Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVIII, Number 48, 29 November 1879 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ma ke Kauoha

Kuai Aina Aupuni.

 

          Ma ka Poaono, Dekemaba 2@, i ka hora @ awakea, ma na paka @ o A @ Hale, e kaai kaia@ @ ia aku @ @ mau apana aina kupono no ke @ ana i @ hale noho ma Kuiaokakaua:

 

Na helu 1@, 170, 171, 172  Ke @ he @ pakahi a pai aka

Na helu 184, 185, 186, 187, 188, @, 20@, 207, 208, 209.  Ke kumukuai, he @ pakahi a pai aka.

Na helu 263, 264, 266, 267, @, @, @, @.  Ke kumukuai he @ pakahi a pai aka.

Na helu @91.  Ke kumakuai he @ a pai aka

Na helu 229, 241, 242, 244, 246, 350, 3@, 3@, 3@, 4@, @, @, 2.  Ke kumakuai he @ pakahi a pai aka

Na helu 241, 24@, @, @, @, 234.  Ke kumukuai he @ pakahi p@ aka.

 

          E hookaa ia ka hapaha o ke kumukuai i ka wa e @ ai, hookahi hapaha i ka @ ana o ka makahiki hookahi, hookahi hapaha i elua makahiki a hookahi hapaha i ekolu makahiki me ka aku @ he o @ a me ka moraki maluna o ka aina.  Na ka mea kuai ka lilo o na pepa.

SAM’L G. WILDER, Kuhina Kalaiaina

Keena Kalaiaina, Nov 2, 1879

 

Kuai o ka Hoolimalima o ka Aina Aupuni, Kanaio, Hon@, Maui.

          Ma ka Poakahi. Dekemaba @, 1879, ma ka hora 12 awakea ma ke alo iho o Aliiolani Hale, e kuai ia aku ana ka hoolimalima no elima makahiki o kekahi apana aina i ike ia o KA NAIO, e waiho la ma ka apana o Ho@, Maui.  Kumukuai no ka makahiki he $100 a maluna aku.  E uku mua ia i kela a me keia hapaha.

SAM’L G. WILDER, Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Nov. 6, 1879

 

Kuai o na Laikini Awa.

          MA ka Poaono, Dekemaba 20, 1879, ma ka hora 12 awakea e kuai ia aku no ma ke kudala akea, ma ke alo iho o Aliiolani Hale na Laikini Awa malalo iho nei no ka makahiki 1880:

 

Apana o Honolulu, 8.  Kumukuai pakahi e hoomaka ana i ka       $500

Apana o Koolaupoko, 1.  Kumukuai, e hoomaka ana i ka             100

Apana o Waialua, 1.  Kumukuai, e hoomaka ana i ka           100

Apana o Ewa me Waiaae, 1.  Kumukuai, e hoomaka ana i ka        100

 

          E koi ia ana ka poe e kuai ana e waiho mai i ka 25 pa keneta o ke dala kumukuai i ka wa e haule ai ka hamare, a e manaoia ia ua lilo ke ole e uku ia mai ka huina pau ma ka Poalua, Dekemaba 30, oia hoi ka makaukau ana o na Laikini no ka haawi i ana aku.

SAM’L G WILDER.  Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina.  Nov. 10, 1879

 

E HOOLOHE.

          Ke kauoha ia aku nei ko makou poe Luna a pau, e hooili koke mai i na koena dala o ko lakou poe lawe pepa o ka hapa hope o keia makahiki 1879, i ole ai e hihia a huikau ka hana ana no ka makahiki hou e hiki mai ana.

          E hoolohe i keia a e hooko pololei e pono ai.

 

KA NUPEPA

Kuokoa me ke Au Okoa

 

I HUIIA

No Ka Makahiki, $2          Eono Mahina, $1

Dala Kuike ka Rula.

 

POAONO, NOVEMABA 29, 1879

 

          I KA la 28 o Novemaba, M. H. 1843, he kanakolu-kumamaono makahiki i kunewa hope aku la, oia ka la nani i hapai ia ae ai o Hawaii maluna o ke kahua kilakila C ka haawi ana mai o na aupuni o Beritania Nui a me Farani i ko laua ae e nana mai ia Hawaii nei, ma ke ano he huahanau maloko o ka poai o na aupuni kuokoa o ke ao nei C a he la nau e ka Hawaii e pono ai ke hoomanao ae me ka hauoli piha, i hookahua ia me na hana hoomaikai no ka hanau ia ana o kou mau pukoa waena moana mai loko aku o ke kulana ilalo loa a i ke kahua iluna lilo.  Ua nani ua la nei i hoea mai ai i nehinei, e haawi mai ana ka la i kona pumehana, a o ke ea hoi i kona olu maluna o ka aina.  A mawaena o na hana i hapai ia no ka hoomanao ana i kona kamahao, he mau luana paina kahi o ke ano i maa ia kakou na kupa.  Ua puke ae ka puali koa “Prince’s Own” a me ka “Hawaiian Guards,” a paikau aku la no ke kahua i hoomakaukau ia no ko lakou mau hauoli ana ma Kulaokahua.  O ka hui hanohano Poola, ua naue ae la e like me ka mea mau i na makahiki i hala # e, a hooluana ma ka Hotele Hawaii, a malaila kahi i paina ai i na mea i hoomakaukau ia na lakou.  He mau heihei lio ma Ewa, a me kahi mau lealea e ae ma kela me keia wahi.  No keia la, aohe a makou mau olelo o ka puana wale ae no C

 

“Ka Hae nani o Hawaii,

E mau kou welo ana.”

