Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 28, 10 July 1880 — Page 5

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

PANAI NO KA NUPEPA KUOKOA, IULAI 10, 1880.

 

KA NUPEPA

Kuokoa me ke Au Okoa

I HUHA.

No ko Makahiki, $2.   Eono Mahina, $1.

@ Kuike ka Rula.

 

POAONO, IULAI 10, 1880

HE MANAOLANA MAIKAI

--NO NA—

NINAU WAIONA.

 

HAIIA E REV. W. B. OLESON.

 

[@INUHIIA E T. P. S. NO KA PANAI O KA PANA NUPEPA "KUOKOA."]

 

            O keia manao malalo iho nei, ua kamailio ia maloko o kekahi haiolelo e REV. WILLIAM OLESON ma Hilo, a ma ke noi ia ana e pai, ua ae ia e hoopuka.

            O ka makaikai ana me a'u, ka mea nana e hoikeike aku i na kulanakauhale nui ma na Lokowai.  E nana aku me ke kiai ana ma na ipuka o kela hale inu rama ano hanohano no hookahi hapalua hora.  O na kanaka hana, na Kakauolelo a me na malihini, e komo ana iloko a e puka ana iwaho me ka hohono pakui o ka rama ma ko lakou hanu ana.  Aka, heaha keia?  O na kaula hoopaa o ka lakou mau buke kula ka mea nana e hahai mai i ka oiaio o keia moolelo.  He eono mau keikikane opiopio, mawaena o na makahiki he 12 a me ka 20, oaia lakou e hoi ana no ko lakou mau home mai ke kula mai, komo aku la lakou iloko me na keehina makau ole, a puka hou mai la iwaho me na helehelena ula a me na maka paweo, a he mau nanaina o ke kolohe e kau iho ana maluna.  O, pehea la e pau ai keia mau mea i keia wa!  O, ina e ae mai ke diabolo, e waiho mai i kekahi hapa o ka pono!  Aka, e nana aku!  He keehina no ka wahina ma ka home; he lima no ka wahine ma ka ipuka; a he aka no ka wahine i maalo ae ma kahi o keia mea ino—e pule ana—e pale ana a e noi ana.  Auwe, aia ke kiaha ma kona lima!  A mamua o kou kai ana aku i kou mau keehina, alaila, e ike auanei oe i ka mea au e hooho ai, "E ka Haku, pehea la ka loihi!"  Ma kahi mamao aku, ke hele mai nei he ekolu mau kaikamahine opiopio, a ua hiki ia oe ke ike aku no kela a me keia, no ka ohana hanohano ia o ke kulanakauhale.  He ano kanalua, aka, no ka manawa elua, ua komo aku la lakou iloko o ia hana, a ua pani mai la ka puka mahope o lakou.

            Elua makahiki i hala ae nei, o ka heluna o keia ohana e hele mau nei iloko o keia lua mimilo, he 30,000; aka, maloko o ka hooikaika ana o kekahi Hui Lahui, ua hoemiia mai keia heluna nui i ka 10,000; a no ia kumu, ua poho iho la na waiwai o keia mau hale inu rama he 200.  He 10,000 keiki kula o na ano a pau e hele ana iloko o na Kula Aupuni o Kikako (Chicago) ma ke ano—he poe keiki ua walea i ka hele ana iloko o na hale inu rama!  Oiai na luna nana maloko o ke kulanakauhale o Kikako e kanu ana i ka makani, a e hai mai ana i ke ano nui o keia mea he Laikini—ua uku ia lakou ma ka ae ana e paa i ke kiaha ma ka leheleho o na keiki—e ka ikaika o na makani puahiohio e hele mai ana.

            Iloko o ka makahiki 1878, aia iloko o ke kulanakauhale o Nu Ioka, he 8,000 poe laikini a me ka poe i laikini ole ia, no ke kuai ana i ka rama.  Ina e lawe a hoopololei ia keia mau halekuai rama ma ka laina pololei, me ka waiho ana i 20 kapuai ma ke alo e like me ko na alanui mau, alaila, e piha ana i keia mau hale rama ke kahua paa he 35 mile ka loihi.  Ano, e heluhelu i na mea o ke akea, a me na mea i hoakakaia e Joseph Cook.  He 35 mile me ka pili o kekahi hale a i kekahi, mai Hilo a hiki i Kilauea, a i 5 hou mile ma o aku olaila.  He oiaio, ua hana keia mau Laikini i kekahi mea ia Nu Ioka; aka, no ka haule loa o ia  mau mea ma na ana haahaa, ua hiki i ko laila mau Laikini ke hoohalike ia me ko onei.  Ua loaa ia Dr. Crosby he heluna nui o keia poe kuai rama e hana nei i keia hana ino me ka Laikini ole.  Maloko o kekahi helu o ka nupepa Tribune o Nu Ioka i pai koke ia iho nei i keia manawa, ua hoopukaia ka inoa a me kahi e kuai ai, ua oi aku maluna o 900 poe maloko o ke kulanakauhale o Nu Ioka, e kuai nei i ka rama me ka Laikini ole.  A ma keia wahi imua o na maka o ka lehulehu a me na hooikaika ana o ka Hui a Dr. Crosby, e lawe mai ia lakou imua o kekahi Aha Hookolokolo, a e hoike no lakou iho no ko lakou mau hewa.

