Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 48, 30 November 1878 — Pehea la e loaa ai i Kanaka Hawaii ka Noho ana Kuonoono ma na Pono Kino. [ARTICLE]

Pehea la e loaa ai i Kanaka Hawaii ka Noho ana Kuonoono ma na Pono Kino.

) O ka noho ana kuoooono, oia ka noho I paa ana o ke kanaka ma kekahi wahi a kuj kulu i home nona, mahiai i ka aio«, hanai > holoholona a lako i na mea e oluolu ai ka I noho ana, Ua like ia eie ka a*ia paa o i Kauweleau e kupaa ana ma ke kahakai, ua ulu ia e ka iimu, e kau ana ka opihikoeie, ka haueue. ka pipipi, ke alealea, aoie ia i iike ine ka iiiiii e kakaa ana ma ka aekai, aoie he vvahi lau iimu e uiu ana ma kona mau aoao. Peia ke kanaka pakaulei o ka noho ana, ao!e horae, aoie umeke. ao!e ioukai, ua kapaia he akole a he aeahaukae, e iike me-ka manu i auwana mai ka punana ae, e hoomoe ana ma ko hai punaoa, a ma ka lawena olelo hoi» ua kapaia he maou hulu ole» a o ka mea i kuonoono ua kapaia he manu huiu. a he maou ua koaa ka uuku a he kakai ooiea. iike hoi keia ninau me ke peia o kahi aUi i ke kanaka e noi ana i aioa nona, penei: Pehea ia e ai aiii ai ke i kanaka iluna o ka aioa ? Kt& *a haina, o ka hooikaika hopo oie e mahiai i ka aina a piha i na mea k»nu o na ano a pau, ke kalo, , ka uaia, ka maia, ke ko, Uwe ae no ai, ina i hanai i ki puna, ka manu a paīahaa. ia«e ae no kaiua, puholo a haiaie ke k«i o ka moa t ua kapaia keia he ai aiii a he kuono-

ono. Me ka hoomanao pu aku ika hakuaina ka mea nena mai ks noho «na; a ina e loaa pinepine aku laia na mea momooa o ka aina, aole 1 kana mai ka mahaio oka hakuaina, alaifa, aole e kulanaiana iki ana ' ka noho ani oi«i konohīki maluoi o ka aiua. Oia iho h ke ano o ka noho ana kuonoono o ke kanaka Hawaii mai ka wa kahiko mai, a e kamau mai «ei no hoi kekahi poe, aka ' nae, ua pii ae ke kulana o ka noho ana o ka lahui i keia wa, oia hoi aia a he aina ku- ; ai. kuleana, aloilio, a me ka aina hoolimali- ■ ma, a ku ka halelaau, e huai ana ka uiu o : Leie i ka makani, na olepe o na puka ania;ni a kulana i naue na noho paipai, a ulu- | wehi ka pa i na laau kanu, e haiamu ana |ke ala anuhea ona pua ika puaehu ika • lama ka pua o ke koolau, i ka pala luhiehu . i ka uka o ka Akoa, kohu home kuahiwi ke | ike aku i ke kani kupinai o na mmu i kela i a me keia ano ahiahi a me ka wehena C*ai- ' ao. Oia iho la ke kapaia i keia wa he ka- | onoono ahe lalawai. (Ja loaa no keia ano I kuonoono i kekahi poe Hawaii imi loa e noS ho mai nei mai Kauai kea hakahaka o Mano a hiki i Hawaii nui kuauh o Keawe, e ! ku ai ka apa he ikaika nepunepu, aka, ua ! nele a ilihune ka hapanui e pue mai nei i; ke anu n ke kehau, me he o-a makua ole la : •: e pili wale ana malalo o hai, aoie hoi ka j I loaa a na ke kino ponoi iho, lawe ae no a | | maloeloe. Nolaila paha i hoala ia mai nei | i keia nanehai e kalai ia eks poe loea knlai 1 olelo, a i kuonoono io maoh ka lua o Ku-1 haimoana ka noho ana, aole na ka mauka-' uka hoe hewa ma ke kunihi, a he opu weu- j weu kahi e hoomoe ai ke poo, alaila e kohu i ole auanei e like me Hanunanuna ka puiwa ! oka manu eena ike kanaka; aka nae hoi, i ua wehe akea ia ke kumuhana na ka lehu-1 lehu, nolaila, ke hoiu nei ka'u makakila i; ka laula o ke kanana, na ke komite ia e ike ! iho ika puu ame ke kee oke ku-pa ana. j Ike kukylu ana i keia ninau imua o ke'j aniani leiīohi ona mooielo oka honua nei, j