 

          KE hoomanao ae ko makou poe makamaka, he mau mahina okoa i hala ae nei, ua hoouna aku la ke aupuni i ka moku kialua Storm Bird e holo aku i na paemoku ma ka Hema aku nei o kakou, no ke kii ana aku a lawe mai i mau kane me na wahine paahana mai ia mau paemoku mai, elike me kona kii ana aku i na manawa mua aku nei.  E hoomanao ia no hoi, ua hoonoho ia kekahi mea i malihini ia kakou o Hawaii nei i Kapena no ua moku nei me kona mau luina pu, a hookahi wale no kamaaina, oia ka malamamoku, o Capt. Hatfield, a ua ulu ka manao kanalua iloko o kahi poe me ka hopohopo no ka hoouna ana aku i ka poe malihini e lawelawe i keia hana me ka noho kahu ana maluna o ua moku nei o ke aupuni.  He mau mahina lehulehu okoa kai hala ae nei, a aole i lohe ia mai kekahi lono no keia moku, ua nalowale loa mai kona haalele ana iho i na kai o Hawaii nei.  Ua holo aku na moku e ae mahope aku nei, a ua lohe ia mai no lakou, a ua hai ia mai ka nalo loa ana o ua Storm Bird nei.  No ka hala loa o ka manawa kupono, ua hooholo ia iho la ka manao ua loaa paha oia i ka poino, a ua make ma ka moana, a ua ane pau na manao ia ana nona.

          Oiai ko kakou lehulehu e hiolani ana me neia mau hihio o na manao nune, aia hoi, ua loaa mai la he lono, maloko o kekahi nupepa i pai ia ma na kaiaulu panalaau o Auseteralia, e hai ana, iloko o ka mahina o Sepatemaba iho nei, ua ku aku la he moku kialua ma kekahi awa o Queensland, ma Auseteralia, nona ka inoa o Storm Bird, ua piha me kekahi heluna nui o na kanaka o kekahi mau paemoku o ka Pakifika Hema, a ua kuai ia aku la ko lakou mau palapala aelike i ko laila poe, a ua holo hou aku ua moku nei i poe kanaka hou.  O keia apana o Auseteralia ua hooulu nui ia ke ko, elike me Hawaii nei, a he nui ko lakou makemake i na paahana.

          He oiaio, o na hiona a pau me ka inoa o ka moku i hai ia, ua like loa no ia me ko kakou, o ke kii, o ke kii no o ka moku Storm Bird o Hawaii nei, aka o na hana i hana ia, aole ia o ka mea i makemake ia a i kauoha ia e ko kakou aupuni.  He mea hiki ole ke olelo ae, o ka moku kela o ke aupuni Hawaii, a ua lawe kolohe ia e ka poe i hoonoho ia aku e lawelawe ia hana, no ka mea, aohe i hooiaio loa ia ia mea, aka aia i ko ke kanaka manawa e ola ana, e hoea mai ana no na mea kupanaha e pahaohao ai a e kahaha ai kona mau noonoo ana, a olelo iho, “ea, e kuhikewa ana no au i kahi manawa, a na ia kuhihewa e ao mai ia # u ma ka # u mau hana i kahi manawa.”  Aka, e hiolani malie hou aku no kakou, a aole no paha e nele ka lohe hou ia mai o na lono oiaio nana e kuailo mai na hopena o neia mau hiona pahaohao.

 

          UA lono mai makou no kekahi mau halawai makaainana elua iloko o keia pule, i hoala ia e kekahi poe manao holo lunamakaainana; ma Waikiki-waena kekahi i ka Poakahi iho nei, a ma Pauoa ka lua i ka Poakolu nei.  Aohe mea maopopo i lohe ia mai no ka halawai ma Waikiki.  Aka, ua lohe mai makou o Maikui, Kanui, W. B. Kekapa, S. Aukai, Kapule a me Kaloku ka poe i haiolelo ma Pauoa.  E koi pakahi ana lakou i na makaainana e apo mai i ko lakou mau inoa i poe lunamakaainana no keia kau ahaolelo ae e hiki mai ana.

          Ua oi loa ka pono ina e kahea ia i halawai nui o na makaainana o keia apana, alaila, iloko o ia halawai e kuka pu ai na makaainana a hooholo iho i na inoa eha a lakou i makemake ai i poe wahaolelo no lakou iloko o ka ahaolelo, alaila hooikaika mamuli o ia balota a hiki i ka lanakila ana.  Ua oi ka pono o ia, no ka mea, pela wale no e ike ia ai ka makemake o na makaainana.  I keia wa ua lilo na ka poe holo balota ka hana.  Me he mea la, o lakou na haku a o na makaainana na kauwa; a o lakou keia e kauoha nei, “e, e koho mai ia makou, e koho mai ia makou.”

