Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 35, 28 ʻAukake 1880 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, Ac. [ARTICLE]

Kōkua No ke kikokikona ma kēia Kolamu

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, Ac.

OIAI kā moku o na kamahele ekolu e ka- ; lewa oei iwaho o ke awa o Yurmoath, ua ike la mai ia ka bae Adiooarala o Horatio | Nelekona, oa kau ia maiuna o kekahi i-a t e | hoike ana aia oia maiuaa o keia moku. No-1 laila, ua makaukau ae la o uka iloko oia ; maoawa, ma ke kaooha a Mi Adimaīala kie-1 kie E»ri Speocer, no ka hookipa aoa aku i j ke koa kaulana o ke kahua kaua pouliuli o : ka Naile, ka mea nana i kau aku na Rula | ma na ale o ke Kaiwaenahonua, ke pukona- J kona hoi oana i kaieho ako ina moko Fa-; rani ma ke Kaikuono o Abokia a me kana j mau huakai wiwo ole ma na kahakai hema o Europa, a imua hoi o na okana aina lehu* lebu no ke kuokoa o Italia. Na keia mau hana a Nelekena i pahola ae iwaenn o na aupuni kaua moana o fioropa me ke kahaha, ka lilo aoa o ke kahua kaua o ka Naile ma ka papa ekahi o na moolelo kaua moana o ko Enelani mau aumoku ahi, iioko o na makahiki ehiku o ke kaua huhamahi mua loa oke aupuni Parani. I keia eaanawa, ua kuu ka luhi, ua pau ke kaua, a ua loaa ka ianakila a me ka hanohano. a eia oia imua o kona aioa makuahioe i keia ia, mai kona haalele aoa ia Enelani no ke Kaiwaeoahonoa ma ka la 9 o Apenla, 1798, a hiki hou oia i Eneiani i ka la 6 o Novemaba, 1800. Oiai oa mea a pau ua hookomo aku l'a ka moku o na kamaheie a kuu iho la ka heleuma iloko o ke awa, a ia inaoawa i pili mai ai kekahi waapa maiaio o kekahi aliikoa, a ia manawa i iho aku ai o Nelekona a me kona mau hoaloha elua, kau aku la lakou Huoa o ka waapa, a holo pololei aku la no ka uwapo aiii, a īloko o na minute pokole, pili aku ia ka waapa o na kamahele. a haawi ae ia na kanaka he mau tausani i na leo huro he lehulehu waie. Pii aku la na kamaheie ekoiu iiuna oka uwapo, aia hoi na koa e ku laina ana ma na aoao, kau aka la iakoo maiuna o kekahi kaa i hoouna ia mai no kona hanohano, a i ko lakou manawa i kaalo ae ai ma ke poo o na puali koa, ua kani koke mai ia ke meie lahui kaulana o Enelani— u E Ola ka Mo? i

ke Akua " —a ia manawa i wehe ae ai ka Adimarala kaulana 1 kona papale mahiole, kunou aku la oia iravia o lakou, a holo poloiei aku la ke kaa o na kamahele me ka ukali ia e kekahi mau pu«li kaua lio. a me na kanaka he lehulehu wale e huro hauoli ana i | ka mea nona ka lanakiU kaulana i lohe ia i iloko o kekahi mau la loihi i haia ae. Holo pololei aku la ke kaa o na kamahele a hiki ma Kesatera, Ladana, a ia manawa ) puka mai ai ka Huku Meia o ke kulanakauhaie Alii, kunou mai la imua o Nelekona, a , haawi mai )a oia i na hoomaikai ana, ma ka hapa o ke Aupuni Pelekane no kana mau huakai lanakila iloko o ke Kaiwaeoahenua. O aa puali koa e ku ana rae ka makaukau, ua hoike mai la lakou i na paikau hookaha* kahii ana imua o ka Adimarala kaulana, a ua hoomau aku lakou ī oa kaoi papa like aoa o oa pu a hiki i ka napoo aoa o ka ia« i ka pau «oa o na hoomaikai mai ke j kulanakauhale mai o Ladana, ma ka hora 4 o ke ahiahi, ua hu|i hoi loa aku la oa kania* heie ekolu ma ke ala, a oiamua o ko lakou puka loa tna aku mawaho o ke kulamkauhiie, oa waiho iho ia o Nelekona i kona | mau hoaioha ma kekahi holele, a hoi loa | aku la oia i koo& wahi kulanakauhaie uuku , ma Bonehama Tope, a hui aku la oia me j kooa mau makua, oa kaikuaana, oa kaikuahine, a me kaaa wahme, bui ae la lakou iloko o ka hauoli a me ka oluoiu. kekahi ia ae, oia ka ia 7 o Novemaba aa poka ae ia kekahi huakai o na aliimoko j o ka noana malalo o ke aiakai aoa m ka Ha- • ko Meia, hui pu aku ia • Neiekooa maloko | o keia hoakai, me kooa mao hoaioha, a kai < pololei aka la ka huakai hookahakaha iloko ! o Saoa Paulo, a haawi ae la lakou i kekahi i | paie hoaiohaioha i ke Akt>& ma ka iioa o kt j j kaa boio meaaa kaulaoa o ke ao oei. f J ka pao aot o keia mao haoa. oa kao ! aku ia ka Aehmuala me na akaii maiuoa o i | oa k«a, me ka okali ia e kekahi mahele j kaoalie, holo aku ki iakeu a hiki ou iaepa. | I thkm, m ioaa mai ia oa hoomaikai aaa i ka 1 km kauiaoa. Ma La4m«i, ua iawa aka ka ! Haku Meia a Neiekooa oo ka hooiauna \ ana imua o ke alo»Iii ma Oaiieholo. |ioko o |ktia m%i i ioaa mai ai* n hoomaikai ia < Neiekoi» mai Moi Keoki (11. oui), me lra!

