Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVIII, Number 46, 15 Nowemapa 1879 — Page 4
| This text was transcribed by: | Christina Rivers |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA NUPEPA
Kuokoa me ke Au Okoa
I HUHA.
No ka Makahiki. $2. Fono Mahina. $1.
Imua Kuike ka Paila.
POAONO. NOVEMABA. 15. 1879.
Na Misiona.
AHAHUI KULA SABATI o HAWAII
HIKINA.
E hui ana ka aha hoi kula Sabati a peo o Hawaii Hikina ma ka luakini o Ham ma Hilo, ma ka ia l o lanuari o ka M. H. 1880 e hiki mai ani, Mahalo Wale. Nolaha, ke paipai pu ia aku nei na kahu kula Sabati o na apana a pau o keia hui e makaaia i ko lakou mau haawina kula Sabati no ia la, a na ke au o ka minawa e hoike oe i ka holo o ka kakou mau hana. me ka oie.
Ke paipai pu ia aku nei no oa kahu kula Sabati a pau no na dala i lulu ia e nukou ma ko oukou kula iho. i na e loaa ana e hooili mai ia`u aiole e hoouna aku i ke kekauolelo o ka aha hui kula Sabati o ko Hawaii pae aina. Me ka mahalo. Owau iho ko oukou haahaa.
J. H. PAHIO.
Onomei, Novemaba 6. 1897. H.
Leta mai Maikoninia mai.
Arno. Mai. 11, - hora 7:13, ahiahi. Rev. H. Binamu a me Binamu wahine:
Aloha nui oioi a me ke keiki opio me ka malu mai ka Haku lesu Kristo me kakou e mau loa`ku. -Amene.
Ua loaa mai kau leta o lulai 4 ia`u ma ka la 4 o Mei, a pela hoi Na nupepa Kuokoa. Ua mahalo kuu Uhane i ka lokomaikai o na lani, no ka mea, oia no ka mea kokua ia makou a pela hoi oukou.
Ua hooili ia`ku na mea e pili ana no keia kihapai ma ka Nene aukai "Morning Star," malia ua loaa`ku paha ia oe, oia na mea hoike no na hana o ka makahiki i pau. Ke kakau nei au ma keia leta no na nuhou kaumaha, na mea pili no ke kaua kuloko.
Ke Kaua Kuloko.
Feb. 26, hora 3 P.M. Hoomaka ke kaua mawaena o na aoao elua. O ka Moi me kona mau koa ma ka aoao mua, a o ke kaikaina hanauna me kona mau koa ma ka aoao elua, a oia no ka aoao kipi i makemake e lawe i ke aupuni mai ka Moi ae.
I ka hooili kaun ana o na aoao elua ma ke kipu ana. Ua ku hookahi o ka aoao ki pi i ka pu, aole hoi o ka aoao o ka Moi i ku i ka pu maia hooili kaua ana.
27. Hora 7 a.m. Kaua hou me na pu wale no maia la a po. Aole nae i poino kekahi o na aoao ekua.
28. Hora 7 a.m. Kaua hou no na aoao elua me ke kokoke ole nae o na aono elua kekahi me kekahi. Ua aneane 3/4 mile ka mamao, a o aa pu a lakou e hoolei ana i na mea make imua o na maka e amo mai ana.
Hora 3 p.m. Hahana loa ke kaua o na aoao elua, ki aku ki mai me na pu. Weliweli na poka e lele ana maluna ae o ko maua hale; e like me na paka-ua e kulu-kahi ana. Iloko oia hora weliweli, aia au me ka`u wahine, me ko maua mau ohua e pepe wale ana no ma ka pili pa, oini na pu e hoolei ana i na mea make. E hookui ana na poka i na kumu niu me na kumu puhala a i na hale hoi.
Iloko oia manawa e hahana ana ke kaua, aia no makou e kulou aku ana imua o ka Haku e nana mai ia makou i loko oia hora weliweli, a he oiaio kana olelo. "He kokua kokoke loa oia i ka wa pilikia."
Pela io no, un piha paha ka hora okoa a mao ae la ke kani ana o na pu, pau hoi ka lele ana o na poke; a hoi iho la hoi ke ana o ka puuwai a kona palena, no ka men, ua lele ae ke ana koumalie mai kona wahi ae i ka ua mea o ka weliweli.
O ka`u wahine nae hoi ka mea pilihua loa i ka makau; aneane pau ke aho oiai ke kaua mawaho iho no o ko maua pa-hale.
Mahope iho o ka pau ana o ke kaua lohe ia mai ana. "Ua ku hookahi o ka aoao kipi ma na uha, aole nae i make loa, aka, ua eba aole paha e ola ana." Aole hoi o ka aoao o ka Moi i eha iloko oia hooili kaua ana.