            Na keia mau hooiaio ana e hoomoakaka mai i keia kumuhana.  No ka Laikini wale no ka mea nana e lawe aku iloko o na hewa ino.  A no ia hana o ka Laikini ana a me ka hooponopono ana i ke kalepa ana, na ia mea i hoohamama ae i na ipuka akea no ke kuai rama me ka Laikini ole.  O ka hanaia ana a me ka hooponopono hou ia ana o na Kanawai Laikini, ka mea nana e kaohi mai ai i ke kuai ana aku i na rama iloko o keia Aupuni.  O ka Laikini ma na wahi a pau, he mea ia e hooiaio mai ana no ka pii mahuahua mau ana o na mea ino ikaika iwaene o na kanaka.  He huaolelo ia no na moolelo pelapela a me na kulana ino.  O ko lakou mau hoaloha, e hoike mai no auanei lakou ia kakou he kanaka ikaika.  E uhi ana i ke kapa o ka ihiihi, a me na medala o @ a me ka hanohano o na hana.  @ kakou e hele aka ma na alanui o Nu Ioka, Kikako, St. Louis, a he tausani o na wahi i kaulana ole, o na Laikini—he mea pelapela ia e like me na moeuhane ino ke hui aku oe ma ke kihi o na alanui, a e kono mai ana ia kakou maloko o na puka aniani, a hailiili wale mai no maloko o na halemai pupule, a olelo ino wale mai no maloko o na wahi pohopoho, a ua hoopiha ia ke poo me na manao ino o ka inaina.  O na kaola hoopaahao ia, pepehi ana i na wahine, ka mai o na keiki, na home e a ia ana e ke ahi, na kanaka inaina me ka hoohauinaele, a me na poe iloko o ke ino, a na keia mau mea e hoomai mai i ka puuwai, a pela iho la ka mea i kapaia—"Ka Laikini."

            Aole iloko o kela a me keia kanaka hoopono ka makaukau o ka olelo ae "He makaala no au no ko'u pono imua o keia mau Laikini."  Pela iho la ke kumu o ka ulu ana o keia mau mea, a hohola ae la na helehelena ino maluna o ka lehulehu me ka hiki ole ke pale aku.  Aole mamuli o ka hoike hoopunipuni a e laweia mai e hookuapaa, i hiki ai na kanaka malalo o ka malu o ka mea e hoikeia ana i ka mea kupono, he kumu ia e piha ai lakou i ka huhu.  Eia wale no ka hewa, aole lakou i ike i ka nui o ke ino o keia mau mea, aole he wahi e hiki ai ke pale aku, a he kumu no hoi ia na kakou e nana ai, me ka ike maka iho no i ka hoopalaleha o ka lehulehu, mamuli o na hoike o na mea i hanaia, ina e lilo ana ka mana i ka Laikini.

            Ua nakiiia a ua puliki paa oia i kana mau pio, a ua kiola hou aku oia i kona mau aakolo no kekahi mau lanakila hou aku, a o kekahi o kona lima, ke hoopa mai nei oia ia kakou.  O na Laikini, aia oia ma na wahi a pau, a ina e lawe ana o Hawaii nei i Laikini Kanawai no kona lahuikanaka, alaila, e nana aku kakou i ka moolelo ma keia wahi a me na wahi e ae, me ka noonoo kupono ana i ke ano mamua o ka ae ana aku i ka Laikini.

            Ua oleloia, "aole ka he mana o ke Aupuni e kue wale aku i na waiwai paa kuokoa,--a o ka inu rama ana, o kekahi ia o ua mau waiwai la, aole he mana o ke Aupuni e kue aku ma kekahi ano a me ka hanaia ana o ka rama."  I hoomaopopo ia keia mau mea, aole i kue ia no na Kanawai Laikini.  O na Laikini, oia ke kahua a me ke ola o ka rama, a e loaa nei ma ko lakou mau lima.  O na poe e hapai nei i keia mau hana, he kue ana ia i ka mana a me ka pono o ke Aupuni, ma ka hoomahuahua ana i na rula a me ka hana ana i na Kanawai kapu.  Aka, ua kokua no ke Aupuni ia lakkou ma kekahi mau rula, i mea e pomaikai ai lakou a e hikiwawe ai.  "He mau hana ku no keia i ka pono," wahi a lakou e olelo ai, o ka hoololi ana o ke Aupuni i kekahi mau Kanawai no ke kuai ana i ka rama, aka, aole no nae he kuleana e hana ai pela.  A pela lakou e hana ai i na Ahaolelo a pau, e nana ana no ka hana ana i kekahi mau Kanawai ikaika, a mamuli o keia, ua manao lakou, ma ka hui ana ma ke ano he Ahaolelo e hiki ai ke hana ia i Kanawai, a he mea hoi e lilo ai ke Aupuni ma ka hoopaa ana ma ka aoao o ka Laikini, a ma keia, ua manaolana ia, ua komo ke Aupuni maloko o ka pono kanaka ina oia e hoomaka e hana ma keia hana o ke kuai rama ana.  A e hoopaa ana ke Aupuni ma o kekahi aoao o ka Laikini ana, a ma ka hoomaka a manao ia ana, ke komo nei iloko o na pono pili kino o na kanaka, ma ka hoomakaukau ana e pili ana no kekahi mau rula kuai rama.

