Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 23, 5 Iune 1880 — Page 1
| This text was transcribed by: | Kelley Gould |
| This work is dedicated to: | To the Hawaiians |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XIX. HELU 23}POAONO, IUNE 5, 1880. Correct. {NA HELU A PAU 966.
Hoike a ka Papa Hoonaauao
Imua o ka Ahaolelo o 1880.
MALALO iho nei, ua lawe mai makou i na ano nui o ka Hoike a ka Papa Hoonaauao imua o ka Ahaolelo. no ka pomaikai o ka poe heluhelu i ke KEOKOA; he mea pono i na makamaka ke heluhelu iho me ke akahele, he hoike maikai keia a ko kakou mau Kula:
HE MAU HOAKAKA NO NA PAPA HELU KULA.
O ka nui o na Kula o na ano a pau maloko o ke Aupuai ma ka la 1 o Ianuari, 1880, he 210, me na 7,164 mau haumana oia hoi, he 34 ka averiga o na haumana i kela a me keia kula. O ka heluna o na haumana i hoike ia iloko o ka makahiki 1887, he 6,991 ; e hoike ana keia he 173 haumana oi iloko o na makahiki elua i hala ae nei.
O na hapa haneri o ka poe helu kula i mahelehele ia ma kela a me keia ano kula, ua ane like no ia penei: - Maloko o na kula Kumumua, he 57 hapa haneri ; maloko o na kula Wae Aupuni, he 18 hapa haneri; a maloko o na kula Kuokoa, he 25 hapa haneri o ka poe hele kula a pau. He hoike ana keia he aneane 57 hapa haneri o na haumana o ka aina nei i @o ia ma ka olelo Hawaii, a he 43 hapa haneri ma ka olelo Beritania.
Ua hoike mai na Papa Helu he 932 ka oi o na keikikane mamua o na kaikamahine; oia hoi he 57 hapa haneri o na keikikane, a he 43 hapa haneri o na kaikamahine iloko o ka poe hele kula a pau. He wahi emi iki nae ma ka oi o na keikikane mai ka makahiki 1878 mai.
Ma ke one hanau, ua ano like na hap haneri o na haumana me keia malalo iho : Na Hawaii, he 79 hapa haneri ; na hapa Hawaii, he 13 hapa haneri ; a o ko na one hanau e ae a pau, he 8 hapa haneri.
Ma ka helu ia ana o na keiki kupono i ka hele kula iloko o ka helu kanaka o Dekemaba, 1878, ua ike ia he 1,494 kamalii, oia hoi he 18 hapa haneri o ka heluna keiki kula, aole iloko o na kula o ka aina. Ma ka hoolawe ana ae i na keiki a kahi poe haole i makemake no e ao i ka lakou mau keiki ma ko lakou home iho, a me na keiki e noho ana ma na apana kuaaina i hele i na kula, a me ka poe i loohia me na omaimai ma ke kino, i hiki ole ke hele i ke kula, e kow ana no he 10 hapa haneri o ka hu@a nui, he poe hele ole i ke kula. Ka hapanui o keia poe hele ole i ke kula, oia no paha na keiki a na Pake i komo ma ka Papa H@lu o na kanaka, a me na keiki Hawaii mawaena o 12 a me 15 makahiki; o keia hoi ka poe i lawe mau ia aku no na oihana imi waiwai o ka aina nei.
KA OIHANA KULA O KA AINA
KE ANO A ME KA HOOKUMU ANA O IA OIHANA.
Ua hooponopono ia ko kakou Oihana Kula e ka Papa Hoonaauao, a malalo iho o ka Papa, he Kahukula Nui, he mau Luna Kula Apana, a he mau Papa Kula Apana. Ua kokua ia na kula ma o na auhau kula, a me na haawina o ka Ahaolelo. Ua hoomakaukau ia na Kula Kumumua, oa Kula Wae, a me na Kula Kiekie; a me na ao Hoopololei a Hana Lima no hoi. A ua hooponoponoia no ka hoohele ana i na kamalii i ke kula a me ko ku kaokoa o na kula hoonaauao mai na ano hoomana ae. Ma keia mau mea a pau, ua kukulu ia ko kakou Oihana Kula maluna o ke kahua akea, kahi e hooko ia nei na oihana hoonaauao holomua o Amerika.
KA HOLOMUA O KA OIHANA.