Mei 3. Hora 7 a.m. Kaua hou mai ka aoao kipi a ua pale aku no ka aoao o ka Moi me ka puahi loa, a ma ka lohe mai. "Ua ku kekahi o ka noao kipi he kane a me ka wahine, o ka wahine nae kai make lua." Aole nae liuliu ka hoouka kaua ana me he mea`la 1/6 hora a pau ae la ke kaua.
Mei 4. Ua holo aku ka aoao kipi i ko lakou wahi no ka pololi aole hiki ia lakou ke hoomanawanui i ke kaua. A no ia holo ana o ka aoao kipi pau iho la ke kaua ana.
Ke lohe hou mai nei i keia manawa. "E hoi hou mai ana no e kaua hou aole nae maopopo loa ka wa e kaua hou ai."
Iloko o keia kaua ana o ka aina nei, ua nui ka poino ma ka aina, pau na hua-niu, na hua-ulu, hua-hala i ka hao ia a hana ino wale ia, ke mahuahua loa mai nei ka wi, a nui ka pilikia o na kamaaina. A o maua pu kahi iloko oia pilikia, oiai. ua kii mai na kanaka i ko maua mea ai e ulu ana ma ko maua apana aina. Ua noke ia i ka hao ia a koe wale no na laau e ulu ana me ka hua ole.
No loko mai o keia mau mea ai e hiki ai ke hoolawa ia maua no ka makahiki holookoa, a he kamau wale mai no na wahi hunahuna ai o Honolulu mai, aka i keia au hoi ua huli ae nei he au okoa.
I na e ala hou mai ana ke kaua, alaila, o ka pau no ia o ne kumu niu a puhala i ke oki ia i loaa on a ai e ai ai, alaila aie malaila ka poino loa.
A na keia poino i haea mai ma ka aina nei ke hoea waie mai lo no au no ko maua ole kino ola hoi. O ko waho mau kokua ia loko oina wa ade ae hue ai a le aneane ai. Honolulu mau kunakuna ai. Aole paha e haia na mahioa elua mai keia la aku ua pau e mai la. ao ka mea ua ikaika loa mai ka wi mamuli o ka hao wale o na kamaaina. Na oukou paha e noonoo mai i keia mau mea.
Me keia haunaele ana o ka aina. Ua aneane hoi hope ka hana a ka Haku, ua komo aku na haumana i ke kaua, pela hoi kekahi o na hoahanao kane ua lawe i na mea kaua ma ka aoao o ka Moi, e hoopale aku i ka enemi a ke koe hapa mai nei na haumana me maua.
I na paha e hoea hou mai ke kaua, alaila, o ka pau loa aku no paha ia i ka hele i ke kaua. no ka mea, ke koi mai nei na alii i na makaainana, aka o ka Haku no ka mea ike i na mea a pau.
E pule nui kakou i ka Haku e ninini mai i kona Uhane Hemolele, e hoohuli i na alii na makaainana a e hoopau hoi i ke kaua, a e lilo hoi keia lahui i lahui haipule maoli ia lehova.
He oluolu no maua i keia wa aole mai.
Aperila 2, hora 5 a.m. Ke kakau nei in a keia wahi no ka make ana o ka Moi o Arno nei. Mei 13, hora 9 p.m. make iho la ka Moi, he mai loihi kona o ka waiho ana mamau aku o ke kaua ana a hiki wale no i ka la i make ai.
Mamua o ke kuikahi ana o na `lii e hoopau i ke kaua ua inake e kela. Ua pani ia kona hakahaka e ke keiki kane a kona kaikuahine a oia ka Moi i keia wa.
Kuikahi na alu e hoopau i ke kaua.
Mei 27. Ua holo mai ke alii o ka aoao kipi e hui pu me ka Moi hou, no ke kuka ana e hoopau i ke kaua. Iloko o ia kuka ana ua hooholo like lakou e hoopau, a e noho aloha kahi i kahi, e nana aku nana mai, no ia mea ua pau ka noho kue a ke noho pu nei me ka maikai, i ka nana aku e noho maluhia una keia aina ma keia hope aku i na pela e mahalo ia ka Haku i kona haawi ana mai i na manao maikai iloko o na `lii i keia wa. He waele ana paha keia i ke ala a me ka puka e holo ai kana hana.
I keia wa, ke hoi hou mai nei na haumana a maua i ke ao a pela hoi na hoahanau, ke hoahewa mai nei ia lakou iho no ko lakou hele ana i ke kaua.