            He mea hiki wale no ka hana ana o keia mea he Kanawai mama; o ke kiola ana a hoopili mai i kekahi mea e ae.  E nana kakou i na hana a Wilberforce, i kona hoomaka ana e hoololi i na Kanawai o Enelani, no ka hoopau ana i na Kanawai kauwa kuapaa o kona mau panalaau.  E nana hou kakou, ma ka hooikaika ana o Masetuseta e kiola ae no ka Laikini ia ana a me ka hookomo hou ana mai i kekahi mau Kanawai ikaika.  E hoomanao iho kakou no na makahiki o ka hoomanawanui ana, aka, o ka manao o ka lahui, ua kue lakou no na Laikini ana.  E hoomanao hou kakou, no na mea ano nui no ka hooikaika ana e hoopau i kekahi mau Kanawai, a pakui hou mai i kekahi mau Kanawai ikaika mamua ae o ia.  O na mea e pili ana i ka rama, ua maopopo no ua Laikini ia keia mea.  Ua maopopo no ia lakou, ina e hanaia kekahi mau Kanawai a paa ma ka Buke Kanawai, aole no e hiki ke ohiuhiu ia, aia a lokahi ka manao o ka lahui e hookomo i mau Kanawai ikaika hou ae.  A nolaila, aia a hiki mai ia manawa, e hiki ai i ka mana o ke Aupuni ke kokua a malama.

            O na kanaka kuai rama, ua ike lakou i na hana maalea a me kekahi mau ike e ae, a he mea makehewa ke olelo aku ia lakou, eia ka manawa e hoomakaukau ai no na hana, no ka manawa e hiki mai ana, i hoomaopopo ai a i ike hoi no lakou iho i na mea i hanaia no na pono pili laula o ka lehulehu, ma keia ano, o ke komo ana o ke Aupuni ma na mea pili kino e pau ai.  Ua ao lakou ma na mea i kakauia, ka hoomaneoneo ana i ka pepeiao, a me ka hoopunipuni ana aku i na kanaka he nui, me ko lakou ike ole i ke ano o keia hoopunipuni ana, no ka mea, "He mana ko kela a me keia kanaka e koho i kana hana e makemake ai," wahi a lakou e olelo ai.  "Heaha hoi ka mea e hiki ole ai ina hookahi kanaka e kuai rama, a o kekahi hoi e kuai ti?"  "Aole e hiki i ke Kanawai ke kue aku i na hana a ke kanaka hoopono!"  "Oia hoi ka hana, ua ai nui anei au mamua o na mea i inu ia?"  "O ka'u dala, na'u ponoi ia, a e uhauha au e like me ko'u makemake iho."  "E inu ana kekahi kanaka i ka wai, ua hoi pololei aku oia i kona home; ua inu hoi kekahi i ka @ia, ua lawe ia aku oia i ka halepaahao."  "E hikaka ana o Keoni ma ke alanui, no ka mea, ua poniuniu oia; e hikaka hele ana hoi o Kimo ma ke alanui, no ka mea, ua ona oia.  Ua kokua ia o Keoni ma kona home; a ua kokua ia hoi ua Kimo nei i kahi paa."

            E hooliloia keia mau olelo na ke kanaka e kue mai ana i na pono ohana, a pehea la ke ano nui o keia mau olelo i haiia ae nei?  Aole anei he mana o ke Aupuni e komo e kokua no keia mau mea e pili ana no ka pono o ka lehulehu, a me ka hana ino ia o ka pono o hai?  Aole anei he mana o ke Aupuni e lawe aku i kekahi apana o ko'u aina i wahi hele no na kanaka?  Aole anei he mana o ke Aupuni e hookapu mai ai ia'u, no ko'u hookuu ana i ka'u mau bipi ma na alanui o ke kulanakauhale?  Aole anei he mana o ke Aupuni ina ua loaa au e haawi ana i ka laau make i ko'u ohana a e lawe ia'u i ka halepaahao?  Aole anei e hiki i ke Aupuni ke hoahewa mai ia'u no ko'u kuai ana i ka asanika (laau make) no ke kuinaina? (quinine.)  Aole anei he mana o ke Aupuni ke kipaku mai ia'u mailoko mai o na lua pohopoho, a i ole ia, i ko'u hookomo ana i o'u mau lima iloko o ke apo hao, ina aole au e paa a malama i keia mai ka maka mai o ko'u mau hoalauna, a i ole ia, o kekahi o kona mau waiwai?

            O ka mana Kivila i loaa i kela a me keia mea, ua hiki no ia me ka hehi ole aku maluna o ka mana o kekahi mea e aku.  Aka, o ka mana i loaa i kekahi a hoino aku i kekahi, e lilo no ia i mea ole, a e lilo ana hoi i mea e laulaha ai, a na ke Aupuni ia e hana i na hihia o na ano a pau.  O na pono kuai rama ma keia mea ina e nana pono ia, aole he kahua paa no ke kuleana; a o na kalaimanao ikaika ana no ka hoopau loa i keia mea o ka inu rama, ma kahi a na kanaka kuai rama e olelo ana, aole he kuleana o ke Aupuni e komo ai iloko o keia mau hana.