Aole i hele aku keia oihana i kona oo loa ana; a he nui no hoi na lala o na oihana hoonaauao o na aina e i pakui ole ia mai i loko o ka kakou oihana kula. O ka nieniele pono ia. a me ka hoonoho papa ia o na kumukula ; o ka hookumu ia o na kula ao kumu a me na aha kumu ; a me ka hoonoho ano hou o na papa haumana iloko o na kula ; oia kekahi mau lala o ka oihana kula i loaa ole ia kakou i keia wa.
Aka nae, ke hoike mai nei ka hua o na hana o na makahiki elua i kaa hope ae nei, ua oi ae ka makemake a me ka paulele o ka Lahui maluna o kona oihana hoonaauao. Ua ike ia keia makemake ma na koina a ka lehulehu no na kula i mahuahua ae ka makaukau ; ma na hooiaio ana a lakou i ka makaukau o na oihana kula hui, a me na kula i hoonoho papa ia ; a me na koina ikaika no na kumu makaukau pono, a me ke ake nui no na hale kula maikai ma kahi o na hale kula kahiko a nah@ha. Ma keia mau mea a pau ua ike ia ka manao nui o ka Lahui no ka Oihana Kula. He hoike keia holomua no ke kuikahi o ka noonoo o ka lehulehu me ka hookele naauao a ko kakou Hale Hanohano, i oluolu ai e hooko iloko o na kau i hala, @@ na mea pili i ka hoonaauao ana. Ke ole keia kuikahi, aole e holo pono ko kakou oihana hoonaauao. Ma na hoao ana i hele mua, ua maopopo aole e ola pono keia oihana ma na haawina @ala mahuahua a me na kanawai wale no i hooholo ia. O ka noonoo naauao iWaena o ka lehulehu, a he hua no hoi ia no ka hoonaauao ana, ka mea e loaa ai i ka lehulehu ka ike he haawina kiekie ke ao ia ana i ka lakou poe kamalii, oia kekahi mea e ola pono ai ka oihana kula.
Aole no i kina ko kakou oihana kula. O ke kukulu ana i oihana kula makaukau, i kupono no ka hoolawa ana i na hemahema o ka lahuikanaka, he hana ia i hiki ma ka hoomanawanui ana wale no no kekahi mau makahiki. Aka, ke manao nei ka Papa Hoonaauao, ua loaa no i ko kakou oihana na hiohiona waiwai e hiki ai ke hilinai ia kona mau koina no ke kokua ia aku e ka lehulehu ; a aole no hoi e pilikia ke pakui akahele ia mai na hooponpono hou ana, na mea hoi i ikeia he hua o ka ulu hou ana o ka noonoo kanaka, a me na loli ana o ko ka Lahui kulana.
NA KULA O KA AINA.
E like me ka mea i ike ia ma na papa helu, o ka oihana hoonaauao o ka aina, ua hoikeia ma na mahele ekolu o na kula : Na Kula Kumumua Aupuui ; na Kula Wae Aupuni, a me na Kula Kuokoa.
NA KULA KUMUMUA.
O ka heluna o keia mau kula iloko o ke Aupuni he 150, me ka huina he 4,078 haumana ; he 2,330 na keikikane, a he 1,748 kaikamahine.
O keia mau kula na kula hookumu o ka aina, aohe uku o na haumana. Ua ao ia lakou, aneane ma na mea a pau, ma ka olelo Hawaii, a he poe Hawaii na kumu. O ka lakou mau haawina o ke ao ana ua pili nui i ka Heluhelu, Helunaau, Helukakau, Palapala Aina, a me ke Kakaulima.
No ka Heluhelu - Ua holomua ka makaukau ma keia haawina, aka, aole no nae i lawa lea ke ao ana o ka heluhelu e like me ke ano nui o kona kulana. Ma kekahi mau kula ua hoomauia no ka heluhelu ana me ka leo ano hookahi, me ka hook@uwo ana o ka leo. Kekahi no ia o na hua pono ole o ke ao ana o ka wa i hala, oia hoi ka heluhelu kaahele, a me ka heluhelu pualu. Ma ka heluhelu ana ua pono e heluhelu pualu. Ma ka heluhelu ana ua pono e heluhelu ia ka hopunaolelo ma ke ano manao okoa ; aole hoi e puana i kela a me keia huaolelo, me he mea la ua kaawale kekahi mai kekahi aku. O kekahi pono o ka heluhelu ana. oia no ka hoomaopopo ana i ke ano o na hua olelo, a me na hopunaolelo ; a me ka heluhelu ano i kulike ai me he mea la e kama@lio maoli ana.