O ka hope key o ka`u kakau ana ia oe no key leta--Ke uwe nei maua ia oukou na lala o ka P. H. na Kahu E--na haipule na kumu na haimana, na kula Sabati, na Aha Euanelio--E hoike i ko maua aloha i ka Moi, na Alii a pau o ka aina.
E pule nui oukou i ka Haku e iho mai kona Uhane Hemolele, ma na kihapai o kakou ma keia mau Misiona.
Na ka Haku e kiai mai ia kakou a pau a hiki i ka hopena o keia ao. Amene.
S. P. KAAIA
Learn to Sing.
Goodly pearls, p. 15.
1
E ao maanei e mele e,
Mele like na pokii,
Mele aku in Iesu,
Mele ae a hahai pu.
Cho. Mele e i makaukau
No ke mele ma ke ao,
Me na kini lani no,
Me na leo ano hou.
2
E ao maanei e pule ae
Pule me ka hoomaikai
I ka Haku ia Iesu;
Lohe ia a launa pu.
Cho. Mele e, &c;
3
E ao maanei e hana e,
Hana me ka pololei.
Hana hana no Iesu,
Hana me ka oli pu.
Cho. Mele e, &c;
4
Mele. pule hana e
A pau ae ke ola nei,
I loaa ka makaukau
No na hana ma ke ao.
Cho. Mele e, &c.
HAWAII
Kaawina Kola Sabati.
Helu 9. Sabati Nov. 30, 1879.
KUMUHANA
Ke kauoha i na ekalesia. Pauku Baibala.
Hoike. 3 : 1-13.
1 PALAPALA aku oe i ka anela o ka ekalesia ma Saredesia; Ke i mai nei ka mea ia ia na Uhane ehiku o ke Akua, a me na hoku ehiku, penei; Ua ike no au i kau hana ana, he inoa kou ma ke ola, aka, ua make oe.
2 E makaala a e hooikaika i na mea i koe, na mea aneane make; no ka mea, aole i loaa ia`u kau mau hana he pono io imua o ke Akua.
3 E hoomanao hoi i na mea au i loaa ai, a i lohe ai hoi, a e malama aku, a e mihi. A i ole oe e makaala, ea, e helo aku au iou la, me he aihue la, aole hoi oe e ike i ko`u hora e hiki aku ai ia oe.
4 He mau inoa no nae kou ma Saredesia, aole i hoohaumia lakou i ko lakou mau aahu ; e hele pu lakou me au, me ke keokeo ; no ka mea, ua pono lakou.
5 O ka mea lanakila, e hooaahuia oia i ka aahu keokeo ; aole hoi au e holoi aku i kona inoa mailoko aku o ka buke o ke ola aka e hooiaio aku no au i kona inoa, imua o ko`u Makua, a imua o kona poe anela.
6 O ka mea pepeiao la, e hoolohe ia i ka mea a ka Ohane e olelo nei i na ekalesia.
7 E palapala aku oe i ka aoela o ka ekalesia nia Pilidelepia; Ke i mai nei ka mea hoano. ka mea oiaio o ka mea ia ia ke ki o Darida o ka niea wehe, aohe mea nana e pani mai; a pani hoi oia, aohe mea nana e wehe.
8 Ua ike no au i kau hana ana: aia hoi, ua waiho au i ka poka imua ou, e hamama ana, aohe mea naua ia e pani: no ka mea, he wahi ikaika iki kou a ua malama oe i ka`u olelo, aole i hoole i ko`u inoa.
9 Aia hoi, e hoolilo aku au i halehalawai o Saiana, i ka poe i olelo ia lakou iho, he poe aku no au ia lakou, a e hele mai lakou a e kukuli hoomaikai imua o kou wawae, a e ike auaoei lakou, owau no ka i aloha aku ia oe.
10 No ka mea ua malama oe i ka olelo o ko`u ahonui, na`u no hoi e malama aku ia oe i ka hora o ka hoowalewale, i kokoke no e hiki mai maluna o ko ke ao nei a pau, e hono i ka poe e noho la ma ka honua.
11 E hele koke mai no wau; e malama oe i kau mea i loaa ai, o lawe aku ananei kekahi i kou lei alii.
12 O ka mea lanakila, e hoolilo no au ia ia i kia maloko o ka loakini o ko`u Akua, aole hoi ia e puka hou iwaho. A e palapala wau maluna ona i ka inoa o ko`u Akua, a me ka inoa o ke kulanakauhale o ko`u Akua, o Jerusalema hou, o ka mea i iho mai mai loko mai o ka lani, mai ko`u Akua mai; a me ko`u inoa hou kekahi.
