou inoa e ka Moi Beriana i kukui alakai e hookele ana ia lakou i ka palekana o ka lanakila kilakila, i lokahi like ai kana mau mamo, e mahalo auanei lakou i kou inoa, a e hoopomaikai ia lakou me na kuhikuhi ana mai ia oe aku; noleila, aloha oe e Beriana, o na hora keia o ke aumoe, e haalele ana au ia oe!
Nalowale aku la ke kino wailua mai ia Beriana aku me ka pane hou ole una mai he huaolelo Aole i pau.
NA MEA HOU O KIPAHULU
E KA NUPEPA KUOKOA E. ALOHA OE:
He mau makahiki lehulehu i hala ae nei, he aina kuaaina keia mamua, aka, i keia wa, o keia kekahi o na apana holomua o na hana mahiko e noho nei ma ka hapa hikina o keia puali o Maui nei. Ma kahi apana a i kahi, aole i piha na mile he umi, aia malalo mai; iloko aku nei o ka hapa o ka makahiki 1878, ua hoomaka mai o T K Kalaka e noho maanei, e paeli i ko loko o ka honua, a ma ia makahiki mai a hala ae ka 1879, hele liilii mai no a i keia makahiki, ua holo pono a hana, ua ulu maikai ke ko, he mau haneri eka ko i paa i ke kanu ia; i keia wa, ke eli ia nei ke kahua o ka hale wili, malalo o ke alakai ana a ka wiliki James K Kalikolehua. Ua paa ka uapo ma K@apip@, a ua kapili ia i ka papa; he hale ukana malalo o ke awa e ku nei, he aho wale no na mea a pau; a mai ka uapo mai a ka hale ukana he alanui hao, a maluna a ke kaa k@ ukana e lawe ia mai ai a loko o ka hale ukana; ua kapili ia ke alanui hao mai lalo mai o ka pali a hoea iluna loa, nona paha na kapuai he haneri a oi @e. A@a iluna loa ei, " I koki o Wailau ke alap@@ a ka Opae," ke ku nei he mahu hiu ukana, na ka mahu e hiu m@@ a kau iluna; ke kapili ia nei ke alanui hao mai kahi mai o ka mahu e ku nei a hili i ka hale wili; ua lohe pono mai au ia T K Kaleka (ona mahiko) he kanahi ka mea nana e lawe ka ukana mai uka aku nei, a mai kai mai hoi o ka moku. Holo na hana ma Kipahulu nei iloko o keia mau la! Elua halekuai e ku nei, he haole a he Pukiki, a hookahi hale inu kope a inu ki hoi no ke keiki o ka aina pua; hookahi hale pakaukau ia no Simona Kanalulu, ma no ahiahi Poaono a pau he piha pono i na kanaka, anelike me kekahi hapa o Honolulu, e huliamahi ana na kane a me ne wahine, ma keili mai ke ui a ka liilii, mai kekahi hapa o Hana a i kekahi hapa o Kaupo, e hele mau mai ana i ke kuai lei o kela a me keia ano. Ei@ kekahi mea mahalo nui a'u. o ka piha pono o ka luakini ke hiki i na anaina pule i ke Sabati, he eleu na kanaka a me na kamalii i ka hele mai i ka pule.
Ke ao nei o J Nakila i ka olelo Beritania ma Kipahulu nei, ua eleu na makua; he kula kookoa keia. o ka nui o na haumana kula he 46. O ke aku ka pule no ke keiki hookahi ne 25 keneta.
Nolaila, ua holomua ma na haa e hoowaiwai ai i keia noho ana; ua holo pu me na hana a ka Haku, a oia no hoi ka'u mea oi loa aku o ke mahalo; aole pela o Hana, ma na hana a ka Haku he ala iki mai o, a me a hana e hooholomua ai i na hana @ hoowaiwai ai he pono ke kau ae au me na degere a lonitu paha o Ladana. oia hoi, he O i kau ia ma ka hema o ka puuhuahelu. aole oa helu ilaila. Ke hoomaka nei ke Kahu Kula Sabati nui o Maui Hikina nei e kaap@@@ i na Kula Sabati. O ka wi, oia kekahi mea hou ano nui, i kekahi wa. ai na p@@hana a T K Kalaka i ka raiki. O kahi paikalo e maauau-a ia ei, aole i hiki i ka 18 paona io, ai@ a hui pu ia me ka la-i, al@ila, 20 p@@@@; oia iho la ko ka hapa@@@. lahon@ k@mak@hiki i na paiai mai o Keanae, ma ka ihu a ka mokuahi mai o makole i ke kai o Hana, wili pu i ke kai o Muolea, lele ko i ke kai o Kipahulu." He ma-u wahi mea hou iho la ia o kuaaina nei. Owau no o John Uilani. Kipahulu, Maui, Augate 19, 1880.
MAIKAI KA HOI KAPAPA
A ME
KALAAU O KOU HALE!
NO HEA LA ?
KAI NO HOI NO KAHI O
WAILA @A !
Nana aku no hoi ia la
Ohi ka lo o ka Laau o Makawao
I ka ua mea hoi o ka nani o
NA PAPA! NA PAPA!
A ME
NA PONO KUKULU HALE
O NA ANO NO A PAU
Aia ma ke kihi o na
ALANUI PAPU ME MOIWAHINE,
HONOLULU
MALAILA E LOAA AI
E LIKE ME KA MAKEMAKE
NO KE
KUMUKUAI MAKE PONO LOA
PAPA, PAPA, PAPA,
Na Papa Huluhulu,
Na Papa Manoanoa,
Na Papa i kahiia
Na Papa Kepa,
Papa Hole Keokeo,
Papa Hole Ulaula
NA LAAU, NA LAAU
Na Kua,
Na Kaola,
Na Aaho,
Na Molina
Na Peapea,
Pine Huluhulu,
Pine i kahiia
NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA
Pili ulaula,
Pili Keokeo,
Pani Puka,
Pani Puka Aniani,
Ipuka Aniani,
Puka Olepelepe.
PENA O NA ANO A PAU
Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui,
Aila Pena,
Aila Hoomaloo,
Waniti. Pate.
NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO@
Na Ami Puka Hale.
Na Ami Puka P@.
ANIANI!
PEPA HALEA ME NA LIHILIHI
E LOAA NO MALAILA.
PAAKAI HELU I O KAKAAKO ME PUULOA
No ke Dala Kuike, e lo@@ no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi loa. O na kauhoa mai Hawaii a Niihau, e lo@@ aku ano ia lakou, e hooko koke ia no la me ka lawa pono. E kipa nui ilaila, @ ka i ike @iaio. 905 @@