No ka Helunaau a me ka Helukakau. - Ua oi aku ka maikai o ke ao ia ana i loko o na kula o ka Helunaau mamua o na lala e ae o ka ike. Aka, ma ka Helukakau, he nui ka manawa i hoolei wale ia, no ka mea, o ka buke Hawaii wale iho no o keia ano, he palua ka nui o na mea o loko mamua o ke kupono ; a he mea hiki ole i ka hapanui o na kumu ke wae ae ma na mea i kupono wale no i na haumana. Aole mahuahua na haumana i noho iloko o keia mau kula a hala ka umikumamalua o ko lakou mau makahiki ; nolaila, ua pono e ao nui ia na @ula kumu wale no o ka Helukakau maloko o ko kakou mau kula kumumua ; oia hoi ke alakai ia o na haumana ma ka houluulu, ka hoolawe, ka hoonui, a me ka puunaue, ma na hoikeano e waiwai ana i na haumana. ke pau ko lakou noho ana ma ke kula. He hiki ke hooko ia keia ma ke ao waha, me ke kokua mai o ka papa eleele. He nui akua ka luhi o ke kumu ma ke ao waha ana i ka helu kakau, aka, he o@ aku nae ke kupono, ka maikai, a me ka waiwai o kela ano ao no na haumana.
No ka Hoike Honua. - O ka buke kuhikuhi ma keia haawina kekahi o na buke oi o ka maikai a me ka lawa pono mawaena o ko kakou mau buke kula Hawaii: a ua ike ia ke ano holomua o ke ao ana malaila mai. Ua lehulehu no hoi na kula i holomua ma ke ao ana mai na palapala aina nui aku.
Ua pau na palapala nui o ka honua nei, a e pai hou ia ana.
No ke Kakaulima. - Ua ao ia keia i na papa kula malalo ma na papa pohaku, a i na kula kiekie ae ma ka pepa kana@a maoli.
He nui no kahi i koe ma ka hoomahuahua ana i na pomaikai ma keia mea. Mamuli o ke ano hoihoi ole, a me ka makaukau ole, aole no i hoomaopopo ka hapanui o ko kakou mau kumu i ka waiwai nui o ke akamai kakaulima. O ka poe opiopio e komo aku ana iloko o na hana o keia ola ana me ka makaukau ole i ke kakaulima, ua akaka ke ano haiki mai o na haawina e loaa mai ana ia lakou ma na oihana maikai.
O ka Pa Koli. - Ua ao ia me ka holomua ma kekahi mau kula. He lala ano nui keia o ka ike, aka, he mea kaniuhu nae, o ka hapanui o ko kakou mau kumukula kamumua, he makaukau ole i ka himeni, a he ike ole i na pomaikai o ka Pa ko li.
Ka Olelo Beritania. - Ua ae ia na kumu i hoonaauao ia ma ka olelo Beritania, e ao i ka lakou mau haumana i na ano o ka olelo Beritania mai ke kumumua aku. Ua hana ia keia i mea e hoolilo ai i keia mau kula kumumua i kahua no na haumana e keehi aku ai iloko o ko kakou mau kula wae, a kulana kiekie ae o ka ike. e ao ia nei a pau loa ma ka olelo Beritania. Ke panee hikiwawe mai nei ka manawa; me he la. o ka makaukau o ke ao ana i ka olelo Beritania, kekahi o na mea kupono e lawa ai ka ike no ka noho kumu ana ma na kula kumumua.
Na Loina o ka noho pono. - Hookahi kina nui o na kumukula o ko kakou mau kula kumumua oia ka nele i ka makemake paha, a i ole ia, i ka ike paha, i ke ao ana i ka lakou mau haumana i na loina o ka noho pono.
Ua pono no e ku kaokoa loa no ka oihana hoonaauao mai na ano pili hoomana; a ua hooikaika no ka Papa i komo ole na mana ekalesia iloko o na kula Aupuni. Aka, aole keia he mea e kaohi mai ai i ke ao ana o na kumu i ka lakou mau haumana i na kuhikuhi o ka maemae a me ka noho pono, a me ke alakai ana i ko lakou noonoo i ke kahua o ka manao@o, kahi i hookumu ia na manao hoomana a pau.