          Aia a hooholo ia kekahi mau inoa iloko o kekahi anaina o na makaainana, alaila, ma ia hope iho e hooikaika ai lakou ma na kamailio ana iwaena o na halawai i kahea ia; a e hooikaika pu no hoi me ka poe nana lakou i hooholo e koho i mau wahaolelo no ka lehulehu.

          I keia wa he kanaha paha a keu ino i waiho ia mai imua o na makaainanana o ka apana o Honolulu i poe lunamakaainana; aka, aole paha he hookahi mea o lakou i lohe ia na ka waha o ka lehulehu i hoopuka mai a i kukulu iho i mea holo balota no na makaainana o keia apana.  Na lakou pakahi no lakou i koho iho i lunamakaainana, a e koi ana i na makaainana e hooiaio aku.  E manaolana ana kela a me keia o ia poe he kanaha e komo ana no lakou iloko o ka ahaolelo.  O kahi e hilinai ia nei, o ke akamai o na olelo ana imua o ka lehulehu, a me na hoomalimali ana ma kahi malu.  Ua olelo ia ke hoomakaukau mua nei kahi poe me na puu waiwai e hiki ai.

          O keia kuai ana i ka pono koho balota a me ke kulana o ka lunamakaainana, he mea hilahila ia.  O ke kanaka e ae ana e kuai i ko hai balota no ke dala, aole oia e kanalua ana i ka hoolilo aku i kona ano kuokoa no kekahi kumukuai ke homo oia iloko o ka ahaolelo.

          Ma keia mau olelo a pau, o ka pomaikai o na mea a pau ka makou e imi nei.  He nupepa kuokoa keia, a aohe ana paa balota e hapai ana nona iho.  O ka pomaikai kaulike o na makaainana a pau a me ke aupuni o ua aina oiwi nei o kakou, oia ka mea i makemake nui ia.  A ina e puka mai kekahi balota mai loko ae o ka waha o ka lehulehu o na makaainana, e hoike aku no makou.

 

KENELA KALANI

KA MAKAAINANA MOI O

AMERIKA HUIPUIA.

 

          Maloko o ka luakini o Kawaiahao, ma ka po o ke Sabati Nov. 24 iho nei ua hoike mai la o W. R. Kakela i kekahi mau mea e pili ana no kekahi o na kanaka kaulana a hanohano nui o ka honua nei iloko o keia au hou, a ua nui ka makemake ia a me ka mahalo ia o kana mau hoike e ke anaina, a nolaila ua manao makou e hoolawa pu aku i ko makou poe heluhelu me ia pomaikai, a ke waiho ia aku nei e like me na mea a makou e hoomanao ae ai, a penei kahi o kana mau olelo:

          “Ua kaulana o Kenela Kalani, aole maloko wale iho o kona aina home, aka, ma na wahi a pau i lohe ia kona inoa.  Ua kaulana oia, no ka mea, oia ke alakai a me ke kuhipuuone o na mokuaina o ka Akau ma ke kaua kuloko ana iho nei me na mokuaina o ka Hema, a o ke kumu nae i pakela loa aku ai kona kaulana a puni ke ako, oia no ke kuo mua ana o na kanaka o na aupuni lehulehu a hai akea ae la, e ka haulehia a me ka make o ke aupuni Amerika ka hopena o ke kaua kuloko; aka, ua hai ae la ia imua o ke ao he mau kuhihewa wale no keia mau kilo, no ka mea, ua lilo i mea e hookahua paa loa ia # i ka lanakila a me ka ikaika o ia aupuni, ka halawai ana o na aoao elua maluna o ke kahua kana, mamuli o kona nohoo alakai ana a hooponopono hoi i ke kulana o ka aoao o ke aupuni.

          Mamuli o kana mau hana nui a me ka kokua nui ana a lanakila ka aoao o ke aupuni, ua kahe nui mai la na manao makemake nui o na makaainana maluna ona, a i ka hoea ana mai o ka la no ke koho ana i Peresidena no ia Repubalika nui, ua hapai ia # e la oia a hoonoho ia maluna iho o ka noho kiekie loa o ia aupuni, a hala hookahi kau, oia hoi he eha makahiki, ua kunipaa iho la ka makemake o na kanaka iaia, a koho hou aku la e noho Peresidena hou no eha makahiki hou.

          I ka pau ana o na makahiki ewalu o kona noho Peresidena ana, ua manao iho la oia e hoomaha, a nolaila, ua hele kaapuni ae la i ka hapa nui o ka honua nei.  Ua holo aku la oia i Enelani, Farani, Perusia, Geremania, Rusia, Suekana, Italia, Suitalana, Inia, Kina a me Iapana.  Ua kaapuni no hoi i na aina o na lahui kahiko ma Europa.  Ma kana mau wahi a pau i hele ai, ua haawi mai la na Moi, na alli a me na makaainana i na hookipa pumehana a me ka hanohano nui, me he la e hoao ana kahi aupuni e oi mamua o kekahi ma ka hoohanohano ana mai iaia.