ihiihi a oe ke kapu o kona hanohaoo, ku mai ia kooa Kahioa Nui Mr. Wtn. Pm, a h«i mai Ia oii i kekahi haiolelo pokole e piH ana oo ke kahaa kaua o ka Naile. O k* | Moi. kona mau Kahina a rne ka ohana alil* Uwe mai ia ka Haku Meia i kekahi p* b i i kaua gula i kinohiuohi ia rae oa pohaka d«i- -; mana, me ka wa-hi ia hoi e kekahi ?eleyeta : makamae loa, waiho mai la oia ia mea ia ; Neiekona he makana kiekie loa mai ka la* hui Pelekane aku, a e hotke ana kekahi apana loie silika i keia mau huaolelo maialo , iho, peaei: 'O keia pahikaoa gula daimaoa, ua haawi ] manawalea ia aku e ke kulanakauhale o | Ladana i ka Kt. Hon. Sir Horatio Nelekona, | i ka Naiu Hanohano o ka Bath, a Kear*Adi.' ; marala o ko ka Moi Beritania mau aumoku kaua alii malalo o ka hae ulaula, no kana i huakai lanakila i hoouka ia ai me ua aumoku kaua Farani ma ka ouku muliwai o | ka Naile, Augate 1, im n | Oiai ka Adimarala kaulaoa eku nei imOi | o ke aloalu, wehe ae la oia i kekahi apana pepa i hoomakaukau ia, kunou aku la oia | īmua o ke anaina, a hai pokole aku la oia i > ka moolelo o kona mau aumoku, penei: |" l ke Alii i aloha nui ia a rae ka oluolu Keoki 111., Moi o Pelekane. " O ka Memohala a Sir Horatio Nelekona, kekahi o na Adimarala iwaena o Kou mau aumoku kaua alii. •' lloko o ka manawa i hoomaka ia ai o keia kaua huliamahi, ua loaa i Kau kauwa na hoouka kaua nui aoa elima, me na aumoku o na enemi, penei: «• Ma ka la 13 a me 14 o Maraki, 1795; ma ka la 13 o lulai, 1795; ma ka la 14 o Feberuari, 1797; ma ka la 1 o Augate, 1798 f ke kahua kaua kaulana o ka Naile. «•Noloko no o keia kaua huliamahi ana —he ekolu kaua ana me na aumoku liilii; he elima kaua ana imua o na papu; he ehiku kaua ana iluna o na waapn ma na tae kahakai; ke oki ana iua awa ku moku; ke puhi ana i kekahi mau moku i ke ahi; a me ka lawe anB he ekolu mau kulmakauhale nui Maluna o keia mau inea a pau, ua lawe maj au i ke kulanakauhale nui o Koma ma ka ikaiUa o Kou mau aumoku a'u e alakai nei, aole hoi me kekahi koko o Kou lahui.

" Noloko no o keia kaua ana, ua kokua la au me na aumoku ikaika ehiku, he eono mau moku nialalo iho, he eha mau moku lli. iii loa, a he 11 waapa powa o na ano iike ole, he 3,000 koa, a he 30 mau alii kiekie. Maiuna o keia mau mea a pau, ua iawe pio mai au he ehiku mau moku ikaika Far<ini mai ke kahua kaua mai o ka Naiie, a ua puhi ia hoi ike ahi na moku kaiepa iike ole aole i emi mai malalo o ke kanalima, a ua kue aku hoi Kau kauwa nei i na enemi aole e eini mai maiaio o akahi haneri a me iwakalua manaw» i " A noloko hoi o keia mau huakai a Kau kauwa, uh eha ia (.naka pua) kona maka akau, a haule aku kona lima hema (muumuu), a hoeha ia hoi kona kino me na palapu ake kaua. Maluna o keia mau huakai hoeha a me na paiapu a Kau kauwa,—no Kou hanohano, Kou kuokoa a me ka maluhia o Kou inoa lhiihi. i '• E Ola ka Moi i ke Akua. <» o Kau kauwa haahaa fi me ka hoolohe. " Horatio Nelekona. " i Ladaoa, Nov7, 1880. I Aole i pau.