O ka uku o na kumu o ko kakou mau kula kumumua, ua hoohalike ia me ko lakou makaukau, i ike ia ma ka holomua o ko lakou mau kula; a e kau ana mawaena o kanalima keneta, a i ka hookahi dala ma na makahiki elua i hala ae nei, ua ike ia ka holomua hoolanamanao iloko a na ano o ke ao ana, a me na hooponopono ana o kekahi mau kula kumumua o kakou Aka nae, o ke kakikahi o na kumu i makaukau kupono, kekahi mea e nele ai kakou i ka loaa mai o na hua maikai noloko mai o ko kakou mau kula kumumua. Ka hapanui o na kumu o keia mau kula, ua hoonaauao ia ma na ano hikimua wale no o ka ike, me ka hoomaamaa ole ia ma ka oihana kumuao. O kahi poe o lakou, ua i@@ kau i na ano ao kula i oi ae ka maikai; a ma ka hookamaaina ana no kahi mau makahiki, ua mahuahua ae ko lakou makaukau. Aka, he lehulehu o lakou, ua lawe i ke ao kula ana i kumu loaa wale no, me ka manao ole i ka holomua o ka haumana a i ko lakou pii ponoi ana ae paha.
Aole no e mahuahua ana ka makaukau o na kumu e loaa ana ia kakou i keia manawa no na kula kumumua; aia wale no a hoonui aku ko kakou mau kula kiekie i ke ao ana ma na mea e pili ana i ke Aokumu.
Eia kekahi, he nui na kula kumumua o ke aupuni, aia ma na apana kuaaina, kahi uuku a paa ole o kanaka. A nolaila, ua nui na kula liilii i hoonohe ia ai na kumu makaukau ole. A nui no hoi na hale kula kupono ole; no ka mea, o ka lewa mau o na kamaaina, he mea ia e pono ole ai ke kukulu ana i na hale maikai ae. Ma ka hoakoakoa mau ana o ka lehulehu ma na wahi o na oihana a me kalepa, peia no e noho aku ai keia mau kula liilii.
Aia ma ka hap hope o keia Hoike a ka Papa Helu o na kula kumumua o ke aupuni i oi aku ka maikai o ke ao ia, a me ka hooponopono ia ana.
NA KULA WAE AUPUNI.
O ka h@ina o keia he umikumamaha, me ka heluna o 1,295 haumana; he 943 keikikane; a he 352 kaikamahine.
Elua o keia mau kula, oia hoi ke kula nui o Lahainaluna, a me ke Kula Hoopololei ma Honolulu, he mau kula hanai no na keikikane, me ka heluna he 116 haumana. Aohe uku i auhau ia no ke ao ana ma keia mau kula a elua.
O ke koena aku, he mau kula la i kukulu ia ma na wahi lehulehu nui o ka lahui ma o a maanei o ka aina. He wahi auhau uuku kai kau ia no na haumana e komo ana iloko o keia mau kula la. He mea keia e hoomaopopo ana i ke ano wae o keia mau kula; a he paha no hoi e hookaawale ai ia mau kula mai na kula auhau ole, i ao ia ma ka olelo Hawaii.
O ka olelo Beritania ke kahu no ke ao ana ma keia mau kula wae a pau; a no ka hooko ana i na makemake laulaha ia o ka olelo Beritania, ua hoomahuahua ia aku ka nui o na kula la oia ana iloko o na makahiki elua i hala iho nei.
O keia mau kula a pau, ua mau ka paa ana o ko lakou kulana o ka ike, a me ka makakau o na haumana. O ke kumu o ke ia, oia no ko lakou noho kumu ia e ka poe i lawa pono ka naauao; o kekahi o lakou ua loaa ka pomaikai o ke ao ia ana ma na kula ao kumu o na Aina e.
Ua ao ia ma keia mau kula na lala kumumua wale no o ka ike; koe nae ke kula nui o Lahainaluna, a me ka mahele kiekie o ke Kula Alanui Papu.
Ke hooko akehele ia nei maloko o ko kakou mau kula wae, na ano hou o ka mahele papa o na haumana; a ke manaolana nei ka Papa, ma keia hooponopono ana e hoike ia ai i na makahiki elua e hiki mai ana ka mahuahua me ka maopopo o ka makaukau, a me ka pomaikai laulaha o ke ao ana ma keia mau kula.