13 O ka mea pepeiao la, hoolohe mai ia i ka mea a ka Uhane e olelo nei i na ekalesia.
Pauku Gula. p. 11. Hoopaanaau.
Pauku Heluhelu La.
1 Hoik. 3; 1-13. 2 Luk. 13; 25-35, 3 Luk. 7; 19-29. 4 Oih. 9; 10-20. 5 Oih. 10; 9-20. 6 Mar. 5; 1-20. 7 Mar. 16; 14-20.
Topika. Ka lesu kauoha. Na mahele 1. Ka ole ao. p 1-6. 2 Ka olelo hoolana. p 7-13.
Mele . "Kokoke no e komo." Lei Alii p. 39.
Pule i ala a mihi i na hewa.
Ka Wehewehe a Ninau ana.
P. 1. Ua kauoha ia o loane e palapala aku ia wai? Ka anela, oia ke kahu o ka ekalesia. Saredeisa he kulanakauhale ia ma Ludia ma ke komohana o Asia Uuku. Ua neoneo nae i keia wa. Nowai na Uhane 7? Aole 7 Uhane okoa, oia paha ka mana o ka Uhane. 7 no ekalesia. Me he la he Uhane okoa ko lakou ehiku. Hookahi no nae Uhane. Ua kokua ia i na ekalesia 7 me kana mau oihana a pau. Na hoku 7 nana mok. 1; 20. Heaha ka Jesu i ike ai no ia ekalesia? Pela anei kekahi mau ekalesia Hawaii?
P. 2. Heaha ke kauoha? E hooikaika i na mea aha? Na mea ane make heaha ia mau mea? Ka pule, ka heluhelu Baibala, ka halawai? Ke kula Sabati, ke kokua. Ua aneane make, aole nae i make loa. E hoala hou, e hooikaika hou. Pehea na hana imua o ke Akua? Pehea ka kakou mau hana ke nana mai ke Akua? Maikai anei?
P. 3. Heaha na mea e hoomanao ai, a e malama ai? A e aha hoi i na hewa? i ka palaka? i ka hiamoe? A i ole oe e makaala, pehea? Me heaha la ko Jesu hele ana? Mat. 24; 42-44. 25; 13. 1 Tes. 5; 2,6. 2 Pet. 3; 10.
P. 4. Ua like pu anei na ekalesia a pau? Pehea kekahi hapa? Heaha ko ia poe pomaikai? No keaha? Pela anei kekahi hapa o na ekalesia Hawaii?
P. 5. Heaha ka pomaikai o ka mea lanakila? Pehea kona mea? Pehea ka Jesu olelo ma Mat. 10; 32. Luk. 12; 8.
P. 6. Heaha ke kauoha? He pepeiao anei ko oukou? He pepeiao aha? Hookuli? Hoolohe? Heaha ka hope o ka ekalesia ma Saredeisa? Ua pio loa mahope no ke ala ole.
P. 7. Owai keia ekalesia? Piladelepia, he kulanakauhale ia, 30 mile ma ka hikina hema o Saredeisa. He mau kausani kanaka Tureke, Helene malaila i keia wa. He poe Mahomeda kekahi. A he poe karistiano Helene kekahi. Owai ka mea hoano? Ia in ke ki o Davida he hoailona ia no ka Mesia ka mamo a Davida. Ke aupuni keia o ka Mesia, o ka lani. Nana e aha? Nana e wehe, nana e pani. Wehe oia i ka puka nowai? Apani i ka puka nowai? Hoik. 21; 27.
P. 8. Ka hana aha ka Iesu i ike ai? kahi hana ikaika iki. Nolaila, ua waiho ia he puka aha imua on a? He puka hamama kahi e komo ai a hele aku e hana i ka ke Akua hana, e no, e paipai, e hoohuli, e hoohaumana. He puka hiki ole ke pani ia e na enemi. Heaha na huaolelo mahalo?
P. 9. Owai ke hoolilo ia`na no ka halehalawai o Satana? Ka poe i olelo he poe aha lakou? He poe aha nae? A mahope e hoolilo ia lakou i poe aha? i poe hele a kukuli imua owai? He kukuli hoomaikai. hoapono ia ekalesia? A ee ike lakou, ua aha Iesu ia ekalesia? Pela anei kekahi poe i enemi mamua a mahope, oluolu, a hoapono i ka poe pono? Pela ia no. O kekahi poe nae, he hoomaikai waha wale no; aka. he enemi ma ka naau.