          Ma ka malama iho ne o Sepatemaba ma ke kulanakauhale o Kapalakiko, i ka la hope loa o ia mahina, i ka hora 2 paha o ke auina la, ua hai ia # e la ka lono, eia # e ka mokumahu nui “Kulanakauhale o Tokio” ke hookokoke mai la ma na kapakai o ke kuono o ia kulanakauhale mai Iapana mai, me kana malihini kaulana e huli hoi aku ana i ka home mahope o ke kaahele ana # e i ka honua iloko o na hoohanohano hiwahiwa ia e na poo kalaunu.  Ia manawa, ua uluaoa # e la na kanaka, a ulumahiehie koke ka hiona o ka manawa.  Hoouna koke ia aku la he elua mau mokuahi nui e like me na moku o ka laina mokuahi e kipa mai nei io kakou nei, eha mau mokuahi i like paha me “Likelike,” a he kanaha a oi mau mokuahi liilii iho like me Pele, a he mau haneri waapa me na moku pea liilii, me ko lakou mau hae e pulelo ana a me na oeoe e kakani ana, a hele iho la ka ili kai o ua kuono nei a paapu i na kikokiko lehulehu wale.  I ka hoea ana mai o ka moku nona na manao nui ia i ka nuku o ka “Puka Gula,” o ka manawa no ia i wehe ia mai ai ke kani o na pu aloha mailoko mai o na papu eha, a wawalo aku la ka paapaaina maluna o ka ilikai.  Ia manawa i kani ai na bele o ke kulanakauhale, na oeoe, na ohe a me na pahu, a i panina loa ia mai e na leo hehena o ka olioli o na kanaka.

          I ka palekai o ke alanui Makeke kahi i hehi mua ai ke koa kaulana i ka lepo o Kapalakiko, a loaa aku la i na hookipa ana a na Luna aupuni, na komite o ka poe Kalepa, na komite o na makaainana a me ka lehulehu pu.  No ka piha loa o ke ala i na kanaka, ua kapu loa ia na kaa a me na lio, oiai, ua olelo ia, aole e haule iho malalo o 250,000 ka nui o na kanaka i akoakoa ae e haawi aku i ke hookipa nui ana o ke aloha pumehana i ke koa kaulana a makaainana Moi o ko lakou aina makuahine, a ua ukali ia aku la oia e keia mau tausani ma na alahele nui o ke kaona.

          E noho ana kekahi poe kamaaina o Hawaii nei he iwakalua paha ko lakou nui maluna o kekahi keikeina o kahi Hotele, a ike ia aku la ke kaalo ana # e o ke kaola huakai i hele a punia me na hauoli oiaio, a he hookahi hora me umi minute ka loihi o ka manawa o ka nee ana # e o ka makamua mamua o lakou a hoea mai la ka hope.  Oniu aku la lakou i ko lakou mau hainaka i ka mea nona ka hoohanohano ia, a peahi mai la kela, me he la e hoike mai ana i kona aloha ia Hawaii.

          No elua mile me ka hapa, ua hoowehiwehi ia a kohu nahele lauahihi na hiona o na alanui i ka welo hooluhe o na hae, me ke kakau mai o na kii o ua Kenela nui nei.  Aia ma na poai e kokoke ana i ke kaa o ka mea nona ua la nei, ua ike ia kekahi mea nani lua ole i ike ole ia paha mamau # e.  E niau malie ana iloko o ke kilakila a me ka hinu pakika o na hulu, he ekolu haneri mau kanaka ui kino maloeloe maluna o na lio hulu waiu keokeo, i hele a nani i ka ua mea o ke aiai.  Aia hoi mahope loa, he mau bele nui eha maluna o kekahi kaa, a e kani ke kui lua ana ko lakou mau leo me ka ne hone i ka welelau o ka makani.

          He oiaio, o kekahi keia o na hookipa kilakila nui i ike ole ia mamua # e i haawi ia i kekahi kanaka makaainana ma ka honua nei a puni, a he mea keia i kahaha nui ia e kahi poe.  No ke aha la ke kumu i uhi ia # u ai maluna o na hokua o kekahi kanaka elike la me Kenela Kalani na hanohano kiekie loa a me na manao mahalo laulaha nui ma na wahi a pau?  Eia ke kumu  1.  No ka mea, nana i hoopakele ae i ka Repubalika Nui mai na umii a me ka poino a kona mau enemi.  2.  No kona hoike a hoolaulaha ana i ke kulana a me na ano o ke kahua o Amerika Huipuia.  No keia mau kumu nui elua, a no kona ano he kanaka i ake e loaa ka pomaikai a me ka lanakila i kona aina, nolaila, ua hapai ae la kona lahui ponoi iaia, a ua kulou mai na lahui e ae ma na hoomaikai a hookiekie nui ana.  Me he la ua haawai ia mai oia i mamo no Amerika C ke aupuni hoi i hoole i ka noho alii ana o kekahi poo kalaunu C i makaainana Moi na ke ao hoolookoa e mahalo aku ai.

 

Ua Hoopunipuni ka mea nana i Kakau i kau Inoa D. S. Kahookano.