            O na mea kuai rama, ua hooikaika lakou e hooholo i kekahi Laikini Kanawai, i mea e hiki ai ia lakou ke kono aku i ke Aupuni, e ae mai i keia mau hana ino.  O ka hana hewa, ua makemake e lilo i hana maikai.  O na kanaka ino, ua makemake lakou i ka lakou mau hana lapuwale, i ike ia mai ai ka lakou mau hana—he hana maikai maloko o keia ano.  Aka, o na hana pono a pau, he hiki no ke hoolaulaha ae a lilo i mea nui.  He mea ano nui no ina e huna ana ke kanaka i kana hana, a kuai aku ma ke ano malu, a ma ka hoike ana mai i kana mau hoohiwahiwa ana i na omole, i kumu e ike mai ai ka lehulehu, a lohe i na mea ino.  Ua ae nae ke Kanawai i keia!  Aole he manao o ke kanaka kuai rama e hoomahuahua ia ana kana mau hana, a e pau ai hoi kona makau mai ka lima mai o ke Kanawai.  Aole no hoi he manao nui o ke Aupuni no ke kuai ana aku i na laikini i kumu e loaa ai ke dala, a i kumu hoi e lilo ai na pono maemae.  Aole no hoi i manao ia, mamuli o keia mau laikini e lilo ai na keiki opiopio i na hana hewa, a me ka hoopau ia o ko lakou maluhia, ka hoonui ia o ka ona, ka nui o na karaima a me na ehaeha, a e lilo ai hoi i mea e ilihune ai, a ma ia mea e pio ai ke Kanawai no na makahiki he nui.  O na kanaka maikai, e hooho ae ana lakou, "Ae, aohe maikai, he ino, a pehea la e hiki ai ia kakou ke hana!"  A o na mea kuai o keia mau Karaima ehaeha mahope o kona papa kuai, e hoopili mai ana ia, "Ae, pehea la e hiki ai ia kakou ke hana."  Pehea la e hiki ai ke hana ina ua hiki mai ka manawa o ke Aupuni e ae aku ai no keia mau hana; a o ka mana rama, ua ike i ke ano o keia mau mea.  O ka hapanui o ka lahui, ua hoopalaleha a me ka hooikaika ole, i ke kue ana aku i keia mea.  I keia la ua like me hookahi hapaumi o ka ikaika e kue aku ai ina e hana hou ia ana kekahi mau laikini hou, nolaila, me he la he elima makahiki e hiki ai ke wehe ae i kekahi laikini ina ua hooholoia.

            Ua oleloia, o ke Aupuni, aole he mea hiki iaia ke pale ae i kekahi mau hewa, aka, ma keia manao o ke Aupuni, aole he hiki, a he kumu hoi ia e oleloia ai—i Aupuni hou.  O ka mea hiki ole i kekahi mau Kanawai a me kekahi mau Luna ke hooko, e hiki no i kekahi mau Kanawai a me kekahi mau Luna ke hooko.  He mea makehewa ke olelo ae, aole he mana o ke Aupuni ke hooikaika ae i kona mau Kanawai kupono.  Ina he mea hiki ke olelo ae ma ia ano, aole no ke Aupuni, aka, no kekahi mea e, he Luna no ke Aupuni, a oia mau Luna, he hiki no ke hoololi ae.  Ina oia ka manao o na Luna Aupuni e hoopuka ae ai, alaila, e lilo ia he mea hilahila, me ka hoopau ia o ko lakou mau palapala hookohu.  A ina hoi no na Lunamakaainana mai, he kumu ia e hoike mai ana i ko lakou makaukau ole, a he mea pono hoi e hoihoi ia lakou ma ke ano—kulana mau.  A ina hoi mailoko mai o na kanaka maikai, e hilahila kakou, e uwe iho maluna o ka lilo ana i ka hoowahawaha ia iloko o keia manawa.

            O ke kulana o ka poe kuai rama, oia ka mea nana e hoonee nei i keia hana imua, a me ka hoike ana mai i ke ano o ko lakou akamai.  Ua hoomaopopo iho makou ma na mea i kamailio nuiia ma na kulanakauhale o Amerika, Beritania Nui a me Europa, no ka hiki ole ia lakou ke pale aku i keia mau hewa.  Na Kanawai a pau i pili i keia mau hewa, ua lilo i mea ole, aole no hoi ma kekahi mau wahi keia mau Kanawai, ka hiki mamua ae o ka hooponopono wale ana no na hewa liilii ma kekahi ano.  Ina kakou e ae ana no ka oiaio o keia, alaila, aole wahi o kakou e pakele ai, o ke kumu oiaio keia o ke Aupuni o na Karaima.  O ka hewa wale no o keia, no ka hooikaika oleia o na Kanawai, ka uwe mau o na wahi a pau i keia la, no ka hooikaika oleia e pale aku i kela mau hewa.  Ke hooho nei, "Homai i Kanawai hou!"  He mea hewa ia.  He pono ia kakou ke hooikaika i na Kanawai i loaa mua.  He mea makehewa ia kakou me ka manao maikai e hana i mau Kanawai hou, no ka mea, aole i hoomaopopo ia na Kanawai kahiko.  He mea no hoi e pakele ai mailoko mai o na hana lauwili a lilo i mea ole iloko o ka lima o ke Kanawai i ka manao o ka poe hana hewa.  A ina paha e hana hou ia kekahi mau Kanawai no ka pono o kekahi mau Luna, me ka malama ole i ka lakou mau hana i haawiia aku, alaila, he kumu ko ka lehulehu e nana a hoopau aku ia mau Luna, aole o ke Kanawai.

            E like me ka mea i olelo a hoike ia, he mea hiki i ke Aupuni ke malama i na hewa; ua hoike ia no hoi, he mea hiki i ke Aupuni ke malama a lawe mai i kekahi mau hana pono a pili lehulehu e ae.  O ke Aupuni e hiki ole ana iaia ke hooikaika i kona mau Kanawai, aole ona kuleana e komo aku ai iloko o kekahi kaua e hooponopono me kakahi mau Aupuni e ae, ma ke kau ana mai i na auhau, malama ana i kona mau kanaka a me ka aina, a kue aku hoi i na kanaka hoohaunaele; aia wale no a he Aupunui hookamani, alaila, hiki ole iaia ke hana i keia mau mea.  Ma na mea i kamailio ia, he mea nui ia, a ua lawe ia mai he maka a he maka, me ka oiaio o keia ano, aole nae o ka mea wahahee.  He mea pono i ke Aupuni e kupaa ma kona mau Kanawai a e hooikaika hoi ma ka hooko ana ia mau mea.  A ina aole he ikaika o kekahi mau Luna ma ko lakou kulana e ku nei, alaila, e hoonoho ia aku i kanaka kupono ma ia wahi.  Alaila, o na kanaka inu rama ole, e hooikaika ma keia mea, a aole no hoi kakou e lohe hou no ka palaleha o ke Aupuni ma ka hooko ana i na Kanawai kupono; aole no hoi e hiki i ka poe kuai rama ke holo ka lakou mau hana ma keia mea, ma ka hooko ole ia ana o na Kanawai e waiho ia nei i keia la, a he mea hoi ia e olelo ia ai, o ke kumu iho la ia no ka laikini ia ana.