P. 10. He manawa aha e hiki mai ana? He manawa hoowalewale he manawa hoomaau mahea? a no ke aha? Ke ao nei a pau. Ke aupuni paha ia o Roma a i ole, o kela wahi. o keia wahi e hai ia`na ka olelo a Iesu. Pehea ia ekalasia ke hiki mai ka hoomaau? Nawai e malama i kupaa ia? No keaha ia malama ana o Iesu? Ko`u ake nui, ke ahonui a Iesu i kauoha mai ai.
P. 11. E hele koke mai Iesu e aha? E hoaoia ekalesia paha. E hoalii mai ana i na mea hoao i kona ano. Heaha ke kauoha? E malama i ka olelo i lohe ia. Lei alii aha keia? Ma keaha e paa ai? Ma ke aha e lilo ai?
P. 12. Heaha ka pomaikai me ka hanohano e ili ana i ka mea lanaki a? Inoa hoa Ma ke komo ana o kekahi iloko o ka ekalesia maanei. ua loea kikahi inoa hou. loane, Mataio, Paulo, Maria, Rebekai. a pela aku. Pela paha ke komo ke ahi iloko o ka lani e loaa ana he inoa hou he inoa lani.
P. 13. Kauoha hou ia e aha? E malama kakou i heia mau olelo ao, olelo paipai, olelo hoolana.
Mele. Him. 377. eha pauku.
Pule i hoopaa kakou i na mea i loaa mai, &c.
Haawina no Dek. 7, Hoik. 5; 1-14.
Na Ninau Hoike Jubile .
No ka mahele II. Mahele moolelo Baibala, ehia, a owai na huke ma keia mahele? owai kona pani? Heaha ka Josus hana mau? Heaha ka hana kupanaha ma Ehia, a owai na mahele liilii? Make o Mose, ka muliwai o loredane? A ma Jeriko hoi? Ma kona kaua ana`ku i ka poe kue ia Gibeona, heaha kana kauoha i ka la me ka mahina? A lilo Kanaana i ka poe Iseraela heaha ka mahele aina a Josua i hana`i?
Heaha ka hana hope, me ke kauoha hope a Iosua? A makee Iosua lilo ka hoeponopono ana o ka Iseraela ia wai? Owai ka lunahooponopono mua? Owai ka luna wahine hooponopono? Owai ka luna i lanakila me na koa 300 maluna o na haneri tnusani o na enemi? Owai ka luna ikaika loa? Heaha ke ano o ko Samesona make? Owai ka lunahooponopono hope? Ia Samuela heaha ke noi kupanaha a ka poe Iseraela? Ua ae ia anei ia noi i alii?
Owai ke lii mua? Heaha ke ano o ko Saula alii ana? Heaha hoi kona hope? Owai hoi kona pani? Nawai o Davida i koho? Heaha ke ano o ko Davida alii ana? Heaha ke kipi nui ia ia e alii ana? Heaha kekahi hana nui a Davida? Owai ko Davida pani? Heaha ke ano o Solomona me kona alii ana? Heaha kana haua nui kaulana? Owai ko Solomona pani? Heaha ke kipi nui i ka hoomaka ana o Rehohoama e alii? No keaha? Owai ke`lii mua o ke aupuni kipi? me kona ano, me kana mau hana? Owai ke lii hope? Heaha hoi ka hope o ia aupuni?
Owai kekahi mau alii a ke aupuni o ka Juda? me ka lakou mau hana? Heaha ka hope o ia aupuni? Lawe pio ia ihea? No keaha? Ehia makahiki? Nawai i hoihoi i na pio i Jerusalema me ke kauoha e aha i ka luakini? Owai na kiaaina? Heaha ka ohumu nui i ka wa ia Esetera? Ma keaha i pakele ai na Judaio i ka make? Heaha ka hope o Hamana? A lilo Moredekai i aha? Hai mai i kekahi mau hiku maloko o keia mahele e pili ana i na lahui, i na poai, i na keiki, i ka imu ahi, i na manawa.
NO KA WAI.
E ke Kuokoa.
Ua nui ke kamailio ana iwaena o na haole i keia mau la iho nei, no ke kumu o ka mai ana ahulau e luku nei a e hoonawaliwali nei i na kanaka me na haole o ke kaona nei. Olelo kekahi poe no ka nui o na laau e ulu malumalu nei ma na pahale a me na alanui o ko kakou kulanakauhale nani.
Olelo kekahi põe no ka ma-u loa o ke kaona no ka nui o ka wai, nolaila ka ka nui o ka mai. A olelo kekahi poe no ka nui o na kiona lepo e hoopaumaele ana i ke ea. Olelo hoi kekahi poe he hoopai keia na ke Akua mai.