k « a c e O ,M# lt fg fe'aa at rT(f kanāka Ha-1 waii ka noho ann kuonoono ma na pono ki- j no, oia keia la. v e pelu na kuli a e hooiknika j hopo ole ma ka hana ina wa a pau, no ka j mea, oia no ke kauoha mua īa A<Jāgnu a me | kana poe mamo, a he alanui hoi ua mua mai n*i kupuna mai, a i kuluma hoi ika : hookele ia e na lahui holomua a pau, ai j kaulana hoi no ka ona miliona ka mea ioi ; aku i ke kuonoono ; E iike me ka manao- j hai ake kanaka noieu, " O ka mea miki j ma ka hana ku oia imua o na alii, o ka mea ! mahi i ka aina e maona oia i ka ai,' o ka litna oka mea hana mau pili no ia ika iako." Wahi hoi a ka poe mikiala hana, 41 Oke kolea mikiala i ke kakahiakanui, oia no mua ke kiko ika peelua. " Pela ke ano oka poe miki, eleu, a hopo ole ma ka hana, aole he moe loa a kahiku ka la iiuna hto, ala ae a hoolehelehekii, e kiei haio ana ma ko hai ipuka hale, nolaila ka olelo hookaau a ka poe kahiko, 14 O enoe loa kane o nana wale ka wahine, " Nolaila, ke nakolo aku nei keia leo uwalo ma na kihi eha o keia Paeaina, a imua hoi o na opio Hawaii

Ponoi oke one oiwi, e ala, eku iluna ae ! hapai ina hana he nui wale e liko me ka , hiki i kela ame keia ke hookele iaia iho, oiai he manuunua a he makena wale na hana i keia wa a he hoopau manawa ke helu papa aku. Aole ona opio kane wale no kai kono ia ma keia kumuhana, aka, ona opio no keknhi oka aooo palupalu, he nui na hana kupono ia iakou, e like me ka humuhumu kapa apana, palale a me na hana e ae, ka ulana moena lauhala, akaakai, maj koloa ame na ano papale noulu, iwaiwa, i pamoho, ekaha, pua ko, na lei koa ene na | kupee, na lei hua kukui, a he nui waie aku ■ ke hana ia a nui, e iike me ka hoahu ana i |na waiwai mana halekuai a me na hale j paahalk, e like me ke kumeka kamaa, hana moe, kamana, amara a pela aku, e iike me na mea oia ano i kuai ia iho nei ma ka fea aka Moiwahine, aole i kaoa mai ka makepono o na mea oia ano i kuai ia, pela e hoo« mahui aka ai Ka poe opio o ka lahui ia raau haoa, a e (oaa auanei ka makemake o keia nioau i na kaikamahine opio Hawaii, oia ka noho ana kuonoono. Eia ka lua ona anuu | e loaa ai ka noho ana. kuonoono i na k&na» |ka Hawaii. £ hoomakaulii me ka ai paki* |ko e iike me ka oleloao kaulana a Vranekoua Kamehameha 1, he mea hoomakaulii nna ka haole, ahe oiaio loa keia olelo ;o ka hapanui.o na aina i kuai ia a i hoolimalima ia, aia no ioa haole, oia hoi na malihini o na ano lehulehu mai na »ioa« mai, a he h»|pa uuku loa ioa Hawaii Ponoi e noho nei, | a i oa wa a pau a na malihini e kipa mai ai ) a laakaha ma Hawaii neu aohe mea e ae a 1 lakou e makaleho ai, o ka aioa wa)e no, a |ke (oaa ka apana ami ma ke kuai a hoolij maiima paha, oke ku koke m&i la no ia o Ika halelaau ameot halekuai, ka hana io ! iho la no i& o ka haoie, na pake a peia aka. [He mea hiki oo hoi ioa opio Hawaii ke i hookolo aku ma keīa mehea, oiai he wi