 

E ME LUNAHOOPONOPONO, Aloha oe: C

    Ma ka pepa o ka pule i hala aku nei, ua ike au i kekahi ninau e pili ana i na koina o ka Aha Hookolokolo, i olelo ia na # u i hoouna aku i ka nupepa KUOKOA.  Ke hoole aku nei au imua ou e ka Lunahooponopono, aole au i waiho ninau aku i ka nupepa Kuokoa ma ko # u inoa ponoi o D.S. Kahookano o Makapala, Kohala Akau.  Heaha ia ka manao o ka mea lawe wale i ko hai inoa e hoolaha ma ke akea?  No kona hiki ole anei e kakau i kona inoa ponoi, a hoolaha aku ma ke akea na # u ia ninau ano ole?  Ke hoike nei au imua ou e ka Lunahooponopono, eia ko # u lima kakau ponoi i kamaaina i kekahi mau hoaloa o # u e noho ana ma Honolulu, oia o W. L. Holokahiki, S. H. Haaheo, Asa Kaulia, a me kekahi poe e ae e noho ana ma Honolulu, ina ke malama ia la ia kope ma ke keena o ka Lunahooponopono, e ike pono no oe ia lima kakau a me ko # u lima kakau, ina paha e oluolu ka Lunahooponopono e hoouna mai ia kope i kakau ia ma ko # u inoa, i mea e ao aku i ka poe e lawe wale nei i ko hai inoa e hoolaha ma ka nupepa, i kue i ko ke kanaka pono i hoomalu ia e ke kanawai.

D. S. KAHOOKANO

Makapala, Kohala Akau, Nov. 17, 1879

[Ke huli nei makou i keia kope a hoouna aku ia oe.  He mea pono ole loa ka hana a keia mea, o ka lawe wale i ko hai inoa, a e pono e ao ia oia no kona koloha.            L. H.]

 

AHA Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai, ma ka hana o ka waiwai o HAUPU (w) o Waikele, Ewa, Oahu, i make, ma ke keena imua o ka Lunakanawai Nui harris, kauoha e hoolaha i ka noi e apono i na papa hoike, hookuu ana, a e mahele i na wawai.  Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala noi a me ka papa hoike o Keohohina (k) lunahooponopono o ka waiwai o haupu (w), no Waikele, Ewa, Oahu, i make, e noi ana e apono ia na hoolilo he @, a e hoike ana aohe mea i loaa mai iaia, a e noi ana e nana a apono ia kela mau mea, a e kauoha ia e mahele i na waiwai e waiho ana ma kona lima i na mea i kuleana malaila, a e hookuu ana iaia a me kona mau hope mai ko lakou noho ana ma ia ano lunahooponopono.  Ua kauoha ia, o ka Poakahi, ka la 29 o Dekemaba, 1879, ma ka hora 10 o kakahiaka, imua o ua lunakanawai la, ma ke keena ma ka hale hookolokolo, ma Honolulu, oia kahi a me ka manawa i koho ia no ka hoole ana i ua noi la, a me na papa hoike i olelo ia, a o ka poe a pau i pili malaila e hele mai a e hoike i ke kumu, ina he kumu io ko lakou, e ae ole ia ai ua noi la, a malaila e hoike mai ai na hoike o na mea i kuleana maloko o ka waiwai i olelo ia.  A o keia kauoha ma ka olelo Hawaii, e pai ia maloko o ka nupepa KUOKOA, he nupepa i pai a hoolaha ia ma Honolulu, i ekolu pule mamua ae o ka manawa i olelo ia no ka hoolohe ana.

Kakau ia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina, i keia la 27 o Novemaba, M. M. 1879.

CHAS. C. HARRIS

Ikea:  Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie

          A. Rose, Kakauolelo o ka Aha Kiekie

 

AHA Hookolokolo Kaapuni Apana Eha, ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai ma ka waiwai o K. KAPAHI (k), o Kealia, Kauai i make kauoha ole, imua o ka Lunakanawai Kaapuni ma ke Keena.  Olelo kauoha e hoolaha aku no ke noi ana mai e koho i Lunahooponopono Waiwai, ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala noi a Z. S. Spalding o Kapaa, e hoike mai ana o K. Kapahi no Kealia, Kauai, ua make kauoha ole ma Kealia ma ka la 18 o Iune, 1879, a e noi ana e haawi ia ka Palapala Hookohu Lunahooponopono Waiwai ia Henry Peters.  Ua kauoha a o ka Poalua, oia ka la 16 o Dekemaba 1879, i ka hoa 10 kakahiaka, oia ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la, imua o ua Lunakanawai la, ma ke keena hookolokolo o keia Aha, ma Kapaa, Kauai, a ma ia manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, iona he kumu oiaio ko lakou, e ae ole ia ai ua noi la.  A o keia olelo kauoha e hoolaha ia ma ka olelo Hawaii, i ekolu pule ma ka nupepa KUOKOA, he nupepa ma Honolulu.

Kakau ia ma Koloa, Kauai, ko Hawaii Pae Aina, Novemaba 20, 1879.    

JACOB HARDY

Lunakanawai Kaapuni Apana Eha

 

OLELO HOOLAHA.

O KA aina e waiho ana ma Waikiki-waena i kapaia kona inoa o KANEWAI, ke papa ia aku nei na kanaka a pau na wahine a me na keiki, aole e ako i ka luau, aole e haha i ka oopu a me na mea a pau e pili ana ma Kanewai.  E hoopii ia ma ke kanawai ke hoolohe ole lakou.