Ua pololei iki no lakou a pau, o na mai ahulau a pau ua puka mai loko mai o ka paumaele. I na e ahu ana na mea ino wale, na mea pilau, a wela mai ka la, lilo ua mau mea pilau la i punana no na mea ola liilii e lele ana i o ia nei e hoopilikia ana ike ola o na mea ola e ae.
I kekahi manawa, pilikia nui na lio, e like me ka ahulau na lio ma Nu loka i kekahi manawa, pilikia na bipi, e like me ka mai ahulau o na bipi ma Beritanie; i kekahi manawa pilikia na kanaka, e like me ka mai ahulau fiva lenalena e luku nei i na kanaka ma Memphis, Amerika Huiia; a pela no ka mai colera e luku ana i kekuhi poe ma Inia. Ua puka mai keia mau pilikia a pau no loko o ka hana naaupo o kanaka. Aole i malama na kanaka i ke ola ua waiho wale ia na honowa me ka uhi ole ia, na hanai pono ole ia me ka malama pono ole ia na manawa i maa ai, ua lilo no hoi ka manao ma na mea e hoopihoihoi ai i ka noho malu ana, a e hia a ai i ka po. No loko o keia mau inea a pau i puka mai ai ka mai.
O ka wai nae kekahi mea nui iloko o ke ola o ke kanaka. Ua komo nui iloko o kona koko. E like no me ke ano o Gipikona ma. "I na maikai ke koko," alaila maikai ke ola o ke kanaka.
Nolaila ina ino ka wai o ke kanaka e inu ai, ua lilo ia wai ino i mea e hoinoino ai i ke koko o ke kanaka.
E maopopo ma keia hoike ana. Ina hele kekahi mea kolohe a hookomo i nui ka laau make ma ka wai a kekahi mea e inu ai, a inu oia, e make auanei ua kanaka la. Ina hoemi ia ka laau make e lo a ia ia ka mai; make paha: Ina emi mai ka laau make, e lilo na laau la i mea e aai mau ana ma ke kumu o ke ola, no ka mea ua komo ua laau la iloko o ke koko, a e hoano e ana ka maikai o ke koko me ka hoopilikia i ke ola o ke kanaka.
Ua maopopo i na kauka naauao ka hana o ke kepau (lead) iloko o ke kino o ke kanaka. Ina ai nui ke kanaka i ka pena keokeo (white lead) o ka make no ia. Aka in a ai liilii, komo ua kepau la iloko o ke kanaka a hoopilikia mau i kona ola. I kekahi manawa he eha nui ma ka opu a ma na naau liilii, a i kekahi manawa he lolo ka lima.
Pela no ina inu ia ka wai i awili pu ia me ke pena keokeo (Zinc paint) he eha ka hope ke inu mau.
Pela no ke ke kalomela (colomel). in a ai liilii e i ke me ka mea i mea no Kamika mai pala ka waha naue na niho a komo aku ma na wahi e ae o ke kino me ka heanilikia i ke ola pono o ke kanaka.
Nolaila e noonoo na kanaka o Honolulu na mea inu wai piula. aole he maikai ka wai i ku a luihi iloko o na ha wai piula a me na ha wai Ziaiki. Ina inu mau i na wai la i ku mai ka po a ao iloko o ka ha wai. a iloko paha o ka nakeke hao ua hapala ia me ka Ziaiki he kuinu ia e pono ole ai ke koko. Ua maopopo no keia i na haole naauao, a ua hoekahe e lakou i ka wai o ka piula a pau aku ka wai i ku iloko o ka ha wai piula. alaila ukuhi i ka wai inu. Ua pili keia i ka wai ua e like me ka wai o Nuuanu a me Makiki uo ka mea e aai ana ka wai ua i ka ha wai piula.
Nolaila e ao kakou ni inea heluhelu Kuokoa mai Hawaii a Niihau mai inu i ka wai i ku ilokok o ka ha wai piula a iloko paha o ka hakeke hao. E aho ka hakeke laau i pena ole ia maloko a i ole ia i omole aniani maemae.
Hoomauao iho la au i kela wahi mele ma ka olelo Beritania.
"The old oaken bucket,
The bucket that hung in the well."
Maikai ka wai o ka hakeke oka.
Ka wai o ka hau, ka wai o uka lilo loa. oia ka wai maikai loa. Aole i awili pu ia me kela mea keia mea ino. Nolaila e malama o komo ka ino o kela me keia ano ma ke kuinu wai o ke taona nei. O lilo ua ino la i mea e hoopilikia ai i ke ola o ke kulauakauhale.
Hoomanao iho la au i ka olelo kahiko.
"Ka wai i ka lau i,
ha wai o na`lii."