            Ua olelo ia, o ka laikini ana, he mea maikai ia e paa mai ai o ke kuai rama ana a me ka inu ana maloko o ko kakou mau palena.  Pehea la e hiki ai ke olelo ia ae iloko e na mea i ike ia, he mea ano nui.  Iloko o Konetikate (Connecticut) i ka makahiki 1854, he kanawai e hoopau ana i ka inu rama, a ua ho-uuku ia na Karaima malalo o ke 75-100.  Iloko o ka manawa i hoomaka hou ia ai ka laikini ana, ua pii hou ae he 50-100 ka oi.

            Ma Vinelana, New Jersey, ua hana ia kekahi Kanawai kuloko e kue ana no ke kuai ana i ka rama o na ano a pau.  Ua lawa ia wahi hookahi no makai no na kanaka he 10,000; a o ka waihona ilihune no ka makehiki, he eha dala wale no.  Ma Garile, Colorado, oia like pu no na Kanawai o ia ano, aole hookahi makai no na kanaka he 3,000 ka nui; a o ka waihona ilihune, he 7 dala no na makahiki elua.  Ma Bavaria, Ilinoi, kekahi o na kulanakauhale hou oia ano, a ua like ka nui o na kanaka e like me ka mea i hai ia ae la maluna, ua olelo ia, aole kekahi kanaka ilihune a aole no hoi kekahi karaima.  Owai la kekahi kulanakauhale malalo o ka laikini rama e hoike mai i ka oiaio o keia mea.  O ke kulanakauhale o New York, ke kulanalana nei oia i keia manawa, malalo o ka haawe o ka laikini e hookaumaha nei.  Aka, ma ka hoopau ia ana o ke kuai o ka rama ma ka la Sabati, ua haule iho na mea i hoopaa ia malalo o ke 50-100.  A nolaila, aole e hiki i kekahi mea ke olelo ae mamuli o ka pono i loaa mai ka laikini ana, e like me na hooiaio i hoike ia mai.  Ua olelo ia, aole e hiki i kekahi mea nui e ae, ke ole e laikini ia ke kuai rama.  O ke kuai rama ana ma ko kakou mau aina nei, ua laulaha ia me ke keakea ole ia; nolaila, me he mea la, aia kakou iloko o ke daimonio o ka rama loaa wale.  He mea no hoi ua maopopo a ike ia e kela a me keia, ka nui o na rama e lawe hele ia nei ma na kuaaina mai Honolulu aku, a ma keia mea, ua manao au, ua ikaika loa ka hewa ia kakou ke hana aku, nolaila, e pono e hooponopono hou ia ma kekahi mau ano laikini okoa e ae.

            O na mea i ikeia, aole no ia he mea e hiki ai ke hoomaopopo ia.  E hookahaha ia kakou ma keia.  Akahi—No ka malama ole o na Luna Aupuni a me ka noho ehaeha ana o ka lehulehu ma ka nana malie ana aku i keia mau kauwa hoopalaleha.  A he kumu no hoi ia e hoomaopopo iho ai kakou, o ka kakou mea i makemake ai no Hilo nei, keia mokupuni a me keia Pae Aina holookoa, e lokahi ka manao o ka lehulehu, e hana a e hooko ia keia mau Kanawai o kakou.  Ua manao kekahi mea ua hiki kakou i kekahi wahi e hiki ole ai ia kakou ke hoopono ae i kekahi mea.  He hiki no ke hana ia.  O ka mea i makemake ia, o kela a me keia kanaka inu rama ole, e hooikaika lakou ma kela a me keia wahi no keia mea.  Aole e manao aku e hoolilo i na pono mamuli o na pono kuai rama.  E hooikaika kela a me keia wahi, me ka hooia ana aku i ke Aupuni i kana mau hana, a me ka manao kupaa e hana aku ai i na Luna Aupuni no ka hooko ana i ka lakou mau hana, a e hoopai ia na mea e kue ana i ke Kanawai, a e hoopili ia lakou ma ka paia, a hiki i ka manawa e pau ai o ka inu rama lealea.  E hoike aku i ke kanaka kuai rama, no ka hookahi kiaha, ua hiki no oia ke laweia imua o kekahi Aha Hookolokolo; e hoike aku i ke kanaka inu rama, o kona ala rama ana, he kumu ia e wili ia ai o ke ki o ka halepaahao maluna ona.  He hiki no i ka poe e uwe nei i ka ino o keia mau mea, ina he hiki ke haawe iho i na mea kupono e pili ana no keia mau mea.  Ma na wahi e, i kumu e hooko ia ai na Kanawai, ua hui na kanaka i kumu e pale aku ai i keia mau luna a me ka poe hewa.  O keia ano hui, he nui no na hana e loaa ia lakou ma Hilo nei.  Aka, aia a nui ke dala, ka manawa, hoomanawanui a me ka hooikaika ana, alaila, e loaa no na hoomaikai ia, a he kumu no hoi ia e loaa ai ia kakou ka moolelo maikai ke nana ae mahope i na mea i hanaia i keia wa.