METUSALA MAHUKA

Honolulu, Oahu, Nov. 1, 1879

 

OLELO HOOLAHA

MA ke ku ana mai o ka moku Syren, ua kau mai maluna ona kekahi POHAKU HOOMANAO (Tombstone) i hoailona ia KALEIKIMANA.  A he pohaku e ae kekahi i hoailona ia me na huaolelo, MRS. HARIATA K. KANIKE, ua hiki mai nei; e kii koke mai ka mea nana ia waiwai, ma ka hale humu kamaa o Frank Gertz, ma ka hale hana wati mua o Mr. Clark, ma Alanui Kalepa.                                                      

FRANK GERTZ.

Agena o ka hui hana Pohaku Hoomanao o Kaleponi.

 

OLELO HOOLAHA

E IKE auanei na kanaka a pau ma keia hoolaha, ke hoopau loa aku nei au i ko S. K. Kaaiai noho hope a lunahooponopono no ko # u waiwai paa a lewa hoi, a ke lawe nei au na # u no e malama, a hooponopono i ko # u waiwai.

KAMAKAHONU, (w)

Ma o D. Kahaulelio la kona Loio

Lahaina, Nov. 21, 1879

 

HOOLAHA HOOPAU MORAKI.

KE hoolaha ia aku nei mamuli o kekahi mana kuai iloko o kekahi Palapala Moraki i kakauia ma ka la 19 o Augate A D 1878, i hanaia mawaena o Hanaloa (w) a me Paulo (k), kana kane o ka aoao mua a me A. J. Cartwright o ka aoao elua, a i kakau hope ia ma ka Buke 56, ma na aoao 194 me 195 ma ke keena o ka luna kakau hope ma Honolulu, i mea e hoopaa ai no ka hookaa ana i hookahi haneri me kanalima dala iloko o na makahiki elua mai ka la i kakau ia i me ka uku panee, hookahi keneta no ka malama.  O A. J. Cartwright i oleloia, ke manao nei e hoopau ia moraki i oleloia, a mahope iho o ka pau ana o ka manawa i hoakaka ia e ke Kanawai, e kuai kudala ia # ku no ka waiwai moraki i oleloia ma ke akea ma Honolulu no ka uhai ia o na olelo aelike i hoikeia iloko o ka Palapala Moraki i oleloia.  O na waiwai i oleloia iloko oia Palapala Morali, oia no kela mau apana aina ekolu e waiho ia ma Waikiki a i hoakaka ia ke ano iloko o ka Palapala Sila nui helu 5938, Kuleana helu 1426.

A. J. CARTWRIGHT,

Ka mea nona ka Moraki.                 

R.F. Bickerton Loio, ka mea nona ka Moraki

 

Hoolaha Hoopau Moraki.

MA keia ke hoolaha ia aku nei mamuli o kekahi mana kuai iloko o kekahi Palapala Moraki i kakauia ma ka la 29 o Aperila, A D 1878, mawaena o Kaaikauna (k) Lukimila (w), me Ioane Malia ka aoao mua, a me A. J. Cartwright ka aoao elua, a i kakau kope ia ma ka Buke 55, ma na aoao 51 me 52 iloko o ke keena o ka luna kakau kope ma Honolulu, i mea hoopaa no ka hookaa ana i hookahi haneri me kanalima kala iloko o na makahiki elua mai ka la i kakauia # i me ka uku panee i hookahi keneta no ka mahina.  O A. J. Cartwright i olelo ia ke manao nei e hoopau i ka moraki i oleloia, a mahope o ka pau ana o ka manawa i hoakakaia e ke Kanawai e kuai kudala aku i ka waiwai i moraki ia ma Honolulu no ka uhai ia o na olelo aelike iloko o ka palapala i oleoia.  O ka waiwai i oleloia, oia no kela mau apana aina elua e waiho la ma Piliamoo, Waikiki, Oahu, oia no ka aina i hoakakaia iloko o kekahi palapala mahele ma ka mahele o Kaakau, i kakau kope ia ma ka Buke 15 ma na aoao 365, 366 me 367, a oia no kekahi hapa o ka aina i hoakakaia ma ka Palapala Sila nui, helu 1932.                       

A. J. CARTHWRIGHT

Ka mea nona ka Moraki         

R. F. Bickerton, Loio o ka mea nona ka Moraki

Kakau ia i keia la 22 o Novemaba, 1879.

 

PA KOLONAHE A KE KIU,

 

HOOLALE WAIANUHEA.

 

E kau leo aku ana wai i

 

“Kuu aina hanau e,

Kuu aina makamae,

Aloha wa

I na makua @

Me na hoaaloha pu

E koho like mai,

Mai o a o.”

 

I ka poe ku i ke koho balota o ka Apana koho o Kona Hema,

“Kai Opua i ka lai

Opua Hinano ua malie”  “Aloha oukou”

          Aole no paha wau i poina ia oukou me a # u no hoi e poina ole nei, ia kakou i @ akelekele au i na kau i hala aku nei.

          “Aloha wale!”

          “Eia wau a hiki aku,

          Owau ka oukou e hea mai,

          E hea i ke kanaka e komo,

          I ka Ahaolelo Kau Kanawai 1880

          E alu ka pule ia Hakalau

          I hookahi hipuu a kakou.”

Owau a me oukou, e wehe ae i na koloka a kakou e pule nei; a e @ iho i ko kakou hilahila i ka kao koho i hala aku la, a e papakahi kakou me ka lokahi, e koho ia # u i waha olelo no kakou no ka Hale kau Kanawai o ke Aupuni o ke kau 1880.