A heaha la hoi, o ka poe mea aina, he mau alii lakou. Imua kakou e hoomaemae i na mea a pau.
Ke ea, ka wai a me ka ai.
I maemae pu me na aahu,
Na Kino me na uhane pu.
Pela e mau ka pemaikai.
E.
NO KA OIHANA KALEPA.
He oihana key e lawelawe nui ia nei ma na kaiaulu o ko kakou mau mokupuni nei iwaena o na malihini, a ua hoomaopopo ia ka holomua ana o Hawaii nei ma ka waiwai a me ka noho`na kuonoono. Aka, ma ke au a me ke kilohi ana ae ma o a maanei o na pohai aloha o ke kulanakauhale nei kahi i hookahua nui ia`i ka oihana kalepa a me na wahi e ae no hoi kekahi o keia pae aina, ua nele i na kii onohi o ko kakou mau lena ike ka halawai ana mai me na hiona o ke ano imi waiwai ma ke kalepa iwaena o na kupa ponoi o keia lahui, a he mea hiki ole ke puana ae ua holo mua o Hawaii nei ma ka oihana kalepa ma o kona lahui ponoi la.
A ma keia mea, ua ulu mai na manao ninau iloko a ka mea e hakilo ana i ke kulana o ka lahui Hawaii me ka ninau iho, pehea la i hiki ole ai i kekahi o na Hawaii ponoi e lawelawe me ka oihana kalepa elike me na haole a me na pake e lawelawe nei? Ma keia ninau, ua nui wale na haina i pa e maie ma na pahu kani o ko kakou mau pepeiao, aka, ma kahi noonoo i loaa ia`u, ua hiki no ia`u ke puana ae i na ua like, a ua like ole paha ia me na manao like ole o ka lehulehu. oia keia: Akahi - O ke ake ole o ke kanaka Hawaii e noho maemae me ke kuonoono. Elua - O ka mohala ole o ko ke kanaka Hawaii mau noonoo ma ia mea. Ma keia mau kumu elua ke manao nei au, oia na paku nana e keakea nei i ko ke kanaka Hawaii hooholo ana imua ma ka oihana kalepa, penei: Aia a loaa i ke kanaka ka iini e noho maemae me ke kuonoono, alaila e poke ia mai auanei kona mau iini e ana i kela a me keia mea mamua o kona hooko ana i ua iini la, koe wale no ka iini iloko o kona naau ma na kumu e hoomahuahua ai i kona pomaikai i na ma ka oihana kulepa kana oihana e lawelawe ai.
Aia komo ka makemake i ke kuonoono loaa ia ia ka pakiko, a imi mua oia i na kumu e hoomahuahua mai ai i kono waiwai. me ka lana o ka manao e noho kuokoa aole e noho kauwa aku malalo o kekahi, a oia ka mea nana e hapai ae i kona inoa ma ke kulana kiekie. O ka hoomau ana i ka makemake ma ka noho`na maemae oia ka mea nana e kauo i ke kanaka e hooikaika ma k oihana kalepa.
No ka loaa ole o keia mau ano i ka hapanui o na kanaka Hawaii. nolaila aole lakou i ake nui e lawelawe ma na oihana e pomaikai ai; ua manao lakou o kahi uku i loaa mai ma ka hana ana aku malalo o kekahi ua lawa iho la no ia no keia noho ana. Ua loaa mai, ua ai no a pau, ua lealea. me ka hoomanao ole i waihona, a hiki mai na poino ulia wale, ua hiki ke hoopau ia me ka mea i hoomakaukau mua ia a no ka nele i ka waihona ole nolaila nui ka pilikia--Ina he wahi aina kona a mau waiwai e ae paha, a ka moraki aku la no ia, a kukala paha a lilo ia i kumu akole no ke kanaka, a oia ke komu pau o ka hapa nui o na aina i ka lilo.
Eia ka lua. O ka mohala ole no o ka noonoo o ke kanaka ma na mea e pili ana i keia oihana; aka, aole au e olelo ana i keia oihana; aka, aole au e olelo ana ua pau loa na kanaka Hawaii apau ma ia ano; ua naauao no kekahi poe ma ka oihana Kalepa, ua noonoo lakou me ka lawelawe loihi ana malalo o kekahi o na malihini a ua makaukau, - a no ke aha la hoi lakou i kuokoa ole ai? No ka lini e hooko e i ko lakou mau makemake ma na mea e hooeini ai i ka pii ana ma ke kulana kuonoono. A no ka poe i nele loa ia makaukau aole lakou i ike, pehea la e hana`i. Ua meken ake lakou e lawelawe ma ia hana aka o ka maopopo ole, ua hoopau wale ia manao ana, a hoomau aku no ma kahi hana e loaa koke mai ai. No keia mohala ole, ua pouliuli wale alanui e hiki ai i ke kanaka ke hookele ma ia oihinu. - ai makau a hopau hoohana nui aku. Ua nui no na kana Hawaii i napai i keia hana mai kinohi ma aka ua haule wale no kekahi mau kumu hoomaopopo ia. Na ke poho ua haole kaui. No ki no owa maoli no keka. Ke kumu o keia poho no ka maa ole a nui hala ole o ka noonoo i ke ano o ka hooke ana ma ia hana.