kepoo# a laki maoli no keia o na mea kuat ' ahe Wahoahua no hoi ka uku hani ona • pa#ha|a e iaweiawe nei i keia wa f ua hiki i kela #Bnae keia ke &i pikiko me ka hookoe ana i «ua dala no ka waihona 1 kela ame keia p|le, a ina e pau ka mahina, ua like ia '; me daia, a ina pau ka makahiki, ala- f i'a e ppha ana ke kanaiwa kumamaono (laia, ' : a he n*a hīki no ke hooiawa iho a piha ka > haneri*daln, a ina hoi ua loaa mahuahua mai ko?dala ina ke kuai ana i tia mea ulu, ai oie &e mau hoiohoiona paha, ahe uuu haneri llak ka loaa, alaila, ua oi ka pono e i hoihoi waiho ma ka Baneko, ai oie ia, i . kekahii>%3 ioio e hoopukapuka la ma ka ! ukupaiie i kela a me keia makahiki, alaila, j ; aoie e ka oiii no ia mau dah, aoie hoi e ! v • I hopoho|o o poho a paiakai, he hiki ke lana j 'ka nftin|iO no ka wa ioihi a no ka hopena : hapaue» 0 ke o!a ana, noho maiie e paina 1 ;ka wa lalupaiu, ina e uhaai a hoopaki ka :ai ana lika wa opio ikaika oke kino a hiki | mai kaW*hapauea, aioila, hooikaika aole e , : hiki, no«a mea, aoie e lawa pono ka ikaika • |no ka hapauea. Nolaila, he mea pono i I ; keia a ij(B keia Hawaii opio ke hoomakau-1 ! iii ae af i kahi loaa, a e malama i ; ke dalafna na mea liilii e like me ka oleio : hoomakiulii a ka poe naauao, " E maiuma joe ina pnikeni no na dala paa, e kiai ia ! lakou like me na kuiu wai iiilii 1 J haule ke ao uli mai a piha ka moana | uui, a huna one makalii hoi a paa na !' | kapa kalj®ai e waiho mai nei, a me na mo- ; | kupuni piana ia e ako'ako'a makalii 0j 1 j ke kai 07$, pela no ka puu gula ke hoahu ia | | i kela a |ae keia makahiki, e lilo no ia i | , waihonafnahuahua ke hoomakaulii ia me : 1 jka ai pai|iko. Eia ke anuu hope a paa ke | i aiahaka £ hoaia ae a kukuiu imua 0 ka lahui, a m;*!akou ia e pii iiuna a hiki i ke ku-, onoono i&a, ke u-ii ka wai 0 ka niu. E j mare i wlhine nolio pono ano naauao me ka ! ] haahaa, 1» ka mea, oia ka wahine i ike 1 ke | j bukuloyfe']ie papaie a!ii