            He oiaio no, o ka laikini ana, ua oleloia i kekahi wa, he kumu ia e hoopiha mai ai no ka pilikia o ka Waihona Aupuni.  Ina pela, he pilikia ke Aupuni no ke dala ole, alaila, na ka lehulehu e manawalea aku no ia hemahema.  Aka, o keia wehewehe ana, ua hehi aku maluna o na hana e hiki ai i na poe ma ia ano.  Ua ikeia no, o keia mea o ka rama, he kumu ia nana e hapai mai i na ino a pau, a o ka makuahine no hoi o na haunaele nui, na puhi ahi a pepehi kanaka, a he kumu no hoi o ke Aupuni e nele ai i ka Waihona, a e kapae ae i na kanaka ma ke alanui kupono ole, a e hoolilo ana i Aha ilihune ma kela a me keia wahi, e hoonee ana i na hui manawalea, a he kumu no hoi e hoonui ae ai i na auhau, a he kumu no hoi e ho-uuku mai ai i na loaa o ka aina, a o ka nui o na loaa, ua kue mai i ka aina i hoino ia, a he kumu no hoi e hoemi iho ai i ke kumukuai o na aina waiwai, a e lilo ia kaumaha maluna o ka poe e hooikaika ana, a e lilo no i mea ole.

            He mea maikai i ke Aupuni ka hoolaulaha ana aku i kona mana, ka hoemi ana i na auhau, ka hoemi ana i ka nui o na karaima, a me ka hoopaa ana i na hana maikai e hoohoihoi ai i ka nui o na poe malama aina.  No ka hooiaio ana i kela a me keia e kue mai ana i na pono o ka aina, a e hoopau i ka mana rama, no ka mea, he kumu ia e kue ana i na hana maikai o ke Aupuni.  O ka ikaika o ke Aupuni, a mamuli o na hana maikai a na kanaka, a o na mea hoi e kokua ana mamuli o keia mea, he kumu ia e lilo ai i mea nui a waiwai, a o kela a me keia e kue ana i ka hooikaika ana a kekahi kanaka ma ka hana ana i na hana maikai, ua like ia me ka haule ana o ke Aupuni i mea ole.

            Ina ua manao ke Aupuni ma ka laikini ana e kuai rama ai na kanaka Hawaii, e kuai ana no ia elike me kona oki ana i kona puu.  O ka mea e noho ana ma keia aina hookahi makahiki, e loaa ana no iaia he nui na mea e kue ana i ka pono o na kanaka.  A o ka pono i haawi ia i na kanaka kuai rama, ua like no ia me ka palapala kikoo make no keia lahui.  Aole anei he mau Agena hou e hoonalowale ai i keia lahui?  A e hoi hou anei kakou iloko o ka wa i hala, me ka mea ole nana e keakea mai na makemake?  He hiki anei i kekahi kanaka pono ke hoapono i keia Kanawai a lawe ae ia mau pono mai na kanaka hupo ae, a kiola aku ia lakou iloko o na hewa?  He hiki no anei na loaa makahiki mai loko ae o keia laikini ana me ka lapuwale, e kono aku e komo iloko o keia hana ino.  Auhea la ka pono o keia mau hana?  He hiki no anei i ke dala ke pinai aku no keia mau hana ino?  He pono anei i ke Aupuni ke lalau me kekahi lima e like me ke kanaka pi i na kipe a ka poe kuai rama, a ma kekahi lima e haawi ana i ka laau make ia lakou, oiai, na ke aupuni e malama lakou?  He mea hanohano anei i ke aupuni ka hoolaula ana i na ilihune, pupule, a me na karaima?  He kuleana anei ko kekahi aupuni ka haawi ana i kekahi kuleana ma kekahi hana, o ka hoohana ana i ka lahui a me ka hoopoho ana i kela a me keia mea me ke amo ana i ka ikaika o ke Aupuni?  He mea ano e i kekahi kanaka i kona paa ana mai i keia kumu hoolaha i na hewa a me ka ilihune.  He mau kumu ikaika no kekahi no ka hoole ana aku e loaa ka pono i ka Lahui Hawaii ma ke kuai ana i ka rama, ma keia kumu hookahi no hoi e hiki no ke hoopili aku i na kanaka e i na pono kiekie no ke kuai ana i ka rama ia lakou.  Ina he Ahaolelo ko kakou no keia hana, alaila, e hana ia kekahi mau kanawai ikaika, aole hoi no ka hoonui ae i ka laikini ana.  He mea maikai no ka hanohano o ke Aupuni, ina aole oia e hoohui aku iaia ma ka laikini ana no ke kuai rama.  He mea pono no ka lahui a me na pono hana e ae, e hana i kekahi kanawai ikaika mamua o ka hookuu laula ana o keia diabolo.  He mea maikai no ka lahui Hawaii ke pani ia kekahi puka hamama a mau loa aku, e lawe ana ia lakou iloko o ka hewa, a me ka nalowale loa ana.  Ua oi aku ka hanohano i na poe e noho ana ma ke Aupuni Hawaii, ke hooikaika ma na mea uuku i loaa mai, a me ka malama ana i ka pono o ke kanaka Hawaii, a me kekahi lahui i hoole ia malalo o keia Kanawai Laikini.