Ua nui wale o na opio i so ia ma ka Bu Aremetika Kulanui ka buke i unuhi ia in Laiana opio, a ua olelo ia ma na hoaka iloko o ke akamai ana o na haumana ma buke, oia ka hiki pono ana ia lakou ke lawelawe ma ka oihana kalepa; oiai ua nui nui ia ma ia buke na mea e pili ana i oihana kalepa; nolaila, ua pono ke na nui ia ia buke; i loaa ka makaukau. O kumuwaiwai ole kekahi mea i hiki ole ke hoohana. Ma ka hoomaopopo ana, oi aku ka loaa o na kanaka Hawaii muamua o na pake; aka no ke akaimai o pake i ka pakiko ua lilo na hapaumi lakou i hoiliili ai i kumu waiwai nui e me ka hui ana o na paka ua makalii a moana wai nui. O keia akamai o na paka ma ka houluulu ana i na hunahuna makai mailoko mai no ia o ke ake e noho kuoa ono ma ke ano kuokua. Ina aole ka mana ana pela, alaila he mea makehewa wale ka huli ana i ka waiwai. Eia kekahi me e pono ke lilo i pula kaumaka no ke kanaka "e hoomanao i na la hapauea o keia noi ana." I na lilo ia i mea nui i ka nooonoo ke kanaka, alaila, e hooikaika auanei oia hoahu i waihona nona, oiai oia iloko o kona mau la ui, a hiki mai na la hapauea, hooka hi hana o ka noho malie e ai i ka mea i hea ahu muaia, a e hooko ia no auanei kona mau iini ma na mea a pau ana e makemake ai.
Ma keia kalai manao ana, ua manao a he mea pono paha ke pahola aku imua o ka lehulehu, malia o lilo ia i kumu alakai e hoohoihoi ai i kekahi o na opio Hawaii huli nui aku i na kumu e makaukau ai a e iini nui ai e lawelawe ma ia oihana.
Me ke aloha,
Amalu.
PAPA, PAPA
ALA MA KAHI O
LEWERS & DICKSON
(O LUI MA.)
MA KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Moi
E LOAA AI NA
Papa Nouaiki
o kela a me keia ano.
Nana Papa Nani a Paa no ke Kukulu
ana i na Hale!
Na Pani Puka. Na Puka Aniani.
Na Olepelepe, Na Pou, Na O a,
Na Hapa Hele, Na Papa Ku,
A me na Papa Moa nui loa
NA PILI O KA HALE
O NA ANO A PAU.
Na pepa Hoonani, Na Pena o na Wai a pau,
Na Kui mai ke Nui a ka Makalii,
Na Ami Puka, Na Ami Puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
Na Aila Pena, o kela me keia ano,
Na Aila Hoomaloo, he lehulehu wale,
Na Aila e ae o na ano a pau.
NA WAIVANIKI
--A ME NA--
WAI HOOHINUHINU NANI!
o na ano a pau loa.
NA BALAKI ANO NUI WALE
A ke hai ia aku nei ka Iono i na makamaka a
pau, ua makaukau keia mau makamaka
o oukou e hoolawa aku ma
na mea a pau e pili ana
ma ka laua oihana
--NO KA--
UKU HAAKAA LOAI
E like me ka mea e holo ana mawaena o
LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na Makamaka!!
A e lawa no hoi ko oukou makemake
me ka oluolu a me ka maikai!
845 tf
--------------------------------------------------------------------
S. AUKAI.
LOIO! LOIO!!
Ua ae ia mai oia e lawelawe ma ka Oihana Loio imua o na Aha Kakau Ole o ka mokupuni o Oahu. 898 ly
---------------------------------------------------------------------
HENRY N. KAHULU
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
Ua makaukau no au e lawelawe i na hana a pau ma ka Oihana Loio imua o na Aha a pau o ka mokupuni o Oahu. E loaa no au ma ko makou Keena Oihana ma alanui Papu, Helu 31. E hookoia na kauoha mai na wahi a pau o ka mokupuni me ka eleu a me ka hakalia ole.
885 ly no16