| waiwai ibi aku iko na momi. No ke nha j | la i oi aka ni ka wahine noho pono mamua I o na momi ? No ka inea, ua like me ka pa- ; |hu hao ma ka Baneko, he maluhia a he | | paulele ia e kana kane, a he miki a he eleu ma na honn, ua hoohniiko ia me na moku j J kalepa e imi at»a \ka waiwai ma na waht j I loihi, a oe kiai makaala i koua ohuna me ka ' | ; maiau a maemae, he noonon akahele ma ka j I ; hoolilo ana im d »Iu e p?tu i ka hemahema I ! aole he puni hinuh'inu a lilelile, aka, he ka- ! lakoa me ka mikioi o ka hooponopono ana. j E loaa no na wuhine oia ano ma na kula o j Kawaiahao,jV»iatua, Maunaolu i Makawao ! a ma ka oina haaheo i T<e pili lau holu i ka | makani Apaapaa o Kohala a ma na Kula | Bihopa me ka Virigini. He nui na mea a'u j e hoaiai oku ai ma keia ano, aka, e lawe pakahi mai paha au i mau hooia no keia ) anuu hope oke nlahaka, i mau kui nao e j paa ai k& ulili ika wekiu. Eia ka inua, o j Mrs. Kahukina o Koloa, Kauai, ua hala ma j kela aoao oka muliwai eehia, o kona ano j hoomakaulii nae a me ka ai pakiko, oia ka'u , e kaha nei i kia hoomanao nona ma keia ao. '

Ika wa i kauiana nui ai ka hu ana oke ; gula ma Kaleponi. a iku mai ai na moku j okohila me ke kuai nui ana ina mea ulu j ma Koloa, ua iini ioa o Mr. Kahukina e-j loaa ona mau daia e kuai i ka uaia a me na ! mea uiu e ae a na knpena moku e kuai mai , ai, nolaila, ua hoike aku la oia i keia ma-' nao i kana wahine, " Makemake au e aie elala i mea hoopukapuka, " i mai ka wahine, Mai he!e oe e aie, eia no na wahi dala au i haawi mai ni ia'u, he kaneri me ka iwa-! kaiua ;" a ika loan ana oia mau daia. ua hooko koke ia ka iini oMr.K. a i kona hoo* maka ana ika hana a kona lunamanao ī moeuhane ai, ua puka ino a oi wa!e aku ka mea i loaa imua oke kumupna ana i loaa mai ai mai kana Baneko maiama daia oia kaoa wahioe, a o Mr. Kahukina e noho mai 1 nei ma Koioa, Kauai, he haneko oia no ka j | poe olaila e hapai nei ina hana nui, a he , | paia paa kona ma ke kahua a kana wahioe j i hoomakiulii ai. Aoie ia wale no, aka, e ' nana ia Mrs. W. Kahaie o Waiiuku, oa ha-! ia no oia ma keia aoao me ka maluhia, a me ka manaoiana, ak.i, o kona kuiana a me kana mau huna, ke ku kiiakiia nei ia i k'ia hoemaoao nona imua o ko Wailuku poe, ke | kiko waena o na wai eha a me na hono a 1 Piilani, ua ike maka au iaia a me kooa ku- i iaoa, kana mau hana, ame kona home he : maem&e a he mikioi, ua like loa we ka So- i iomona i hai mai ai ma ka 31:10—131; ao! ka poe a pau i ike ia Mrs. W. Kihole, aole : mei eae a iakou e puana ae ai he mahaio 1 piha wale no, no kona ano naaoao, haahaa i ame ka ooho pono. ake kahiko nei kana : •iiikane i kona ano papale alii a hiki i ka ] wa e nkali aku ai iaia, a e hoomaha pu ai i ma ke aio oka nohoalii nani oka Hako. j H mea pooo ina haamani ona Kula Hanai Kaikamahme, ke helaheiu pinepine a I poanaau kela mokuna 31 o Na Solomona, i | like iakoa me Mrs. Kahaie, oiai he haoma-1 na oia no ke Kula *Hanai o Wailuku i na ia i haia. He nai n» poe eae oia ano, aka,, ua iawa paha ke» mau inoa eiaa i hoaiai ia akn nei* a na kakoo e hookolo »ko ma keia maa mehen, a hiki ike kuoooono aiia, ka mea i makemake ia ma keia ninaa ano noi. fite ka mihalo piha. T. P.