O ka hoomau ia a me ka hoomahuahua ia o na Kula La Aupuni no ke ao ana i na keiki Hawaii i ka olelo Beritania, ua hoano e ia, o ka mawehe ia ana ae ka ia o ka olelo Hawaii e ka olelo Beritania, a o ka @alowale loa ana o ka olelo Hawaii; a o ke Ko@@@e Hoonaauao o ko oukou Hale Hanohano i kela kau i hala, ua hoopuka i na hopohopo nui no ka pono o ia hana. Aole no i manao ka Papa ma ke kukulu ia ana o na Kula Beritania e kinai i ka olelo Hawaii. Aole no i maopopo ia lakou ka hiki wale ana pela e kinai i ka Olelo Hawaii. Ma na mea i hoomaopopo ia no na aina e, ua man@o lakou e mau ana ka olelo Hawaii e like me ka lo@hi o ke ola a na o ka lahui. A nolaila ua ae no ka Papa i ka hiki ole o ka hoonaauao kupono ana i na keiki Hawaii ma ke ano olelo wale no i okoa ae mai ko lakou. Ua manao lakou o ka ike i ka Olelo Beritania, he makaukau kupono ia no na opio Hawaii; aka, e like me ka hoomau ia ana o ko lakou olelo aina hanau, oia hoi ka olelo e kamailio nui ia ma na hui ana, ma na oihana, a ma na ahahookolokelo o ke Aupuni, he mea pono e ao ia lakou ma ka heluhelu, a me ke kakau pololei o keia olelo pu no hoi kekahi.
Ua kukulu ka Papa i na kula Beritania me ka manao, Akahi : e hooko i ka makemake a ka lahui; o ka iini laulaha no ia no na kula Beritania; o na kula ia i makaleho nui ia e ka lahui. Aia no kekahi hapa o ke ola o ko kakou oihana hoonaauao ma ka hooko ia ana i ka makemake a me ka ii@ o ka lahui. A o ka alua, ua makemake ka Papa e loaa no i ka aina na ano kula kulana kiekie ae maluna o na kula kumumua o kakou E like me ka mea i hoike mua ia, he poe makaukau ole na kumu kula e loaa ana no ko kakou mau kula kumumua i ao ia ma ka olelo Hawaii. Aka hoi, o na kumu e loaa ana no ko k kou mau kula Beritania, he poo i ao ia, a hoomaa ia a kupono no keia ha@i. Aia wale no ma keia mau ano kumu e hiki ai ia kakou ke hoohui maloko o k@ K@@ hooponopono kula ana i na hooma@@@ a me na ano hou o ke ao, a me ka mahele papa ana.
Nolaila e hoomau ia aku ana ka manao o ka Papa e kukulu a e malama ma na wahi lehulehu o ka lahui i na Kula La Beritania maikai. A e hooikaika pu no lakou, ma na wahi a pau e hiki ana, e ao ia na haumana Hawaii ma ia mau kula i ka heluhelu, a me ke kakau i ka olelo Hawaii, i pakui aku no me ke ao ia ana ma ka olelo Beritania.
Ma ka hap hope o keia Hoike, e ike ia no na olelo hoakaka pili pakahi i na Kula Wae Aupuni. O ka olelo Kula Hui, ua hoopili ia aku i kekahi o keia mau Kula La i hoomaopopo ia ai ka hui o ka mahele Hawaii, uku ole, ma ka mahele Beritania.
Ua hoopau ia ke Kula Hanai o Haleakala iloko o Augate, 1878. Ua oi aku ka mahuahua o ka lilo no ka hoomau ana aku i ke k@@a mamua o na pomaikai i loaa mai loko @ai olaila; aole no hoi i kupono loa ia wahi no ka hoomahuahua ana aka i ka oihana hana lima o na haumana; a ua ano hoi hope ke kulana o ke kula, me ka nele o ka manaolana e ulu hou ana ka pomaikai.
Ua hoomaka iho nei ka Papa he mau kula Beritania ma Kona Akau a me Kona Hema. Ua hai ia mai i ka la 20 o Aperila nei he 30 a he 61 na ho@mana pakahi o keia mau kula hou. Ua lawe ia mai ka hapanui o keia mau haumana mai loko ae o ka heluna i hookomo e ia ma na papa helu o na kula kumumua. Aole i pau ka hooponopono ana o keia mau kula, nolaila, aole i hookomo ia laua maloko o keia Hoike.