            Mamua o ko'u hooki ana, ua ikaika loa ko'u manao e hoopau i keia laikini, no ka mea, mamuli o na Kanawai Laikini, aole i hoopau ia a me ka hoohaiki ia ana o na mea kuai rama, a me ka inu ana.  Aole lakou i hoomaopopo i ka pono o ke Aupuni a me ka maikai o ka lahui.  Aka, aia wale no a pakui ia aku ma kekahi Kanawai Kivila koi poho, alaila, aole no lakou e lawe mai i na hewa e hana ia ana maluna o lakou iho.  No ka mea, o na dala e loaa mai ana mai loko mai o keia, he wahi hapa uuku oia e loaa ana i ke Aupuni mamuli o keia Kanawai.  Oiai, o ka pono o ka aina, ua kuihe mai mamuli o ka uuku o ka mea e hiki ai ke hana.  A o na ilihune a me ke ano haahaa o ka lehulehu, ua haehae ia ma keia mea o ke kuai rama.  Aka, o ke ano o keia Kanawai, ua makemake ia e ka poe kuai rama, a ua kokua ia no hoi e na lala oia ano, a o na pomaikai, ua ili wale no maluna o ka mea kuai rama, a o keia kanawai he ino imua o na kanaka naauao a me ka ike, a me na kupa oiaio a pau.  No ka mea, he mea kieia e hoohaunaele ai i ka pono o na kanaka, a i mea hoi e lilo ai ke aupuni i hoa'loha maikai a me na pono kaulike o na poe e kokua ana, aole @oi e lilo a hoolaulaha hoi i keia mea o ke karaima, a i ole ia, o ka mea nana e ai ka home a me ka waiwai o ka lahui.  Ano ke hai nei au me ka oiaio, he kue loa au i ka laikini ana i kela a me keia lahui.  No ka mea, e loaa ana no he kumu kupono e hiki ke hana ia no keia ninau rama.  A ua kue loa no hoi au i kekahi laikini e ae ana e inu na kanaka Hawaii, no ka mea, ua loaa ia kakou kekahi kanawai maikai loa, a eia wale no koe, o ka hooikaika i ua kanawai la i ike ia kona maikai.  Nolaila, he kuleana ko kakou e koi, ina e loaa ia kakou ka laikini ia ana, e hoohalike ia no e like me ke kanawai i keia wa, aole hoi e hookuu akea ia i kela a me keia.

            Ua ike no kakou ma kela hooikaika ana, o na haole keokeo wale no ka i hooikaika ma keia hana ana.  A he mea hiki i ka Lahui Hawaii ke i ae i keia ano kanaka, "Pehea la i hiki ai ia oukou ke ku ae a huli mahope o makou, ka lahui a oukou i manao ole a i kokua ole ai hoi?"  He mea no e hiki ai ia kakou ke hoomaopopo iho, aole lakou i manao no na kanaka Hawaii e hana ino ia nei, aka, no ka pomaikai e loaa mai ana mai loko mai o ke kuai rama.  No ka oiaio—oia no keia.  Ke hoohui nei lakou a ke hooikaika nei, a e lawe ia ae ana imua o ka Ahaolelo no ke kuai rama ana aku i kela a me keia me ka maalahi, ka mea kupono a me ka hanohano; a o keia mau lawelawe ia ana, aole mawaena o na kanaka Hawaii.  Aka,--he kaua—no ka inu wale i ka rama; aole no au e puiwa ana i na hana a ka Ahaolelo ke hoike mai i ka pono o ke kuai rama, ua hoomaka ae i kana hana mamua o ke koho balota ana.  He hana keia ua hoomaopopo ia no ka haawi laula ana o ka rama ma o ka hapa la o ka lahui i makemake ole i keia mea.  Pehea la kakou e hana ai?

            Akahi—Ua manao au, ina e hooikaika ia ana ma keia noho ana o ka Ahaolelo, ma ka pono o na hoololi ana e pili ana no ke Kanawai rama, penei:  "E hookapu ia ke kuai ana o ka rama i kekahi keiki haole i oo ole, a e hoopai ia no hoi ma na hoopai ikaika, a e hoopii pu ia me na poho ma ia haawi ana; a e hookomo ia kekahi pauku malalo o na Kanawai poho e pili ana i ke kuai rama i na kanaka, i mea e hiki ai i kekahi kane, wahine a keiki paha, e loaa ai kekahi uku poho kaumaha ma ke Kanawai, mai kekahi mea mai e kuai ana i ka rama i kekahi o na ohana o na kanaka maoli.

            Alua—Ua manao au he mea hiki no ke kono aku i na luna e nana mai, o na kanaka inu rama ole, aole lakou i noho hoopalaleha, aka, aole o ko lakou hooikaika wale ana no ma keia mea, ke hooikaika nei no a me ke komo kino ana, a me ke noi ana i kekahi mau mea i oi ae.

            Akolu—Ua manao au, ina o kekahi Hui Kupa, ua hiki no ia lakou ke hopu a hoopii imua o na Aha Hookolokolo kupono.  He nui a lehulehu na Kanawai, a ke ala nei na manao o ka lehulehu no ka nui o na mea ino e hana ia nei.  Aia he mau Aha Hookolokolo kupono, a heaha la ka mea i koe?  E na kanaka!  Owai la ka mea e hookupu i dala; Owai la ka mea e kokua mai ana; A owai la ka mea nana e hoopii i keia mau hihia a hiki i ka inu ana i ka wai awaawa.  E ka wahine!  Owai la o oukou ke koa ma ka hooikaika ana ma ka aoao o ka inu rama ole!  Owai la o oukou ke hoohoihoi aku i na manaolana i haule mai ka oukou mau kane aku a me na kaikunane!  Owai la o oukou ke hoohilahila aku i ka mea hoopalaleha e noho ana ma ka papaaina o ka ohana, a e hele ana iwaena o na hoa maikai!  O na puuwai uuku makau ole, he hiki no ia lakou ke hana i kekahi mau hana nui i keia wa.  A ehia la o oukou i makaukau no keia hana kuikawa?