          Ina ua puka wau, mai a oukou mai, a aaha like kakoa i ka lanakila, alaila, ma ka hua o ka # u hana kakou e ike ai, a ke manao nei au, me ka @ @.

          “O ka pono ke hana

          A haule mai na aeo.”

A na oukou na ka Apana nana i aku ia # u i kaawa ua oukou e hooia mai ka # u mau hana pili kanawai iloko oia hale hanohano, a he mea na oukou e kaena ae ai, a @ iho hoi, a ia # u hoi e maka iho ai.  E papapkahi hou ai kakou no # u no ia kau koho @ aku.

          Ia # u e hiki @ o aku ai i oukou ia i ka pule hope o Dekemaba, e hele aku ana wau i o oukou la, mai ke kihi o Poaoahu a ka @ o Kaheawai, a e halawai kino pa ana kakou, @ e kamailio pu ana, he waha no he waha.  “Aloha oukou.”

SAMUEL W. KAAI

Honolulu, Nov. 10, 1879

 

E. WELLER

MEA HANA WATI

ALANUI KAAHUMANU

WATI, WATI, WATI, WATI!

HE EMI A ME KA MAKEPONO LOA

 

He Waihona Nui o na Wati Waltham i hiki mai,

A e Kuai ia aku ana no ke Kumukuai Haahaa Loa i Emi iho

malalo o ke Kumukuai o na Hale e ae a pau o keia Kulanakauhale

a me na Kulanakauhale e ne a pau o keia Aupuni.

 

Eia no hoi na Wati Gula me na Wati D@la e na Ano a pau,

Na Wati Nui me na Wati Liilii, no na Lede a me na Keonimana

a me na Kamalii.  Owau wale no ka Agena no keia mau Wati no keia Aupuni.

He hiki ia # u ke Kuai no ka Hapalua o na Kumukuai ma na Hale e ne.

 

Mai Hele i na Hale e ae,

KAHI E APUHI IA MAI AI OUKOU ME NA OLELO PAHEE.

 

E Ninau no na Wati Dala maikai a me na Wati Gula Nani Loa, i loaa ole ko lakou like ma keia mau Pae Moku o Hawaii nei.  E nana pono oukou i ka Inoa o ka Hui nana i Hana.  a i kuni ia maloko o keia mau Wati.

 

E Kuai ia aku no ia oukou e na Kanaka Hawaii me ke emi loa i ike ole ia mamua.

 

E NAUE MAI OUKOU I IKE MAKA.

EIA ME A # U KO OUKOU MAU IINI KAHI I MALAMA AI.

E LOAA NO AU IA OUKOU MA KA HUINA O NA LALANUI PAPI ME KALEPA.

M. McINERNY,

AGENA NO KEIA AUPUNI.

 

Hoolaha a ka Luna Hooponopono Waiwai.

NO ka mea ua koho ia maua na mea nona na inoa malalo i mau lunahooponopono i ka waiwai o Makoliku k. no Kipahulu, Maui, i make, e ka lunakanawai Kaapuni o ka apana elua ko @ P A i ka la 3 o Novemaba, 1879; nolaila, ke kahea ia aku nei na poe a pau i aie i ka mea i make e hookaa koke mai ia maua, a o ka poe a ka mea make i aie aku ai e hoouna mai i ko lakou mau bila i hoohikiia, iloko o na malama eono mai eia la aku.  Na maua no.

KAPEHE, w.

A. UNNA

Na lunahooponopono o ka waiwai o Makoliku k. i make.

Wananalua, Hana, Nov. 3. 1879

 

Hoolaha a ka Lunahooponopono Waiwai.

UA hookohu pono ia mai ka mea nona ka inoa malalo iho e Hon. F. S. Lyman, Lunakanawai Kaapuni, Apana 3 o ko @ P A i lunahooponopono Waiwai no Keaweloaole k. o Kahalii, Hilo, Hawaii, i make aku nei.  Nolaila ke hoike ia aku nei ina mea a pau, ina he mau koina ka lakou i ka waiwai o ka mea make, e hoike mai i ka lakou mau bila kupono iloko o ekolu mahina mai keia la aku, a i ole e hoole mau ia a ku no, a o ka poe i aie i ka mea i make, e hookaa koke mai la # u, ina he waiwai ko ka mea make ma ka malama ana a kekahi mea a mau mea paha, e hoihoi koke mai ia # u.

G. W. HAPAI

Lunahooponopono Waiwai

Hilo, Oct. 24, 1879

 

Olelo Hoolaha

E hoolohe mai na mea a pau, no ka mea, o ka aina o Kahili, Sila Nui Helu 5020 kahi e noho nei o Iosepa, ma Waipio, Hawaii, na lilo loa ma ke kuai ia Kahaumanu k. nolaila, ua papa ia na kanaka a pau, aole e komohewa maluna o kela aina, aole no e hana ia kekahi mea me ka ae ole o ua Kahaumanu ia, no ka mea, nona wale no ua aina la i keia manawa, o Maikahonaui kona hope malaila.

Ma ke kauoha

W. E. KAKELA

Loio no Kahaumanu

Honolulu, Nov. 1879

 

MAKENA WAIWAI HOU!