NA KULA KUOKOA.
O ka huina pau o keia mau kula maloko o ka aina nei he 46; me ka heluna o 1,791 haumana; 774 keikikane; a he 1,016 kaikamahine.
O keia mau@ula a pau ua ao ia ma ka olelo Beritania ; a ua ao ia no hoi ma ua kumu mua o ka ike, koe nae kekahi mau kula ano kiekie ae.
Na Kula Hanai Kuokoa. - Ehiku o keia mau kula kuokoa, he mau kula hanai no na kaikamahine; eono he mau kula hanai no na keikikane; a hookahi - ke Kulanui o Punahou, -he mahele kula hanai ko laila no ua kaikamahine me na keikikane. He 285 kaikamahine, a he 168 keikikane i hoonoho ia maloko o na mahele hanai o keia mau kula. Oia@ e malama ana ka Papa i ke kuokoa o ka hooponopono ana i ko kakou mau kula aupuni, aole no i hoohaahaa lakou i ka hooikaika ana o ka poe pono o ka aina e kukulu i na kula hanai no ko kakou mau opio. O keia mau kula, oiai ua kukulu ia malalo o na malu a me na alakai hoomana, he hoopomaikai nui nei i ka lahui, a ua kupono no e kokua lokomaikai ia e ke Aupuni.
Na Kula La Kuokoa. - O ka h@ina o na haumana maloko o keia, he 1338; he 507 kaikikane a he 731 kaikamahine.
O kekahi o lakou he mau kula kahua paa i alakai ia e na kumu i loaa ka ike a me ka noeau, a i makaukau no hoi ma ka hooponopono kula. Ma keia mau kula e loaa mau ana na hiona oi aku o ka holomua, a e mau ana ka h@@@nai o kekahi poe ma na kula o ia ano.
Aka, he nui na kula la kuokoa mau ole ma na apana kuaaina. Ua hoala ia e kahi poe i ake nui e loaa kahi dala, me ko lakou kuopno ole no ke kulana kuu kula. Aohe no i hookele a hooponopono maikai ia; a no ka pokele o ka manawa e ku ai, ua kakaikahi ka loaa ana o na hua maikai no loko mai o keia mau kula. Ua kokua nui ia no i kekahi manawa me na haumana, me ka @ke ia no o ko lakou hemahema. E hoike ana keia i ka makemake o ka lahui i ka olelo Beritania; a ua pono e kukulu ia na kula kahua kupaa ma kahi o keia mau kula mau ole. Aole i pau.
MOOLELO
O KA
Ahaolelo Kau Kanawai o 1880.
LA HANA 22 Poaha Mei 27, 1880.
Halawai ka Hale ma ka hora 1 pm. e like me ka hoopanee ana mai ka Poakolu mai.
HOIKE KONITE.
Waiho mai ke Kuhina o na Aiua e, Lunahoomalu o ke komite wae i ka lakou hoike no ka Olelo hooholo e kauoha ana i ka Papa Hoonaauao e uku aku ia D. Keaweamahi i na dala $226. Ua manao ke komite e kapa@ loa i ka olelo hooholo, no ka mea, aohe puu dala i hookaokoa ia ma ka Bila Haawina no ka uku anaʻku i na mea oia ano.
Ma ke noi ua apono ia ka hoike a ke komite.
Noi mai ka @@@ Kalua e hapai hou ia ka noonoo ana o ka Bila Kanawai a ka Luna o Makawao aponoia.
NA OL@LO HOOHOLO.
Na Hon Pili@@ @@ @@@ @@@olo e noi ana, e hookaawale ia @@@@@ @@ Haawina na dala he $226. A e uku ia ma ka inoa o Keaweamahi. Ua waiho me ka Bila Haawina.
Na Hou Keau e noi ana i $500 no ke alanui mai ka Halekula o Keoneula a ka Halepupule. Waihoia me ka Bila Haawina.
Na Hon R. Wilikoki e noi ana i 3,000 no ke alanui mai Ulupalakua a Kalepolepo, a hiki i Waiohuli, a malaila aku no Kahului me Wailuku. Ua waihola me ka Bila Haawina.
Na Hon Kaai he heluhelu kanawai hoololi-pauku 338 o ke Kivila. Waihoia i ke komite kanawai.