 

KUNI IA I KA HAO WELA.

 

E KA NUPEPA KUOKOA Aloha oe.—

He mea hou ka'u e hai aku ia oe no kekahi hana lokoino aloha ole i hanaia ma Kawaihae uka, Kohala, e Pookapu i kekahi keiki i kuniia i ka hao kuni holoholona.

            Ma ka l@ 7 o Iune nei, ua kukuni ia i ka hao kuni holoholona kekahi keiki o Keawe ka inoa, nona na makahiki maluna aku o eono, he ekolu wahi i kuniia, ma ke kua, ma ka uha, a ma ka oloolo wawae, no loko mai keia hana o k@ ona i ka okoleh@o e like me kela hou pahi ma Makawao a make loa kona koolua, a he kuni hoi ka ia nei i ka hao kuni me ka lokoino.  O ke ano o ka hao kuni e kohu nei iluna o keia keiki oia keia K. L.

            O keia Pookapu no ka mea nana i nahu ka ihu o kona kaikoeke, kaikuahine a lepe ka ihu, no loko mai no o ka ona.

            O ke kumu nae o ke kuni ana i ka hao no ka ona no; a o ka lua, o ka hula ole, o ua wahi keiki nei imua o Pookapu i mea hoolealea aku i kona wa e ona ai i ka rama.  Ua hopu ia keia Pookapu a hookolokoloia a hoopaiia i na dala he $50 a me $4 koina.

            E wiki oe e ke Kilohana e hoike koke ae i keia hana hoomainoino a ka rama, i ike iho na Lunamakaainana e koi nei e hoonoa i ka inu rama, a eia mai ka ka rama, make ke kanaka i ka hou ia i ka pahi; a ma ke kua a me ka uha i ka hao kuni, a ke aloha ole.

            Auhea la hoi na makai?  Eia no ke pupue ae nei, a ke holo la kekahi e hai i ka pake puhi opiuma, mai puhi hou oukou i keia po o loaa oukou i ka poe makai, e lawe oukou e huna i keia wa, lele hihi ka lehu o kapuahi, a nalo i ke ao ana ae, hiki aku na makai o ke oka opiuma kai loaa, a ka io maoli, ua nalo.  Me ka mahalo. KAMAKAINIKIIA

            [He nui na leta i loaa mai ia makou mai Kohala mai no keia hana weliweli, a o keia leta ka lawa a makou e pai nei.  L. H.]

 

Ekolu Hawae!  Hookahi Hao Io!!

 

Eha kahi, Hookahi kauna.

 

            Aia ma ka po Poalua Iune 30, maloko o kekahi pa mauka ae o Kawaiahao, ma Honolulu nei, ua hana ia kekahi mau lealea kupono ole a ku i ka hoohilahila, iloko o kekahi hale ma ia wahi.

            Iloko o keia mau lealea i hoala ia, o na omole waiona ke kokua ikaika no ia mau hana i hoomakaukau ia; ua kukulu ia na omole, panee ia na kiaka, lalau na lima, hookomo i ka waha, moni ka puu a komo i ka opu; aole i liuliu, oni ae la ka huelo o ka moo waiona, lapuu, lakee, lauwili, lalama, la'ola'o, a oili mai la kona alelo manamana a palu ae la i kona welau awahia maluna o kela a me keia, a hoomaka ae la ko lakou mau alelo e kapalau me he mau hehena l@.

            Ua ala mai la he mau hula ana i kohu like me na leo popoki, h@ mau hakaka ana, he mau hana kohu ole o ke au pouli a me na wiliwili ana o na puupuu; kui aku a kui mai kekahi mau keiki, puka na olelo pelapela, hoike na ikaika.  E kaa ana, eku ana, naku ana, moe ana, oni ana, me he koe moe lepo la o kahi hauna me ka maea o na mea ino.

            Iloko o keia lealea waiona ma kela hale, he ekolu mau hawae, a me akahi hao io i kokua i ka hoomau ana i ka @ a ka imu ahi o na omole gini ma ia po; a mai laila aku i kahe aku ai maluna o na ohua noho hale, a haule pu iho la iloko o ka auwaha hookahi o ka hakihaki kanawai a me ke kue maluhia me ka hil@hila ole.

            Ka! mai hoo-kina oe i ka inu e pakiko i mau kou lealea ana, i pane mai ai kekahi ohua noho hale i kona hoa; aka, no ka nui wela o na legeona makaikai o loko o ka hale, @a ike ia aku la na kulu hou e hiolo mai ana ma ko lakou mau lae, a lohe pu ia aku la k@ lakou mau leo hoe ma-hope o na paia o ka hale; a puhee liilii aku la lakou e holo ana me he mau kumulau puaa la, i ka loa o ka pa, e eku ana i ka lepo, me ka ai ana i na weuweu.

            Ua hai ia mai, e waiho ana ka mea haku hale iloko o ka nawaliwali i ka wa i hana ia ai keia haunaele malaila; aka, o kana wahine a me kekahi o kona poe ohua kai h@pai like i keia mau hana hakihaki kanawai.

            I ko'u lohe ana i keia mau hana ma kela wahi, ua kahaha loa makou me ka hilahila, i ke komo pu ana o kekahi o ko kakou poe hooko kauawai a hoolapuwale ino loa i ko lakou mau inoa a me ka lakou mau oihana; a ua ehaeha pu ka naau no ka ae ana o ka haku hale wahine e hoolapuwale iaia iho, kana, kane, na heiki a me ka ohana malalo o laua i mea ino a lapuwale me ka hauna o ke inoa.

            HAMA@.