AIA IHEA?

AIA NO HOI MA KAHI O

GOO KIM!

MA ALANUI NUUANU.

Hewa no hoi ka Maka ke Nana aku a Emi no hoi ke Kumukuai!

 

O NA Kalakoa hapa Lilina halua lau.  Kalakoa polu o na waihooluu like ole.  Na Makalena keokeo, ulaula, uliuli holohipa a aeae maikai o keia a me keia ano; na Hainaka Kilika maikai loa o na waihooluu like ole, nunui a liilii; na Palule o na kane me na Kamahi o na ano hou loa; na Mamalu o na @ ka@ weluwelu a me na kamalii; na Kuka.  na Wawae Manoanoa, na Palule Lilina, na Palule Huluhulu manoanoa no ke kumukuai waiolu loa, na Lole Kamalii, na Kamaa Kane, Wahine a me Kamalii, no ke kumukuai emi loa.  Na Kihei Kilika Pake, Kihei Moe, Uhi Moe,  na Wati Gula me na Kaala Gula, na Wati Dala me na Kaula Dala, a me na Kaula Wati o na ano a pau; na mea hoonani e na lede, na Gula Pepeiao, na Komo Lima, Apo Lima, Pine Omau, Pine Papala a me na ano Lilina.  Na Holoku Kilika maoli a me na hapa ki@ o na wahine o na waihooluu like ole.  E kuai ia aku no lakou me ke kumukuai haahaa a oluolu loa.

          He @ aku no na waiwai i koe aole i kuai pau ia aku, aka, na oukou e wao ke kipa mai ma ko # u halekuai ma alanui Nuuanu.  He @ mau ma na Poakahia a me na Poano, he kuai hoopaki ko ia mau ia me ka manuahi, nolaila, auhea oukou, @ nana mai a ike i ka makepono.

 

AGENA NO KEIA AUPUNI.

 

OLELO HOOLAHA LUNAHOOPONOPONO WAIWAI.

UA hoonoho ia ka mea nona ka inoa malalo iho i lunahooponopono waiwai ma ka waiwai o Kaia k ma Hana, Kualoa, Maui.  Nolaila, o ka poe a pau i aie mai i ua waiwai la e hookaa koke mai; a o ka poe he kuleana ko lakou i ua waiwai la, e hoikeike koke mai iloko o na mahina eono mai @ la aku; a i na e hala la manawa e hoole mau ia aku no lakou.

C. MAULILI

Lunahooponopono

Makawao, Nov. 8, 1879

 

 

OLELO HOOLAHA

E MANAO ana o MR. CLAUS SPRECKLES o Kaleponi, e hana i auwai nui ma ka mokupuni o Maui; no ka hookahekahe wai maluna o na mea kanu.  O ka mea a mau mea paha e makemake ana e eli i elima haneri kapuai a oi aku paha o keia auwai ma ka olelo aelike, a e uku ia aku no hoi no ka hana ma ka heluna o na kapuai kubita, a i ole ia ma ka heluna o na kapuai loa o ka auwai i eliia; ke noi ia ku nei lakou e ninau ia H. Schussler ma Haiku, Maui, a i ole ia William G. Irwin & Co., ma Honolulu, a e loaa ia lakou na hookaka kupono.

CLAUS SPRECKLES

H. SCHUSSLER

 

AHA Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai  Olelo kauoha e hoolaha aku no ke noi ana mai e koho i Lunahooponopono Waiwai  Ma ka waiwai o YIN CHING, o Honolulu i make, kauoha ele.  Imua o ka lunakanawai McCully.  Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala noi a A H Loo Ngawk o Honolulu, e hoike mai ana o Yin Ching pake no Honolulu ua make kauoha ole ma Honolulu, ma ka la 6 o Novemaba, @ @ 1879, a e nei ana e haawi ia ka palapala hookohu luna hooponopono waiwai ia A H Loo Ngawk.  Ua kauoha ia o ka Poakolu ka la 10 o Dekemaba @ @ 1879, oia ka manawa i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la, imua o ua lunakanawai la, ma ke keena hookolokolo o keia aha, ma Honolulu, a ma ia manawa a me ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai i ke kumu, ina he kumu oiaio ko lakou e ae ole ia ai ua noi la.  A o keia olelo kauoha e hoolaha ia ma ka olelo Beritania a me ka olelo Hawaii i ekolu pule ma ka nupepa Kuokoa a me P C Advertiser nupepa ma Honolulu.

 

Kakau ia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina, Novemaba 18 @ @ 1879.

LAWRENCE McCULLY

Ikea: Lunakahawai o ka Aha Kiekie

A. Rosa, Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie

 

KE HAI-KOE KILAUEA!

 

KE AHI-KOE HAWAII 8 PAPAA!

A ME KE

AHI-KOE HAWAII HUINAHA!

O

Ke Ano Maikai Loa.

Ua owili ia iloko o na wa-hi he @, a he 3600 o ka pahu hookahi.  E malama mau ia ana no ke kuai ia aku e

E. O. Hall & Son.

 

E loaa no keia ano ahi ma na halekuai a pau maloko o keia Aupuni, no ke kumukuai haahaa loa.  E ninau no KE AHI-KOE KILAUEA!