Na Hon Keau he hoolaha kanawai e hoololi ai i ka pauku 198 o ke Kivila.
Ma ke no@ ua hapaiia na hana o ka La.
NA HANA O KA LA.
Hapaiia ka noonoo ana no ke kanawai a ka Luna o Makawao i hoopaanee loa @a ai, oia hoi ka Bila Kanawai e hoopau ai i na pauku 1411, 1412, 1419, 1420, a me 1421, e hoopau ana i kepa ana i na kauwa maanei.
Ma ke noi, ua kakau ia na ae me na hoole no ka hoopanee loa i ka bila.
Ma ka hoopanee loa: - Dominis, Bush, S. Kaai, Wilder, Kapena, Preston, Kanoa, Bihooa, Kahanu, Parker, Kuihelani, Martin, Kakela, Roke, Kamika, Kale Kauka, Lilikalani, Kaulukou, Kaanaana, Ahole, Hanuna, Kaunamano. Wood, G. Wilcox. Kupikea 24. Ua hoole o Kunuiakea, Hoapili, Keau, Kalama, Kahulu, Kalua, R. Wilikoki, Glendon, Nawahi, Wahine, Kaai, Pilipo, Kakina 14. Nahaku kanalua.
Nolaila, ua hoopanee loa ia ka bila.
Heluhelu akolu ana o ka bil kanawai e hooponopono ai i na olelo aelike. Ua hooholoia ma ka heluhelu akolu.
Kono mai ke Kuhina Kalaiaina e hele na hoa o ka Hale, e makaikai i ka Halekoa, Halealii hou, Halepaikau. Aponoia.
Noi ka Ho@ Mahoe e hoala ae i na bila kanawai e waiho nei ma ka papa a e nookomo@a iloko o na hana o ka la oia keia, ka bila kanawai e hoopau ai i na pauku, 118, 119 120, o ke Kivila.
Ma ke noi ua waiho ia ka bila i ke komite wae: - Loio Kuhina, Mahoe, Jud, Wood a me Nahaku.
Noi ka Ho@ Mahoe e @n@hiia mai ka papa ae a hookomo ma na hana o ka la, ka bila kanawai no ka hoololi manao ia no ka pauku 50 o ke kumukanawai. Ma kona heluhelu alua ana, ua hoopanee loa ia.
Hoopanee hora ka hale.
UA hopu ia a hookolokolo ia i ka Poakahi iho nei. he 26 poe puhi opiuma.
HELALI no hoi ka ahaaina a ke Kuhina Kalaiaina i ka po Poakahi o keia pule. Pau loa ko Honolulu ilaila.
MAIKAI KA HOI KA PAPA,
A ME
KA LAAU O KOU HALE!
NO HEA LA?
KAI NO HOI NO KAHI O
WAILA MA !
Nana aku no hoi ia la
Ohi ka lo o ka Laau o Makawao
I ka ua mea hoi o ka nani o
Na PAPA! Na PAPA!!
A ME
NA PONO KUKULU HALE
O NA ANO NO A PAU
Aia ma ke kihi o na
ALANUI PAPU me MOIWAHINE,
HONOLULU
MALAILA E LOAA AI
E LIKE me ka MAKEMAKE
NO KE
KUMUKUAI MAKEPONO LOA!
PAPA, PAPA, PAPA,
Na Papa Huluhulu,
Na Papa Manoanoa,
Na Papa i kahiia,
Na Papa Kepa,
Papa Hole Keokeo,
Papa Hole Ulaula.
NA LAAU, NA LAAU
Na Kua,
Na Kaola,
Na Aaho,
Na Molina
Na Peapea,
Pine Huluhulu,
Pine i kahiia
NA Papa a me na Laau Ulaula!
Pili ulaula,
Pili Keokeo,
Pani Puka,
Pani Puka Aniani,
Ipuka Aniani,
Puka Olepelepe.
PENA O NA ANO A PAU
Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui,
Aila Pena,
Aila Hoomaloo,
Waniti, Pate.
NA LAKO O KELA A ME KAIA ANO!
Na Ami Puka Hale.
Na Ami Puka Pa.
ANLANI!
Pepa Hale a me na Lihilihi
E LOAA NO MALAILA.
PAAKAI HELU I O KAKAAKO me PUULOA
No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi loa. O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku ano ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka lawa pono. E @ipa aui ilaila, @ i ike ka @iaio. 908 tf